1 |
 |
“...Salazar,
iJRV nos ta queda muy strafto di sinti e diferencia
grandi den nan caracter i proceder. Enrique
ta tres aria mas hoben i su manera semper jovial
i chistoso ta haci e representa menos di e 38 aa cu
el a caba di drenta. Unda cu el a pasa, e tin amigo
i si algun bez e por a hay den cualquier cuestion
improvisto ta debl na su caracter franco 1 e odio
pa adulacion. Su gremio, u ta di artesano, sem-
per el a aprecia i defende, i cuanto bez cu el por
a yuda un u otro cu su consehonan progresista el
a haci cu gusto. En cambio' e otro hero di nos
historia, Antonio, no tabata presente dia Dios a
parti e bon calidades. A
Egoista te den cabo, e ta biba semper aleja di su
i companero artesanos no, cu e ta desprecia nan, pero
ambiciona na busca tono" el ta prefera combersa
masque ta un dos minuto cu hende ans bao di
un forma servil, cu pasa, un rato divertido, cu un
franqueza cordial, hunto cu su co-artesanos den cual-
quier Beersalon o compania. Su fe grandi ta den
billete s f pasobra su sueno dorado...”
|
|
2 |
 |
“...5
$ comprende paquico Enrique nunca a pensa di
biba otro samina, siendo cu su amor fraternal a au-
menta cu dos sobrinos tambe pa stima hunto.
TJnico contrariedad cu nan sa topa, ta cu bida ta
caro i tabata dificil pa ahorra algo di importancia.
Antonio a pensa semper di manda su yiunan scool
di placa, pero cos no tabata asina bon di por a sigui
manda nan sin falta cu otro cos; nan a probecha
di nan scool di por nada sinembargo, Juan a haya
un empleo na pacus i pa su bon comportacion su
patron ta consider mcho. Asina cu Matilde a queda
compafla su mama i yud den trabao di cas. E ta
orgullo di su tata cu ta pensa cu duele caba, cu
quizas muy pronto destino lo ranca e gozo cu nan
ta disfruta di ta hunto cu n. Pasobra no ta strano
si ya cualquier bista amorosa no a provoca un sor-
presa den cara di Matilde. Su mama, modelo di
birtud, a percura sin tur trabao di cas, di cushina
te laba paHa.
Semper el a corda qui ayuda e tabata pa Antonio,
ora Antonio tabata malo, cu e mester a yuda tene
cas...”
|
|
3 |
 |
“...6
di Sto. Domingo, cu a hunga e mes dia. Pacuantos
cumprad que ta, e quier a bula p, pero cordando
s cu por ta su suerte, el a dicidi di cay cune
henter. Ora e pober homber a haya lista el a ranca
un careda, bolte den pia di un cach den porta di
winkel, pa duna Antonio e nobo grandi, e nobo
anhelado
Pober Antonio no por a quere- su bista; el a
dese, el a cumpra sigur cu un fe inquebrantable,.
pero p mir den su bista, e bendito nmero igual
c e otro cu ta premia cu 20 mil dollar riba lista,
esayi ta un suceso mucho importante; pasobra su
bida ta sigurh i awor ta sigur cu su goal ta alcansa.
E no a perde pa gana, ultimo placanan cu e
tabatin el a cohe den su baul i pensando quico el
por duna e homber, el a topa cu un placa di papel.
El a sali cu cara hubilante i a gratified e pober
bended cu 10 florin di regalo.
E pober cu tabatin su mest, no a busca mas i :
no a corda di ofrece pa bay troqu pa Antonio.
Esaqui a cay sinta den su stul di sosiego i cu e
billete den su man dobla na cuater, el...”
|
|
4 |
 |
“...cu nan orgullo insensato.
Capitulo II.
flpmacion pa billete.
