1 |
|
“...7 -
(PI. 1793) a coeminza forma den Burgernan
partida na fabor i partida contra ideanan
francos (1). E antiguo miembro di Conseho
Hansz coe su roeman i senjor Comelis Berch a
para na cabez di partida revolucionaria, (R. &
. 1793) i tabata pronuncia discurso coe pue-
blo i soldaat pa nan lamanta, asina koe dia
21 di Mei 1793 Conseho mester a larga pro-
clama un publicacion pa taha toer hende ,,pa
pronua#ia(fidiscurso, koe por sirbi pa perhudi-
ca honor i reputacion di Gas Real di Oranje,
of koe por critica of huzga constitucion di
gobierno holands, mientra cada hende, koe
a tende tal discursonan, tabata obliga pa
participa fiscal esai inmediatamente, ,,bao di
castigue, koe nan lo consider manera si ta
el mes tabata autor di es discursonan. (PL
1793). Despues nan a completa es publica-
cion coe es un di Estadonan General di dia
24) di April 1794, koe tabata taha toer hen-
de ,,di tin algun correspondencia of connexion
coe actual Gobernadornan di Francia, nan em-
bahador of nan comisario,...”
|
|
2 |
|
“...reunion
tabata interruinpi pa es ruido, koe Director ta-
bata considera e reunion, koe nan a tene sin
SU consentiinentoe, conio un violacion di su
autoridad,i coino un prueba di desconanza den
dj, motiboe pakiko el a doena troepanan orde
pa niarcha riba e Burgernan reuiu, pa plama
nan i, si ta necesario, pa tira riba nan, den cu-
ya intencion troepanan tabata stroba solatnen-
te pa actitud di schout-bij-naclit Wiertsz, koe
tabata dilanti forti Arasterdatn coe su barcoe
di gera (fragata). El a larga carga su cajon-
nan, abri porta, caruina cajounan tabata, i a
menaza guarnicion pa haci un descargo coin-
pleto riba nan si troepa inarcha riba Burger-
nan. Su naanec a sali un publicacion di Oon-
seho, koe tabata contene trobe mes orde-
nanzanan, koe ya tabata taha cainnainentoe coe
arma; aderaas Conseho di Colouia a spierta toer
pa conserba trankilidad i orde, ,,pasobra Conseho
tabata experimenta coe duele di mas grandi, koe
algun mal hende a trata di haci algun cambio ri-
ba nan mes poder,...”
|
|
3 |
|
“...papelnan i a protesba contra heehoe di
Kikkert, koe el tabata considerfi, como un vio-
lacion di su autoridad i di e confianza, koe
Estadonan General tabatin den dj. Despues
koe Kikkert a larga director sabi, koe ta ri-
ba order di Vaheau i Wiertsz el a trata asi-
na, Beaujon a manda respond! segun su mes
palabra siendo na suposicion, koe senjor Kik-
kert kier a usa senjor Valteau pa haci su mes
falta bon koe el tabata considera Valteau
como aleado, ma koe Valteau no tin nada di
manda riba isla i koe, loke ta depende di sen-
jor Wiszert, mester a considers como coman-
dante di haf, ma el, Beaujon, como gefe su-
premo di heater isla. Nan a hiba es respond!
ai pa Valteau i Wiertsz, koe a pidi director mes
ora pa convoca nan huntoe coe Conseho, den cual
nan lo declare pa enemigoe di patria; Beaujou
a bolbe larga nan sa, koe el tabata conside-
ra su^ mes pa amigoe di patria, sin embargo el
a satisface na nan pidimenboe; su manece es
Conseho convoca a tene sesion, ma Beaujon
no a paree. Den es reunion...”
