1 |
 |
“...aiutoridadnan colonial a tarda hopi tempoe
pa haci e hendenan di color, koe tabata liber,
koe, inescos koe e emancipddonon na otro
posecionnan di West-India, tabata privd di
niuchoe derecho civil, participa den es igual-
dad i fraternidad, koe nan tabata elogia asi-
na tantoe. Ma manera bende por a compren-
de masjar liger, poblacion colonial, inferior,
no europeo, a gusta ideanan republicana mas
tantoe, nan no a keda sin moenstra na
cada ocasion, na principio coe palabra sol,
ma despues coe hecnoe tambe, koe nan tabata
Idrenta coe es ideanan. Na Curagao principal-
mente camina poco dia pasa un comision,
koe tabata encarga pa investiga motiboenan
Idi e desuuionnan fuerte, koe tabatin basta...”
|
|
2 |
 |
“...es publica-
cion coe es un di Estadonan General di dia
24) di April 1794, koe tabata taha toer hen-
de ,,di tin algun correspondencia of connexion
coe actual Gobernadornan di Francia, nan em-
bahador of nan comisario, of pa propaga
principionan perverso di Francia na un of otro
manera. (PI. 1794).
Te na 1795 desunion den burgernan a ke-
da te na palabra sol, ma na es anja ai el a
exprese pa hechoe tambe i tabatin diferente
escaramuza den guarnicion coe burger i den
burger coe otro. Es disturbionan no a cau-
sa solamente un completa desunion den bur-
ger i militar, ma completa destruccion tambe
(1). Neger i mulato no tabata cont& den Burgernan....”
|
|
3 |
 |
“...abao,
pa inotiboe koe Conseho tabata sabi, koe,
como el a pidi i haja su retiro caba foi anja
1794 pa via di su enfermedad i bieheza, el a
keda na Gobierno solamente pa pidiinmtoe di
Estadonan General, tantem el tabata por; ma
pa motiboe koe den ultimo tempoe estado di
SU salud a atraza rnas i mas, el a bira mas
i mas incapaz pa encargo di Gobierno, ( el a
moeri dia 2G December 1796) pesai mes e miem-
bronan di conseho Gaicrijn i Bomer a ehercle
mas parti for di alguu luim caba. De Veer a
haja tambe un carta ohcial cera huntoe coe
SU retiro; el a pidi Conseho di abri es carta,
i a resulta, koe e boekhouder general Jan Jacob
Beaujon tabata nombra pa sucesor interino di
de Veer coe titulo di director. Su mauece Wiertsz
a toema huramentoe di e director nobo i para
den balcn di cas di gobierno el a presentena
guarnicion koe a doena un gritoe asina duroe
di Oranje boven! koe pa prudencia nan a
resolve di keda sin presenta e director na Bur
o-ernan di Willemstad. Na e mes ocasion rniern-
bronan...”
|
|
4 |
 |
“...FrancsmiD, koe kier a pa:a, Joke nan a
coenipra, coe letra di cambio firm pa ,,Direc-
toire, (1) den eual comerciantenan no tabatin
muchoe confianza, .a desea pa Conseho tambe
firma e letra, loke Conseho a nenga. El a
saca un publicacion pa pidi burg:ernan acepta
letra di cambio di Francsnan. (PI. 1796). Ma
Thomas no tabata contentoe di nin^un manera
coe esai i a skirbi Conseho (dia 15 Septem-
ber), koe el a tende coe admiracion loke Con-
seho a resolve i koe el a ripara, koe bandera
francs no tabata boela banda di bandera ho-
lands na fortirian. Thomas a keha tambe, koe
no a doen noticia oflcial, koe Repnblica h>-
tava a declara Inglaterra gera (es noticia a
jega aki dia 15 September) ,,cuya falta
di atencion di banda di Conseho contra lua-
gestad di un nacion grandi, koe a expone
SU inters di mas stim, pa bini pur, pa jiida
Curasao, tabata un prueba, koe Conseho a
mira coe duele den dj i su hendenan, koe
nan tabata eriemigoe di Inglsnan. Tocanti
di nengamentoe dje judanza, koe el a ofrece...”
|
|
5 |
 |
“...firmantenan tabata
splica, koe pa no cita niiigun otro motiboe pa
awor, nan tabata atribui es descuido pa de-
fende isla na disposicion debil i mal bista di
burger Jan Jacob Beaujon, motiboe pakiko nan
a pidi ,,pa excusa es burger di toer loke ta per-
tenece na defensa di isla i pa noinbra i auto-
riza^ Albert KiTckert, comandante di Ceres, Jan
B. Lauffer i tain'oe un oficial inteligente di
guarnicion, pa encarga nan coe toer cos, koe
ta depende di defensa. (Rekw. 1796).
