1 |
 |
“...un bebde civiliz, ?
Ma coe un sonrisa fini e homber
a responde: Dispensa, senjora E
mes, faita di cortesia kop bo ta
reprocba mi tocanti di bo mi tin
di repropha bp tocap|i di jop.
Pasobra' cremnipppn dj religiop
catolica no ta nada mas sino ch-
seeuencia di e cortesia, koe nos tin
di. obsrva, tocanti di' Plop. .
* *
Muchoe poco bende s§, comprende
di e ceremonionan sublime di su
santa religion. I sin embargo nos
ta mira socede cada beze cos stranjo,
kop, o) iep tra dep cualkier ptro asun-
to, ke hende no ta coniprende, e
palabra takiko T i pdkiko f ta
droemi riba su lip, e ta haci mashL
poco tfaso di e cos-ai kpe eta mira
socede cada dia dn nos misa
koe e no ta comprende ni un tiki
di dj. Pesai nos a propone nos
di splica den popo palabra toer e
ceremonia sublime di religion cato-
lica, toer loke ta toca na colto
catolico.
Kiko e palabra s culto catolico- ta
nifica ?
ra hende ta bini cerca obispo,
e tin di hinca roedia su dilanti i
besa su ring$. Pa.kiko ? Pa
doena prueba di su veneracion...”
|
|
2 |
 |
“...ta haja nan bon, lo nos publica nan firmd coe
boso nomber, pa toer hende mira kende ta es amigoe sabi koe a in-
venta es cos ai.
Awor adilanti! Mira i poerba boso forza 1
1. Mi promer, siete i tres ta nomber di un muher.
Mi dos i tres ta un nota musical.
Mi cuater, tres, dos i un coral di Militaire Tehuis a
fada di dj.
Mi ocho9 mebe, siete i seis ni un tienda sjap
por f alt.
Mi cifieo9 UU i oeho pa parti di Oost di Bonaire bo
ta hanj.
Mi conhunto ta nomber di un para
2. Pone e letternan aki di tal manera, koe bo ta hanja un
bon proverbio papiamentoe:
Bin tende9 Deni d. Mem. di: Amigoe di
Corsouw i La Cruz ta hopi les&
Mi a scirbi hopi letter capital den e charada, pa haci poco
mas trabahoso. Mester bini un letter capital den e proverbio
i si mi ta scirbi es un sol, e soiucion, ta figura mi, ta bira
muy facil.
& Si di dobbel di e edad, koe actualmente mi tin, ta
kita tripel di e edad, koe 6 anja pas, mi tabatin, anto ta
resulta e edad koe awe en dia mi tin.
Ki edad mi tin ?
4. Kiko toer hende...”
|
|
3 |
 |
“...tin es aki/
Levitanan lo sclama coe boz altoe na ho-
bennan di Isral: maldiciond sea l koe no
ta honra su tata i su mama; i kenter,
pueblo lo responde: Asina lo ta. Amen.
Cuantoe bez es maldicion ta cum-
pl coe exactitud terribell Lo mi con-
ta boso un ehempel:
Cerca Valencia na Spanja tabatin
un hoben, koe a falta coe respet i
obedieneia na su major. E tabatin
mashi capricho i no tabata bus*
ca sino di cumpli coe su mes kier.
, Pront el a entreg na toer bicio i
desorden tal crimen i delito, koe nan a coh
preso i husticia a conden pa moe-
ri na horca: E tabatin anto diez
ocho anja.
Aki es ehempel ta caba? No, mi
jioenan, awor cos di mas boenita i
di mas mehor pa sin ja boso ta bini.
Apena es infeliz a moeri na hor-
ca, ora di ripiente su barba a ere*
ce un pia asina i su barba i ca*
bei a bira blancoe-manera niebe, net
manera di un homber di nobenta
anja.
Anto pueblo, koe tabata presente
na es cambio repiente, a coeminza
grita: milagro, milagro! Obispo koe
a haja sabi...”
|
|
4 |
 |
“...partida misa
ta parti ?
Misa ta partf na trfes partida: en-
trada portal di misa, nave di
misa camina bende ta Siuta i pres-
biterio, manera ta jama e lugar ca-
mina altarnau ta para i sacerdote
ta haci sacrificio di misa.