BBjh lilia momento di e suceso nos ta contra Enrique
JBSnJI ta bini di Otrabanda. Poco fastidioso i
desapunta el a queda, ora cu un crid di
AM cas di Sr. Pimenta a bis na porta, cu e
Sr. a sali un dia prom pa Coro i cu te aqui un luna
e ta bolbe. Esaqui si ta un cataclisma, e dici: Toni
ta sara sigur, si e tende cu e meneer aqui a bay.
E homber aqui ta tranca pa paga, i si sigui asina
e ta demand sigur dia e bini. Enfin pensando
unda otro e por bay cobra, como e tambe mester
di placa, el a tende brug pita, cu ta. e serial cu
esun cu tin por bien bay complace poco cu nan stoma.
Asina el a dicidi di sigui pa Punda. Yegando
cas el a drenta winkel i a queda sorprend di mi-
ra Antonio den stul na sofio. Den su mano e ta-
batin un papel cu Enrique a ripara cu ta un bil-
lete. El a sagudi un rato i nos amigo a lamta...”
|
|
5 |
 |
“...feliz e l
inespera Luisa a contesta:
Dis a corda di nos; na prom l|ga ns l
gradici E i pidiE guia nos pa nos gast na manera I
mas util posible, dispuesto semper pa corda de bez I
en cuando riba otronan cu ta sufri peor ainda cu 3
nos, un dos ora pasa. El a cera su man i a cu- I
minza reza un Nos Tata den su mes, cu e dos I
yiunan a imita cu emocion. Antonio mes a quedafl
babucd di a tende tal contesta cu e no a corda !
ariba prom. E ta di acuerdo pa gradici Dios, pero I
e asunto di cuminza yuda otro ta cay den su orea 1
manera un bom pa 'oula i destrui su tesoro. Cu un
aire di mofa el a contesta.
t.Ta bon, mi amor; ta claro, mester gradici
Dios, pero bo ta mucho pur pa cuminza cu limos- ;
na caba. Tawor mi ta bay mira moda di cambi.
Ta asina mama ta, papa sa, e n por yuda jl
i...”
|
|
6 |
 |
“...mi winkel.
Mi ta bay duna bo s/4 di ganashi i lj4 ta queda pa
gasto. Bo n ta contento ?
Gracias Antonio, semper mi a spera cu lo bo
protega mi. Pero den qui riqueza cu bo haya bo,
no lubida riba bo oficio. Loque ba lamta cu n n
sa bay, loque ba haya luego, si.
: Bo tin razon, Enrique, pero qui mi quier haci ?
Ya ta asina caba, larga lora!
- Papa, quico papa lo haci pa mi ? Mi ta queda
manera un esclavo den e pacus di Sr. Pantol, ga-
nando e miserable 35 florin cu nan ta paga mi ? '
Tin mashd otro cos pa mi haci 3 Juan ta queha....”
|
|
7 |
 |
“...if- '
17
wi no> mi yiu; mi tin un bon nesci na
Mbista pa bo. Ta basta yuda otro bira rico. Bota
Igrandi caba i ta ora di bo cuminza corda riba bo
I porvenir. i Quico nan lo bisa di mi, si mi larga bo
I, den e luga ayi, unda bo no por saca bo pia foi
l lodo? Caba e luna aqui i lo nos regia tur cos na
.Ipromer orden.
Ya 1 \ or a bati, mi ta sinti un poco sofio, larga
linos bam drumi; den un luna tur cos lo ta resolvi.
IfBonochi mi yiunan, bonsoir Enrique, te maftan i
Antonio a drenta su cuarto. Despues di un rato
tur a bay drumi, cada un dedicando e momento cu
ita prepara sono, den pensa com mehor nan lo dre-
cha nan bida.
Capitulo IY.
Reorganization general.
espues di un luna cu a bini e gran cambio
Mil den bida di Antonio, hende por a mira caba,
HFT mesla, carpint, peon etc. na movemento
pgaar den su cura di cas. Cu un sombr grandi
pa solo e ta bay bini, dirigiendo trabao, mientras su
familia a muda pa un cas ayi banda pa tantem. De
bez en cuando e ta drenta su winkel i ta combersa
cu Enrique...”
|
|
8 |
 |
“...helados i choco-
late sin conta e consideracion cu nan lo ta trata cu
n pa esnan cu ayera no a pensa mes siquiera cu
nan tabata existi. I vice-vers nan tambe por bi-
shita e parti di sociedad cu ta consider^, drentando
di mes den un otro categoria. Prom cu tres luna
un dozijn di cas tabata lamtd formando un hilera
cu ta tapa e bista mahos di e mondi nan tras.
