1 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0011thm.jpg) |
“...pa
pronua#ia(fidiscurso, koe por sirbi pa perhudi-
ca honor i reputacion di Gas Real di Oranje,
of koe por critica of huzga constitucion di
gobierno holands, mientra cada hende, koe
a tende tal discursonan, tabata obliga pa
participa fiscal esai inmediatamente, ,,bao di
castigue, koe nan lo consider manera si ta
el mes tabata autor di es discursonan. (PL
1793). Despues nan a completa es publica-
cion coe es un di Estadonan General di dia
24) di April 1794, koe tabata taha toer hen-
de ,,di tin algun correspondencia of connexion
coe actual Gobernadornan di Francia, nan em-
bahador of nan comisario, of pa propaga
principionan perverso di Francia na un of otro
manera. (PI. 1794).
Te na 1795 desunion den burgernan a ke-
da te na palabra sol, ma na es anja ai el a
exprese pa hechoe tambe i tabatin diferente
escaramuza den guarnicion coe burger i den
burger coe otro. Es disturbionan no a cau-
sa solamente un completa desunion den bur-
ger i militar, ma completa destruccion tambe
(1). Neger i mulato...”
|
|
2 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0012thm.jpg) |
“...4. toer sjap i cas di balia mester ta cer,
nuebor di anochi;
5*. ningun bende por forma complot of
grupo riba caja;
6*. neger i mulato liber, na caso koe nan
ta riba caja despues di nuebor di anochi,
mester tin un lanterne cend; catiboenan mes-
ter tin aderaiS di un lanterne un permit skir-
bf di nan donjo. (PI. i R. & S. 1795 i 1796.)
Diez tres dia despues koe a publica es or-
denanza catiboenan a lamanta, i na general
peligro, koe tabata menaza tera pa es caso ai,
nabitantenan a loebida pa algun tem es des-
union, koe nan tabatin coe otro. Ma ape-
na nan a sofoca es lamantamentoe, koe a
bolbe bini desunion.
Dia 16 di Mei 1795 nan a ricibi aki noti-
cia di paz coe Francia i huimentoe di Stadhou-
der for di Holanda i revolucionarionan di
isla a desea awor pa mira nan partida para
mas pronto koe por na cabez di es asuntoe-
uan. Nan no a keda contentoe tampoco pa e...”
|
|
3 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0015thm.jpg) |
“...es huramentoe nobo, raa von dem Bussohe a
priminti mes ora koe le had toer loke el por,
pa conserba orde den troepanan. Mas ptarti
toer Militar di rango inferior auiinA pa algun
di nan ofidal, a nen^a di had huramentoe,
koe tabata exigf, ma despues mayorfa di nan
a preseiita, pa bolbe drenta den guarnidon.
(PI. 1797).
Retiro di Ganerijn a haci, koe nan mester a
scohe Uii otro Kaptein di burgernan, i seguu
un adamacion di dia 14 di Augustus burger-
nan reuni a cohe Johan Rudolph Lauffer, actual-
mente ofidal di burgernan.
Foi ora el a acepta su puesto, el a insist!
cerca Conseho pa toema medida pa mehor de-
fensa di Isla, pa motiboe koe semper nan ta-
bata kere e rumor, koe Inglsnan tabatin idea
di podera isla i pesai burgernan tabata exigi
precisamente pa mehora cosnan di defensa,
apoJA den esai fuerternente pa algun Frances
di isla, koe tabata persist! pa forma un warda
nacional i koe a haci hasta convocacion pti-
blico pa esai. Ma Lauffer no por a obtene na-
da mas di Conseho sino permision...”
|
|
4 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0016thm.jpg) |
“...Arasterdatn coe su barcoe
di gera (fragata). El a larga carga su cajon-
nan, abri porta, caruina cajounan tabata, i a
menaza guarnicion pa haci un descargo coin-
pleto riba nan si troepa inarcha riba Burger-
nan. Su naanec a sali un publicacion di Oon-
seho, koe tabata contene trobe mes orde-
nanzanan, koe ya tabata taha cainnainentoe coe
arma; aderaas Conseho di Colouia a spierta toer
pa conserba trankilidad i orde, ,,pasobra Conseho
tabata experimenta coe duele di mas grandi, koe
algun mal hende a trata di haci algun cambio ri-
ba nan mes poder, pes motiboe a lamanta pue-...”
