1 |
 |
“...di rango di oficial
por camna coe arma, ora nan ta foi sirbisji;
3. ningun matroos, excepto esnan di bar-
coe di gera nacional, por ta na caja despues
di nueb' or di anochi;
4. toer sjap i cas di balia mester ta cer,
nuebor di anochi;
5*. ningun bende por forma complot of
grupo riba caja;
6*. neger i mulato liber, na caso koe nan
ta riba caja despues di nuebor di anochi,
mester tin un lanterne cend; catiboenan mes-
ter tin aderaiS di un lanterne un permit skir-
bf di nan donjo. (PI. i R. & S. 1795 i 1796.)
Diez tres dia despues koe a publica es or-
denanza catiboenan a lamanta, i na general
peligro, koe tabata menaza tera pa es caso ai,
nabitantenan a loebida pa algun tem es des-
union, koe nan tabatin coe otro. Ma ape-
na nan a sofoca es lamantamentoe, koe a
bolbe bini desunion.
Dia 16 di Mei 1795 nan a ricibi aki noti-
cia di paz coe Francia i huimentoe di Stadhou-
der for di Holanda i revolucionarionan di
isla a desea awor pa mira nan partida para
mas pronto koe por na cabez di es asuntoe-...”
|
|
2 |
 |
“...- 12 -
Segun opinion rli burp:einan no a d-oena bas-
tante cuinplimentoe na otro proposicionnan di
Lauffer pa fortifica i rpara forbificacionnan i pa
haja mas pronto koe por inehor arma i naniii-
cion, asina koe nan a resolve pa tene un reunion
pa papia riba medionari, koe por haci isla ca-
paz di defend. Reuiu dia 30 di Augustus di-
lanti nan cas di warda den Caja Girandi di
Punda, Burgernan a papia riba es i lea, pa
noinbra tres cornisario den nan i pa presenta
nan na Conseho pa ta eneargd, coe toer cos,
koe ta toca luedionan di defensa. Ma reunion
tabata interruinpi pa es ruido, koe Director ta-
bata considera e reunion, koe nan a tene sin
SU consentiinentoe, conio un violacion di su
autoridad,i coino un prueba di desconanza den
dj, motiboe pakiko el a doena troepanan orde
pa niarcha riba e Burgernan reuiu, pa plama
nan i, si ta necesario, pa tira riba nan, den cu-
ya intencion troepanan tabata stroba solatnen-
te pa actitud di schout-bij-naclit Wiertsz, koe
tabata dilanti forti Arasterdatn...”
|
|
3 |
 |
“...- 17 -
dadera defensa i conserbacion di trankilidad i
bon orde di isla i pa large dispone, pa paga gas-
toe, riba placa di caga di barcoenan conflsc,,
pasobra foi ora el a bira kaptein-comandante,
ta coe zelo grandi, deligencia i acfcividad el a had
toer coSj koe ta di mehor i na probecho di isla
i koe pa es motiboe el mester a had hopi gas-
toe i loke el ta had te ainda. (For di su mes
sacoe naturalmente. Rekw. 1796).
Conseho no a contesta es rekest na principio
tl), loke a lamanta indignaciou nias tantoe,
asina koe dia 24 di September nan a bolbe
manda un rekest, flrmdi pa 136 habitante, pa
Conseho. Den es rekest e firmantenan tabata
splica, koe pa no cita niiigun otro motiboe pa
awor, nan tabata atribui es descuido pa de-
fende isla na disposicion debil i mal bista di
burger Jan Jacob Beaujon, motiboe pakiko nan
a pidi ,,pa excusa es burger di toer loke ta per-
tenece na defensa di isla i pa noinbra i auto-
riza^ Albert KiTckert, comandante di Ceres, Jan
B. Lauffer i tain'oe un oficial...”
|
|
4 |
 |
“...koe nan lo
nombra. Na es ocasion ai Valteau a bisa Conseho,
ademas koepa motiboe koe el a bini aki riba
pidiinentoe di Wiertsz i di almirante Blaak
di Suriname coe instmcciou, pa haci toer
cos pa es colonia aki no cai den manoe di
Ihglsnan, koe tabatin un atake prepard caba,
lo el no sali for di isla, tantem no a
percura pa isla tin bon cos di defensa, loke
tabata falta muchoe ainda. Coe es argumento ai
a nombra un Comision Militar, manera Valteau
e. s. a desea. Na arbiculo 5 di instruccion pa
es_ comision nan tabata reconocle como poder
militar superior na es colonia aki i su trabao ta-
bata determina principalmente pa toer cos, koe
ta toca na defensa. Den su proposicion Valteau
a bisa, koe no por ta combeniente pa encrga
Beaujon erf Wiertsz coe presidencia, pa motiboe
koe ningun di dos por a bandona capital di
isla, loke sin embargo president mester a haci
pa drecha fortificacionnan na otro districtonan.