Antonio a calcula su renta mensual pa 120 florin
na alquiler; pero necesidad di cas a pone cu cada
bez mas hen de ta bin busca un biba, un ta ofrece
12 florin, otro 15 florin. Su regia, awe luna, aw
placa, ta buta cu nan no por queda deb. Hente-
ramente cambia su cas di biba a queda; mahes-
tuosamente e ta alza cu orgullo riba tur otro ayi
banda, indicando como si fuera su habitantenan ta
domina tur otro tambe den categoria i consideracion.
E winkel unda e dos ruman a pasa tur nan bi-
da pa tene nan estado, no a queda na su puesto
primftivo; a hib basta mas atras, pa no daa bis-
ta df nan cas. Banda di e winkel ta drumi un
balente reenbak...”
|
|
9 |
 |
“...conoce nbrnber di e quinta, dedic. na
e yiu muherVilla Matilde. Un elegante vitro- '
la ta alegra e compara presente, cu un orquesta
selecta di sincopators i un saxaphone ruidoso ta ta-
pa combersacion pa un inomento. Luznan ta co-
me cu e colornan paden i ta refleha sonrisa den
cara di esnan cu tabata presente. _
De bez en cuando un flgura graciosa ta pasa du-
plicando su imagen den un par di espejo cuerpo
entero, una vez cu nan ta enfrente di otro. Un
espaciosa alfombra ta cubri mitar di e sala i ta
silencia vaivn di mecedornan di Viena. E otro
mueblesnan moderno a bin ocupa puesto di esnan
di caoba den sala, cu Antonio a cambia pa com-
place su yiunan. Cortinas di franja cora i ama-
rillo ta caba di agrada bista di transeuntenan.
Di un rato un cria, cu un delantera blanco ma-
nera talco bisti, a bin pasa t; luego Antonio a
lamta i a abri un vidriera preciosa, rematd na un
venduta unda su dono a perde hunto cu n su
opulencia, propiedad antigua di luho exagerada;
awe e pieza artistica...”
|
|
10 |
 |
“...cu tabata poco preocupa cu es
cambio tabata Luisa. /Su caracter recto i sensato
no por ta doming nunca pa comodidades di placa!
El a sinti cu den e 6 luna di cambio, difarente
cara amistoso i sincera di costumbre a cuminza
retira nan poco-poco; mientras otro nobo, contagio-
so pa almanan hurailde, a invadi su cas i haci nan
mucho familiar cu su esposo i yiunan. Ya el a ri
para e diferencia entre e sencillez di antes i e luho
presente. Den e opulencia innecesario su yiunan a
bira menos caritativo, menos compasivo cu nan a-
tnigonan di antes i a bira casi un peso pa nan tra-
ta nan manera costumbre. Hasta Antonio, un hom-
ber serio i huicioso antes, a cambia por completo
su amigonan di awor ta hendenan cu ta quere nan
mas grandi cu otro i hasta den nan saludo ta sin-
ta tono. ,
El a ripara cu Enrique a sinti esayi tambe. Paso-
bra un rato prom tabata den sala hunto cu nan
Antonio a haci Enrique siguiente observation:
Enrique, bo ta mi ruman i mi no quier pa nos
amigonan tuma bo pa menos...”
|
|
11 |
 |
“...na. Despues di a pasa tanto tem asina queto, ta'
husto di celebra esaqui cu ta un fecha cu ta yena
nos corazon cu hbilo. I quico tur hende lo bisaj
si mi haci nada ? Nan lo yama mi tranca i papia
riba nos.
