1 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0013thm.jpg) |
“...carta di
persona ptarticular, koe a bini for di Holanda,
nan a tende despues koe nan a declara pues-
to di Stadhouder i Alianza coe FraUcia expi-
r., toch tantem koe no publica esai aki na
colonia, gobierno tabata sigi existi, sostene pa
militar. Esakinanapesardi opinion diferente, taba-
ta kere nan oblig, pa nan huramentoe, tantem
no a dispensa nan oficialmente di esai. Ma e
partida revolncionaria no a aprecia es conduc-
ia di guarnieion. Distiirbio di burgernan coe
militar tabata toema toer dia mi caracter mas
serio, e. o. ,,un troepa di hende coe cocard
francs nacional i anna coe pistool i houwer
a ataca schout-bij-nacht ( contra-almirante )
Wiertsz, comandante di fragata Ceres, coe al-
gun di su oficial dia 10 di Juli 1796 coe re-
sultado fatal, koe nan a mata kaptein Robert
Minors i herida Wiertsz gravernente, ,,asina koe
su bida no tabata foi peligr. (PI. 1796.)
* ^
Alafln dia 10 di Augustus a bini noticia oflcial
aki, koe a aboli puesto di Stadhouder pa sem-
per, koe cada hende ta...”
|
|
2 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0030thm.jpg) |
“...principal di ke-
honan presente i e dificultadnan toer bruhS,
mas parti ta na relacion coe copia di e nota,
koe Sr. J. Stuijlingh i. o. a doena na coman-
dante francs Thomas, mi a pidi secretarie i
mi a haja tambe copia aututica di es escrito
calumniador sin berguenza, tan ofensivo pa mi
reputacion i mi conducta honrada, koe mi ta
obliga di exigi coe toer seriedad di es Conseho
combind aki pa doena mi e pruebanan berda-
dera pa comproha es kehonan imagin..
Mientra tantoe lo mi keda sin papia nada
mas di es piezanan fantastica, mas tantoe, pa-
sobra no a doena ningun prueba legitima i di
balor i koe mi no tin idea di defende mi con-
tra es acusacionnan ridfcula, manera ta dilan-
ti di un sorto di tribunal di inkisicion mi ta,
camina acusadornan furioso paree kier ta mi
huez tambe. N, gracia na bon Uios, koe es
isla i mi inters tambe ta depende di leynan
hustoe i di gobierno di e dusji patria di berda-
dera libertad.
Larga envidia hunga su papel awor, envi-...”
|
|
3 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0031thm.jpg) |
“...27 -
dia no por soporta claridad. Ma solo di mi
salbacion lo sali dilanti bista di esnan, koe ta
insulta mi.
Conseho coinbina, koe a reuni dia 1 di De-
cember pa tende defensa di director, a resolve
es dia ai riba un boz pa es mes motiboenaii,
manera den publicacion di 6 di December 1796,
koe no8_ ta menciona aki tras ,,pa bisa
director interino, koe Conseho a resolve pa ki-
ta senjor director interino provisionalmente di
SU puesto i luega, loke ta depende di e kehormn,
koe nan a doena contra dj, i tocanti nan de-
fensa, pa manda toer cos pa Soberano of pa
e persona, koe ta represente na patria, mane-
ra el mes a pidi den su ultima carta.
Pa motiboe koe pa es resolucion mester a
pone tambe un otro gobernador interino, Con-
seho a eli^i, den e mes reunion coe unanimidad
di boz, kaptein comandante J. R. Lauffer,
koe a declara, koe el ta dispuesto pa encarg
coe mando supremo, bao di condicion koe el
keda funciona tambe como comandante di Bur-
gernan, loke nan a permiti. Dia 5 di Decem-
ber...”
|
|
4 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0037thm.jpg) |
“...principal, koe a haci plei-
toe sigi den burgornan, tabata e numero gran-
di di Frances, koe a bini foi Santo Domingo i bi-
ni aki. Na 1798 caba nan a ripara es mal
contentoe di pueblo riba Gobierno, for di e
nuineroso ,,folletonan di bofon, koe
bata dirigi contra miembronan particular di
Gobierno i empleidonan altoe di colonia, i
koe tabata contene calumnia i imputacion di
mas vil, i koe tabatin intencion di tira sospe-
cbo riba Gobierno i empleadonan altoe._
(Plak. 1799). Na principio Consebo a mi-
A.punt. Hiat. *...”
|
|
5 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0038thm.jpg) |
“...dant di Burgernan tambe. Asina nan a haja e.
o. un papel, koe tabata bisa:
Nos kier un kaptein di burgernan
Sino nos ta loebida, koe nos ta sbdito.