4. Kiko nos ta mira na entrada
di misa ?
Banda riba entrada di misa nos
ta mira un toren, tin bez un na cada
banda, manera na misa di Pieter-
maai. E toren ta alz altoe na la-
ria i ta coronA coe cruciflcado, pa
sinja bende, koe e no mester busca
loke ta di es mundoe aki, ma ke
e mester alza su coerazon na cieloe.
E toren ta sirbi tambe pa cologa
klok aden. E klok ta bati na pro-
mer lugar pa spierta i pa jama ben-
de bini misa; tamb nan ta nuncia
pa nan batimentoe gloria di Dios i
di su Santoenan. Pes motiboe ta
bati nan na dia di fiesta. Nan ta
spierta hende tres bez pa dia, main*
ta, merdia i atardi pa reza Angel
di Senjor i nan ta lamanta bende
pa reza pa e mortonan koe nan ta
bai dera.
Ora awor nos ta drenta misa, nos
ta mira pfla, parA den portal 6
atras di misa...”
|
|
5 |
 |
“...coe otro den es concierto di
aaocbi. Bien pronto, ora aan a jega
mas meimei den mondi, nan tanata
mira flambeuwnan tabata zwaai den
laria, como si fuera, indicando jega-
da di diferente personanan.
VII
Na un blra mentoe di camina e tres
roemannan a contra coe un binti
muchanan di coenucoe; algun tabatin
plki, otro fiecha coe arco, mas aya
algun coe slinger, trobe otro coe
coco-macacoe koe nan mes a traba
coe otro arma. Nan tabata cam-
na purA i coe aire di sold A Un
poco mas aleuw e bobennan di Ke-
rougal a topa coe un grupo di mu-
chanan di lamilia nobel, koe nan
por distingui di e otronan na nan
bistir mas ricoe. EsDan di mas bieuw
por tabatin diez-cincoe anja.
E fuegonan di wArda, e cAntonan
koe tabata resona, bista di e Arma-
nan di toer sorto, toer a juda infla-
ma Enguerrando mas tantoe.
Galopiando nan a coeri pasa e
muchanan, koe a keda admirA, te
koe nan a jega meimei di e mondi.
Aya un espectAculo imponente a
presen ta na nan bista. Riba un al-
tura chikitoe, tap coe jerba, Archi-...”
|
|
6 |
 |
“...spada, el a cohe un flambeuw i a
doena sinjal pa bai.
Entretanto Senjora Kerougal, jen
di desesperacion, tabata cohe su jioe-
nan sucesivamente tin pa tin den su
braza, pidiendo suplicando pa bolbe
Coe n na cas. Ma bien pronto En-
guerrando a toema palabra i coe
su vivacidad di coestumber el a res-
ponds : No stroba nos mas tantoe.
Mama; corda koe e nobel Senjor di
Kerougal, nos tata, no ta vengti
ainda i hasta ni un entierro honro-
so el a haja. Honor di nos cas ta
exigi, koe jioenan di Senjor di Ke-
rougal lo moenstra nan digno di
nan tata, vengando su morto.
I abo, Isolin, e muher infeliz a
grita, bo tambe lo bandona mi
mescos coe bo roeman mayor ?
Isolin a coeminza papia algo den
diente, ma un mirada severo i im-
perative di Enguerrando a haci
keda ketoe.
I bo, Jehan, bo, koe mi a pass
tantoe trabao pa cria, bo koe a cos-
ta mi tantoe anochi sin droemi, bo
tambe ta sigui bo roeman nan den
es enipresa I030 i peligrso ? Lo bo
no tin tampoco compasion coe bo
Mama, koe tin derecho di manda...”
|
|
7 |
 |
“...tabata vacila pa sigui co-
mando di e roemannan Aubriot,
koe tabata ripiti, coe un sonrisa
diablica den nan cara:
Bueno, ora di batalja a jega.
Un tempestad di gritoe di bengan-
za tabata sali contra Archibaldo:
-Morto! morto ne traidornan
koe a bende noa!
Ya aigun boto enemigoe a jega
te na poco distancia di e barcoenan
i nan a grita nan na rabe:
Entrega boso, cachnan infiel.
