1 |
 |
“...es un di Estadonan General di dia
24) di April 1794, koe tabata taha toer hen-
de ,,di tin algun correspondencia of connexion
coe actual Gobernadornan di Francia, nan em-
bahador of nan comisario, of pa propaga
principionan perverso di Francia na un of otro
manera. (PI. 1794).
Te na 1795 desunion den burgernan a ke-
da te na palabra sol, ma na es anja ai el a
exprese pa hechoe tambe i tabatin diferente
escaramuza den guarnicion coe burger i den
burger coe otro. Es disturbionan no a cau-
sa solamente un completa desunion den bur-
ger i militar, ma completa destruccion tambe
(1). Neger i mulato no tabata cont& den Burgernan....”
|
|
2 |
 |
“...lo-
ci) Mes dia "oberuador de Veer a jama Coseho
huntoe i a bisa den su sesion: koe Wiertz ta-
bata desijin, pa comisario di Estadonan Gene-
ral pa acepta su hurainentoe di delidad na
Eepnblica Batava, ma koe el tabata desea di
probecha di es ocasion pa pone su puesto abao,
pa inotiboe koe Conseho tabata sabi, koe,
como el a pidi i haja su retiro caba foi anja
1794 pa via di su enfermedad i bieheza, el a
keda na Gobierno solamente pa pidiinmtoe di
Estadonan General, tantem el tabata por; ma
pa motiboe koe den ultimo tempoe estado di
SU salud a atraza rnas i mas, el a bira mas
i mas incapaz pa encargo di Gobierno, ( el a
moeri dia 2G December 1796) pesai mes e miem-
bronan di conseho Gaicrijn i Bomer a ehercle
mas parti for di alguu luim caba. De Veer a
haja tambe un carta ohcial cera huntoe coe
SU retiro; el a pidi Conseho di abri es carta,
i a resulta, koe e boekhouder general Jan Jacob
Beaujon tabata nombra pa sucesor interino di
de Veer coe titulo di director. Su mauece Wiertsz
a toema...”
|
|
3 |
 |
“...papelnan di secretaria. (1)
7. koe, despues koe el a toema gobierno,
el a saca diferente surna di placa for'di caha
colonial pa paga cocardnan di oranje, koe el a
coempra, apesar koe el tabata sabi masjar bon,
koe SU Superiornan a tahle pa bisti es cocard-
nan ai;
8. koe dia 30 di Augustus, na ocasion
koe Burgernan a reuni pa propone Gobierno
pa raehora cosnan di defensa el a doena or-
do na guarnicion pa marcha riba burgernan i
pa tira riba nan coe bala; koe el tabata stro-
b< den su intento solamente pa contra-almiran-
te Wiertsz, koe bordo di su barcoe tabata me-
naza di tira riba guarnicion, si nan marcha ri-
ba burgernan i_ na cuya ocasion el, director,
puntrando oflcialnan di guarnicion si el por
cona riba nan i hajando respond! koe si, no
obstante nan a bis tambe, koe nan lo no
marcha riba burgernan, el a bisa oflcialnan,
koe si el no por pone conflanza mes den guarni-
cion, el ta prefera di pidi su retiro.
(1) Si a haci esai, es publicacionnan, koe despues nan
a descubri pa casualidad...”
|
|
4 |
 |
“...enemigoe di afor como pa otro motiboe, ta di tal
sorto, koe es eircunstancianan ta exigi no solamente un Gefe
supremo atento, activo i zeloso ma tambe pa motiooe di
conserba trankilidad i bon orde i pa efectua e union tan
necesaria, koe tabata falta asina tantoe tempoe, mester
exigi na particular un tal Gefe supremo, koe tin coinple-
tamente toer confianza di burger- i habitantenaii di es isla
i di toer otro, koe ta para bao di su gobierno; i como nos
a haja sabi for di toer pieza. koe a jega na nos conoce-
mentoe na ocasion di kehonan i dificultadnan, koe tantoe
Senjores Valteau i Baudouin, comandante di fraga anen
francs nacional La Pense i Thetis, koe tabata den
es haf aki ltimamente, koe Comision Militar a doena
na Conseho combinfi, contra Senjor Director interino Jan
Jacob Beaujon, i koe nos a haja sabi foi muchoe circunstancia
mas, koe es Senjor interino menta a perde toer couan-
za no solamente di Burger-i militarnan i pues 1' toer
hende di es Isla, ma hasta di nos Aliadonau, nacion...”
|
|
5 |
 |
“...atentAdonan di Francsnan
contra colonia., sin koe el a pone esai na conocementoe di
Consebo, ma ni un ta haci algun diferencia denter e
dos diferente complotnan, koe tabatin; un pa trece un
cambio den gobierno di isladi cuyo complot of nego-
ciacion secreta Gobernador tabata sabi masjar bon, ma
koe el no tabata considera di importancia, te koe el a haja
abi koe de Vaux. tabata fimdador i cabez di es complot ; es
otro pa haci un revolucion general na diferente islanan di
West-India. Como ta depende solamente di un idea personal di
cada un, si Lauffer a trata manera el mester a haci como
cabez di isla, of koe el ta merece nomber di bomber
nobel, pasobra el tabata sabidor di e complot di Fran-
csnan, i pasobra el a nenga suma di $100,000 pa toema
(a) G. B. Bosch. Eeize in West-Indi en door een ge-
deelte van Zuid en Noord-Ainerika. Utrecht.