|
|
5 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0025thm.jpg) |
“...21
aki, pa toeiua e cartauaa, koe aan trece, i pa
inteiTop:a pasafferoaau, afin koe por haja sabi
di algun relacion, koe por tin den habitante
coe enemigoe. Es risbramentoe di barcoe na tem
di gera tabata haei proiner aja semper dij ban-
da di fiscal, i risbramentoe di papel i interro-
gacion di pasagero tabata encarga na el i na
Goberuador. espues koe Kikkert' a ristra e
cartanan, koe el a haja i koe el a manda nan pa
director, esaki a nenga di tin un cos di haci
coe es papelnan i a protesba contra heehoe di
Kikkert, koe el tabata considerfi, como un vio-
lacion di su autoridad i di e confianza, koe
Estadonan General tabatin den dj. Despues
koe Kikkert a larga director sabi, koe ta ri-
ba order di Vaheau i Wiertsz el a trata asi-
na, Beaujon a manda respond! segun su mes
palabra siendo na suposicion, koe senjor Kik-
kert kier a usa senjor Valteau pa haci su mes
falta bon koe el tabata considera Valteau
como aleado, ma koe Valteau no tin nada di
manda riba isla i koe, loke ta depende di...”
|
|
6 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0027thm.jpg) |
“...
manera ta cont padilanti caba, i a moenstra,
koe Valteau i Baudouin tabata contra dj i ta-
bata conocle muchoe poco pa huzga riba su-
caracter, su idea i su intencionnan, loke tabata
conocf na patria, principalmente pa motiboe koe
Beaujon no tabata sabi Frances, loke tabata stro-
ba toer trato coe Francsnan.
Valteau i Baudouin, despues di a haja sS, di
defensa di Beaujon, a pone director coe un
carta di 21 di November formalmeute den es-
tado di acusacion, loke Comision Militar a
haci tambe algun dia despues. E kehonan, koe
nan a pone contra Beaujon tabata trata riba
sigiente puntonan:
1*. koe apesar koe el, director, a pasa
henter revolucion na Holanda i koe el a asisti
na reunionnan di Conseho di Colonia te na
[1] Sala di Conseho tabata na cas di gobernador.
[2] Nan a delibera, si lo ofreoe n stoel na Beaujon,
como acusado. Conseho a ricibi par4 i el a nenga di ha-
ei uso di e stoel, koe nan a ofrec....”
|
|
7 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0028thm.jpg) |
“...cartanan
di gobierno, koe el tabata hiba i koe el a tre-
ce aki toer bon cera i na bon estado ainda.
3. koe el a tene conferencia na Inglaterra
coe e famoso Grovestins (nos etnbahador na
Corte di Inglaterra) i koe el a bai present has-
ta na e antiguo Stadhouder na Kiew.
4. koe el a sali foi Londres pa Barbados
coe un barcoe ingles i foi Barbados el a bai De-
merara coe un barcoe ingles trobe, koe el a te-
ne conferencia aja coe su roeman, Grobernador
Anthonie Beaujon, kende a entrega e colonia ai
algun dia despues na Inglesnan sin a tira un
tiroe, i foi Demerara el a bai trobe coe un
barcoe ingles na Martinica koe es tempoe ta-...”
|
|
8 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0032thm.jpg) |
“...Senjores Valteau i Baudouin, comandante di fraga anen
francs nacional La Pense i Thetis, koe tabata den
es haf aki ltimamente, koe Comision Militar a doena
na Conseho combinfi, contra Senjor Director interino Jan
Jacob Beaujon, i koe nos a haja sabi foi muchoe circunstancia
mas, koe es Senjor interino menta a perde toer couan-
za no solamente di Burger-i militarnan i pues 1' toer
hende di es Isla, ma hasta di nos Aliadonau, nacion fran-
cs, koe tabata aki for di dia di cambio di gobierno; i
koe algun accion di es Senjor Director interino menciond,
a doena ocasion di mas, p perde e confianza.
Asina ta, koe nos,mirando claramente toer desgustoe
i incombeniencia, koe mester sali toer dia for di un gobier-
no, koe toer hende tin desconfianza den dj, mask nos
no kier haci nada koe ta desagradabel i alarraante, tratando
den di esai coe aviso i aprobaoion dl Conseho combind,
pa evita toer desgracia i pa efeetua i favorece bienestar
i trankilidad di es Isla, a resolve, pa kita e menciona-
do Senjor...”
