1 |
 |
“...- 13 -
blo i had uso di arma, koe a doena nan
pa mantene trankilidad i orde. Asina koe isla ta-
bata expon algfiin tempoe na agitacion i des-
union, koe no solaraente pa un gran parti a
stroba trankilidad i orde di s isla ma koe lo por
causa ruina total i perdicion di es isla, si es
agitacion sigi i mas circunstancia bini acerca.
(PI. 1796.)
Asina cos a keda duranti diez dia di gran
excitacion, te ora Gobernador i Conseho a
haja dia 9 di September un carta di Victor
Eugues i Lebas, Agentenan di Poder Ehecutivo
di Islanan di sotavento francos na Guadeloupe
(1), fecha 13 Pructidor, Anja IV, (31 Augus-
tus 1796). Den es carta es Agentenan a ofre-
ce Gobierno di isla nan judanza, como nan a
haja sabi coe masjar duele, koe na ocasion
di hacimentoe di huramentoe nobo tabatin
desunion den burgernan, i koe den nan ta-
batin, koe kier a pidi Ingls juda nan. Es
mencionado Agentenan a doena di conoce tam-
be, koe nan tabatin idea di manda troepa Cu-
ragao, como amigoe of como enemigoe, segun
Gobernador...”
|
|
2 |
 |
“...cum-
plianja di Prins Willem V, i a bebe na sa-
lud di Prins. Luego, for di dia koe el a jega
na colonia te dia, koe a ha.ja aki noticia ofi-
cial di abolicion di puesto di Stadhouder i di A-
lianza coe Francsnan, el a trata den toer cos,
manera el no tabata sabi nada di es hechoe-
nan ai.
. 2. koe ora el tabata di biaha pa es co-
lonia aki, Inglesnan a cohe i hib Londres,
camina na contradiccion coe su companjero-
nan di biaha, koe nan a horta toer cos for
dj nan, nan a trat coe atencion di mas gran-
di, asina koe nan a large hasta coe cartanan
di gobierno, koe el tabata hiba i koe el a tre-
ce aki toer bon cera i na bon estado ainda.
3. koe el a tene conferencia na Inglaterra
coe e famoso Grovestins (nos etnbahador na
Corte di Inglaterra) i koe el a bai present has-
ta na e antiguo Stadhouder na Kiew.
4. koe el a sali foi Londres pa Barbados
coe un barcoe ingles i foi Barbados el a bai De-
merara coe un barcoe ingles trobe, koe el a te-
ne conferencia aja coe su roeman, Grobernador
Anthonie...”
|
|
3 |
 |
“...orde na isla. Desunion den burger-
nan a sigi ; conJucta di fiscal Mr. P. Th.
van Teyligen a contribui hopi pe.ai. Na 1787
caba Conseho a retira es fiscal provisionalmente;
el a haj obliga pa toema es medida pa exi-
gencia i insistencia di un porcion di burger i
habitante di aki, koe tabata declara nan mes
boz di pueblo (Rekw. 1787 i 1788). Despues
di investigacion di Comisarionan di gobierno
na 1789 (1), Goberdornan a bolbe nombra van
Teylingen ma bien pronto el a bolbe hala mal-
contentoe di un gran numero di habitante i di
Conseho tamb^ riba dj. Nan tabata tira na
SU cara, koe el no tabata basta severo riba
conducta di neger i mulhtonan liber, ya koe el
(1) E muchoe kehonan di habitantenan di isla, koe
nan a manda pa Estadonan General i pa Stadhouder ri-
ba diferente asuntoe, tabata motiboe, koe na anja 1789
nan a mauda Srs. A. J. baron van Grovestins i W. G. de
Boey como Comisario di Gobierno na Curasao, pa investiga
situacion di isla, pa doena informe di nan investigacion i
pa toema medidanan...”
|
|
4 |
 |
“...encargS, na Conseho.
Poco tempoe despues Wiertsz a dirigi un car-
ta masjar impertinente na Conseho, kehando
koe Conseho no tabata pone un fin na desor-
denan, koe tripulacion di barcoenan pirata fran-
cs tabata haci toer dia, i no tabata mantene
Buficientemente orde, trankilidad i siguridad
di personanan. Riba es keho Conseho a (con-
testa segun su idea coe un tono calmo,
ma Wiertsz tabata pensa di enterainente otro
manera airiba i a responde, ,,koe miembronan
di Conseho tabata kere nan muchoe gran senjores
i koe el no tabata fada su cabez coe nan expre-
sionnan semper impercinente.
