1 |
 |
“...Salazar,
iJRV nos ta queda muy strafto di sinti e diferencia
grandi den nan caracter i proceder. Enrique
ta tres aria mas hoben i su manera semper jovial
i chistoso ta haci e representa menos di e 38 aa cu
el a caba di drenta. Unda cu el a pasa, e tin amigo
i si algun bez e por a hay den cualquier cuestion
improvisto ta debl na su caracter franco 1 e odio
pa adulacion. Su gremio, u ta di artesano, sem-
per el a aprecia i defende, i cuanto bez cu el por
a yuda un u otro cu su consehonan progresista el
a haci cu gusto. En cambio' e otro hero di nos
historia, Antonio, no tabata presente dia Dios a
parti e bon calidades. A
Egoista te den cabo, e ta biba semper aleja di su
i companero artesanos no, cu e ta desprecia nan, pero
ambiciona na busca tono" el ta prefera combersa
masque ta un dos minuto cu hende ans bao di
un forma servil, cu pasa, un rato divertido, cu un
franqueza cordial, hunto cu su co-artesanos den cual-
quier Beersalon o compania. Su fe grandi ta den
billete s f pasobra su sueno dorado...”
|
|
2 |
 |
“...5
$ comprende paquico Enrique nunca a pensa di
biba otro samina, siendo cu su amor fraternal a au-
menta cu dos sobrinos tambe pa stima hunto.
TJnico contrariedad cu nan sa topa, ta cu bida ta
caro i tabata dificil pa ahorra algo di importancia.
Antonio a pensa semper di manda su yiunan scool
di placa, pero cos no tabata asina bon di por a sigui
manda nan sin falta cu otro cos; nan a probecha
di nan scool di por nada sinembargo, Juan a haya
un empleo na pacus i pa su bon comportacion su
patron ta consider mcho. Asina cu Matilde a queda
compafla su mama i yud den trabao di cas. E ta
orgullo di su tata cu ta pensa cu duele caba, cu
quizas muy pronto destino lo ranca e gozo cu nan
ta disfruta di ta hunto cu n. Pasobra no ta strano
si ya cualquier bista amorosa no a provoca un sor-
presa den cara di Matilde. Su mama, modelo di
birtud, a percura sin tur trabao di cas, di cushina
te laba paHa.
Semper el a corda qui ayuda e tabata pa Antonio,
ora Antonio tabata malo, cu e mester a yuda tene
cas...”
|
|
3 |
 |
“...anhelado
Pober Antonio no por a quere- su bista; el a
dese, el a cumpra sigur cu un fe inquebrantable,.
pero p mir den su bista, e bendito nmero igual
c e otro cu ta premia cu 20 mil dollar riba lista,
esayi ta un suceso mucho importante; pasobra su
bida ta sigurh i awor ta sigur cu su goal ta alcansa.
E no a perde pa gana, ultimo placanan cu e
tabatin el a cohe den su baul i pensando quico el
por duna e homber, el a topa cu un placa di papel.
El a sali cu cara hubilante i a gratified e pober
bended cu 10 florin di regalo.
E pober cu tabatin su mest, no a busca mas i :
no a corda di ofrece pa bay troqu pa Antonio.
Esaqui a cay sinta den su stul di sosiego i cu e
billete den su man dobla na cuater, el tabata pensa
qui paso tuma. E n drenta bay participa paden
ainda, pa nan no haci mucho babel prom cu ora.
Es emocion a haci tanto efecto riba dj cu el a hib
na un sofio sin cu el a spera. Cuanto speculacion,
negocio, proyecto pa.reforma bida i su estado no
a cruza mente di pobre Antonio. Pero...”
|
|
4 |
 |
“...cu nan orgullo insensato.
Capitulo II.
flpmacion pa billete.
BBjh lilia momento di e suceso nos ta contra Enrique
JBSnJI ta bini di Otrabanda. Poco fastidioso i
desapunta el a queda, ora cu un crid di
AM cas di Sr. Pimenta a bis na porta, cu e
Sr. a sali un dia prom pa Coro i cu te aqui un luna
e ta bolbe. Esaqui si ta un cataclisma, e dici: Toni
ta sara sigur, si e tende cu e meneer aqui a bay.
