1 |
 |
“...asina general, mester con-*
ta Begun notanan oficial:
1*. Principionan revolucionario, koe un gran
nmero di ,,bende liber di color, koe a bini
foi islanan Frances, a plama den catiboenan.
2. E idea, koe tabata plam basta general-
mente den mulato-i negernan liber i den cati-
boenan, koe Repiiblica Batava a bira un pro-
vincia Francs pa medio di Alianza coe Fran-
csnan.
3'. Ehempel, koe otro islanan i principal-
mente San Domingo a doena, camina catiboe-^
nan a laiuanta i a haia nan libertad tambe.
4:*. Abusonan koe a dreuta den algun coe-
nucoe. Oomo principal di es abusonan por con-
ta: koe nan a poue toer catiboe responsabel
pa descuido of delito di n sol ; koe nan a fab
ta coe es ta,hamentoe pa larga catiboenan tra-
ha dia domingo (1) ; i na doena nan algun dia
di verlof na lugar di doena nan panja i coe-
minda, asina koe nan nieste*- a bai traha na
un otro coenucoe i coeaipra nan coeminda i
panja cerca nan sjon coe e placa, koe nan gana,
na un precio inas caro koe nan por haia nan...”
|
|
2 |
 |
“...coenucoe Fontein.
Gobernador di isla, Joh. de Veer, a haja
promer nobo di lainantamentoe, dia 17 di Au*
gustus tratnerdia, pa sigiente carta;
Eieelentlsimo Senjor,
Awe mainta mi catiboenan a bini i a nenga di traba.
Lok# ta nan intencion, mi no sabi.
Purd i coe berdadero aprecio,
Bo atento sirbidor i su sdbdito,
C. VAN UYTRECHT.
Mes ora Gobernador a convoca Conseho,
koe a resolve di suplica Van Uytrecht pa
doena mas splicacion, pakiko su catiboenan
a nenga di traha. Conseho a expresa speran-
za tambe, koe cos no a bai mas aleuvv ma
si ta cos, koe es asuntoe a toema un otro di-
reccion, lo toema medidanan inmediatamen-
te. Nan a bisa kapteinnan di cuerponan
boluntario, di mulato- i di negernan loke
i otro cos mas; tabata haoi toer bende, koe beb, ma-
nera razoe. ^ +
Na coenucoe 8t. Cruz tabatin un lugar camin^tabata
traba rom....”
|
|
3 |
 |
“...81 -
a socede i a larga nan sabi tambe pa
nan haci nan warda anochi coe mas cuidao
(1). loke toer dos kaptein a priminti, de-
mostrando personalmente koe nan ta dispuesto,
raaske ta costa nan bida, -pa ehecuta ordeman
di Conseho na manera di mas mehor posibel.
Atardi dje mes dia Sr. \V. van Ujtrecht,
jioe di donjo di De Knip, a bini punda i a in-
forma e miembro di Conseho Romer, koe pa
ausencia di Gobernador (2) tabatin comando
supremo, koe el a larga e negernan rebelde di
su tata na e coenucoe St. Cniz, koe nan no
ta arm ainda i koe, segun nan ta bisa, nan
tabata pa bai Punda, pa doena Gobernador
nan keho. For di es hechoe, koe catiboenan
ta tarda riba un i mes coenucoe, Romer a
corda di mester deduci, koe es catiboenan taba-
tin un otro idea koe pa bin doena Gobernador
nan keho, i koe nan a keda St. Cruz sola-
mente pa warda refuerzo pa ehecuta nan plan.
Pesai el a convoca Conseho pa delibera, kiko
mester a haci. Paree Rrner mes a mira pe-
ligro di es situacion masjar bon, alomenos el...”
|
|
4 |
 |
“...banda bao un destacamentoe,
coinpuesto di 1 olicial, 1 sergeant, 1 tamboer,
1 korporaal i 12 soldaat di guarnicion, tambe 1
sergeant, 1 korporaal i 50 bomber di neger i mu-
latouan liber; comando riba es troepa aki ta-
bata confia na luitenant R. G. Plsgher.