Nan a pone es rekest aki tambe un banda,
ma Conseho di gera di Burgernan a toema es
asuntoe na su euenta i a tene un reunion dia
12 di October, koe Beaujon a uenga di asisti
n, doenando pa motiboe, koe nan lo trata cos
contra dj, den es reunion a decidi pa pidi
Conseho traha un Comision Militar, exclusiva-
, (1) Despuesnoema koe a coastitui ,,Comision Militar i ko
! no tabatiu mester mas anto, nan a nenga es pidimeutoe,
Apunt. Hist. 3...”
|
|
6 |
 |
“...- 18 -
mente encargfi, coe asuntoenan di defensa di
Isla i pa autoriza kaptein-comandant Lauffer,
pa saca tambe tantoe placa koe naii mester
for di caha di barcoenan preso. Nan a doena
ehecucion na es decision i a participa esai tam-
be na Valteau, Baudouin i Wiei-tsz, koe a pidi
Conseho pa convoca un Conseho mas ge-
neral, koe a reiini dia 20 di October. Den es
reunion aki e oficialnan ai a sostene por es-
crito proposicion di Conseho di gera di Bar-
geman i a presenta mes ora un proposicion
1 un instruccion pa e Comision, koe nan lo
nombra. Na es ocasion ai Valteau a bisa Conseho,
ademas koepa motiboe koe el a bini aki riba
pidiinentoe di Wiertsz i di almirante Blaak
di Suriname coe instmcciou, pa haci toer
cos pa es colonia aki no cai den manoe di
Ihglsnan, koe tabatin un atake prepard caba,
lo el no sali for di isla, tantem no a
percura pa isla tin bon cos di defensa, loke
tabata falta muchoe ainda. Coe es argumento ai
a nombra un Comision Militar, manera Valteau
e. s. a desea. Na arbiculo...”
|
|
7 |
 |
“...movf pa loke nan a bis i koe su gemoed ta
jen, pa presenta den Oonseho, ma koe Oonseho
por nuzga riba es asuntoe noema. Ora e dos
diputadonan a sigi puntr, koe lo el por asisti
SU manece na reunion, el a contesbanan: koe
awor ainda el no sabi, koe su manece el ta
dispuesto, ma koe el a pidi derecho di por
defendle.
Despues koe nan a haja es contesta, Oonseho
a resolve pa bira reunion te su manece i a en-
tre^a Lauffer poder supremo tantem; a pone
esai na conocementoe di Beaujon, participando
tambe, koe nan a toema es resolucion, pa...”
|
|
8 |
 |
“...pidimentoe pa
contesta nan, raientra Lauffer a keda encarg.
coe poder supremo, te o ra decidi riba es asun-
toe. Cuater dia despues Beaujon a presenta den
Conseho i par, el a leza su defensa i Conseho
tabata teiid para tambe (2). Den es defensa
Beaujon a conta loke a pasa coe e golet dans,
manera ta cont padilanti caba, i a moenstra,
koe Valteau i Baudouin tabata contra dj i ta-
bata conocle muchoe poco pa huzga riba su-
caracter, su idea i su intencionnan, loke tabata
conocf na patria, principalmente pa motiboe koe
Beaujon no tabata sabi Frances, loke tabata stro-
ba toer trato coe Francsnan.
Valteau i Baudouin, despues di a haja sS, di
defensa di Beaujon, a pone director coe un
carta di 21 di November formalmeute den es-
tado di acusacion, loke Comision Militar a
haci tambe algun dia despues. E kehonan, koe
nan a pone contra Beaujon tabata trata riba
sigiente puntonan:
1*. koe apesar koe el, director, a pasa
henter revolucion na Holanda i koe el a asisti
na reunionnan di Conseho di Colonia...”
|
|
9 |
 |
“...holands
sabi, koe toer enemigoe di Francia tabata ene-
migoe di Bepblica Batava tambe.