Mester kita e monopolista
Sino tera ta na de donder.
Si te na anja 1799 pueblo a moenstra sii
malcontentoe coe paskin i folleto di bofon, es
anja ai ta na manoe Salbador di Providencia sol
tabata di_ gradici, koe Curagao a keda warda di
un calamidad grandi, como Bios a dispone pa un
bomber pasion, lo a haci ideanan di mas me-
bor fracasa. (1.)
(1) Como mi a jega, na e sneesonaii, koe autornan Bosch,...”
|
|
6 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0039thm.jpg) |
“...Den un reunion extraordinaria, koe Conse-
ho a tene dia domingo 8 September 1799
koe diputado Frances di Guadeloupe, C. A. Jou-
Teenstra i Simons ta deseribi den nan historia di Curasao (a),
un mas cortieoe, otro mas extendido, ma toer e mes mo-
do, i mi descripcion ta diferente di nan, mi a huzga koe
ta necesario di doena un splicaeion chikitoe promer.
E tres escritonian mentd. ta larga pasa manera Lauffer
tabata sabidor di complot di Agencia na San Domingo
pa instiga un revoluoion na West-India i koe basta nan
a haci proposiciou, pa toema parti den es complot, pa
loke nan a busea modo di coempr pa un suma di $ 100,000.
Bosch ta eontradici su mes, ora el ta bisa promer
coe hopi palabra, coin Lauffer tabata sabi padilanti dje
complot i ta meneiona despues, koe Gobernador a deS-
cubri e traicion poco promer koe su ehecucion. (Tomo
I, PAg. 335 seq.) Teenstra ( Tomo I, pag. 84) ta jaina
Lauffer un bomber nobel, probablemente pasobra e
f 100,000, koe nan a ofrec. no tabata jega pa haci toe-...”
|
|
7 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0040thm.jpg) |
“...solamente
na un cambio den Gobierno ma koe el tabatin
pa fin tambe forma un rebelion general den ne-
fi-ernan, manera por a mira claramente lor di e
expresionnan, koe de Yaux a usa na diferente
ocasion, e. o. ajera mes na cas di e plantador
Jan Schotborgh, kende el, de Vaux, a conseha
como amigoe, pa bende su catiboenan i su coe-
parti den es complot, sin koe el a
necesaria contra es complot, p esai mi ^
mehor pa limita mi na docuroentonan oficial pa clesoriM
sncesonL, koe tin relacion coe e dos P''toan lar-
gando aflrmaoion i particulandadnan, koe otro skirbi
dornan ta doena, pa nan mes cuenta -1 mi
hechoenan, manera nan ta para den boeki di notulo d
Conseho di Policia di isla.
(11. Pa SU puesto mes fiscal semper tabata miembro
di Conseho, ma dia a nombra C. Spencer pa fiscal a dete -
mina. pa el no ta miembro di Conseho...”
|
|
8 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0041thm.jpg) |
“...- 37 -
nucoe como el tabata trahando un plan, koe
mester Vementa den poco dia, mientra na es
ocasion ai de Yaux a papia tambe, koe 400
Frances caba tabata di su partida i luego el
a bisa tambe, mientra el tabata bati su punjal
coe su manue: Coe esaki lo mi venga mi! Coe
es punjal den mi man i coe 2o bomber lo mi
toema Forti violentemente. Luego Gobfernador
a bisa tambe, koe diferente habitants a bini cer-
ca di caba, kendenan a pone obstaculo pa de
Vaux keda mas largoe aki iia isla, pa mo-
tiboe koe miedoe pa e peligro, koe tabata me-
naza isla pa hechoe di un bomber di un carac-
ter asiua inconsecuente i pasion. inanera de Vaux,
tabata asina grandi cerca toer, i nimonan ta-
bata asina exalta, koe nan tabata kere, lo a so-
cede bopi desagrado, si Conseho no toema rn^
dida na tempos pa sigura sosiegoe i trankili-
dad di colonia. i o.
Coe un boca Conseho a declara, ora el a
tende es participacion, di mira necesidad pa
toema medidanan necesaria. Gobernador a pro-
Done pa arresta de Faux i...”
|
|
9 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0042thm.jpg) |
“...di
de Vaux, Conseho a ricibi dos carta di es gene-
ral de Vaux. Es cartanan na francs, nos ta doe-
na aki traduci.