|
|
9 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0037thm.jpg) |
“...- 33 -
na nan, pa es declaracion di Consebo: koe Is-
raelitanan, inescos koe boer otro nabitante, a
coatribui na boer cargo i koe nunca a pre-
senta algun kebo coe prueba manera naester ta,
koe nan a haci nan culpabel particularmente
na insulta nacion Frances. (N. Aug. 1798). Si
embargo nan malcontentoe pa es trato, koe nan
a experimenta, no a kiba probablemeute coe e-
sai, i mester tabata un spada den nan coera-
zon, koe un bende di mes religion i otro mas
coe n tabata favorece Francesnan. Mucrme
tambe a contribui na es desunion, ^koe tlu-
dioenan di descendencia pura Portugues, aristo-
cracia di Israelitanan, tabata tene e otro cor
religionarionan na un distancia, koe a
sa koe Parnassim i Consebo di snoga principal
tabata trata un poco alboe miembrorian di tem-
pel Neve Salom. mayoria no tabata di mes
posicion koe Hudioenan di snoga Mikwe Israel
loke tabata directamente contra e laeanan
reinante di igualdad i fraternidad. (Prot. IT-iy
te 1752 ; Rekw. 1785 i 1797) . i v
Ma causa di mas...”
|
|
10 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0038thm.jpg) |
“...publicacion contra
plamadornan di tal escritonan infame i
el a ordena, koe un boerdugoe lo kibra i ki-
ma toer sorto di escritonan, asina koe nan por
podera di nan, bao di un horca, koe nan lo tra-
na expresamente pesai: ,,pa moenstra na cada
bende indignacion hustoe di Conseho. (Plak.
i N. 1799). Mas parti di es folleto ai tabata na
Frances i nan tabata atribui nan probablemen-
te coe derecho na e refugiadonan Frances, koe,
si nan no tabata skirbi nan, anto alomenos nan
tabata, plama nan. Ma den algun di es escritonan
ai nan no a respeta ni e popular Lauffer, pasobra
burgernan no por a wanta, koe Lauffer tabata o-
cupa puesto di gobernador i di kaptein-comman-
dant di Burgernan tambe. Asina nan a haja e.
o. un papel, koe tabata bisa:
Nos kier un kaptein di burgernan
Sino nos ta loebida, koe nos ta sbdito.
Mester kita e monopolista
Sino tera ta na de donder.
Si te na anja 1799 pueblo a moenstra sii
malcontentoe coe paskin i folleto di bofon, es
anja ai ta na manoe Salbador di Providencia sol...”
|
|
11 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0039thm.jpg) |
“...coin Lauffer tabata sabi padilanti dje
complot i ta meneiona despues, koe Gobernador a deS-
cubri e traicion poco promer koe su ehecucion. (Tomo
I, PAg. 335 seq.) Teenstra ( Tomo I, pag. 84) ta jaina
Lauffer un bomber nobel, probablemente pasobra e
f 100,000, koe nan a ofrec. no tabata jega pa haci toe-
ma parti den es complot. Es skirbidornan ai ta acepta,
koe Lauffer tabata tende na atentAdonan di Francsnan
contra colonia., sin koe el a pone esai na conocementoe di
Consebo, ma ni un ta haci algun diferencia denter e
dos diferente complotnan, koe tabatin; un pa trece un
cambio den gobierno di isladi cuyo complot of nego-
ciacion secreta Gobernador tabata sabi masjar bon, ma
koe el no tabata considera di importancia, te koe el a haja
abi koe de Vaux. tabata fimdador i cabez di es complot ; es
otro pa haci un revolucion general na diferente islanan di
West-India. Como ta depende solamente di un idea personal di
cada un, si Lauffer a trata manera el mester a haci como
cabez di isla, of koe...”
|
|
12 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0043thm.jpg) |
“...Grobemador sol por ta su sabidor i ta 1
ta responsabel, si el ta publik; manda jama mi i lo mi
trankiliza ^boso.
Saludo
U. D* Vaux.
Conseho a huzga, koe despues koe el a rici-
bij es cai'tanan, koe no ta necesario mas di
drenta den secretonan di de Vaiix i a suplica
Joubert pa participa e general de Faux loke e
Conseho a resolve toeanti di dj, pa el por
drecha su asuntoenan. Joubert a cumpli coe
es pidimentoe i despues el a bolbe bini den
Conseho i a bisa, koe de Faux a desconoce
toer relacion coe algun conspirador contra so-
siegoe i siguridad di colonia, apesar koe nan
a propone pa toema parti den conspiracion i
koe el a pidi Conseho pa ristra su papelnan,
ma Conseho no a huzga necesario pa cumpli
coe es pidimentoe.