E homber aqui ta tranca pa paga, i si sigui asina
e ta demand sigur dia e bini. Enfin pensando
unda otro e por bay cobra, como e tambe mester
di placa, el a tende brug pita, cu ta. e serial cu
esun cu tin por bien bay complace poco cu nan stoma.
Asina el a dicidi di sigui pa Punda. Yegando
cas el a drenta winkel i a queda sorprend di mi-
ra Antonio den stul na sofio. Den su mano e ta-
batin un papel cu Enrique a ripara cu ta un bil-
lete. El a sagudi un rato i nos amigo a lamta...”
|
|
5 |
 |
“...por larga di hala bo atencion riba
e fin absurdo, pa cual bo tabata desea e suma.
Prom bo corda riba sociedad, categoria i e res-
I peto flngi i tur e castillonan di aire, cu sa disparce
como huma, recorda bo situacion di un ora pasa
| i studia e modo cu bo por queda conserva e regalo-
cu suerte a toca bo, ,
Claro, Antonio ta contesta ta pesayi mes
f1 mi ta pensa com mi por hiba un mehor bida cu
I e placa i naturalmente den un mehor circulo di
j socidSid. ^
Ta bon cu cada un por subi, pero segun bo-
ll ta subi corda duna un mano na esun cu ta pasa trabao
pa subi bo tras 1
Bueno, Riki, never mind sobrd cos, ta ora di
j come, larga nos drenta cas pa mi por participa
I Luisa i su yiunan e bon noticia.
Nan dos a sali for di winkel i drenta cas pa ocu-
f pa nan puesto na mesa cu tabata buta caba. No
: a pasa 5 minuto cu tur tabata presente. Antonio
| s no tabatin mucho apetito; ta manera un cos
! ta peg, den su campana i quier bulaafor. El ati-
ra un bista riba Enrique, cu tabata ataca su...”
|
|
6 |
 |
“...cierto ?
Ni yiu, awe papa ta posede nada menos cu
20 mil dollar mericano. Luisa, quico bo ta pania ?
i Mathilde ?
Despues cu nan a calma poco di e golpi feliz e l
inespera Luisa a contesta:
Dis a corda di nos; na prom l|ga ns l
gradici E i pidiE guia nos pa nos gast na manera I
mas util posible, dispuesto semper pa corda de bez I
en cuando riba otronan cu ta sufri peor ainda cu 3
nos, un dos ora pasa. El a cera su man i a cu- I
minza reza un Nos Tata den su mes, cu e dos I
yiunan a imita cu emocion. Antonio mes a quedafl
babucd di a tende tal contesta cu e no a corda !
ariba prom. E ta di acuerdo pa gradici Dios, pero I
e asunto di cuminza yuda otro ta cay den su orea 1
manera un bom pa 'oula i destrui su tesoro. Cu un
aire di mofa el a contesta.
t.Ta bon, mi amor; ta claro, mester gradici
Dios, pero bo ta mucho pur pa cuminza cu limos- ;
na caba. Tawor mi ta bay mira moda di cambi.
Ta asina mama ta, papa sa, e n por yuda jl
i...”
|
|
7 |
 |
“...Luisa su opinion; su gratitud pa Dios i su
compasion pa c s prhimo !
Bueno, Enrique, larga nos bam hunto pa e
asunto di cambio. -Tuan, ora bo sali pacus lo nos
por proyecta hunto riba e manera mas ventajosa pa
nos por traha cu e placa.
Pareuw nan a ca%a di come nan dos a lamta i
sali. Matilde a tuma palabra unbez.
Mama, awor si cos a drecha, Gracias a Dios,
mama por ssega poco, nos por sali pasea, mira
mundo poco. M' : '
Ay pober papa, ai, e ta oontento !
W ta natural ? Juan ta observa, Dios mes
a fada di tende nos pidi. E miserable sueldo cu
mi tin, n ta jega ni pa mi paga pana limpi i si:
garia. Awor lo mi por presenta poco mas sport
den sociedad!