Permiti mi, Antonio; ta natural;*i muyi
husto cu boso celebra Juan su cumpleafios i cu
boso derecho; pero no ocupa bo nunca cu lo-f
que' nan quier bisa i papia riba bo. Bo ta;
dono di bo mes i di bo placa. Bo ta gast ora ta.
necesario i bo n tin di complace cu ningun. Seal
homber, i no larga otro manda riba bo cu nan di- ;
ceres.
Acord, lo mi haci asina, conseheronan prm|
dente Bam mira awor, yuda mi organizae fiesta. |
luna aqui Juan ta quita foi pacus i mi ta bay
pone un negoshi p. Pues larga nos duna ocasion
di ofrece su amigonan un fiestari oia tur cos caba
l cuminza traha cu un sintf di 25 afa cu e ta bay |
cumpii i Den esai Juan ta drenta i Antonio ta bis :1
Juan, mi yiu, yega acerca; Luisa yama Ma-
tilde pa nos prepara e fiesta na debida orden. Papa <
ta bay celebra bo afa, Juan...”
|
|
12 |
 |
“...nTa claro, Ti, mi n ta haya mehor cos cu un
baile i mi quier mira bo balia un dia; otro, na in-
vita nan yuda celebra nos fiesta, despues di a
regala un suma na e pobrecitonan, cu ora nos ta
goza, quizas nan ta drumi sin purba nada henter
dia! .
-i. Enberdad papa, nos a lubida riba un misa
di salud, pero ta pesayi nos tin un bon mama pa
recorda nos arriba. Awor ta tio Enrique sol ta falta
pa duna su opinion!
Pues ya ta, boso mes quier tende mi opi-
nion, at anto :
Envez di un baile, caramba, un bon mesa di...”
|
|
13 |
 |
“...un apetito na bon es-'
tado i mas rebelde cu tin. Baile ta bonita, pero
'iipara bon. b0 ta fada di mira otro
baci Bira rondo sin stop, saca un pia padilanti
ppcq tem hiz p atras manera buricu cu ta tira co-
cin, pa fapa bira rond manera un trom cu ta
pone bo soda bo curpa mas tanto cu bo ta traha
bo oflcio cun na riscu di cohe un biento na bo
puimon adios te despues cu auto No. 111. Mi n
ta disgusta boso, pero un ehercicio di dien te pa sto-
ma ta mas probechoso cu di orea pa pia ! Aplauso
general bao di harimento sin stop.
Razon bo tin, Enrique, i bo deseo lo ta cum-
pli; pero lo mi cumpli di mi yiunan tambe cu un
baile cu sigur lo forma apetito pa bo comemento
Pero e gran quibramento di cabez ta invitacion.
Ouanto mvitado e sala aqui por carga?
Mi, ta calcula cu diez pareha por balia i un
diez mas xu no quier o no sa, mas o menos un
trinta mvitados, sin nan tin di balia riba otro manera
sardmchi! Juqn ta contesta.
. ~ Bueno, traha bo lista di invitados i Matilde
lo traha di dj i despues...”
|
|
14 |
 |
“...trahe di fiesta. Mi ta quere cu ya
ma haya un bon i el a indica su mama un tra-
he cu manga cortico i poco smal ria pia abao.
Esaqui ta un moda poco estravagante pa balia,
mi yiu, bo n por saca un paso den e saya smal aqui.
Pero ta moda, mama, qui mi qui haci;
abao na su stootican ta fia un elastic aden i e ta
rek cu pia ora ta balia aden.
Dios yuda e alma cu a manda busca e ma-,
lora di buki aqui pa bo. Un moda natural sin cos
di spectakel ta otro, pero bo no meste ta mara na
capricho ridiculo di moda.
