1 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0014thm.jpg) |
“...lo-
ci) Mes dia "oberuador de Veer a jama Coseho
huntoe i a bisa den su sesion: koe Wiertz ta-
bata desijin, pa comisario di Estadonan Gene-
ral pa acepta su hurainentoe di delidad na
Eepnblica Batava, ma koe el tabata desea di
probecha di es ocasion pa pone su puesto abao,
pa inotiboe koe Conseho tabata sabi, koe,
como el a pidi i haja su retiro caba foi anja
1794 pa via di su enfermedad i bieheza, el a
keda na Gobierno solamente pa pidiinmtoe di
Estadonan General, tantem el tabata por; ma
pa motiboe koe den ultimo tempoe estado di
SU salud a atraza rnas i mas, el a bira mas
i mas incapaz pa encargo di Gobierno, ( el a
moeri dia 2G December 1796) pesai mes e miem-
bronan di conseho Gaicrijn i Bomer a ehercle
mas parti for di alguu luim caba. De Veer a
haja tambe un carta ohcial cera huntoe coe
SU retiro; el a pidi Conseho di abri es carta,
i a resulta, koe e boekhouder general Jan Jacob
Beaujon tabata nombra pa sucesor interino di
de Veer coe titulo di director. Su mauece Wiertsz
a toema...”
|
|
2 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0015thm.jpg) |
“...inferior auiinA pa algun
di nan ofidal, a nen^a di had huramentoe,
koe tabata exigf, ma despues mayorfa di nan
a preseiita, pa bolbe drenta den guarnidon.
(PI. 1797).
Retiro di Ganerijn a haci, koe nan mester a
scohe Uii otro Kaptein di burgernan, i seguu
un adamacion di dia 14 di Augustus burger-
nan reuni a cohe Johan Rudolph Lauffer, actual-
mente ofidal di burgernan.
Foi ora el a acepta su puesto, el a insist!
cerca Conseho pa toema medida pa mehor de-
fensa di Isla, pa motiboe koe semper nan ta-
bata kere e rumor, koe Inglsnan tabatin idea
di podera isla i pesai burgernan tabata exigi
precisamente pa mehora cosnan di defensa,
apoJA den esai fuerternente pa algun Frances
di isla, koe tabata persist! pa forma un warda
nacional i koe a haci hasta convocacion pti-
blico pa esai. Ma Lauffer no por a obtene na-
da mas di Conseho sino permision pa bolbe
organiza Burgernan, loke un conseho di gera
combina a propone, koe nan a tene pa pidi-
mentoe di Lauffer i tabata compuesto di
principal oficialnan...”
|
|
3 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0016thm.jpg) |
“...pa fortifica i rpara forbificacionnan i pa
haja mas pronto koe por inehor arma i naniii-
cion, asina koe nan a resolve pa tene un reunion
pa papia riba medionari, koe por haci isla ca-
paz di defend. Reuiu dia 30 di Augustus di-
lanti nan cas di warda den Caja Girandi di
Punda, Burgernan a papia riba es i lea, pa
noinbra tres cornisario den nan i pa presenta
nan na Conseho pa ta eneargd, coe toer cos,
koe ta toca luedionan di defensa. Ma reunion
tabata interruinpi pa es ruido, koe Director ta-
bata considera e reunion, koe nan a tene sin
SU consentiinentoe, conio un violacion di su
autoridad,i coino un prueba di desconanza den
dj, motiboe pakiko el a doena troepanan orde
pa niarcha riba e Burgernan reuiu, pa plama
nan i, si ta necesario, pa tira riba nan, den cu-
ya intencion troepanan tabata stroba solatnen-
te pa actitud di schout-bij-naclit Wiertsz, koe
tabata dilanti forti Arasterdatn coe su barcoe
di gera (fragata). El a larga carga su cajon-
nan, abri porta, caruina cajounan tabata...”
|
|
4 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0017thm.jpg) |
“...- 13 -
blo i had uso di arma, koe a doena nan
pa mantene trankilidad i orde. Asina koe isla ta-
bata expon algfiin tempoe na agitacion i des-
union, koe no solaraente pa un gran parti a
stroba trankilidad i orde di s isla ma koe lo por
causa ruina total i perdicion di es isla, si es
agitacion sigi i mas circunstancia bini acerca.
(PI. 1796.)