Mi yiunan, no alarma boso mucho cu e pla-
ca. Sorto di riqueza asina, ta bay mes inespera cu
nan sa bini. Pa nos por pasa mas mehor cu e
premio, nos mester lubida riba dj i sigui manera
costumbre.
4 Nos no ta pasa decente, modestamente manera
un famia di artesano por bida ? Cuanto cos asina
nos ta falta, cu ta necesario pa nos ta feliz?...”
|
|
8 |
 |
“...Despues cu J uan a sali, Luisa a cohe Matilde na
mano i el a bis:
Matilde, ab principalmente no mestr larga
e fortuna cu a toca nos cambia bo caracter. Con- 'i
serva bo mescos cu semper na modo cu ma educa
bo. Corda cu birtud di un sefiorita por sufri terri- ,
ble cu influencia di placa.
Un mei ora despues Antonio cu Enrique a drenta.
Flicidad completa hende por a leza den cara di
Antonio. El a ranca bay riba Luisa i cu ternura
el a braz diciendo :
Mai, awor si nos por sosega poco. Alafin nos :
por biba mas tranquilo. Ata nos riqueza ! i el a
pone un paqute di placa di 25 te di 100 florin
riba mesa. Enrique a queda para ta observa expresion
di e tres cara diferente. Cu satisfaccion di alma.
Antonio a bolbe cohe e paquete di placa i a drenta
cuarto di Luisa cu n.
,,Larga mi ward, te aqui rato lo mi bay po-
ne na Banco.
Bo tin razon Antonio, pero larga nos caba
di poler e ultimo pieza di don Jacinto su mueble-
nan ; no lubida cu nos a priminti pa awe. Ano-
chi hunto cu Juan lo bo pensa e mehor...”
|
|
9 |
 |
“...grandi, cu nos por usa afor ora di
secura i cu pobernan por haya cumpra. Luisa ta
bisa.
_ Semper bo ta hinca pober denturcos. Nta
malo, pero. .... pero.... e hendenan ayi semper ta
gtroba negocio. 1 ' , %T$aj|i
Dios libra, papa, si mest bende awa luego
cu tin secura sigur io haya bon bende, siendo mas
di 70 yo ta pober i nos lo gana bon placa eu nan.
Luisa ta mira Matilde cu un bista triste i ta bisa :
Ai mi yiu, ma quere bo mas compasivo cu
pobre. l Ta husto pa specula riba un necesidad
asina grandi di bo bida riba hende pobre ? No,...”
|
|
10 |
 |
“...mind tur e cosnan ayi;
loque ta bo ta queda encarga cu winkel, pasobra
mi ta bay haya mi asina tanto meti den e asunto-
nan cu lo mi n tin tem ni pa drenta mi winkel.
Mi ta bay duna bo s/4 di ganashi i lj4 ta queda pa
gasto. Bo n ta contento ?
Gracias Antonio, semper mi a spera cu lo bo
protega mi. Pero den qui riqueza cu bo haya bo,
no lubida riba bo oficio. Loque ba lamta cu n n
sa bay, loque ba haya luego, si.
: Bo tin razon, Enrique, pero qui mi quier haci ?
Ya ta asina caba, larga lora!
- Papa, quico papa lo haci pa mi ? Mi ta queda
manera un esclavo den e pacus di Sr. Pantol, ga-
nando e miserable 35 florin cu nan ta paga mi ? '
Tin mashd otro cos pa mi haci 3 Juan ta queha....”
|
|
11 |
 |
“...if- '
17
wi no> mi yiu; mi tin un bon nesci na
Mbista pa bo. Ta basta yuda otro bira rico. Bota
Igrandi caba i ta ora di bo cuminza corda riba bo
I porvenir. i Quico nan lo bisa di mi, si mi larga bo
I, den e luga ayi, unda bo no por saca bo pia foi
l lodo? Caba e luna aqui i lo nos regia tur cos na
.Ipromer orden.