. 6. koe el a toema gobierno foi De Veer,
sin abaci inventario di papelnan di secretaria. (1)
7. koe, despues koe el a toema gobierno,
el a saca diferente surna di placa for'di caha
colonial pa paga cocardnan di oranje, koe el a
coempra, apesar koe el tabata sabi masjar bon,
koe SU Superiornan a tahle pa bisti es cocard-
nan ai;
8. koe dia 30 di Augustus, na ocasion
koe Burgernan a reuni pa propone Gobierno
pa raehora cosnan di defensa el a doena or-
do na guarnicion pa marcha riba burgernan i
pa tira riba nan coe bala; koe el tabata stro-
b< den su intento solamente pa contra-almiran-
te Wiertsz, koe bordo di su barcoe tabata me-
naza di tira riba guarnicion, si nan marcha ri-
ba burgernan i_ na cuya ocasion el, director,
puntrando oflcialnan di guarnicion si el por
cona riba nan i hajando respond! koe si, no
obstante nan a bis tambe, koe nan lo no
marcha riba burgernan, el a bisa oflcialnan,
koe si el no...”
|
|
10 |
 |
“...26 -
Despiies koe es Conseho combina, a saini-
na es keho i tambe un carta di Kikkert, koe
a keha, koe Beaujon a keda sin contesta car-
tanan di Comision el a pone toer pieza den ma-
noe di director i a suplik pa defende su
curpa. Dia 30 di November director a manda
SU defensa skirbf. El a deel ara, koe Comision
no a manda sino tres carta sol, koe el a con-
testa tambe; el a refiri tambe na su defensa
anterior i tocanti puntonan principal di su a-
cusacion, Beaujou dici:
,,Pa motiboe, koe contenido principal di ke-
honan presente i e dificultadnan toer bruhS,
mas parti ta na relacion coe copia di e nota,
koe Sr. J. Stuijlingh i. o. a doena na coman-
dante francs Thomas, mi a pidi secretarie i
mi a haja tambe copia aututica di es escrito
calumniador sin berguenza, tan ofensivo pa mi
reputacion i mi conducta honrada, koe mi ta
obliga di exigi coe toer seriedad di es Conseho
combind aki pa doena mi e pruebanan berda-
dera pa comproha es kehonan imagin..
Mientra tantoe lo mi keda sin papia...”
|
|
11 |
 |
“...aki tras ,,pa bisa
director interino, koe Conseho a resolve pa ki-
ta senjor director interino provisionalmente di
SU puesto i luega, loke ta depende di e kehormn,
koe nan a doena contra dj, i tocanti nan de-
fensa, pa manda toer cos pa Soberano of pa
e persona, koe ta represente na patria, mane-
ra el mes a pidi den su ultima carta.
Pa motiboe koe pa es resolucion mester a
pone tambe un otro gobernador interino, Con-
seho a eli^i, den e mes reunion coe unanimidad
di boz, kaptein comandante J. R. Lauffer,
koe a declara, koe el ta dispuesto pa encarg
coe mando supremo, bao di condicion koe el
keda funciona tambe como comandante di Bur-
gernan, loke nan a permiti. Dia 5 di Decem-
ber a instala Lauffer i su mauece a publica
resolucion di Conseho di dia 1 di December,
koe mi ta doeua aki, sin igual koe el ta den
historia di Ciiragao. Asina el ta:
Libektad, Igualdad, Pbatebnidad.
Nos, Conseho di Isla Curagao,
Toer persona, koe lo mira esaki of kos tende nan le,
salud i fraternidad. Nos ta largasabi:...”
|
|
12 |
 |
“...te di enemigoe di afor como pa otro motiboe, ta di tal
sorto, koe es eircunstancianan ta exigi no solamente un Gefe
supremo atento, activo i zeloso ma tambe pa motiooe di
conserba trankilidad i bon orde i pa efectua e union tan
necesaria, koe tabata falta asina tantoe tempoe, mester
exigi na particular un tal Gefe supremo, koe tin coinple-
tamente toer confianza di burger- i habitantenaii di es isla
i di toer otro, koe ta para bao di su gobierno; i como nos
a haja sabi for di toer pieza. koe a jega na nos conoce-
mentoe na ocasion di kehonan i dificultadnan, koe tantoe
Senjores Valteau i Baudouin, comandante di fraga anen
francs nacional La Pense i Thetis, koe tabata den
es haf aki ltimamente, koe Comision Militar a doena
na Conseho combinfi, contra Senjor Director interino Jan
Jacob Beaujon, i koe nos a haja sabi foi muchoe circunstancia
mas, koe es Senjor interino menta a perde toer couan-
za no solamente di Burger-i militarnan i pues 1' toer
hende di es Isla, ma hasta di nos Aliadonau...”
|
|
13 |
 |
“...tabata protega esnan cada bez, koe nan ta*
batin cuestion coe blancoenan, loke tabata ha-
ci hendenan di color bira insolente i lo haci
nan perde pronto toer respet i reverencia pa
Gobierno. Tambe nan tabata acns, koe toer
eu intencion tabata di inolestia di toer ma-
nera e personanan, koe a rma e rekest, koe
nan a presenta contra dj na anja 1785 i
koe pesai el tabata trata na manera di mas
arbitraria i caprichosa. Es fiscal a bini na
choke coe Conseho pa motiboe koe el no ta-
bata aten na e moda di procd, koe ta-
batin, asina koe rnas koe uu bez el ta-
bata haci, luke tabata toca na Gobierno,loke
Conseho tabata toem masjar tantoe na maloe,
mientra Conseho tambe na su turno a des-
conoce es fiscal muchoe bez, (e. o. N. 1794 i
Rek. 1796) loke a causa porfin, koe Conseho
a bolbe doena van Teylin^en su retiro dia 19
di Augustus 1797 i a pone Cornells Spencer
provisionalmente como fiscal.