|
|
4 |
|
“...Holanda. Baiidouin,
a bisa ainda, koe, si Oonseho no ta risca kita
director, lo el haci esai riba dj mes i koe lo
el pone un barcoe na disposicion pa sak foi
tera. Despues Fa/teau a declara, koe lo no sali
coe SU barcoe foi isla, promer el a saca Beaujon
i a insist!, pa jama director p bini reunion
pa defend. l a ofrece pa el mes bai jam
1 trecle, si el no kier a bini. Despues di un
deliberacion chikitoe ma fuerte, Oonseho a nom-
bra dos miembro pa pidi Beaujon presenta na
reunion. Ma director a larga nan sabi, koe
el ta sinti su curpa muchoe indispuesto i con-
movf pa loke nan a bis i koe su gemoed ta
jen, pa presenta den Oonseho, ma koe Oonseho
por nuzga riba es asuntoe noema. Ora e dos
diputadonan a sigi puntr, koe lo el por asisti
SU manece na reunion, el a contesbanan: koe
awor ainda el no sabi, koe su manece el ta
dispuesto, ma koe el a pidi derecho di por
defendle.
Despues koe nan a haja es contesta, Oonseho
a resolve pa bira reunion te su manece i a en-
tre^a Lauffer poder supremo tantem;...”
|
|
5 |
|
“...comproha es kehonan imagin..
Mientra tantoe lo mi keda sin papia nada
mas di es piezanan fantastica, mas tantoe, pa-
sobra no a doena ningun prueba legitima i di
balor i koe mi no tin idea di defende mi con-
tra es acusacionnan ridfcula, manera ta dilan-
ti di un sorto di tribunal di inkisicion mi ta,
camina acusadornan furioso paree kier ta mi
huez tambe. N, gracia na bon Uios, koe es
isla i mi inters tambe ta depende di leynan
hustoe i di gobierno di e dusji patria di berda-
dera libertad.
Larga envidia hunga su papel awor, envi-...”
|
|
6 |
|
“...hib
La Guaira despues, Wiertsz a d recha un boto
i a trata pa haja comunicacion coe e fragata
ingls. Aunke Lauffer a strobe den su plan,
koe a menaz pa tira riba e boto, si el sali
for di haf, sin embargo, segun Tierce, Wiertsz
a logra manda un boto bordo di e fragata in-
gls. Segun declaracion (koe secretario di Me-
dea, David tGaerste, a skirbi,) di dokter di
Ceres, Wiertsz a larga carga un cajon na es
ocasion ai i a doena order pa tira riba for-
ti Amsterdam; ma pa intervencion di oficial-
nan di barcoe Ceres nan no a curnpli coe
es order.
Riba es kehonan a pidi Wiertsz pa presenta
den Conseho, ma el a larga excus, pa motiboe
koe el ta sinti un cos na su pia, i a man-
da Kikkert na su lugar. Pa defends con-
ducta di Wiertsz, Kikkert a presenta un copia
di Resolucion di Comision di Asuntoenan di
Marino na la Haya di dia 10 September 1795,
koe tabata determina, koe oficialnan di mari-
na na West-India lo ocupa nan unicamente
coe loke ta toca defensa di haf i di comercio.
Conseho no a haja...”
|
|
7 |
|
“...Den un reunion extraordinaria, koe Conse-
ho a tene dia domingo 8 September 1799
koe diputado Frances di Guadeloupe, C. A. Jou-
Teenstra i Simons ta deseribi den nan historia di Curasao (a),
un mas cortieoe, otro mas extendido, ma toer e mes mo-
do, i mi descripcion ta diferente di nan, mi a huzga koe
ta necesario di doena un splicaeion chikitoe promer.
E tres escritonian mentd. ta larga pasa manera Lauffer
tabata sabidor di complot di Agencia na San Domingo
pa instiga un revoluoion na West-India i koe basta nan
a haci proposiciou, pa toema parti den es complot, pa
loke nan a busea modo di coempr pa un suma di $ 100,000.