Ya 1 \ or a bati, mi ta sinti un poco sofio, larga
linos bam drumi; den un luna tur cos lo ta resolvi.
IfBonochi mi yiunan, bonsoir Enrique, te maftan i
Antonio a drenta su cuarto. Despues di un rato
tur a bay drumi, cada un dedicando e momento cu
ita prepara sono, den pensa com mehor nan lo dre-
cha nan bida.
Capitulo IY.
Reorganization general.
espues di un luna cu a bini e gran cambio
Mil den bida di Antonio, hende por a mira caba,
HFT mesla, carpint, peon etc. na movemento
pgaar den su cura di cas. Cu un sombr grandi
pa solo e ta bay bini, dirigiendo trabao, mientras su
familia a muda pa un cas ayi banda pa tantem. De
bez en cuando e ta drenta su winkel i ta combersa
cu Enrique...”
|
|
12 |
 |
“...helados i choco-
late sin conta e consideracion cu nan lo ta trata cu
n pa esnan cu ayera no a pensa mes siquiera cu
nan tabata existi. I vice-vers nan tambe por bi-
shita e parti di sociedad cu ta consider^, drentando
di mes den un otro categoria. Prom cu tres luna
un dozijn di cas tabata lamtd formando un hilera
cu ta tapa e bista mahos di e mondi nan tras.
Antonio a calcula su renta mensual pa 120 florin
na alquiler; pero necesidad di cas a pone cu cada
bez mas hen de ta bin busca un biba, un ta ofrece
12 florin, otro 15 florin. Su regia, awe luna, aw
placa, ta buta cu nan no por queda deb. Hente-
ramente cambia su cas di biba a queda; mahes-
tuosamente e ta alza cu orgullo riba tur otro ayi
banda, indicando como si fuera su habitantenan ta
domina tur otro tambe den categoria i consideracion.
E winkel unda e dos ruman a pasa tur nan bi-
da pa tene nan estado, no a queda na su puesto
primftivo; a hib basta mas atras, pa no daa bis-
ta df nan cas. Banda di e winkel ta drumi un
balente reenbak...”
|
|
13 |
 |
“...con-
templa e cambi brusco cu a bini, ora nan a ocu-
pa.e cas atrobe. Di aleuw un luz ta sonrei cu e
visitantenan i ta munstra nan entrada principal,
calentando delicadamente e matanan di rosa pon
riba un canap di concrete. Un letrero chiquito
ta sifa nos conoce nbrnber di e quinta, dedic. na
e yiu muherVilla Matilde. Un elegante vitro- '
la ta alegra e compara presente, cu un orquesta
selecta di sincopators i un saxaphone ruidoso ta ta-
pa combersacion pa un inomento. Luznan ta co-
me cu e colornan paden i ta refleha sonrisa den
cara di esnan cu tabata presente. _
De bez en cuando un flgura graciosa ta pasa du-
plicando su imagen den un par di espejo cuerpo
entero, una vez cu nan ta enfrente di otro. Un
espaciosa alfombra ta cubri mitar di e sala i ta
silencia vaivn di mecedornan di Viena. E otro
mueblesnan moderno a bin ocupa puesto di esnan
di caoba den sala, cu Antonio a cambia pa com-
place su yiunan. Cortinas di franja cora i ama-
rillo ta caba di agrada bista di transeuntenan.
Di un...”
|
|
14 |
 |
“...cu tabata poco preocupa cu es
cambio tabata Luisa. /Su caracter recto i sensato
no por ta doming nunca pa comodidades di placa!