Archibaldo a contesta nan ne mes
lenga. Despues el a bisa e muchanan:
Hobennan balente, Saracenonan
ta asina numeroso, ke facilmente
nan lo caba coe boso, ma pa ad-
miration di boso balor nan ta drenta
na trata coe boso, bao di condicion
koe boso lo bandona barcoe i larga
toer boso arma atras.
Coe gritoe di alegria nan a tende
e promesanan, ma e hoben 'nobel-
nan a menaza 'coe un gritoe di in-
dignation. Enbano captan Medrico
Aubriot tabata trata di calma nan.
Traidornan nan tabata grita,
traidornan maldicin riba boso I
No tende na es orguljosonan,
captan tabata bisa na e muchanan
di coenucoe, sigui mi...
Ai di bo...”
|
|
8 |
 |
“...cajente
Un foenchi traha pa bos Pluto balente.
Trata un bon animal semper bon i paciente,
Lo bo haja bo pago coe cientoe por cientoe.
VARIA.
Leza cordamentoe dl bende.
5. Manda un amigoe di corda un numero i pidi despues
di dobl. Doen awor un cifra par i mand conta cerca
loke e tin caba. Luego mand dividi e suma, koe e tin,
coe 2, caba e ta kita foi e cociente e numero, koe el a corda.
Bo por tin pa sigur, koe e resto lo ta net mitar di e cifra,
koe bo a doen pe conta cerca e dobbel dj numero, ke a corda.
Ehemplo : Figura bo, koe bo amigoe a corda e numero 6.
Su dobbel ta 12. Bo larga e conta cerca 12; esaki ta huntoe
24. E numero aki dividi coe 2 ta doena e cociente 12 i kita
akifo e numero 6 pensa, ta keda como resto 6, koe ta.
hustamente mitar di e numero koe bo a doen pe conta
cerca dobbel dj numero corda.
Pakiko esaki ta sina, ta simplemente pa comprend, si bo
jama un ratoe e numero corda X.
Aki a solucion :
2 X X = 2 X ; 2 X + 12 $ 2 X + 12 = X + 6 ; X + 6 X = 6.
N ^ 2
coe otro palabra:...”
|
|
9 |
 |
“... Kita 8 lucifer afor, di manera koe
ta .sobra solamente 6 cuadro.
2. t)os jaagd a caba di jaag i a topa otro net na
Morgenster. Leopoldo a puntra Ramon: Ramon, puantoe
konentji bo a tira? Si bo doena mi n, Ramn a con-
test, anto mi tin dos bez loke bo tin. Doena mi n,
Leopldo a bis, anto mi tin net mes tantoe koe bo tin.
Cuanto konentji cada un tabatin ?
3. Kende por bisa mi, ta ki ora un pisca ta bebe ava ?
4. Muehanan, cual di boso sa scirbi cora ce krijt
blancoe ?
5. Pone e letteman aki di tal manera, koe bo ta ha ja
un' bon proverbio papiamentoe:
Nena, naroeba fata loes cla? c.. -g.*- I
Mi Dromer ta nomber di un muher
Mi ai dos ta un rioe di Europa
Mi di tres i di euater ta nomber di un bestia, i
mi henter h un hero grandi. Kende mi ta ?
GBATITUD.
Bedacclon dl Ala Blanca a baja dl Srs. C. Winkel & Zonen hopi cosnan
boenlta como articulo di reelama dl e famoso Ginger Ale, 1 Soda-Water dl
Schweppe, i tamb un prospecto dl Vereenlging tot beTordering van het Onder-
wijs op Cqragao....”
|
|
10 |
 |
“...for-
za ta bai lamar af i por a scapa
di e flechanan koe tabata jobe riba
dj; ma strob, pe sacoe di oro koe
el no kier a bandona i como,el no
no por a usa toer su dos m,n
pa landa, el a sinti pronto koe su
forza tabata bai cabando. Segun
el tabata birando mas debil el taba-
ta redobla su esfuerzo, ma por nada;
awa tabata drenta su wowo, su orea
i su boca;...a tende un gritoe ter-
ribel, i, el a perde foi bista. E mal-
bado a disparce coe su oro den abis-
mo di lamar.