Mainta di sigiente dia (18 Aug.)coees des-
tacameuLoe (1) Ple^her a bai coe barcoe na
boca di San Michiel, coe instrucciou, pa sa-
mina, asina tautoe koe por, coe toer mansedum-
bre motiboe di malcoutentoe di catiboenan, pa
cohe cabeznan preso i, si ta necesario, pa usa
violencia si nan haci violencia. Ora el a jega
coenucoe San Michiel', Plegher a marcha mes
ora pa Porto Marie coe confianza, koe neger-
nan no tabata arma i koe ta facil pa el tre-
ce nan na nan memoria. Ma el a ekibok pi-
sa den di esai; no solamente mayor parti di
catiboenan tabata bon arma i no kier a
drenta den un conbenio ma nan a forza Plegher
tambe di retire, ora el kier a usa violencia. Den
un di escaramuzanan, koe a socede na es oca-
sion aki, e luitenant di uegeruan...”
|
|
5 |
 |
“...destaca-
mentoe coe un cuerpo di marinero i matroos.
Wiertsz a declara koe el ta dispuesto pa haci
(1) . Henter au bida largoe el a keda manearn, ma
Conseho a doen un pensin.
[2] , Domi Simons i otro ta bisa, koe tamianan de
Veer 1 Lesire, koe a wanta miles ansia, tabata libra
dia di e atake riba ceroe oerca Fontein (25 Augustus], Mi
ta duda masjar na exaetitud di es notieia ai. A. de Veer
tabata jioe di Gobernador, i sigur lo el a larga spierta
SU fainia di mas jegA, prinoipalraente pasobra el tambe
tabata biba na coenucoe i el tabata na su coenucoe dia
18, 20 i 21 di Augustus.
Tocanti famia Lesire. un di su miembronan, Johanna
Lesire, koe tabatin un lugar di laba panja na banda bao,
tabata claramente na relacion coe revolucionarionan, pa
motiboe koe dia 25 di Augustus el tabata acusa, koe do*
bez el a doena judanza na negernan culpabel i pesai Con-
eho a bis pa en adelante el no protega mas ningun ne-
ger, koe 'a hui.Luego ni un otro lamia mas di Lesire no
tabata biba na un coenuco* banda...”
|
|
6 |
 |
“...trabao.
Palabranan conmovedorparcea haci unimpresion
grandi riba nan : ,,como un prueba di grati-
tud, uu dje negernan, koe a mira koe pistoor
su doosji di snuif tabata basji, a bacia loke
e tabatin den su doosji deu doosji di pastoor.
(1). Es ora ai Toela a toema palabra. ,,Nan
a maltrata nos muchoe tantoe, el did, ,,nos
no ta busca pa haci ningun hende maloe i ta
desea nos ta desea nos libertad sol. Negernan
Frances a haja nan libertad, Francia a vence
Holanda, pues aki nos mester ta liber tambe .
Pastoor a moenstra Toela, koe Autoridad, koe
mester a doena es libertad, tabata na Holanda
i koe mester obedece es autoridad i no auto-
ridad Francs. Ma Toela no tabata kere esai
i dici: Si ta a sina., pakiko anto barcoenan
Holandes no ta bini mas? (2)
Hespues pastoor a moenstra Toela, ki poco
resultado un lamantamentoe na Curasao tin pa
(1) For dl Informe di Pastoor Schinck.
[2] Pa motiboe di peligro na lamar pa via di pira-
ta, hopi anja largoe barcoenan no tabata bini mas for
di Holanda....”
|
|
7 |
 |
“...sali foi cas i ora nan no kier a sali coe
muchoe gustoe, el a larga descarga un tiroe
riba nan. Es ora ai toer a sali foi cas i a laroa
pastoor coe Toela sol. (1)
Toela a coeminza combersacion atrobe i a
bisa pastoor: ,,Sjon Pader, toer bende no ta
bini for di n tata Adam i Eva? Mi a baci raa-
loe, koe mi a libra 22 di mi roemannan for di
cadena, koe tabata mara nan inbustamente? (2)
Sjon Pader, libertad Frances a sirbi nos pa
tormento^ sol. Si tabata castiga un di nos, nan
tabata bis: ,,Bo tambe ta busca bo liberta 1 ?