Bosch ta eontradici su mes, ora el ta bisa promer
coe hopi palabra, coin Lauffer tabata sabi padilanti dje
complot i ta meneiona despues, koe Gobernador a deS-
cubri e traicion poco promer koe su ehecucion. (Tomo
I, PAg. 335 seq.) Teenstra ( Tomo I, pag. 84) ta jaina
Lauffer un bomber nobel, probablemente pasobra e
f 100,000, koe nan a ofrec. no tabata jega pa haci toe-...”
|
|
8 |
|
“...- 36 -
hert, i fiscal C. Spencer (1) a asisti n> pa su-
plica di Gobernador Lauifer a doena di cono-
ce koe el a larga convoca es reunion pa pone
na conocetnentoe di Conseho e situacion peligro-
sa i penosa, koe colonia ta den i pa delibera,
huntoe coe Conseho, e medionan pa kita es ca-
lanfiidadnan, koe tabata menaza colonia inclis-
pensabletnente. El a participa Conseho, koe, a-
pesar koe el tabata sabi rnasjar bon di un cierta
negociacion secreta, koe tabatin den al^n
habitante di isla, koe tabatin pa fin: cambia
Gobierno, el a haja es dia ai noeiua ciertoe no-
ticia, koe e general Frances Urbain de Vanx,
Agente di Poder Ehecutivo di San Domingo aki
na isla, no tabata solaraente den es negociacion
secreta ma koe el tabata hasta ^cabez; koe
es negociacion secreta lo no limit solamente
na un cambio den Gobierno ma koe el tabatin
pa fin tambe forma un rebelion general den ne-
fi-ernan, manera por a mira claramente lor di e
expresionnan, koe de Yaux a usa na diferente
ocasion, e. o. ajera...”
|
|
9 |
|
“...88
medida tabatin, koe e Agente a reeonoce tam-
be. Despues a resolve coe unanimidad di voto
maske Conseho tabata desea inasjar di a toe-
ma medida menos duroe pa larga jama de
Vaux presenta den reunion, pa larga un warda
arrest ora el a iega den Fortipa evita desor-
den i mand San Domingo coe promer ocasion.
Conforme coe es resolucion, nan a arresta
de Vaux i cer preso den Forti na cas di lui-
tenant Pittet i a pone luitenant Rappard coe
un warda di seis bomber warde. Despues Con-
seho a manda un comision foi mierabronan pa
selja papel di de Vaux, loke a socede inmedia-
tamente. Mientras e comision tabata na cas di
de Vaux, Conseho a ricibi dos carta di es gene-
ral de Vaux. Es cartanan na francs, nos ta doe-
na aki traduci.
Es promer tabata bisa;
Ciudadanonan, boso a abusa di derecho di bende ii.
arresta mi. Dia boso haja sabi, koe mi ta inooente, lo duel
boso. Mi sabi, koe foi ki tem caba nan a hala mi den sii-
posicionnan, koe no ta moenstra un bon sintir; ma mi ta me-
nosprecia nan...”
|
|
10 |
|
“...- 4.0
diendo es noticia, a larga pidi Sasportas es
papel ai ma el a nenga di doen na nmgun
otro hende sino na Gobernador sol i a larga
pidi Gobernador di priminti, koe si el doena
e papel, Laser sol lo leze. Gobernador a
larga bisa Sasportas koe si.. El a haja es ora
ai e papel den un envelop selja, caba el a bai
lez den un otro cuarto.
Despues di mei ora di ausencia, Gobernador
a bolbe bini den sala di reunion i a participa
Conseho, koe apesar koe el a prirninti di no
por a revela contenido di es papel, el ta con-
sidera sin embargo pa su deber di doena Con-
seho algun splicacion i pesai el a bisa, koe
den e papel tin un instrnccion, koe Agencia di
San Domingo a doena Sasportas tocanti ciertoe
expedicion secreta, koe Sasportas i c/e vaux
tabata encarga coe n i tocanti cnyo destino
el por a sigura Conseho, koe esai tabata su-
mamente peligroso pa trankilidad i siguiidad
di colonia. Pa tantem Conseho a keda conten-
toe coe es declaracion i a resolve pa tene Sas-
portas tambe na arresto...”