Apena un ora despues playa a ke-
da completamente desierto. Toer e
muchanan koe a cai den e trki en-
ganjoso di e maldito Archibaldo,
mester a sigui, marr, coe cabuya
na garganta mescos koe baca, nan
donjonan koe a coempra nan.
XVI.
Mas fortund koe mayorla di nan...”
|
|
11 |
 |
“...balor no a
bandona bo?
Mi a reza..... Ademas kiko un
poco sufrimentoe ta? un hende no
mester traha pa su salbacion? Ma
hoben, ta ken por a trece bo ne
lugar miserabel aki?
Mi a bini pa venga morto di
mi tata koe a perde su bida den
ltima cruzada.
Bo tata ?
Bi, e tabata cabaljero di mas
balente di henter Bretanja.
Di Bretanja? O, mi Dios! Maes
boz... e presintimentoe...... Jioe,
mi tambe ta di Bretanja.
Abo! i ki jama bo ?
Angilberto di Kerougal.
Mi Tata!
Abo, mi jioe?
Si, bo jioe Enguerrando di Ke-
rougal.
Cieloe! Bini den mi braza, bini
na mi coerazon, speranza di mi ra-
za.... Bo aki! No ta un sonjo? I
Isolin?
E tambe ta prisonjero.
Pober chikitoe koe semper taba-
ta asina manso..... I Jehan?
Jehan a keda na castiljo cerca
mama.
Gracias na Dios i Berangre ?
E tambe ta buntoe coe mama,
koe a jora amargamente ora nos
a sali foi dj.
Sin sintirnan 1
Mi no kier a tende na ningun
conseho; mi a kere mi jam& pa
venga bo morto.
I ken a doena boso anto nobo
di mi morto ?
,.Un cruzado, jam& Pedro...”
|
|
12 |
 |
“...nan ta paga tantoe placa, hasta
miles di florin, pa e pidacito di pan-
ja, coe poco verf airiba.
Wel homber, tende, bo no sd
koe bo a paga muchoe mas pa un
otro cuadro koe ta muchoe mas
chikito ainda?
,,Ami, pa un cuadro mas chiki-
toe...?
Si, si, bo no sd anto? Bien,
mira anto un rato den spiel.....bo
nanishi. E nanishi cord a costa ho-
pi placa mas i ta muchue mas chi-
kitoe.
Un flogo.
Un homber flogo tabata droemi
abao na kantoe di un camina gran-
di. Un shon ta pasa aja i ta pun-
tr oenda tal i .tal ta biba. Awor
e flogo ta hiza un di su pianan i
ta raoenstra coe ne direccion dj
cas koe e shon tabata puntra pe.
E shon ta keda para admird riba
tantoe flogedad i el ta ofrec un
florin si e flogo por doen un prue-
ba mas di su flogedad extravagante.
E flogo ta buig su cabez koe sf i
mes ora e ta bira su curpa un bau-
da asina koe e shon por a pone
su florin primintf den di e flogo
su sacoe....”
|
|
13 |
 |
“...miserabel oenda
Isolin tabata droemi, esaki a abri
su wowonan mitar, rondone coe cir-
culo pretoe.
Presencia di su roeman no a haci
ningun impresion riba dj. El a qufri
asina tan toe,-koe su memoria taba-
ta toer debilite.
Bo ta mehor? el a bisa den dien-
te, oh nan a zoeta mi tan cruel-
mente. Ma awor koe bo tai, lo bo
defende mi.
Isolin, tene coerashi; mi ta liber
i bo tambe lo haja bo libertad
pronto.
Di kiko esai ta sirbi mi awor ?
Nos lo bolbe cerca nos bon Mama.
Mira, mi roeman, bo ta kere den
tal estado mi por bai coe bo ?
Bo ta hoben i legria lo debolbe
bo bo forzanan pronto.
Bo sabi, pasobra mi a tene e hu-
ramentoe koe mi a haci bo di no re-
nuncia f di nos tatanan, pesai mi
a sufri tantoe asina i awor mi ta bai
moeri.
V V It I A.
Ernesto com bo ta bini asina
sushi ? Kiko a socede ?
0 mama, ma cai den lodo.
Coe bo batji nobo ?
Si mama, mi no tabatin tempoe
pa kitle.