Asina cos a keda duranti diez dia di gran
excitacion, te ora Gobernador i Conseho a
haja dia 9 di September un carta di Victor
Eugues i Lebas, Agentenan di Poder Ehecutivo
di Islanan di sotavento francos na Guadeloupe
(1), fecha 13 Pructidor, Anja IV, (31 Augus-
tus 1796). Den es carta es Agentenan a ofre-
ce Gobierno di isla nan judanza, como nan a
haja sabi coe masjar duele, koe na ocasion
di hacimentoe di huramentoe nobo tabatin
desunion den burgernan, i koe den nan ta-
batin, koe kier a pidi Ingls juda nan. Es
mencionado Agentenan a doena di conoce tam-
be, koe nan tabatin idea di manda troepa Cu-
ragao, como amigoe of como enemigoe, segun
Gobernador...”
|
|
5 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0020thm.jpg) |
“...placanan, koe tabatin mester, asina koe-
ta proposicion sol Lauffer por a haci i Cose*
ho no tabata toema poco of ningun noticia di
nan. Esai tabata semper un spada den coera-
lon di partida revolucionario. El tabata culpa
Conseho e marcha fatal di mehora cosnan di
defensa, bisando: koe na promer ora di cambio
di gobierno caba, nan a mira den ki situacion sin
defensa isla tabata, pa hade mas liger un victima
di Inglsnan rapaz, i koe, acaso Lauffer tabata
goza di confianza di Conseho mescos koe el ta-
bata goza di confianza di toer burger, i si nan
no a contrarie, lo no a pasa asina tantoe seman
despues di cambio di Gobierno, sin koe posecion
di es Colonia aki lo tabata sigur pa Republica
btava. 133 habitants a manda un rekest
pa Conseho pa pidi pa nombra Lauffer pa ha-
ci toer loke el ta huzga, koe ta necesario pa ber-
(1) Thomas a bai coe Meduee i na su bigar a btni The*
tie. Suma koe nan a facilita franci a mon^a FI. 968S8,65....”
|
|
6 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0022thm.jpg) |
“...aki riba
pidiinentoe di Wiertsz i di almirante Blaak
di Suriname coe instmcciou, pa haci toer
cos pa es colonia aki no cai den manoe di
Ihglsnan, koe tabatin un atake prepard caba,
lo el no sali for di isla, tantem no a
percura pa isla tin bon cos di defensa, loke
tabata falta muchoe ainda. Coe es argumento ai
a nombra un Comision Militar, manera Valteau
e. s. a desea. Na arbiculo 5 di instruccion pa
es_ comision nan tabata reconocle como poder
militar superior na es colonia aki i su trabao ta-
bata determina principalmente pa toer cos, koe
ta toca na defensa. Den su proposicion Valteau
a bisa, koe no por ta combeniente pa encrga
Beaujon erf Wiertsz coe presidencia, pa motiboe
koe ningun di dos por a bandona capital di
isla, loke sin embargo president mester a haci
pa drecha fortificacionnan na otro districtonan.
Ma Beaujon como gobernador i como tal presi-
dent di TOEK comision,a exigi presidencia, loke...”
|
|
7 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0027thm.jpg) |
“...tabata considera fcambe como incapaz pa
eherce poder supremo. Su mauece nan a manda
toer es papeluan pa Beaujon, coe pidimentoe pa
contesta nan, raientra Lauffer a keda encarg.
coe poder supremo, te o ra decidi riba es asun-
toe. Cuater dia despues Beaujon a presenta den
Conseho i par, el a leza su defensa i Conseho
tabata teiid para tambe (2). Den es defensa
Beaujon a conta loke a pasa coe e golet dans,
manera ta cont padilanti caba, i a moenstra,
koe Valteau i Baudouin tabata contra dj i ta-
bata conocle muchoe poco pa huzga riba su-
caracter, su idea i su intencionnan, loke tabata
conocf na patria, principalmente pa motiboe koe
Beaujon no tabata sabi Frances, loke tabata stro-
ba toer trato coe Francsnan.
Valteau i Baudouin, despues di a haja sS, di
defensa di Beaujon, a pone director coe un
carta di 21 di November formalmeute den es-
tado di acusacion, loke Comision Militar a
haci tambe algun dia despues. E kehonan, koe
nan a pone contra Beaujon tabata trata riba
sigiente puntonan:
1*...”
|
|
8 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0029thm.jpg) |
“...-25
bata na poder di Inglsnan i koe Inglsnan
a trat coe distincion toer es tempoe ai.
5. koe el no a haci piratanan holands
sabi, koe toer enemigoe di Francia tabata ene-
migoe di Bepblica Batava tambe.