|
|
11 |
|
“...despues (18 Sept.) Lauffer a
convoca un reunion extraordinaria. Den es Cpn-
seho el a doena di conoce:
koe, mas tantoe el tabata pensa riba in-
struccion di Sasportas, mas combeucido el ta-
bata bira di e peligro enorme, koe henter
West-India, mas na particular i na promer
lugar es colonia aki, lo expon pa e hechoe,
koe ta para den e instruccion, asina koe el
tabata huzga es asuntoe di un importancia
muchoe grandi, pa larga Conseho keda sin sa-
bi mas tantoe tempoe, kiko ta para den es
instruccion i inteiicion di es expedicion aiden
menciona, motiboe pakiko el a desea di larga
Conseho mira es instruccion. Ma pa motiboe
di loke el a primiiiti S;isportas, no por a
had esai sino bao di primintiraentoe di mas
santoe, koe lo warda secreto estrictaraente to-
canti toer loke ta para den e instruccion i
toer e expedicion menciona, mescos tocanti
toer otro cos, koe tin relacion coe es asuntoe.
Despues koe toer miembro di Conseho a haci
es promesa i es siguranza na manera di mas...”
|
|
12 |
|
“...- 45
kizas iinicamente coe un intencion *
koe pastoor, aniraS, pa un ^elo santoe i se UQ
toer probabilidad, excite pa alg P jg
dje conspiracion di Tierce a larga an seducie
na es paso ai, pa cuyo tambe lo el
no toema es expresionnan di \ a
loe Lueffo Lfiuffer a sigura pastoor, koe a
toema tofr medida tocanti
pa sigura trankilidad di Colonia i koe Conse
ho lo sigi den e asuntoe di Tierce coe e mes
prudencia, manera a socede te aw or. bo
declaracion pastoor a l^^^a contentoe.
Conseho, koe a bolbe sigi su :
a bini unbez coe boz unamme na es ye^olucion
koe ta masjar peligroso, pa haci un i
gacion hudicial ordinario den es asuntoe, pa
tiboe koe cmplicenan den_ es asuntoe pa mee-
doe koe awor por descubri nan, lo ^a capaz_
haci toer nan ultimo esfuerzo;
nan awor, manera nan conducta ta moens ,
caricia pa speranza, koe ningun hen ^
nan intencion, lo warda nan di a
cos. Conseho a toema re^lucion anto pa de
ocho dia di tern el saca for di tera pa
encarga administradornan di leeskamer dy
pa regia...”
|
|
13 |
|
“...parti. Esai tambe a contribui pa
lamanta malcontentoe, pa motiboe koe semper
Conseho por a doena naturalmente un dje par-
tidonan sol razon. E resolucion di Conseho na
1797 pa en adelante no condena precionan mas,
no a trece ningun mehora den sitnacion,re-
solucion koe nan a toema dia, koe Tierce a pre-
senta Conseho un instruccion di su Gobierno,
koe a autoriz confisca e barcoenan, koe pirata-
nan Francs a trece aki. (Rekw. 1797). Pa e-
vita dificultad Gonseho a resolve e mes anja
ainda pa no larga piratanan Francs drenta...”
|
|
14 |
|
“...A.rnericana The Constellation, captan Trnxton,
a jega aki den un situacion masjar miserabel.
Ti'tot tabata desea pa larga doena sii barcoe
: I'eparacionnan necesario aki na isla, ma el no
tabatin basta placa contado pa had esai i co-
derciantenan di isla no tabata gusta su letra-
ban. Pesai e diputado Joubert a pidi Conseho
, pa juda Pitot ,,coe algun placa foi caha na-
donal (22 Febr.) Apesar koe no por a cuinpli
i boe es pidimentoe, ,,pa motiboe di mala situa-
' don di flnanza, Conseho a resolve pa juda
f^itot, poniendo na disposicion di Joubert pla-
ba, koe caha tabata contene di^dos barcoe Fran-
ces captura, koe nan a bende aki ma koe tri-
buualnan mantimo na Guadeloupe i Santo Do-
dingo no a decidi ainda riba nan. Ma es pla-
canan no tabata jega, motiboe pakiko Conse-
co tabata juda Pitot semper asina tantoe koe
cl tabata por, cada bez koe placa a drenta den
! Caha; pero dia 26 di Juni el a declara, koe el
bo por juda mas coe placa, i el a autoriza Joa-
bert pa bende cargamentoe dje...”
|
|
15 |
|
“...toema carga den Eepblica Ba-
tava, lo no ta consider^ como captura legf-
tima di pirata Frances den algun haf Batavo.