Pleitoe di burger coe militarnan a haja coe-
minda den conducta di contra-almirante Wiertsz,
koe bien pronto...”
|
|
14 |
 |
“...personanan. Riba es keho Conseho a (con-
testa segun su idea coe un tono calmo,
ma Wiertsz tabata pensa di enterainente otro
manera airiba i a responde, ,,koe miembronan
di Conseho tabata kere nan muchoe gran senjores
i koe el no tabata fada su cabez coe nan expre-
sionnan semper impercinente.
Pleitoe di Israelitanan di e principal snoga
Mikw Israel coe esnan di tempel Neve Sa-
lom, [koe tabata^ desea di kita for di autoridad
di Parnassim i di Conseho di principal snoga
(Rekw. 1797),] es pleitoe tambe a contribui ho-
pi na es desordenan presente. Aki cerca a bini
ainda, koe un porcion di hudioe, partidario
di Sasportsis, koe mas atras nos ta conta su a-
suntoe, a toema parti pa Prancesnan, loke ma-
yoria di hudioenan a toema masjar na raaloe
i coe bon motiboe. Israelitanan tabatiii di keha
seriamente riba Prancesnan, koe tabata tira
na nan cara acusacionnan di mas baha, hasta
den piezauan oficial. Berdad ta koe Parnassim
i Conseho di Snoga a haja satisfaccion di nan
keho tocanti insultanan...”
|
|
15 |
 |
“...-
na nan, pa es declaracion di Consebo: koe Is-
raelitanan, inescos koe boer otro nabitante, a
coatribui na boer cargo i koe nunca a pre-
senta algun kebo coe prueba manera naester ta,
koe nan a haci nan culpabel particularmente
na insulta nacion Frances. (N. Aug. 1798). Si
embargo nan malcontentoe pa es trato, koe nan
a experimenta, no a kiba probablemeute coe e-
sai, i mester tabata un spada den nan coera-
zon, koe un bende di mes religion i otro mas
coe n tabata favorece Francesnan. Mucrme
tambe a contribui na es desunion, ^koe tlu-
dioenan di descendencia pura Portugues, aristo-
cracia di Israelitanan, tabata tene e otro cor
religionarionan na un distancia, koe a
sa koe Parnassim i Consebo di snoga principal
tabata trata un poco alboe miembrorian di tem-
pel Neve Salom. mayoria no tabata di mes
posicion koe Hudioenan di snoga Mikwe Israel
loke tabata directamente contra e laeanan
reinante di igualdad i fraternidad. (Prot. IT-iy
te 1752 ; Rekw. 1785 i 1797) . i v
Ma causa di mas principal...”
|
|
16 |
 |
“...lo tra-
na expresamente pesai: ,,pa moenstra na cada
bende indignacion hustoe di Conseho. (Plak.
i N. 1799). Mas parti di es folleto ai tabata na
Frances i nan tabata atribui nan probablemen-
te coe derecho na e refugiadonan Frances, koe,
si nan no tabata skirbi nan, anto alomenos nan
tabata, plama nan. Ma den algun di es escritonan
ai nan no a respeta ni e popular Lauffer, pasobra
burgernan no por a wanta, koe Lauffer tabata o-
cupa puesto di gobernador i di kaptein-comman-
dant di Burgernan tambe. Asina nan a haja e.
o. un papel, koe tabata bisa:
Nos kier un kaptein di burgernan
Sino nos ta loebida, koe nos ta sbdito.
Mester kita e monopolista
Sino tera ta na de donder.
Si te na anja 1799 pueblo a moenstra sii
malcontentoe coe paskin i folleto di bofon, es
anja ai ta na manoe Salbador di Providencia sol
tabata di_ gradici, koe Curagao a keda warda di
un calamidad grandi, como Bios a dispone pa un
bomber pasion, lo a haci ideanan di mas me-
bor fracasa. (1.)