. 6. koe el a toema gobierno foi De Veer,
sin abaci inventario di papelnan di secretaria. (1)
7. koe, despues koe el a toema gobierno,
el a saca diferente surna di placa for'di caha
colonial pa paga cocardnan di oranje, koe el a
coempra, apesar koe el tabata sabi masjar bon,
koe SU Superiornan a tahle pa bisti es cocard-
nan ai;
8. koe dia 30 di Augustus, na ocasion
koe Burgernan a reuni pa propone Gobierno
pa raehora cosnan di defensa el a doena or-
do na guarnicion pa marcha riba burgernan i
pa tira riba nan coe bala; koe el tabata stro-
b< den su intento solamente pa contra-almiran-
te Wiertsz, koe bordo di su barcoe tabata me-
naza di tira riba guarnicion, si nan marcha ri-
ba burgernan i_ na cuya ocasion el, director,
puntrando oflcialnan di guarnicion si el por
cona riba nan i hajando...”
|
|
9 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0034thm.jpg) |
“...cada bez, koe nan ta*
batin cuestion coe blancoenan, loke tabata ha-
ci hendenan di color bira insolente i lo haci
nan perde pronto toer respet i reverencia pa
Gobierno. Tambe nan tabata acns, koe toer
eu intencion tabata di inolestia di toer ma-
nera e personanan, koe a rma e rekest, koe
nan a presenta contra dj na anja 1785 i
koe pesai el tabata trata na manera di mas
arbitraria i caprichosa. Es fiscal a bini na
choke coe Conseho pa motiboe koe el no ta-
bata aten na e moda di procd, koe ta-
batin, asina koe rnas koe uu bez el ta-
bata haci, luke tabata toca na Gobierno,loke
Conseho tabata toem masjar tantoe na maloe,
mientra Conseho tambe na su turno a des-
conoce es fiscal muchoe bez, (e. o. N. 1794 i
Rek. 1796) loke a causa porfin, koe Conseho
a bolbe doena van Teylin^en su retiro dia 19
di Augustus 1797 i a pone Cornells Spencer
provisionalmente como fiscal.
Pleitoe di burger coe militarnan a haja coe-
minda den conducta di contra-almirante Wiertsz,
koe bien pronto tabata na desunion...”
|
|
10 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0037thm.jpg) |
“...alboe miembrorian di tem-
pel Neve Salom. mayoria no tabata di mes
posicion koe Hudioenan di snoga Mikwe Israel
loke tabata directamente contra e laeanan
reinante di igualdad i fraternidad. (Prot. IT-iy
te 1752 ; Rekw. 1785 i 1797) . i v
Ma causa di mas principal, koe a haci plei-
toe sigi den burgornan, tabata e numero gran-
di di Frances, koe a bini foi Santo Domingo i bi-
ni aki. Na 1798 caba nan a ripara es mal
contentoe di pueblo riba Gobierno, for di e
nuineroso ,,folletonan di bofon, koe
bata dirigi contra miembronan particular di
Gobierno i empleidonan altoe di colonia, i
koe tabata contene calumnia i imputacion di
mas vil, i koe tabatin intencion di tira sospe-
cbo riba Gobierno i empleadonan altoe._
(Plak. 1799). Na principio Consebo a mi-
A.punt. Hiat. *...”
|
|
11 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0041thm.jpg) |
“...bisa tambe, mientra el tabata bati su punjal
coe su manue: Coe esaki lo mi venga mi! Coe
es punjal den mi man i coe 2o bomber lo mi
toema Forti violentemente. Luego Gobfernador
a bisa tambe, koe diferente habitants a bini cer-
ca di caba, kendenan a pone obstaculo pa de
Vaux keda mas largoe aki iia isla, pa mo-
tiboe koe miedoe pa e peligro, koe tabata me-
naza isla pa hechoe di un bomber di un carac-
ter asiua inconsecuente i pasion. inanera de Vaux,
tabata asina grandi cerca toer, i nimonan ta-
bata asina exalta, koe nan tabata kere, lo a so-
cede bopi desagrado, si Conseho no toema rn^
dida na tempos pa sigura sosiegoe i trankili-
dad di colonia. i o.