Es promer tabata bisa;
Ciudadanonan, boso a abusa di derecho di bende ii.
arresta mi. Dia boso haja sabi, koe mi ta inooente, lo duel
boso. Mi sabi, koe foi ki tem caba nan a hala mi den sii-
posicionnan, koe no ta moenstra un bon sintir; ma mi ta me-
nosprecia nan, sin doena prueba; manera nan no a doena
tampoco, koe a kere nan berdad.
Mi ta pidi di tende mi aki den dos ora of inmediata-
mente si por; mi ta confla innchoe tantoe den berdad di
mi asuntoe, koe mi por kere koe boso reeonoce es nan koe
a ganja boso. etc.
Saludo
. DE Vaux.
P.S. Mi ta pidi ciudada.no Gobernador di permiti mi
nn audiencia i Conseho di tende mi.
V E otro carta tabata contene:
Ciudadanonan !
Mi tin bao di mi un secreto. koe nicamente por abri...”
|
|
10 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0043thm.jpg) |
“...- 39 -
boso wowo tooanti di inluisticia haci na mi; mi ta pidi dl
eomunik; ma ta Grobemador sol por ta su sabidor i ta 1
ta responsabel, si el ta publik; manda jama mi i lo mi
trankiliza ^boso.
Saludo
U. D* Vaux.
Conseho a huzga, koe despues koe el a rici-
bij es cai'tanan, koe no ta necesario mas di
drenta den secretonan di de Vaiix i a suplica
Joubert pa participa e general de Faux loke e
Conseho a resolve toeanti di dj, pa el por
drecha su asuntoenan. Joubert a cumpli coe
es pidimentoe i despues el a bolbe bini den
Conseho i a bisa, koe de Faux a desconoce
toer relacion coe algun conspirador contra so-
siegoe i siguridad di colonia, apesar koe nan
a propone pa toema parti den conspiracion i
koe el a pidi Conseho pa ristra su papelnan,
ma Conseho no a huzga necesario pa cumpli
coe es pidimentoe.
Hntretanto e comision, koe a selja papelnan
di de Faux, a bolbe bini den Conseho i a comu-
nica, koe na cas di de Faux nan a haja e co-
misario Frances di San Domingo, Isaac Saspor-
tas, koe no...”
|
|
11 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0046thm.jpg) |
“...kier a compreiide nan literal-
meutei pesai nan tabata di opinion, koe,
,, bao di nomber ngido di un lugar enemigoe,
e berdadero lugar di destino di es expedi-
(1) Pa es motiboe aki i pa otro mas, p. e. koe Bosch
ta kedasin papia nada di e asuntoe Beaujon-Lauffet; e
inexaotitud grave, koe el a pone den su boeki tocanti
belastingnan, koe tabatin antes [Tomo 1, pag. 313]; inasjar
tantoe otro cos inexacta di menos balor i falca di asina
tantoe particularidad, koe ta di inters pa historia di
Curagao mi ta opina, koe Bosch, apesar koe el ta menta
notulonan di Gonseho un di su fueutenan di mas principal,
koe el a saca su iuformacionuan afor, [Tomo 1, pag. 255]
no a mira es notulonan ai, i koe Teeastra i otro a imit
mas bez ciegamente....”
|
|
12 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0053thm.jpg) |
“...mas necesario. Fesai na anja 1798 Conse-
ho a bolbe haci un siiplica na habitantenan
ma ningun hende no a bin presenta nan es bia-
ha aki. Pes motiboe nan a decidi pa bolbe
busca judanza cerca Diedenhoven i pa skirbi
un rarta, ,,pa moenstr masjar seriamante e
estndo tristoe, koe isla ta haj aden i pa pi-
di facilita Fl. 120,000 na 5%, coe priminti-
mentoe, koe lo pag inters elmente i pa po-
ne, como garanta pa paga e suma principal,
caha di un porciento di nabegacion di pirata,
(1). Nan a sigura mi, koe te ain<3a nan sft, bisa aki
na Curasao : Ricoe^manera Sjon Pietji Diedenhoven.
(2). E capitalistanan, koe Conselio a bai cerea nan, taba-
ta : Samuel Da Costa Gomez, koe a fla 2000 Ps.; Gabriel
Pinedo, koe lo responde coe un carta; biuda Cardoze, koe
a declara koe el mes mester di placa; David Haim Dovale,
'koe a fla Ps. 1000, deelarando koe lo el kier doena mas,
si Israelitanan por ocupa e mes puestonan manera otro
burgernan; Jacob de Sola i David Raphael, koe a fla Ps.