Hntretanto e comision, koe a selja papelnan
di de Faux, a bolbe bini den Conseho i a comu-
nica, koe na cas di de Faux nan a haja e co-
misario Frances di San Domingo, Isaac Saspor-
tas, koe no solamente a comport masjar in-
solente ma koe haci un poco sospechoso tam-
be pa varios...”
|
|
13 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0044thm.jpg) |
“...di doen na nmgun
otro hende sino na Gobernador sol i a larga
pidi Gobernador di priminti, koe si el doena
e papel, Laser sol lo leze. Gobernador a
larga bisa Sasportas koe si.. El a haja es ora
ai e papel den un envelop selja, caba el a bai
lez den un otro cuarto.
Despues di mei ora di ausencia, Gobernador
a bolbe bini den sala di reunion i a participa
Conseho, koe apesar koe el a prirninti di no
por a revela contenido di es papel, el ta con-
sidera sin embargo pa su deber di doena Con-
seho algun splicacion i pesai el a bisa, koe
den e papel tin un instrnccion, koe Agencia di
San Domingo a doena Sasportas tocanti ciertoe
expedicion secreta, koe Sasportas i c/e vaux
tabata encarga coe n i tocanti cnyo destino
el por a sigura Conseho, koe esai tabata su-
mamente peligroso pa trankilidad i siguiidad
di colonia. Pa tantem Conseho a keda conten-
toe coe es declaracion i a resolve pa tene Sas-
portas tambe na arresto civil, te ora lo tm
ocasion pa mand San Domingo, ma despnes
miembronan, un...”
|
|
14 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0047thm.jpg) |
“...calja
,, Tierce^ tabatin proposito pa iamanta Gobierno
Frances bisinja jcontra Gobierno di Isla i pa
,, trece un cambio den Gobierno.
Dia 26 di September Lauffer a presenta
den Conseho puntonan di acusacion contra
Tierce, i aifor a resulta claramente, koe Jean
,, Baptiste Tierce no tabata solamente den ehe-
cucion di es plan di expedicion secreta di
,, general de Vavx i e Comisario Sasportas;
,, ma koe el mes tabata gefe i promer di es
negociacion secreta, koe es senjornan menta
,, Tierce i algun otro mas a forma, pa, promer...”
|
|
15 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0048thm.jpg) |
“...oerm?ti^ Su Re^erendo a pidi pa bise di ki
permiue, o tabata miem-
b^di directiva di Comunidad Romano Cato-
r ; tnhata oarce koe nirigun hende no kier
lico 1 tabata paro^^
hoor' publicamente manera forma di pbier-
So epuEno tabata exigi (segun uu hurista
no repumic . . 5iica e kehonan, koe
SSn tin contra djl E^pastoor, koe, segun hui|
rli Coio a comport na es ocasion ai
maSar kisoleAte i incombeniente mas tantoe
tocanti Gobernador Lauffer, a haja di parti
Srar: i= -oeL=
loeThaci hopi bondad coe algun persona-...”
|
|
16 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0053thm.jpg) |
“...49
bata saca muchoe ^yanancia coe es negocionan.
Pesai na anja 1797 Conseho a resolve pa ha-
ci nn siiplica na habitautenau i pa haci nu
emprstito boluntario: ,,pa di es manera doe-
na cada bende ocasion p por manifesta sii
sintinientiOenan pafcritico coe hechoenan mes.
Pieter Franqois Dieienhoven, (1) un propiefcario
rikisimo, a a Fl. 2.00 na 5% na lefcra ariba
Gomision di Colonia, i obligacion na encargo
di isla; algun otro eapitalista a fia nu suma
mas chikitoe (2), ma toer es placa huntoe no
tabata suKcierite pa juda nan tapa gastoe
di mas necesario. Fesai na anja 1798 Conse-
ho a bolbe haci un siiplica na habitantenan
ma ningun hende no a bin presenta nan es bia-
ha aki. Pes motiboe nan a decidi pa bolbe
busca judanza cerca Diedenhoven i pa skirbi
un rarta, ,,pa moenstr masjar seriamante e
estndo tristoe, koe isla ta haj aden i pa pi-
di facilita Fl. 120,000 na 5%, coe priminti-
mentoe, koe lo pag inters elmente i pa po-
ne, como garanta pa paga e suma principal,
caha di un porciento...”
|
|
17 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0054thm.jpg) |
“...n.
Algun momentoe despues el mes a presenta
den Conseho, el a moenstra es corporacion,
koe muchoe bez el a moenstra su bon bolun-
tad pa juda Gobierno pa prueba e. o. su
Buscricion grand! pa traha Lazaretto i su re-
galo di Fl. 6000 na beneficio dje marineronan
mancarn di gera coe Inglaterra ma koe
awor trobe por el no por a saca placa.