Af. D. Teenstra. De Nederlandscbe West-Indische eilanden
nz. Amsterdam 1837.
G. J. Simons. Beschrijving van 'het eiland Curasao.
Oosterwoude....”
|
|
6 |
 |
“...lanfiidadnan, koe tabata menaza colonia inclis-
pensabletnente. El a participa Conseho, koe, a-
pesar koe el tabata sabi rnasjar bon di un cierta
negociacion secreta, koe tabatin den al^n
habitante di isla, koe tabatin pa fin: cambia
Gobierno, el a haja es dia ai noeiua ciertoe no-
ticia, koe e general Frances Urbain de Vanx,
Agente di Poder Ehecutivo di San Domingo aki
na isla, no tabata solaraente den es negociacion
secreta ma koe el tabata hasta ^cabez; koe
es negociacion secreta lo no limit solamente
na un cambio den Gobierno ma koe el tabatin
pa fin tambe forma un rebelion general den ne-
fi-ernan, manera por a mira claramente lor di e
expresionnan, koe de Yaux a usa na diferente
ocasion, e. o. ajera mes na cas di e plantador
Jan Schotborgh, kende el, de Vaux, a conseha
como amigoe, pa bende su catiboenan i su coe-
parti den es complot, sin koe el a
necesaria contra es complot, p esai mi ^
mehor pa limita mi na docuroentonan oficial pa clesoriM
sncesonL, koe tin relacion coe e dos P''toan...”
|
|
7 |
 |
“...a bolbe bini den
Conseho i a bisa, koe de Faux a desconoce
toer relacion coe algun conspirador contra so-
siegoe i siguridad di colonia, apesar koe nan
a propone pa toema parti den conspiracion i
koe el a pidi Conseho pa ristra su papelnan,
ma Conseho no a huzga necesario pa cumpli
coe es pidimentoe.
Hntretanto e comision, koe a selja papelnan
di de Faux, a bolbe bini den Conseho i a comu-
nica, koe na cas di de Faux nan a haja e co-
misario Frances di San Domingo, Isaac Saspor-
tas, koe no solamente a comport masjar in-
solente ma koe haci un poco sospechoso tam-
be pa varios expresion, koe el a usa, moti-
boe pakiko Conseho a resolve pa arrest tambe.
Edeean Boy, encarga pa cohle preso, a bi-
ni un ratoe atras den sala di reunion i a bi-
sa, koe o ra arresta Sasportas el tabata busca
coe masjar ansia ciertoe papel koe el a sconde
na Bu curpa masjar nasecreto. Conseho, ten-...”
|
|
8 |
 |
“...asina koe nan a hini na con-
clusion, koe Tierce a pone toer papel, koe tin
relacion coe es complot, na un lugar sigura;
ma foi papelnan di fecha mas bieuvv Conseho
a mira ,.ciarameute, koe masjar tempoe calja
,, Tierce^ tabatin proposito pa iamanta Gobierno
Frances bisinja jcontra Gobierno di Isla i pa
,, trece un cambio den Gobierno.
Dia 26 di September Lauffer a presenta
den Conseho puntonan di acusacion contra
Tierce, i aifor a resulta claramente, koe Jean
,, Baptiste Tierce no tabata solamente den ehe-
cucion di es plan di expedicion secreta di
,, general de Vavx i e Comisario Sasportas;
,, ma koe el mes tabata gefe i promer di es
negociacion secreta, koe es senjornan menta
,, Tierce i algun otro mas a forma, pa, promer...”
|
|
9 |
 |
“...getnan, _un cantidad di pirata Francs i nece*
sidad di placa, koe isla tabafca haj aden, a
haci es malcontentoe mas js^randi.
Segnti coestumber, koe toer nacion, koe ta-
bata na gera coe otro es teinpoe ai, tabatin pa
doena^ licencia di haci pirata, pa stroba coraer-
cio di otro asina tantoe koepor, Poder Ehecn-
tivo di Santo Domingo i di Guadeloupe a doena
tambe na varios es licencia di pirata, koe a stroba
eomercio di Curagao tnasjar. No solamente pira-
tanan tabatin derecho pa cohe toer barcoe, koe
tabata toca na nacionnan na gera coe Francia,
ma toer esnan tambe, koe tabata destiiia pa un
haf di un Estado enemigoe. Ma na 1799 koe
Conseho a haja conocementoe di e ,,Tratado di
Comercio i Ainistad, cera den Republica Bata*
va coe Estados nidos di Norte-America, di
cual art. 5 tabata taha pa, cohe barcoenan Ame-
ricano den awa di teianan di Republica Batava,
Conseho a saca un publicacion, pa taha pira-
tanan cruza cerca islanan B,)naire i Aruba i
cohe barcoenan Ainerii-ano i di otr(vnacion...”
|
|
10 |
 |
“...bombernan, un otro
biaba pa rnotiboe koe nan notiricoerainda of mu-
nicion, etc. Ma portin dia 9 di Augustus el a kita
SU mascarada, adirigi na Conseho, kehandoriba e
conducta eneiniga, koe nan a toema contra
dj, i a manda pa Conseho un copia dje Ma-
nitiesto di Agencia di Guadeloupe di 14 Juli
1800, coe e capitulacion, koe tabata pertenece
na es pieza.