Mama tin razon, pero corda cu ta den un
otro poca nos ta awor. Mama n po ninga cu
modanan di awor ta mucho mas sport. Mira mi
fluz por ehemplo; mama n ta haya cu e moda
americano di ballondjip i solapa largo aqui ta mu-
cho mas nechi, mas stail, mas chic cu esun di pa-
pa, sin splis patras ? i Juan ta drei mei su tata
i ta bisa: Corda qu tende mi....”
|
|
15 |
 |
“...31
? Bam Enrique, bo mes conoce Matilde, lage cu
su tnodanan. i nan ta bay sinta padilanti. Matil-
de a haci manera e n tende i a puntra:
Mama, n ta mehor nos manda e figurin pa
Leonita cosed i larg manda un nota di loque mes-
t pa nos? Mi n conoce nomber djadornos aqui.
Masha bon, mi yiu; pero ba tende su preis ca-
ba? Informa cerca un otro prom.
Ay, mama, asina nta caba. Mehor nos cu-
minza cu tem pa nos n hoga. Pero pa mama a-
wor, quico mama ta bisti?
Ami,.nada; mi. tin hopi pafla warda cu mi
n sa bisti; mi ta scohe e mas apropia i lo mi bis-
ti ft dia ayi." (t
Dios libra; qui nan lo bisa ? Sigur ta un yiu
egoista mi ta, bisti nobo i laga mama bisti bieuw.
3 No, mama, mest cose un bonita bisti, i e ta bus-
ca un borrmoda. Alafin el a bisa : Ata mi qui i
e ta mustra su mama e.
E ta nechi, e ta bon, mama, Juantadeela-
I ra. Matilde marqu pa mama ; su pafla ta cumpra
I caba?
No, pero Leonita lo regia esayi i manda recibo.1
Ah no, esayi si cu no; mi pafla mi mes mes-
I t cumpr; ami si n...”
|
|
16 |
 |
“...seman. Despues cu a
bini trabao di Isla, i cu el a cumpli su 19 ana el
a haya un empleo na fabrica di bleki. Cu un sueldo
di diez ocho florin pa seman, e tabata tene su bida
decentement, paga cas di su mama i spaar algo
tur seman afor. Naturalmente, siendo cu bida di
su mama no tabata den su man, el a corda semper
di casa cualquier ora cu e por. Na scool, segun tin
un palabra, sa nace rdas tanto amor cu otro camina.
Asina cu Balentin a sinti un idea di amor ya cu
su 16 ana, un ana prom cu el a quita scool.
E senorita cu tabata su ideal, semper a contesta
su saludo i nan dos tabata namora otro. Alafin ora
nan a quita scool, Balentin como amigo di Juan, por
a bishita cas di Matilde, cu tabata e moza cu el a
desea di casa cun un dia.
A duna oportunidad, un ocasion cu nan tabata
, 3...”
|
|
17 |
 |
“...bishita cu tanto franqueza, ta bi-
rando mucho hightone p. Ta manera tur hende a
cambia; Juan, antes su unico amigo, a haya hopi
otro cu tabata bula p.
Matilde su moda a cuminza troca di lque e ta-
bata; enfin e tabata sinti bato, mei mei di eotro
bishitanan. *
Com mi ta haci, asina e tabata pensa pa mi
pasa manera costumbre ? Pa mi no ta menos, mi
mes t bisti mescos cu e tercionan cu ta bishita awor;
pero mi por ? Mi ganamento ta permiti mi ? Ma si
mi huzga bon, ta coi bobo. Quico mi tin cu ns
cu e otro tiponan. Basta. Matilde ta stima mi, ne-
ver mind; t mest qui mi; i su mama no ta sti-
ma mi ?
Pero pe ta sigur el a hala Matilde riba e asunto
un dia. ,
Matilde, mi qui cu bo no ta manera cos-
tumbre, awor cu tin tanto cara nobo aqui, mi qui
cu bo nta paga mucho atencion na mi.
Mi n ta paga atencion na bo? , .
Bo ta mash equivoc, Balcntin, nos ta mescos
cu otro ; quizas bo ta poco celoso; pero bo mest
dispensa mi tin bez, corda cu mi mest complace
tambe, masque ta pa urbanidad i cortesia...”
|
|
18 |
 |
“...cu mi t persona menos ripara den e sa-
la aqui!