Gobernador a cont despues na manera di
mas biboe e peligro, koe colonia tabata haj
aden, ma por uada. ,,Despues koe nan a ha-
ci mas koe tres ora largoe toer esfuerzo por
nada, asina notulonan di Conseho ta bisa
pa persuadi e mencionado P. Diedenho ven
coe proposicion di mas razonabel i moeustran-
do motiboenan di mas urgente, p acilita
toer es suma, koe nan a pidi, Conseho a risca un
tiltimo esfuerzo pa gan. Ma Diedenhoven a
sigi nenga; el a declara, koe ta dispuesto pa
contribui segun su rikeza den un cuotacion
general di burgernan ma koe sol no ta
capaz di wanta toer peso. El a moenstra tam-
be, koe nan por a had gastoe menos, p. e.
retira algun troepa...”
|
|
18 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0055thm.jpg) |
“...tene e ganancia di
sucesionnan, koe nan tabata administra, na
disposiciou di isla na obligacion di 5%.Mescos
nan a propone ParHassira i Tesoreronan, koe
tabata funciona corao Administrador di su-
cesionnan di Israelitanan, pa pone ganancia
di ciertoe sucesion na disposicion di Go-
bernador i Conseho (1). Luego Conseho a fla
tambe cerca Administrador di Weeskamer
placanan di un sucesion, ken su heredero-
(1). Parnassim i Tesoreronan a declara, koe nan ta di-
puesto pa haei esai, ma nan a pone algun condicion koe
Conseho a jama ,,condicionnan singular, koe Parnassim
i Tesoreronan tabata tribi exigi di Conseho. Mes ora Con-
seho a manda Parnassim i Tesoreronan pa eheeuta s pro-
posicion, e*e tuyo encargo nan a cumpli....”
|
|
19 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0057thm.jpg) |
“...A.rnericana The Constellation, captan Trnxton,
a jega aki den un situacion masjar miserabel.
Ti'tot tabata desea pa larga doena sii barcoe
: I'eparacionnan necesario aki na isla, ma el no
tabatin basta placa contado pa had esai i co-
derciantenan di isla no tabata gusta su letra-
ban. Pesai e diputado Joubert a pidi Conseho
, pa juda Pitot ,,coe algun placa foi caha na-
donal (22 Febr.) Apesar koe no por a cuinpli
i boe es pidimentoe, ,,pa motiboe di mala situa-
' don di flnanza, Conseho a resolve pa juda
f^itot, poniendo na disposicion di Joubert pla-
ba, koe caha tabata contene di^dos barcoe Fran-
ces captura, koe nan a bende aki ma koe tri-
buualnan mantimo na Guadeloupe i Santo Do-
dingo no a decidi ainda riba nan. Ma es pla-
canan no tabata jega, motiboe pakiko Conse-
co tabata juda Pitot semper asina tantoe koe
cl tabata por, cada bez koe placa a drenta den
! Caha; pero dia 26 di Juni el a declara, koe el
bo por juda mas coe placa, i el a autoriza Joa-
bert pa bende cargamentoe dje...”
|
|
20 |
![](https://dcdp.uoc.cw/content/AA/00/00/28/21/00001/NL-0200050000_UBL10_02864_0058thm.jpg) |
“...barcoe na publiek. Awor articulonan 2 i 3 di
publicacion di Poder Ehecutivo di Eepublica
Jlatava di 12 di Augustus 1798 tabata deter-
iijina, koe barcoenan Americano, ,,koe tabata
sali of koe ta toema carga den Eepblica Ba-
tava, lo no ta consider^ como captura legf-
tima di pirata Frances den algun haf Batavo.
Ora a decidi riba splica di Joubert, mas parti
di miembro di Conseno tabata di opinion, koe
,,Mary no tabata den es trminonan di es pu-
blicacion, pero, pa motiboe koe nan no por a
bini na acuerdo i koe nan a haja e texto di
es publicacion no muchoe cla, Conseho a resolve
(18 Febr.) pa bende e barcoe i su cargamen-
toe pblicamente, pa depone producto den
caha di gobierno i pa larga decision to-
canti di legitimidad di cohementoe di Ma-
ry na sentencia di Poder Ehecutivo di
Eepblica Btava of di un tribunal, corte of
cuerpo di mes poder, koe ta autoriza pa haci
esai segun constitucion di Eepblica. Es ora
ai Joubert a pidi, si el no por dispone riba
e placanan depone na beneficio di...”
|
|