Ora a decidi riba splica di Joubert, mas parti
di miembro di Conseno tabata di opinion, koe
,,Mary no tabata den es trminonan di es pu-
blicacion, pero, pa motiboe koe nan no por a
bini na acuerdo i koe nan a haja e texto di
es publicacion no muchoe cla, Conseho a resolve
(18 Febr.) pa bende e barcoe i su cargamen-
toe pblicamente, pa depone producto den
caha di gobierno i pa larga decision to-
canti di legitimidad di cohementoe di Ma-
ry na sentencia di Poder Ehecutivo di
Eepblica Btava of di un tribunal, corte of
cuerpo di mes poder, koe ta autoriza pa haci
esai segun constitucion di Eepblica. Es ora
ai Joubert a pidi, si el no por dispone riba
e placanan depone na beneficio di ,,le/3g-eaace,
ma Conseho a declara: koe el no por haci esai
sin falta na neutralidad, koe nan a propone pa
mantene. Ma despues, 14 Juli, Conseho a decidi
porn, pa pone e producto di Mary na disposi-...”
|
|
16 |
|
“...56
el a larga e comandante sabi, Ivoe, si el uo a
cumpli unbez coe e order, I considera e barcoe-
nancomobarcoe eneraigoe i I had zink nan direc-
tamente. Riba es order formal un ofldal Frances
di marina a paree dilanti Lmiffer i a anunci
jegada di Bresseau, Agente di Guadeloupe. Lue-
go e oficial a bisa Lauffer, koe lo nan saluda Go-
bierno. Lauffer a gradici pa es saludo ma el a
pidi ,,mas informacion tocanti motiboe di es ex-
pedicion. Poco ratoe despiies e oficial, koe Lauf-
fer a manda, a bolbe coe un carta di Agente
Bresseau. Den es carta es Agente a skirbi, koe
el a bini coe tres corapania di troepa bao di
mando di general Jeannet pa protega i.sla, el a
pidi doen permision pa hala coe su barcoenan
te cerca e fragata Vensj^eance, (koe tabata pa-
ra den haf dilanti di Wa,aigat), pa cual el a
trece refuerzo i vfveres, an koe el por desem-
barca nan.
Gobernador, koe no kier decidi el sol den es
asuntoe, a larga convoca Conseho. Mientras
tantoe a ripara, koe Agente Frances a bai
bordo...”
|
|
17 |
|
“...atencion di es diputado, koe ta irnposi-
bel pa permiti es suplica, promer koe nan tin
instTuccion di motiboe pakiko e Francesnan a
bini, Joubert a poerba pa. spanta Conseho coe
algun amenaza, ma ora el a ripara, koe esai
no a logra, el a propone pa tene uii confe-
rencia den Conseho coe Bresseau, loke nan a
permiti inmediatamente. Bresseau a paree des-
pues den Conseho, companja di Joubert., gene-
ral Plardy i un corteho' completo di ohcial,
den nan algun mulato i neger. Ora a mira esai
Conseho a larga den sala di reunion jama ofi-
cialnan di guarnicion i esnan di vvarda nacio-
nal, kendenan a bini huntoe coe un gran nume-
ro di burgernan.