Ma Beaujon como gobernador i como tal presi-
dent di TOEK comision,a exigi presidencia...”
|
|
5 |
 |
“...27 -
dia no por soporta claridad. Ma solo di mi
salbacion lo sali dilanti bista di esnan, koe ta
insulta mi.
Conseho coinbina, koe a reuni dia 1 di De-
cember pa tende defensa di director, a resolve
es dia ai riba un boz pa es mes motiboenaii,
manera den publicacion di 6 di December 1796,
koe no8_ ta menciona aki tras ,,pa bisa
director interino, koe Conseho a resolve pa ki-
ta senjor director interino provisionalmente di
SU puesto i luega, loke ta depende di e kehormn,
koe nan a doena contra dj, i tocanti nan de-
fensa, pa manda toer cos pa Soberano of pa
e persona, koe ta represente na patria, mane-
ra el mes a pidi den su ultima carta.
Pa motiboe koe pa es resolucion mester a
pone tambe un otro gobernador interino, Con-
seho a eli^i, den e mes reunion coe unanimidad
di boz, kaptein comandante J. R. Lauffer,
koe a declara, koe el ta dispuesto pa encarg
coe mando supremo, bao di condicion koe el
keda funciona tambe como comandante di Bur-
gernan, loke nan a permiti. Dia 5 di Decem-
ber...”
|
|
6 |
 |
“...te di enemigoe di afor como pa otro motiboe, ta di tal
sorto, koe es eircunstancianan ta exigi no solamente un Gefe
supremo atento, activo i zeloso ma tambe pa motiooe di
conserba trankilidad i bon orde i pa efectua e union tan
necesaria, koe tabata falta asina tantoe tempoe, mester
exigi na particular un tal Gefe supremo, koe tin coinple-
tamente toer confianza di burger- i habitantenaii di es isla
i di toer otro, koe ta para bao di su gobierno; i como nos
a haja sabi for di toer pieza. koe a jega na nos conoce-
mentoe na ocasion di kehonan i dificultadnan, koe tantoe
Senjores Valteau i Baudouin, comandante di fraga anen
francs nacional La Pense i Thetis, koe tabata den
es haf aki ltimamente, koe Comision Militar a doena
na Conseho combinfi, contra Senjor Director interino Jan
Jacob Beaujon, i koe nos a haja sabi foi muchoe circunstancia
mas, koe es Senjor interino menta a perde toer couan-
za no solamente di Burger-i militarnan i pues 1' toer
hende di es Isla, ma hasta di nos Aliadonau...”
|
|
7 |
 |
“...tabata haci toer dia, i no tabata mantene
Buficientemente orde, trankilidad i siguridad
di personanan. Riba es keho Conseho a (con-
testa segun su idea coe un tono calmo,
ma Wiertsz tabata pensa di enterainente otro
manera airiba i a responde, ,,koe miembronan
di Conseho tabata kere nan muchoe gran senjores
i koe el no tabata fada su cabez coe nan expre-
sionnan semper impercinente.
Pleitoe di Israelitanan di e principal snoga
Mikw Israel coe esnan di tempel Neve Sa-
lom, [koe tabata^ desea di kita for di autoridad
di Parnassim i di Conseho di principal snoga
(Rekw. 1797),] es pleitoe tambe a contribui ho-
pi na es desordenan presente. Aki cerca a bini
ainda, koe un porcion di hudioe, partidario
di Sasportsis, koe mas atras nos ta conta su a-
suntoe, a toema parti pa Prancesnan, loke ma-
yoria di hudioenan a toema masjar na raaloe
i coe bon motiboe. Israelitanan tabatiii di keha
seriamente riba Prancesnan, koe tabata tira
na nan cara acusacionnan di mas baha, hasta
den piezauan oficial. Berdad...”