Meesier. Ken ta rey di toer animal ?
Ningun di boso sabi esai ? Wel lo
mi juda boso : e animal ta mash
loco pa bebe sanger:...”
|
|
14 |
 |
“...lora. I peor ainda, na e pais camina
e tabata biba, no tabatin tal phara
Algun spanjol, koe a bin toetna
frescoe na e pueblecito, tabatin un
lora mash boenita i papiad pa
kita sombr; pero pa un descuido
di nan criar, e lora a sali foi su
kouwtji i a boela bai mondi.
Un dia sbon Maantji a lamanta
mainta tempran i a bisa su jioe pe
cobe taas i awa pa nan bai busca
un dos konentji, mientra e mes a
cobe su scopet di carga patras di
doe loop, a pas na su schouder i
a toema destino pa mondi.
Bientoe a soepla bon pa shon Maan-
tji e dia ai; pasobra promer koe un
ora ya el a tira .tres konentji i al-
gun phara, i a decidi di bai cas
tempran, pasobra pa e dia ai ya e
tabata arm. Ora nan tabita bai
cas, di ripiente e jioe a grit: Pa-
pa, papa, bin weita un phara aki,
esta boenita e ta 1
E jaagd a bai acerca, i enberdad,
un boenita phara. Un asina mi
no a weita nunca, e jioe dici. Ni
mi mes, koe tin mas dia den mundoe
koe bo, no a weita tal phara.
Piek bir, pluma brde coe corr,
ta ki animal esaki por...”
|
|
15 |
 |
“...mi no por publik den Ala Blanca, estd, koe bo ta
papia riba hopi cos, koe rauchaoan no mester papia ariba. Mi ta kere si
koe bo ta mashA spiertoe, ma papia riba toer cos koe bo ta tende bende
grandi papia, esai si mi no ta'gusta, min ta haja bon. Muchanan mes-
ter haci cos di mucha, i no cos di bende grandi. Nan no mester sinta
papia manera dos bieuwoan riba toer loke oao ta tende. Si bo a larga
Pastor leza es carta, koe bo a skirbi mi, Pastor tampoco lo no a haja
bon koe muchanan ta papia riba tal cos asina. Eisai n ta maloe, leuw
di esai; ma larg pa hende grandinan. Otro biaha mi ta spera coS( koe
toer mucha lo gusta di leza, tende. Adios! Red. di ,,Ala Blanca.
iiHIl
mm 'mm
f 1
imm
Um
s||
mmm
mm...”
|
|
16 |
 |
“...Berguenza a haci koe mi no por a hi*
za mi wowo mira e homber; sin em-
bargo nunca mas mi por aloebida
su cara.
Na school mi a sinja mash bon;
ma ni un palabra koe mi a tende
aja, a keda asina hundoe grab den
mi alma, koe esakinan: percura pa
ta ultimo bez. I despues koe mi a ki-
ta school, e impresion no a kita:
percura pa ta di ultimo bez. Princi-
palmente den catesashi ora nos ta-
batin les riba di siete mandamentoe,
mi coerazon tabata bati di ansia, i
tabata paree mi koe mi tabata mira
mi ne marsh ke macutoe di fruta.
Despues koe ma bira mas grandi
ma bira discipel di un comerciante
na Bremen; daja ma bai America.
Aja tambe hopi bez tentacion a la-
manta den mi pa haci un otro gan--
j amen toe den negocio, manera tantoe
s haci; ma cada bez tabata paree
mi koe mi ta sinti e mep na mi cara
i e palabranan ta resona den mi orea:
Percura pa ta di ultimo bez".
Di es manera mi a keda semper
honrado i den toer mi biennan no
tin un cens chikitoe koe no ta
toca mi. Dios sea alab i gradicf!
Ata loke e...”
|
|
17 |
 |
“...toer e repikenan, koe
nan tabata sabi. A dura mas di un
ora, i e tabata mash, satisfecho. Ma
ami, esai a had mi algo melanclico
i tristoe. Nan a toca e cantonan
bieuw i solem, asina mes como e ai-
renau alegre i riba mi esaki a haci
muchoe impresion, di un despedida.
Pakiko hendenan no por juda, nan,
koe ta bai biaha, loebida, koe toer
cos, koe nan ta stima mester keda
atras ?