1000 cada un, bao...”
|
|
13 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0059thm.jpg) |
“...pe moenstra su corai-
sion. Mas koe un ora Gobernador tabata spe-
ra contesta ma ora respond! no tabata bini.
(1) . Hopi bez barcoenan di gera tabata hizaun ban-
dera stranjera pa ganja bende.
(2) . Deapues koe Ceres no por a sirbi mas pa barco#
di gera, nan a desarm coe biata riba muchoe gasto#
tarabe i a drech como barcoe di ponton. For di ea tem-
poe el a keda para semper dilanti caa di Gobierno.
(3) . Asina notulonan dl Conseho ta bisa; ma com ei
barcoenan ai por a haja un lugar di para aja, mi no por
compreade....”
|
|
14 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0067thm.jpg) |
“...existente i LaufferAi kende
tin diferente opinion aki na colonia; pesai, mi
ta copi aki:
Conciudadfinonan I
Si mi ta trece coe atencion dilanti mi spiritu e Trata-
do dl Amistad i di Alianza di dia 16 di iuna di Mei 1795
koe tabata firmd i coarma den nos i Repblica Francs- si
mi ta larga sigi aitras, un pa uu, toer correspondencia i
negociacion, ademas e diferente circunstancianan, koe a so-
cede asina leuw koe nos sabi, for di es tempoe ai te den
luna dl Augustus di anja pasA den nos repblica i es rep-
bhca mencionA; si mi ta figura mi ainda e notificacion
tan conoci di banda di Poder Ehecutivo di Repblica Fran-
ces dirigi na nos, tantoe di e atake, koe tabata spera di
Inglesnan, loke a socede poco tem pasA noema riba teri-
torio BAtavo, como duranti di gera despues koe Inglsnan
a baba na tera, anto mi ta haja toer sigurA, sf, coe exclu-
sion dl toer duda di mas chikitoe, koe nos Repblica no figura-
tivamente-- pa mi expresa mi di otro manera,no pro forma
of pa apariencia, sino berdaderamente...”
|
|
15 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0068thm.jpg) |
“...koe el ta oprimi ? Kende
a haja falta den su derecho- i privilegionan legitinio ? Ken-
de den SU honor of posesion ?
Si tin un hende, koe por keha airiba, papia libreinen-
te of, si tin un bende, koe sabi di algun iuhustieia di tal
sorto, presenta esai.
Ken na es isla aki lo por desconoce, koe continuamen-
te nos Gobernador Laaffer a moenstra, koe el ta esposo
pa biudanan, tata pa hurfationan, un refngio i judanza
di esnan, koe ta pober i koe ta sufri miseria?
Si no tin un koe por contradici mi, anto mi ta spera,
koe di ningun manera lezamentoe di es piezanan lo tin al-
gun influeucia riba boso bon coerazon, ni tampoco, laie
esai lo inerece boso atencion di algun manera, sino asina
leuw sol, pa en cuantoe di nan boso moenstra boso indig-
nacion general i en caso si ta necesario. pa moenstra es
sintimentoe bao di mando supremo di nos bon Goberna-
dor coe hecboenan herico.*
Despues di ea discurso a leza manifiesto,
capitulacion i carta di Bresseauctxba, Conseho
combina a bini unanimemente na...”
|
|
16 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0069thm.jpg) |
“...La Vengeance pa pone Pitot preso, Pitot a me-
naza pa tira e Agente, si el bini na bordo, ca-
ba el a hiza su bela i el a bai (11 Aug).
Mirando priva di es judanza, Bresseau a
kita SU idea pa usa violencia i a persisti un
biaha mas cerca Conseho pa acepta es corabe-
nio, ma Conseho a keda coe su resolucion. Bres-
seau a pidi tambe aclaracion tocanti puntonan di
keho, koe ta meiita den e raanifiesto, loke Conse-
ho a doen, ,,pa raotiboe koe e Agente dirigi
awor na un manera amistosa na Conseho. Mi-
randokoesuesfuerzonan akedasin fru1jn, Bresseau
a resolve pa bai i el a pidi cuater barcoe pa
hiba troepa, provision pa tripnlanteuan i un em-
prstito di Fl. 50,000. Conseho a juda Agente,
asina koe den dos seman toer cos tabata cla
pa salimentoe di troepanan Frances. (1) Promer
(1). Na toer Conseho a fla Francsnan Ps. 24.728.
Apunt. HUt. 5...”
|
|
17 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0073thm.jpg) |
“...un pretexto.