|
|
8 |
 |
“...- 33 -
na nan, pa es declaracion di Consebo: koe Is-
raelitanan, inescos koe boer otro nabitante, a
coatribui na boer cargo i koe nunca a pre-
senta algun kebo coe prueba manera naester ta,
koe nan a haci nan culpabel particularmente
na insulta nacion Frances. (N. Aug. 1798). Si
embargo nan malcontentoe pa es trato, koe nan
a experimenta, no a kiba probablemeute coe e-
sai, i mester tabata un spada den nan coera-
zon, koe un bende di mes religion i otro mas
coe n tabata favorece Francesnan. Mucrme
tambe a contribui na es desunion, ^koe tlu-
dioenan di descendencia pura Portugues, aristo-
cracia di Israelitanan, tabata tene e otro cor
religionarionan na un distancia, koe a
sa koe Parnassim i Consebo di snoga principal
tabata trata un poco alboe miembrorian di tem-
pel Neve Salom. mayoria no tabata di mes
posicion koe Hudioenan di snoga Mikwe Israel
loke tabata directamente contra e laeanan
reinante di igualdad i fraternidad. (Prot. IT-iy
te 1752 ; Rekw. 1785 i 1797) . i v
Ma causa di mas...”
|
|
9 |
 |
“...dia despues (18 Sept.) Lauffer a
convoca un reunion extraordinaria. Den es Cpn-
seho el a doena di conoce:
koe, mas tantoe el tabata pensa riba in-
struccion di Sasportas, mas combeucido el ta-
bata bira di e peligro enorme, koe henter
West-India, mas na particular i na promer
lugar es colonia aki, lo expon pa e hechoe,
koe ta para den e instruccion, asina koe el
tabata huzga es asuntoe di un importancia
muchoe grandi, pa larga Conseho keda sin sa-
bi mas tantoe tempoe, kiko ta para den es
instruccion i inteiicion di es expedicion aiden
menciona, motiboe pakiko el a desea di larga
Conseho mira es instruccion. Ma pa motiboe
di loke el a primiiiti S;isportas, no por a
had esai sino bao di primintiraentoe di mas
santoe, koe lo warda secreto estrictaraente to-
canti toer loke ta para den e instruccion i
toer e expedicion menciona, mescos tocanti
toer otro cos, koe tin relacion coe es asuntoe.
Despues koe toer miembro di Conseho a haci
es promesa i es siguranza na manera di mas...”
|
|
10 |
 |
“... Tierce^ tabatin proposito pa iamanta Gobierno
Frances bisinja jcontra Gobierno di Isla i pa
,, trece un cambio den Gobierno.
Dia 26 di September Lauffer a presenta
den Conseho puntonan di acusacion contra
Tierce, i aifor a resulta claramente, koe Jean
,, Baptiste Tierce no tabata solamente den ehe-
cucion di es plan di expedicion secreta di
,, general de Vavx i e Comisario Sasportas;
,, ma koe el mes tabata gefe i promer di es
negociacion secreta, koe es senjornan menta
,, Tierce i algun otro mas a forma, pa, promer...”
|
|
11 |
 |
“...placa, a keda ente-
ramente sin exito.
Entretanto cuater fragata Frances, koe a ej-
ga aki, a bolbe costa Colonia un bon siima pa
facilita nan viveres, motiboe pakiko Conseho a
resolve dia 5 di November 1798 pa saca un
ley pa obliga hende fia placa. Coe publicacion'nan
a ordena habitantenau pa promer koe dia 31 di
December doena op na Conseho nan rikeza di
propiedad ffha, hypotheek,catiboe i ,,otro prue-
ba di propiedad. Segiin es lista un corai.sion
nombra pesai a decidi i ordena cada hen-
de : ,,pa di su propiedad el fia Cxobierno 4 por
cientoe den cuater termino, cada un di tres
luna, na letra riba Comision na la Haya
of obligacion na 5 por cientoe na encargo di
tera.
Despues di toer loke nos a conta, no tin
mester di mas prueba pa moenstra koe encargo
di Gobierno tabata di mas penosa i koe estado
tabata fatal. Ma midir no tabata toer jen ain-
da; esai lo socede, ora Francesnan a cumpli
coe nan atentado traidor contra es isla na an-
ja 1800.
j ,
Dia 6 di Februari 1800 e fragata Frances...”
|
|
12 |
 |
“...Bresseau a haja hustoe es
observacion di Gobernador, a pidi un en-
trebista coe Lauffer sol i coe alusion riba
zinkmentoedi su barcoenan, diciendo: ,,Kizas a-
sina lo bo a had masjar bon, su secretario a
bira cara pa e ohcialnan Frances para un banda
di dja i dici: ,,Un dia lo duel, koe el no a haci.