Coe mf^jar demostracion di su bon intencion
personal,di disposicion amistosa isintimentoe sa-
ludabel di Agencia na Guadeloupe, Bresseau a
bisa Conseho, koe su Agencia a haja instnic-
cion, koe e vice-aimirante Ingles Parker taba-
ta drecha un expedicion contra es isla, motiboe
pakiko nan a resolve na Guadeloupe pa manda
judanza necesaria na es isla aki, ma...”
|
|
18 |
|
“...58 -
a doena Conseho. Gobernador a contesta
Bresseau, koe Conseho lo toeina conocementoe
di es carta; el a moenstra e Agente su condiicta
imprudente di no a larga Conseho sabi su coini-
sion mes ora, pa loke el a expone su barcoenan
pa ta destrui. Bresseau a haja hustoe es
observacion di Gobernador, a pidi un en-
trebista coe Lauffer sol i coe alusion riba
zinkmentoedi su barcoenan, diciendo: ,,Kizas a-
sina lo bo a had masjar bon, su secretario a
bira cara pa e ohcialnan Frances para un banda
di dja i dici: ,,Un dia lo duel, koe el no a haci.
Despues koe oficial i burgernan a retira, Con-
seho a reuni pa medita riba proyecto di e A-
gente di Guadeloupe i a bini pronto na es con-
clusion : ,,pa Conseho manda e Agente Bresseau
un carta pa gradici e Agencia coe palabra di
mas araistosa pa su precaucionnan generosa,
koe el a moenstra pa conserva es colonia,
mandando es refuerzo, ma koe e estado mise-
rabel, koe isla tabata haja den bao di
toer punto di bista i particularuiente coe re-
lacion...”
|
|
19 |
|
“...- 60 -
cs coe algun di su oflcialnan pa haci un pa-
so coe n den stad, pa coinbence nan, koe ta
imposibel pa poerba haci un atake na sorpre-
sa. Tambe el a periniti Bresseaa pa ba-
ba SU troepanan na tera i pa larga nan pone
nan campamentoe na Otrabanda, ma Laaffei
a taha inmediatamente toer moveraentoe dje
barcoenan pa nan bai para na klip di Otra-
banda, foi oenda nan lo por a tira ribastad;
mientra nan tabata para awor basta cerca
tera, koe, nan cajonnan por tabata di poco pro-
becho pa nan.
Bresseau, koe a priininti di bai un bez, tabata
tarda bao di toer sorto di pretexto, un biaba pa
motiboe dienferrnedad di su bombernan, un otro
biaba pa rnotiboe koe nan notiricoerainda of mu-
nicion, etc. Ma portin dia 9 di Augustus el a kita
SU mascarada, adirigi na Conseho, kehandoriba e
conducta eneiniga, koe nan a toema contra
dj, i a manda pa Conseho un copia dje Ma-
nitiesto di Agencia di Guadeloupe di 14 Juli
1800, coe e capitulacion, koe tabata pertenece
na es pieza.
Den es manifiesto, koe...”
|
|
20 |
|
“...punbonan, koe Agenda tabatin keho contra
Han, tabata :
1. proteccion, koe Conseho a doena na
barcoenan Americano, bantoe pa e ley, koe no
por cohe ningun di es barcoenan ai den bista
dl isla mientra derecho koe boer isla tin ri-
ba awa no ba bai mas aleuw koe un distancia
diuntiroe di cajon di forticoino pa e dificul-
tadnmi, koe tabata pon den caraina di pirata-
egempel nan a cita Mfiry.)
w' . ^ larga kaptein di barcoenan
Ingles i Americano ofende bandera Prancs sin
casbiga nan; pasobra nan a aiza es bandera
bao dl bandera di nan nacion, koe asina nan
tabata larga lastra.
3. koe nan a doena asilo na emigrado-
uan, traidor di nan patria.
4. ceramentoe i expulsion di Tierce,
u ^ castiga esnan, koe a
TOmba paloe di bandera, oenda bandera
r rancs mester a boela banda di bandera Holan-
gHn combenio den es 'dos Repnblicanan.
6. koe a tene un dia di gradicimentoe i
dl oracion na recuerdo, koe es escuadra Pran-
ces bao di dEstres a perde riba baranca-
nan di Aves. (1)
PI GScuadra di mas koe 20...”
|
|