Coe un boca Conseho a declara, ora el a
tende es participacion, di mira necesidad pa
toema medidanan necesaria. Gobernador a pro-
Done pa arresta de Faux inmediatamente i sa-
ke foi isla. Joiibert, koe nan a pidi pa doena
su opinion tocanti es hechoe, a reconoce coraben-
ci koe de Faux tabata un persona masjar pe-
lit^rosa pa sosiego i siguridad...”
|
|
12 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0045thm.jpg) |
“...Tierce, burger di Curasao, antes agente mari-
timo i despues rieibidor di entrada di Republi-
ca Frances di aki, tabata e promer conspi-
rador i gefe principal di un complot pa ha-
ci un revolucion i trece cambio den Gobier-
no di colonia, Conseho a resolve pa cohe el
tambe cera, loke a socede tambe.
Cincoe dia despues (18 Sept.) Lauffer a
convoca un reunion extraordinaria. Den es Cpn-
seho el a doena di conoce:
koe, mas tantoe el tabata pensa riba in-
struccion di Sasportas, mas combeucido el ta-
bata bira di e peligro enorme, koe henter
West-India, mas na particular i na promer
lugar es colonia aki, lo expon pa e hechoe,
koe ta para den e instruccion, asina koe el
tabata huzga es asuntoe di un importancia
muchoe grandi, pa larga Conseho keda sin sa-
bi mas tantoe tempoe, kiko ta para den es
instruccion i inteiicion di es expedicion aiden
menciona, motiboe pakiko el a desea di larga
Conseho mira es instruccion. Ma pa motiboe
di loke el a primiiiti S;isportas, no por a
had esai sino bao di ...”
|
|
13 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0050thm.jpg) |
“...getnan, _un cantidad di pirata Francs i nece*
sidad di placa, koe isla tabafca haj aden, a
haci es malcontentoe mas js^randi.
Segnti coestumber, koe toer nacion, koe ta-
bata na gera coe otro es teinpoe ai, tabatin pa
doena^ licencia di haci pirata, pa stroba coraer-
cio di otro asina tantoe koepor, Poder Ehecn-
tivo di Santo Domingo i di Guadeloupe a doena
tambe na varios es licencia di pirata, koe a stroba
eomercio di Curagao tnasjar. No solamente pira-
tanan tabatin derecho pa cohe toer barcoe, koe
tabata toca na nacionnan na gera coe Francia,
ma toer esnan tambe, koe tabata destiiia pa un
haf di un Estado enemigoe. Ma na 1799 koe
Conseho a haja conocementoe di e ,,Tratado di
Comercio i Ainistad, cera den Republica Bata*
va coe Estados nidos di Norte-America, di
cual art. 5 tabata taha pa, cohe barcoenan Ame-
ricano den awa di teianan di Republica Batava,
Conseho a saca un publicacion, pa taha pira-
tanan cruza cerca islanan B,)naire i Aruba i
cohe barcoenan Ainerii-ano i di otr(vnacion...”
|
|
14 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0051thm.jpg) |
“...camnador su tras, koe a obliga e
bareoe pirata di stop poersigicion di es golet.
Den e barcoenan, koe e piratanan a cohe i
trece aki, tabatin hopi bez barcoenan, koe habi-
tantenan di isla tabatin inters den nan, princi-
palmente pasobra no semper e piratanan tabata
atene nan nies estrictamente na nan comision, nan
tabata haci abuso di dj, no obstante e pnblica-
cion, koe Poder Eheeutivo di Repnblica Bata-
va a saca contra esai dia 12 di Augustus 1798
(Plak. 1799). Conselio, koe mester i a condena e
barcoenan, koe nan a trece aki, i koe mester a
doena permision pa bende nan publicamente, ta-
bata haj hopi bez den un posicion fastiosa, pa
via di protesta di bargeman contra cohenientoe
ilegftimo di_ un banda, i di insistencia di Agente
maritimo di Republica Frances, es Tierce mas
bez caba menciona, na haja conflscacion di pre-
cionan, na otro parti. Esai tambe a contribui pa
lamanta malcontentoe, pa motiboe koe semper
Conseho por a doena naturalmente un dje par-
tidonan sol razon. E resolucion...”
|
|
15 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0053thm.jpg) |
“...49
bata saca muchoe ^yanancia coe es negocionan.
Pesai na anja 1797 Conseho a resolve pa ha-
ci nn siiplica na habitautenau i pa haci nu
emprstito boluntario: ,,pa di es manera doe-
na cada bende ocasion p por manifesta sii
sintinientiOenan pafcritico coe hechoenan mes.