Den es manifiesto, koe Brpsssau a trece
for di Guadeloupe, es Agencia a moenstra ne-
cesidad pa pone isla Curasao bao di protec-
cion Frances. No solamente esai tabata nece-
sario segun Agencia tabata aflrma pa con-
serba es isla pa Republica Btava, ma ade-
mas, loke e contra-almiraute Blaak na Su-
riname a spierta nan, pasobra tabata rei-
na un spiritu anti-francs na es isla, loke
tabata masjar na perbuicio di Francsnan....”
|
|
11 |
 |
“...- 64
ifl bliii aki di repiente for di un isla Frances, koe ta jaina
nan Francs i koe kier domiaa es colonia aki hustamente
contra intencion berdadera di Repbca Francs.
Es gobieriio aki i e gobierno actual i luego adminis-
tracion di isla no ta flha riba ordeman fiho di Autoridad
na nos madrepatria ?
Kende lo por desconoce coe sn coneienoia pnra, koe Re-
pblica Batava mester gradioi solamente na cuidadonan he-
roico i paternal di nos dignisimo obemador LaaiTer, koe
colonia, expon continuamente na asina tantoe peligro, a
keda conserva 7
Kende na isla aki por keha, koe el ta oprimi ? Kende
a haja falta den su derecho- i privilegionan legitinio ? Ken-
de den SU honor of posesion ?
Si tin un hende, koe por keha airiba, papia libreinen-
te of, si tin un bende, koe sabi di algun iuhustieia di tal
sorto, presenta esai.
Ken na es isla aki lo por desconoce, koe continuamen-
te nos Gobernador Laaffer a moenstra, koe el ta esposo
pa biudanan, tata pa hurfationan, un refngio i judanza
di esnan, koe...”
|
|
12 |
 |
“...raanda bisa e coraaiidante di forti di San
Michiel, e cargador di bandera C. G. Fickers
(Rekw. 1810), pa juda Francsnan tantoe koe
por. Sn manece trainerdia bientoe a lamanta i
nan tabata pa sali, ora Fickers a haja noticia,
koe p'abao tabatin cincoe barcoe na Sista, i doa
di nan coe bela cuadrata. Comandante di for-
ti a bisa genera! Jeannet es noticia i el a raoen-
stra e genera! tarabe, koe e! ta sust, pa es bar-
coenan ai, como batena di es forti tabata mal
arra^ i koe el por a dispone solamente riba n
cajonero blancoe, asina, si socede un atake di
enemigoenan, lo e! no por protega troepa n bar-
coenan Frances. Es ora ai Jeannet a pone af-
gun bomber na disposicion di es comandante,
pa motiboe koe e! por a falta afgun for di e 1200
koe el tabatin. Fickers a resolve di probecha
di es ofrecementoe i por escrito el a pidi Jeannet
pa jud coe toer medio. Pesai ./eanr/et a baba
troepa na tera i el a larga algun bombernan
ocupa baterfanan di forti. E barcoenan a ancfa
mas na tera i esai tambe...”
|
|
13 |
 |
“...i basta nan a ta-
h pa bandona isla. Te 1805 el a bai Holanda
i a paree dilanti un conseho di gera, koe ta-
bata compuesto di empleadonan altoe i huris-
consulto. (Mira Teenstra, tomo II, pag. 117)
Sentencia di dia 12 November 1806 a retira
Lauffer honrosamente di e acusacionnan, koe
nan a pone contra dj. Como Sr. Mr. P. J.
Changuion tabata nombra entretanto pa Gober-
nador di Colonia i a toema gobierno for dje
cornisarionan Berch i de Veer na September 1804,
mientra Lauffer tabata suspend solamente pa
algun tem, nan a doena Lauffer un pensioen ; ma
el a nenga, como su finanza tabata permiti
biba como un burger bon para i el tabata de-
sa di no pone muchoe carga riba colonia sin
tin mester. (1)
(1). Si ta berdad, manera Tteensir-a ta afirma (Tomo
11. pag. 118), koe Lauffer a fla Fl. 150,000 pa juda Cu-
ragao i koe su puesto a cost mas koe PI. 05,000, mi no
ta risca sigura. Nan a nenga copia di dooumentonan
financiero di colonia, asina koe tabata diflcil p moenstra
ki gastoe el a haci pa...”
|
|