Despues koe oficial i burgernan a retira, Con-
seho a reuni pa medita riba proyecto di e A-
gente di Guadeloupe i a bini pronto na es con-
clusion : ,,pa Conseho manda e Agente Bresseau
un carta pa gradici e Agencia coe palabra di
mas araistosa pa su precaucionnan generosa,
koe el a moenstra pa conserva es colonia,
mandando es refuerzo, ma koe e estado mise-
rabel, koe isla tabata haja den bao di
toer punto di bista i particularuiente coe re-
lacion na e mal situacion di finanza di tera, ta-
bata haci Conseho iucapaz pa por acepta es
ofreceraentoe amistoso. Gobernador a bai den
un otro cuarto, camina el a tende Bresseau i Jean-
net.
Despues di un conferencia di mas koe dos o-
ra Lauffer a regresa...”
|
|
13 |
 |
“...violencia contra es colonia, ma koe nan lo bai
atrobe, si no tin mester di nan judanza. Des-
pues Lauffer a propone Conseho pajudaFran-
csnan i pa doena nan permision, pa doena nan
barcoenan un otro lugar pa ancra, loke Conse-
ho a permiti.
Entretauto Lanffer a toema precausionnan
necesaria, no obstante primintimentoenan die
generalnan Frances, koe nan a kibra despues
asina scandalosamente. Cajonnan di forti Amster-
dam tabiita dirigi riba e barcoenan Frances; nan
a manda bisa e hombernan, koe tabata tene
warda na fortinan di coenucoe, bini stad; nan
a destrui e batrij cerca cas di polber, koe nan no
por defende suficiente i oenda nan por a tira
riba stad ; patruli fuerte tabata haci ron-
da di dia i anochi pa observa toer movemen-
toe di Francesnan; wardanan riba muraja i
riba forti tabata grita otro cada cuarto di
ora; nan a aumenta warda dje barcoe di pon-
ton te na 250 bomber na lugar di 20, ma-
nera tabata coestumber na tempoe ordinario;
nan a pone cajon na Pietermaai; coe un pa-
labra...”
|
|
14 |
 |
“...na nos, tantoe di e atake, koe tabata spera di
Inglesnan, loke a socede poco tem pasA noema riba teri-
torio BAtavo, como duranti di gera despues koe Inglsnan
a baba na tera, anto mi ta haja toer sigurA, sf, coe exclu-
sion dl toer duda di mas chikitoe, koe nos Repblica no figura-
tivamente-- pa mi expresa mi di otro manera,no pro forma
of pa apariencia, sino berdaderamenteisolemneraente ta reco-
noci declarA dilanti mundoehenter pa un Repblica liber iinde-
pendiente, koe no ta indigna, ma koe na contrario a me-
rece mas bien, pa inters di Repblica Francs, pa ta ba-
lud 1 apreciA como di promer aliado di es Repblica.
Mi ta invita ken koe ta di critica esai, si el por
Si ta berdad anto, koe nos Repblica ta un Repbli-
ca Iiber 1 indepeiidiente, auto ta koe colonianaii of lu-
garnan dependiente di nos Repblica ta para inmediatamen-
te bao dl su order i gobierno, ma di ningun modo bao di
algun otro nacion.
dilanti mi spiritu e dusji sosiego,
pridad di bida i posecion, koe cada un ta goza aki...”
|
|
15 |
 |
“...manera:
Despues koe el a sail coe su barcoenan foi
haf i a pensa, koe el a cumpli coe su mision,
calino a cohe su manece tramerdia, loke a haci su
barcoenan plama foi otro. Pesai el a resolve, des-
pues di a tende conseho di oflcialnan di su bar-
coenan, pa haci uso dje permision, koe Laaffer a
doen, si necesidad tabata oblige, pa drenta den
un di bocanan di isla, pa reuni s\i barcoenan, koe
tabata coeri peligro di plama mas tantoe ainda
es anochi ai. Pesai el a doena orde pa pone
rumbo pa boca di San Michiel. camina el a jega
seis or i mei di atardi; el a moenstra coman-
dante di forti di aja e permision di Lauffer i
el a manda un carta di general Jeannet pa go-
bernador, doenando di conoce loke a socede.
(1). Bresseaa a. afirma, koe, ora el tabata pasa coe u
barcoenan banda di Pieterinaai, nan a tira algun tiroe di
copet riba dj i esai a causa morto di un loods di dj....”
|
|