(1) Como mi a jega, na e sneesonaii...”
|
|
17 |
 |
“...El a participa Conseho, koe, a-
pesar koe el tabata sabi rnasjar bon di un cierta
negociacion secreta, koe tabatin den al^n
habitante di isla, koe tabatin pa fin: cambia
Gobierno, el a haja es dia ai noeiua ciertoe no-
ticia, koe e general Frances Urbain de Vanx,
Agente di Poder Ehecutivo di San Domingo aki
na isla, no tabata solaraente den es negociacion
secreta ma koe el tabata hasta ^cabez; koe
es negociacion secreta lo no limit solamente
na un cambio den Gobierno ma koe el tabatin
pa fin tambe forma un rebelion general den ne-
fi-ernan, manera por a mira claramente lor di e
expresionnan, koe de Yaux a usa na diferente
ocasion, e. o. ajera mes na cas di e plantador
Jan Schotborgh, kende el, de Vaux, a conseha
como amigoe, pa bende su catiboenan i su coe-
parti den es complot, sin koe el a
necesaria contra es complot, p esai mi ^
mehor pa limita mi na docuroentonan oficial pa clesoriM
sncesonL, koe tin relacion coe e dos P''toan lar-
gando aflrmaoion i particulandadnan, koe otro skirbi...”
|
|
18 |
 |
“...- 37 -
nucoe como el tabata trahando un plan, koe
mester Vementa den poco dia, mientra na es
ocasion ai de Yaux a papia tambe, koe 400
Frances caba tabata di su partida i luego el
a bisa tambe, mientra el tabata bati su punjal
coe su manue: Coe esaki lo mi venga mi! Coe
es punjal den mi man i coe 2o bomber lo mi
toema Forti violentemente. Luego Gobfernador
a bisa tambe, koe diferente habitants a bini cer-
ca di caba, kendenan a pone obstaculo pa de
Vaux keda mas largoe aki iia isla, pa mo-
tiboe koe miedoe pa e peligro, koe tabata me-
naza isla pa hechoe di un bomber di un carac-
ter asiua inconsecuente i pasion. inanera de Vaux,
tabata asina grandi cerca toer, i nimonan ta-
bata asina exalta, koe nan tabata kere, lo a so-
cede bopi desagrado, si Conseho no toema rn^
dida na tempos pa sigura sosiegoe i trankili-
dad di colonia. i o.
Coe un boca Conseho a declara, ora el a
tende es participacion, di mira necesidad pa
toema medidanan necesaria. Gobernador a pro-
Done pa arresta de Faux i...”
|
|
19 |
 |
“...propone pa toema parti den conspiracion i
koe el a pidi Conseho pa ristra su papelnan,
ma Conseho no a huzga necesario pa cumpli
coe es pidimentoe.
Hntretanto e comision, koe a selja papelnan
di de Faux, a bolbe bini den Conseho i a comu-
nica, koe na cas di de Faux nan a haja e co-
misario Frances di San Domingo, Isaac Saspor-
tas, koe no solamente a comport masjar in-
solente ma koe haci un poco sospechoso tam-
be pa varios expresion, koe el a usa, moti-
boe pakiko Conseho a resolve pa arrest tambe.
Edeean Boy, encarga pa cohle preso, a bi-
ni un ratoe atras den sala di reunion i a bi-
sa, koe o ra arresta Sasportas el tabata busca
coe masjar ansia ciertoe papel koe el a sconde
na Bu curpa masjar nasecreto. Conseho, ten-...”
|
|
20 |
 |
“...revela contenido di es papel, el ta con-
sidera sin embargo pa su deber di doena Con-
seho algun splicacion i pesai el a bisa, koe
den e papel tin un instrnccion, koe Agencia di
San Domingo a doena Sasportas tocanti ciertoe
expedicion secreta, koe Sasportas i c/e vaux
tabata encarga coe n i tocanti cnyo destino
el por a sigura Conseho, koe esai tabata su-
mamente peligroso pa trankilidad i siguiidad
di colonia. Pa tantem Conseho a keda conten-
toe coe es declaracion i a resolve pa tene Sas-
portas tambe na arresto civil, te ora lo tm
ocasion pa mand San Domingo, ma despnes
miembronan, un pa un, a pidi Gobernador pa
presenta na conseho copia di es instruccion se-
creto di Sasportas, pa motiboe koe nan tabata
considera di inters di mas grandi di ta na
altura di dj, asina koe Gobernador a priminti
koe lo doena es copia.
Dia biernes 13 di September Gobernador a
doena Conseho diferente splicacion tocanti e
.negociacion secreta. E mas importante den nan
tabata splicacion di dos Frances. Segun participa-...”
|
|