El a sinti cu den e 6 luna di cambio, difarente
cara amistoso i sincera di costumbre a cuminza
retira nan poco-poco; mientras otro nobo, contagio-
so pa almanan hurailde, a invadi su cas i haci nan
mucho familiar cu su esposo i yiunan. Ya el a ri
para e diferencia entre e sencillez di antes i e luho
presente. Den e opulencia innecesario su yiunan a
bira menos caritativo, menos compasivo cu nan a-
tnigonan di antes i a bira casi un peso pa nan tra-
ta nan manera costumbre. Hasta Antonio, un hom-
ber serio i huicioso antes, a cambia por completo
su amigonan di awor ta hendenan cu ta quere nan
mas grandi cu otro i hasta den nan saludo ta sin-
ta tono. ,
El a ripara cu Enrique a sinti esayi tambe. Paso-
bra un rato prom tabata den sala hunto cu nan
Antonio a haci Enrique siguiente observation:
Enrique, bo ta mi ruman i mi no quier pa nos
amigonan tuma bo pa menos...”
|
|
15 |
 |
“...21
dos bon flus di 'casimir pa bo presenta ora cu mes-
ter.
---All no, bru, esayisi n ta socede; mi ta sti-
ma boso como mi pariente i lo mi quier bisti se-
da mes, pa complace boso; pero cambia mi costum-
bre sol amen te pa agrada bista di poco hen de cu ta
quere nan mas cu mi, esayi si cu n; lo mi pre-
fera di no ta na bishita pa mi no ser nan macaco.
i, Paquico no ta nan mest mira riba mi ? Mi ta sin-
ti mi mes gfandi cu di mas aristocrat, Bo sa mi-
ra nan bishita mi ? Paquico? Pasobra mi ta scars;
nan ta bishita bo, pasobra nan ta tras di bo placa,
nada mas.
Enrique, bo ta quivoca, mi ruman. Dios sa
ba quere cu mi ta larga los pa nan. Ah no; pero
qui mi quier haci? N ta sina ta mundo? Ab por
evita tur esayi, pasobra bo no tin yiu ta lamta. Pe-
ro si mi no tene un poco, mi yiunan ta queda sem-
per atras. Mi ta quere cu lo bo no queda malcon-
tente si nan subi poco.
Dispensa mi, Antonio, mi como bo esposa tin
sigur mas derecho i razon di considera esayi, cu En-
ripue; pero mi ta larga...”
|
|
16 |
 |
“...di dos fortaleza i si mi yiunan no yega na o-j
ra, mi mest entrega mi spada. Luisa, cordacudia ;
mars awor na dos seman Juan ta cumpii su 25 a-|
na. Despues di a pasa tanto tem asina queto, ta'
husto di celebra esaqui cu ta un fecha cu ta yena
nos corazon cu hbilo. I quico tur hende lo bisaj
si mi haci nada ? Nan lo yama mi tranca i papia
riba nos.
Permiti mi, Antonio; ta natural;*i muyi
husto cu boso celebra Juan su cumpleafios i cu
boso derecho; pero no ocupa bo nunca cu lo-f
que' nan quier bisa i papia riba bo. Bo ta;
dono di bo mes i di bo placa. Bo ta gast ora ta.
necesario i bo n tin di complace cu ningun. Seal
homber, i no larga otro manda riba bo cu nan di- ;
ceres.
Acord, lo mi haci asina, conseheronan prm|
dente Bam mira awor, yuda mi organizae fiesta. |
luna aqui Juan ta quita foi pacus i mi ta bay
pone un negoshi p. Pues larga nos duna ocasion
di ofrece su amigonan un fiestari oia tur cos caba
l cuminza traha cu un sintf di 25 afa cu e ta bay |
cumpii i Den esai Juan ta drenta...”
|
|
17 |
 |
“...quere cu 1e' saca^ sii cara ?
Mi yiu; cualquier fiesta cu lo recorda i ce-
lebra natalicio di mi yiu, lo mi yuda organiaa cu
henter mi curazon ;; pero haci fiesta o no, prom
cos cu boso mest a corda, ta, larga haci un
sacrificio na Dios, gradiciE pa Su bendicion tanto
anterior i presente i pidiE protega nos Juan den
camina di su bida. Despues di gradici Esun cu nos
debe gratitud, nos por complace cu otro, na in-
vita nan yuda celebra nos fiesta, despues di a
regala un suma na e pobrecitonan, cu ora nos ta
goza, quizas nan ta drumi sin purba nada henter
dia! .