Balentin, larga spectakel, ta bo caracter ta mu-
cho serio i di mes e corazonnan mas dibertido ta
domina tanto e compaflia, cu bo ta resulta poco
lubida. Pero no quere cu mi por trata bo indiferen-
te. Biba bo f i haci bo na cas manera semper. Ayi
banda bo ta .mescos cu mama, nunca boso n ta
gusta variacion!
Bueno, larga nos caba cu e discusion aqui,
basta bo ta stima mi, n ta importa mi sobra!
Claro no, esayi n ta cos di puntra mes. Otro
cos, corda cu otro manan ta fiesta di Juan. Mama
Anita n ta bini cu bo?
Mi ta quere, mi n sa sigur. Lo mi puntr j
Na e momente Juan a bin yama Matilde pa sera
conoci cu un recien yegado. Tabata uh hoben di
mas o menos un 24 afla, buen mozo, basta petim-
tre. Un lente volante al aire, tabata adorna su na-
nishi griego, sigura pa un candenita di oro engan-
cha tras di su orea.
Un bigote preto, a la haplin, tabata cubri e lip-
nan orgulloso cu ta larga sali na bista un careda
di djente inmaculada ora nan abri...”
|
|
19 |
 |
“...Tawor mi ta lamta pa nos yam, ya el a bay;
ta paquieo el a haci e cos ayi? Matilda ta hisa
~~ ta qualquier cos lo el a lubida na cas i
lo el a bay coh. Su cas no ta mucho leuw di aqui!
Juan quier a drecha e cos.
No, mi no ta gusta e cos aqui. Te ora e
bun lo mi sa drechi. Ta com e qui bay sin bisa
boso? Bo no a haci nada, Matilde?
Matilde a spanta, pasobra el a comete un impru-
pencia di lamta large i Juan di yam sin yama
Balentin. E no por a responde otro cos sino:
Nada mama, nada n pasa, djis e ta bolbe atrobe.
E cos no a sinta Luisa bon i el a retir despues
di un rato. Gilberto a risca puntra:
un amigo di bo, Juan ? taduel mi cu
mi no tabatin honor di conoe.
Si, ta un amigo bieuw di mi, pero lo bo
contra cu n pronto i lo bo sera conoci e n.
Mas aleuw nan no a sigui papia di Balentin.
N mes momento nos ta hayaBalentin sinta den
su stul di sosiego, pensando riba e suceso.
~ quen e hoben bon bist! cu a bishita
Juan i cu e ta aprecia tanto? Tai com Matilde
n por a recorda na es momento...”
|
|
20 |
 |
“...mi no a ripara bo. Com ta ? Mi ta haya bo serio
awe. Biba bo f, homber! Com ta bay na Isla ?
Bo no a haya un mehor djop cu traha blequero
ainda ?
, Pues pa mi bisa Toni mi conciencia cld, mi
no a busca otro nunca; como ta mi oficio, mi tin,-
mas chns pa bay adilanti aden. I miV porgafia,
Mr. Hortly quid mi bon i ta gusta mi trabao. Como-:
yiu di Corsouw n sa haja bon puesto tantem tin
macamba o yiu di Suriname, ta pesayi mi n haya
un pull ainda. Pero mi, tin poco speranza den Mr.
Hortly, basta nan n quit manda Maracaibo.
Pa mi bisa bo cld, saca bo idea den haya*
mehor puesto. Di blequero bo n p bira chef nunca.
Pero mi yiu, pa haci quico ba scohe un oficio
fastioso asina ? Mi qui cu ta cos cu n ta na moda
mas. Caba mi cnoce hopi mucha spektakel cu ta
traha blequi. Mara bo por haya un otro cos di
haci!
E cos no a sinta Balentin bon, como e choque
di ayera den e cu Juan i Matilde a pon quere
mas tanto cu nan ta consider bato i for di tono
pa su oficio. Net e tabata bay respcnde algo, Juan...”
|
|