Es anochi ai, koe nan a tende tres tiroe co
intermedio di 10 minuut, naii a supone, koe
bateria di Pieterrnaai tabata tira riba barcoe-
nan Ingls, koe tabata pasa, ma pronto a re-
sulta, koe es tiroenan ai tabata tiroe di alar-
ma, loke Fickers tabata busca toer modo di
sconde pa Jeannet, ma por nada. Unbez Fran-
cesnan a manda un patruli pa informacion. Des-
pues di dos ora nan a bini i a bisa, koe Laiiffei
ta acampa coe 600 bomber na e coenucoe
Blauw 1 koe el tabata marcha pa San Mi-
chiel na cabez di 250 bomber, probablemente
pa obbga Francsnan pa biza bela i di entre-a
nan na arbitrariedad di Inglsnan. Francsnan
a pone warda i su raanece un di nan a rapor-
ta, koe Laulfer a pasa anocbi den campamen-
toe den mondi camina un piedra tabata su
coesmtji ma koe el a kita es lugar atrobe
riba consebo di e emigrado Rabaine, koe a
rnoenstre pehgro di su posicion. Nan a bi,-,a
Jeannet tambe, koe Laulfer a ^eclara troepa-
nan di Guadeloupe pa enemigo di Repblica i
a primiuti bbertad...”
|
|
18 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0075thm.jpg) |
“...- 71 -
te. Ma el a declara, koe el ta listo pa drenta
den Conclusion, koe Conseho por a bini ne i a
papia na es oca.sion ai e palabranan remar-
cabel aki: Ta teinpoe, ainda, Senjores, pa uia-
nifesta boso opinion. Si boso ta dispuesto pa
poerba un ocasion mas i risca haci un afcake
riba enemigoe, lo ini bai coe boso ma mi ta
bisa boso padilanti: nos lo marcha pa moeri
of pa vence, ma no pa retira.
Asina anto es isla a pasa na poder di In-
glsnan dia liuebes 11 di September. Lauffer,
coe dos oficial Ingls como Coinisario, a sigi
ehecuta poder i mes ora Watkins a coeminza
coe hostilidad. Su barcoe tabata tira for di
lamar riba cuartel francs na Eoode Weg.
Bresseaa a haj perta i dia domingo 14 di
September el a manda ua parlamentario na
Conseho coe e carta menciona caba i coe eii-
gencia pa entrega isla segun artfculonan di un
capitulacion, koe a bini huntoe coe es carta.
Pa su manece mainta cincor Bresseau mester a
haja respoudi i lo el stop toer host lidad te na
es momentoe ai. Despues di...”
|
|
19 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0076thm.jpg) |
“...115), koe Francs-
nan a bui purA-pur, na Boca di San Micbiel i ansia a tur-
di nan asina tantoe, koe esnan, koe a bini mas despues, a
coeminza tira riba esnan, koe a bini promer, coe miedoe koe
lo nan perde ocaflion di bui, mientra di e wardanan koe
Bresseau a larga atras, un parti a entrega nan na Ingls-
nan, un parti a boga, ora nan tabata trata pa alcanza
costa di Coro. Esaki por ta un tradicion ma den ar-
cbivo no ta baja nada di e partioularidadnan ai tooanti
buimentoe di Francsnan. Adernas mi tin duda. koe toer
es particularidadnan ta berdad. Mas koe un bez ta baja
menciond den archivonan disposicionnan tocanti troca-
mentoe of mandamentoe di prisonjero di gera, ma tocanti
di e prisonjeronan di gera, koe nan lo a cobe na es ocasion
ai, no tin n palabra mentd. Caba ningun camina Teenstra,
no ta bisa, oenda el a saca su datonan....”
|
|
20 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0078thm.jpg) |
“...Gober-
nador di Colonia i a toema gobierno for dje
cornisarionan Berch i de Veer na September 1804,
mientra Lauffer tabata suspend solamente pa
algun tem, nan a doena Lauffer un pensioen ; ma
el a nenga, como su finanza tabata permiti
biba como un burger bon para i el tabata de-
sa di no pone muchoe carga riba colonia sin
tin mester. (1)
(1). Si ta berdad, manera Tteensir-a ta afirma (Tomo
11. pag. 118), koe Lauffer a fla Fl. 150,000 pa juda Cu-
ragao i koe su puesto a cost mas koe PI. 05,000, mi no
ta risca sigura. Nan a nenga copia di dooumentonan
financiero di colonia, asina koe tabata diflcil p moenstra
ki gastoe el a haci pa Gobierno. Ma koe Lauffer a sufri...”
|
|