-i. Enberdad papa, nos a lubida riba un misa
di salud, pero ta pesayi nos tin un bon mama pa
recorda nos arriba. Awor ta tio Enrique sol ta falta
pa duna su opinion!
Pues ya ta, boso mes quier tende mi opi-
nion, at anto :
Envez di un baile, caramba, un bon mesa di...”
|
|
18 |
 |
“...un apetito na bon es-'
tado i mas rebelde cu tin. Baile ta bonita, pero
'iipara bon. b0 ta fada di mira otro
baci Bira rondo sin stop, saca un pia padilanti
ppcq tem hiz p atras manera buricu cu ta tira co-
cin, pa fapa bira rond manera un trom cu ta
pone bo soda bo curpa mas tanto cu bo ta traha
bo oflcio cun na riscu di cohe un biento na bo
puimon adios te despues cu auto No. 111. Mi n
ta disgusta boso, pero un ehercicio di dien te pa sto-
ma ta mas probechoso cu di orea pa pia ! Aplauso
general bao di harimento sin stop.
Razon bo tin, Enrique, i bo deseo lo ta cum-
pli; pero lo mi cumpli di mi yiunan tambe cu un
baile cu sigur lo forma apetito pa bo comemento
Pero e gran quibramento di cabez ta invitacion.
Ouanto mvitado e sala aqui por carga?
Mi, ta calcula cu diez pareha por balia i un
diez mas xu no quier o no sa, mas o menos un
trinta mvitados, sin nan tin di balia riba otro manera
sardmchi! Juqn ta contesta.
. ~ Bueno, traha bo lista di invitados i Matilde
lo traha di dj i despues...”
|
|
19 |
 |
“...26
mama ta, qui mi qui haci. Ta cualquier cos e tin
di papia cu Matilde riba e fiesta!
Den esayi Juan a lamta yama bonoehi i a drenta
su cuarto. Enrique i Antonio a sali sinta na stupi
un rato. Matilde a drenta cuarto di su mama i a
hay sintd riba cama ta sper.
Mi yiu, e ,ta bis, bo ta mi nicoyiu muh
i ta bo ta orgullo di nos cas. Mas virtuoso bo ta
mas honor ta pa bo i pa nos. Mi quier a papia cu
bo riba e cambio cu a drenta nos bida awor.
Boso tata ta malcria boso, na e forma^u e quier
contenta boso. Ami ta busca prom e camina sin-
cero i berdadero. Bo tin bo lista di invitado pensa
caba ?
Claro, mama, ya tur nombrenan ta pens. :|
mi tin un 15 eseohi for di un 24 cu mi a corda
hunto. Naturalmente lo mi escohe esnan mas a
proposito.
Mi no ta comprende bo bon ; mas a proposito
o mas acostumbrd ?
Mama n p quier pa mi eomplace cu tur
hende eonocir i amigo bieuw mas, Siendo nos po-
sition a subi den sociedad nos mest anda cu esnan
mas ayfi. Mama n ripara cuanto amigo i amiga
nobo nos a...”
|
|
20 |
 |
“...trahe di fiesta. Mi ta quere cu ya
ma haya un bon i el a indica su mama un tra-
he cu manga cortico i poco smal ria pia abao.
Esaqui ta un moda poco estravagante pa balia,
mi yiu, bo n por saca un paso den e saya smal aqui.
Pero ta moda, mama, qui mi qui haci;
abao na su stootican ta fia un elastic aden i e ta
rek cu pia ora ta balia aden.
Dios yuda e alma cu a manda busca e ma-,
lora di buki aqui pa bo. Un moda natural sin cos
di spectakel ta otro, pero bo no meste ta mara na
capricho ridiculo di moda.
Mama tin razon, pero corda cu ta den un
otro poca nos ta awor. Mama n po ninga cu
modanan di awor ta mucho mas sport. Mira mi
fluz por ehemplo; mama n ta haya cu e moda
americano di ballondjip i solapa largo aqui ta mu-
cho mas nechi, mas stail, mas chic cu esun di pa-
pa, sin splis patras ? i Juan ta drei mei su tata
i ta bisa: Corda qu tende mi....”
|
|