Pieter Franqois Dieienhoven, (1) un propiefcario
rikisimo, a a Fl. 2.00 na 5% na lefcra ariba
Gomision di Colonia, i obligacion na encargo
di isla; algun otro eapitalista a fia nu suma
mas chikitoe (2), ma toer es placa huntoe no
tabata suKcierite pa juda nan tapa gastoe
di mas necesario. Fesai na anja 1798 Conse-
ho a bolbe haci un siiplica na habitantenan
ma ningun hende no a bin presenta nan es bia-
ha aki. Pes motiboe nan a decidi pa bolbe
busca judanza cerca Diedenhoven i pa skirbi
un rarta, ,,pa moenstr masjar seriamante e
estndo tristoe, koe isla ta haj aden i pa pi-
di facilita Fl. 120,000 na 5%, coe priminti-
mentoe, koe lo pag inters elmente i pa po-
ne, como garanta pa paga e suma principal,
caha di un porciento...”
|
|
16 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0062thm.jpg) |
“...
Despues koe oficial i burgernan a retira, Con-
seho a reuni pa medita riba proyecto di e A-
gente di Guadeloupe i a bini pronto na es con-
clusion : ,,pa Conseho manda e Agente Bresseau
un carta pa gradici e Agencia coe palabra di
mas araistosa pa su precaucionnan generosa,
koe el a moenstra pa conserva es colonia,
mandando es refuerzo, ma koe e estado mise-
rabel, koe isla tabata haja den bao di
toer punto di bista i particularuiente coe re-
lacion na e mal situacion di finanza di tera, ta-
bata haci Conseho iucapaz pa por acepta es
ofreceraentoe amistoso. Gobernador a bai den
un otro cuarto, camina el a tende Bresseau i Jean-
net.
Despues di un conferencia di mas koe dos o-
ra Lauffer a regresa den Conseho i a bisa miem-
bronan, koe Bresseau a pone keho tocanti sa-,
camentoe di Tierce i drechainentoe di ,, Vengean-
ce, loke nan no a haci basta liger, ma tocan-
ti es puntonan ai Lauffer a doen infortna-
cion i a haci keda completameute satisfecho....”
|
|
17 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0074thm.jpg) |
“...Republiek a
tira continuamente, ma a causa mas danjo na
propiedad di habitantenan, koe na Francsnan,
koe tras di casnan tabata bon sigur,.
Dia 10 September nan a haja judanza coe
iegada di fragata ingls Nereide, captan Frederick
Watkins, koe a ofrec pa saca Francsnan foi
tera, basta koe tabata pone isla bao di pro-
teccion di Inglsnan. Como Conseho no kier a
trata atrobe el sol, Conseho a convoca .un Con-
eho combina, den cual Gobeimador a moenstra
e estado insoportabel di isla. Francsnan ta-
bata donjo dl poznan; oatiboenan a uni coe
nan i tabata manda toer bestia di banda ari-
ba na camparaento Francs; piratanan France
di mas fuerte tabata blokea costa oost di isla
i tabata stop toer importacion di viveres i mu-
nicion, koe isla tabatin raasjar mester di nan
caba. Pesai, Gobernador no a mira ningun
ocasion pa had un atake riba enemigoe coe
bon resultado i pa sak for di su posicion fuer-...”
|
|
18 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0078thm.jpg) |
“... general di finanza, el a
huzga mehor pa pidl e dos miembronan di inas
hoben Srs. G. Berch i A. de Veer pa acepta Gro-
bierno como comisario. Ma e senjornan a nen-
ga, si Buscinnan no kier aparticipa den Gobier-
no coe nan. Buschman a declare dlspuesto pa
esai, basta koe encarg coe asuntoeiian politi-
co sol i koe el no tin di haci nada coe asun-
toenan civil.
Biaha 'di Lauffer a dilata i basta nan a ta-
h pa bandona isla. Te 1805 el a bai Holanda
i a paree dilanti un conseho di gera, koe ta-
bata compuesto di empleadonan altoe i huris-
consulto. (Mira Teenstra, tomo II, pag. 117)
Sentencia di dia 12 November 1806 a retira
Lauffer honrosamente di e acusacionnan, koe
nan a pone contra dj. Como Sr. Mr. P. J.
Changuion tabata nombra entretanto pa Gober-
nador di Colonia i a toema gobierno for dje
cornisarionan Berch i de Veer na September 1804,
mientra Lauffer tabata suspend solamente pa
algun tem, nan a doena Lauffer un pensioen ; ma
el a nenga, como su finanza tabata permiti
biba como un...”
|
|