Es pregunta mi a haci mi mes va*
rios bez.
Su manece nos a bai Southamp-
ton; i aja mi esposo a toema toer
su placanan, ke tabatin na banki.
E tabata monta algun mil dollard.
i nan a pag toer na placa di papel
di banki.
E klerk di banki a puntr ainda,
koe lo e no gusta mas toema un giro.
ma el sagudi cabez i a hinca e pla-
canan den su portefeuille, caba den
e sacoe paden di su bachi, oenda
nan a keda te na ultimo. Nos pose-
sioonan mundano chikitoe nos a des-
pacha adilanti caba, asina, koe ora
nos a jega bordo di Titanic, nos
tabatin toer loke nos tabata posede
cerca nos.
Nos a toema pasashi di segunda
clase, i foi...”
|
|
18 |
 |
“...susbd di
sanger, tabata un historia biboe di
masbinnan, koe a garna i di curpa
nan manefi.
Ma cobe braza di mi esposo i aun-
ke e tabata masbd balente i no ta-
bata tembla, ma mira su cara, koe
tabata blancoe como papel. Nos a
comprende awor, koe e accidente ta-
bata mas serio, koe nos tabata cor-
da, ma te awor mes mi no tabata kere
i toer e otronan, foi kende mi
por a sabi, tabata corda mescos coe
mi, koe Titanic tabata por zink.
Oficialnan awor tabata bai bini i
tabata grita doena ordennan.
Mi no tin un idea claro di loke a
socede durante e siguiente cuartoe
di ora.
Tempoe tabata figura mas corti-
ooe, ma mester a socede toer cos
denter di 10 a 15 minuto. Ma mi-
ra e promer ofieial Murdock parra
den di un di e pasasbinan, pa im-
pedi, koe mas stokernan herid. ta
bata bini ariba manera e di promer.
Cuantoe bombernan desgraciado ta-
bata probibi di sali riba dek, di tal
manera, koe nan a kita nan e kans
di salba, mi no sa, ma Mr. Mur-
dock tabata probablemente razon d<
baci esai. E tabata...”
|
|
19 |
 |
“...ternura di su amor, i na bista di su jioe,
koe tabata krimp su curpa di dolor i tabata toer na sanger,
su constancia a coeminza kita.
Ma su jioe a bis:. Mama, no jora, cieloe ta bai toer cos!
.Pa e palabra e pober muher a haja toer su forza trobe;
el a tira un bista di f na cieloe i a sclama: Hesus, por-
dona mi flakeza; mi no ta digno di un tal jioe!
Anto el a bir pa su jioe coe es palabra: Bai, mi jioe,
bai moeri coe animo; mi amor, mi oracion, mi wowo di ma-
ma ta sigui bo, te ora mi ta bai moeri manera bo.
Pensamentoe di cieloe a doena nan forza pa keda con-
stante i moeri morto di martir.
Bien nan tabatin razon, mehor perde toer cos, hasta bida
mes, ke cieloe: pues cieloe ta bai toer cos.
Mara boso toer pensa hopi bez na e recompensa, koe bo-
so por gana, ma perde tamb! Anto sigur sigur boso lo
prfera di perde toer cos, koe di haci n picar mortal....”
|
|
20 |
 |
“...tabata mira sf,
grupoe-grupoe di homberuan riba
cad a dek. Nan t abata para coe bra-
*a cruzd, riba pechoe, coe cabeznan
bahd na suela Mi ta sigur koe nan
tabata reza. Riba e dek, koe djies
aji ma baudona, tabatin un 50
homber cerca otro. Meimei di nan
mi por a mira un figura altoe. E
Senjor tabata para riba un stoel
riba un boshi di cabuja, asina koe su
cabez tabata sali riba toer na laria.
Su brazanan tabata alz&, manera
un bende koe tabata doena un ab
eolucion.
E mes dia aki un s&cerdote, un
tal Pader Bylas, a had misa den
salon di segunda clase i mi ta kere
koe ta E tabata para ai den ora-
cion, preparando nan pa moeri. Na
e ora ai orkesta di vapor tabata
toca: Mas cerca Bo, o Dios I Mi
por a distingui
|
|