Pleitoe di Israelitanan di e principal snoga
Mikw Israel coe esnan di tempel Neve Sa-
lom, [koe tabata^ desea di kita for di autoridad
di Parnassim i di Conseho di principal snoga
(Rekw. 1797),] es pleitoe tambe a contribui ho-
pi na es desordenan presente. Aki cerca a bini
ainda, koe un porcion di hudioe, partidario
di Sasportsis, koe mas atras nos ta conta su a-
suntoe, a toema parti pa Prancesnan, loke ma-...”
|
|
5 |
 |
“...pura Portugues, aristo-
cracia di Israelitanan, tabata tene e otro cor
religionarionan na un distancia, koe a
sa koe Parnassim i Consebo di snoga principal
tabata trata un poco alboe miembrorian di tem-
pel Neve Salom. mayoria no tabata di mes
posicion koe Hudioenan di snoga Mikwe Israel
loke tabata directamente contra e laeanan
reinante di igualdad i fraternidad. (Prot. IT-iy
te 1752 ; Rekw. 1785 i 1797) . i v
Ma causa di mas principal, koe a haci plei-
toe sigi den burgornan, tabata e numero gran-
di di Frances, koe a bini foi Santo Domingo i bi-
ni aki. Na 1798 caba nan a ripara es mal
contentoe di pueblo riba Gobierno, for di e
nuineroso ,,folletonan di bofon, koe
bata dirigi contra miembronan particular di
Gobierno i empleidonan altoe di colonia, i
koe tabata contene calumnia i imputacion di
mas vil, i koe tabatin intencion di tira sospe-
cbo riba Gobierno i empleadonan altoe._
(Plak. 1799). Na principio Consebo a mi-
A.punt. Hiat. *...”
|
|
6 |
 |
“...- 55 -
tantoe motiboe urgente pa busca un medio, pa
despacha es fragata menciona asina pronto koe
por. Naii tabata studia anto pa despacha e fra-
gata Francs asina liher koe por, pa nan haja
nan libra for di e trabahoso huesped Francs.
Mainta tempran di dia 23 di Juli 1800 bista
di 5 barcoe coe bandera Francs, koe tabatia
ruinbo riba isla, a lamanta gran inkietud. Pron-
to es inkietud a bira ansia, ora nan a mira es
barcoenan haci egercicio, manera ta un atake
nan tabata bai haci, i ora nan a ripara ma-
sjar tantoe soldaat na bordo, Gobernador, koe
no tabata confia e bandera (1), a toenia raedi-
danan di precausion, mes ora el a jama guar-
nicion bao di artna i a span un cadena for
di barcoe di ponton Ceres riba haf (2).
Asina Lauffer tabata spera e barcoenan,
koe pronto tabata drenta i koe tabata trata
pa forza e cadena gespan riba haf, loke nan
no a logra haci; asina koe nan mester a keda
para dilanti forti Amsterdam (3). iMes ora Go-
bernador a manda un oflcial na bordo, coe or-
de pa...”
|
|
7 |
 |
“...Francesnan a
bini, Joubert a poerba pa. spanta Conseho coe
algun amenaza, ma ora el a ripara, koe esai
no a logra, el a propone pa tene uii confe-
rencia den Conseho coe Bresseau, loke nan a
permiti inmediatamente. Bresseau a paree des-
pues den Conseho, companja di Joubert., gene-
ral Plardy i un corteho' completo di ohcial,
den nan algun mulato i neger. Ora a mira esai
Conseho a larga den sala di reunion jama ofi-
cialnan di guarnicion i esnan di vvarda nacio-
nal, kendenan a bini huntoe coe un gran nume-
ro di burgernan.
Coe mf^jar demostracion di su bon intencion
personal,di disposicion amistosa isintimentoe sa-
ludabel di Agencia na Guadeloupe, Bresseau a
bisa Conseho, koe su Agencia a haja instnic-
cion, koe e vice-aimirante Ingles Parker taba-
ta drecha un expedicion contra es isla, motiboe
pakiko nan a resolve na Guadeloupe pa manda
judanza necesaria na es isla aki, ma koe si ta
cos, koe no mester di judanza, anto el, Bresseau
lo bolbe bai mas pronto posibel.
Mieritra Bresseau tabata...”
|
|
8 |
 |
“...- 73 -
gun e capitulacion toer cos na isla a keda ma-
nera tabata pronier koe atake di Francsnan,
coe excepcion di confiscacion di toer pro-
piedad, koe ta pertenece na subditonan di na-
cionnan na gera coe Gran-Bretanja. (1)
Conseho a participa Comision di Colonia toer
loke a socede. Gobienio di Repblica B,tava
a keha cerca Eepblica Frances, ma e unica sa-
tisfacion koe nos Gobierno a haja, tabata re-
tiro di Agentenan di Guadeloupe, Lebas, Ha-
gues i Bresseau. (Mira Teemtra, tomo II, pag.
116 seg.)
Na paz di Amiens na 1802 Inglsnan a bol-
be doena Holandsnan es isla. Pa ricibi es Co-
lonia atrobe, nan a manda e kaptein di marina-
J. Buschman coe e fragata Kenau Hasselaar
1 un destacamento di troepa, bao di kaptein
P. L. de Zwarte, na es isla aki, oenda el a ie-
ga Janauri 1803. I)ia 13 di es luna ai Ingls-
nan a entrega Gobierno i Buschman a bisa Con-
seho, koe Lauffei a haja su retirocomo Goberna-
dor i como Kaptein-Comandantedi Burgernan, te
ora lo el bai responde na Holanda motiboe...”
|
|