Un dia nan a raara mi; mi tabata griba sin
stop pa tene misericordia coe un pober catiboe,
i ora nan a los mi porfin, sanger tabata bacia
for di mi boca. Mi a cai na rodia i a pidi Dios;
0, Magestad Dibina, o, Spiritu di mas puro, ta
Bo boluntad anto, koe nan ta malbraba nos a-
sina tantoe? Ai, Pader, nan ta percura mas
tantoe pa un bestia; si un bestia ta kibra,-
(1) E cabaljeronan van der Grijp i Tieleman tabata ce-
ra den mea cuarto i aaina nan tabata testigoe die enti-a...”
|
|
8 |
 |
“...tabata masjar fatiga pa poer-
sigicion di negernan, koe tabatin masjar pr^c-
tico den coerimentoe, na loke mester atribui
tambe, koe tabata cohe asina poco di nan pre-
80. Ma su manece mes a bini nobo sigur, koe
e catiboenan a reuni na coenucoe Fontein-, mes
ora Fan Westerholt a cohe camina paja. El a
na]a e negernan reuin riba es ceroe cerca es
coenucoe, foi oenda nan tabata tira sin stop ri-
ba su troepanan, ora nan a jega na pia di ce-
roe. Asina Fan Westerholt, koe no kier a
risca di haci un atake, pa via koe su hom-
bernan tabata cansa di camina leuw koe nan
a camna, a resolve di retira i spera un ocasion
mas favorabel pa coeri coe e negernan.
Su manece (22 Aug.) a uni cerca e desta-
camento di soldaat- i raatroosnan algun plan-
tador^ i burger ^ na cabai, bao di comando di
kaptem di marina A. Kikkert. Es persona aki
por a doena Fan Westerholt algun informacion
tambe tocanti posicion di e ceroe, koe negernan
a ocupa. Ora Van Westerholt a spiona nan...”
|
|
9 |
 |
“...92 -
posicion, el a haja, koe algun cajon chikitoe
fo por ta di muchoe probecho p; pesai el a
pidi Kikkert, koe su mes anochi mester a bol-
be bai Punda coe algua di su boluntarionan,
pa el pidi Couseho es cajonnan. Conseho a
manda nan p huntoe coe un refuerzo di 50
bomber di cuerpo di mulatonati liber. Luego
Van Westerholt a manda tambe un informe pa
Conseho. Den es informe tabata conseha pa
manda Punda toer bestia i toer maisji, koe
tabata den magazina, como tabata paree cla-
ramente, koe negernan tabatin idea pa evita
un batalja regla, retirando semper, ora nan a
haja nan obliga, pa cansa blancoenan, asina
koe di mehor cos lo ta, pa obliga nan, pa
falta di coeminda, pa pone arma abao. Aun-
ke Conseho a drenta coe es plan, el no por a
logra pa via di diflcultad tecnica, koe tabatin
pa transporta tantoe bestia i maisji.
Dia 24 di Augustus Van Westerholt taba-
tin atrobe uu enbrebista coe e lamantadornan
neger, el a ofrece nan uu bez mas completo por-
don, ma es biaha aki coe excepcion...”
|
|
10 |
 |
“...- 96 -
ber, i pa nan por keda coe nan arma. Nd tabata
keda nada otro anto di haci coe es lamantador*
nan, koe saea nan foi nan posicion coe forza di
arma.
Coe masjar trabao i no menos peligro pa
motiboe tambe di mal situacion di camina
Van WesterhoU a pasa rond di Sta. Cruz, Ze-
venbergen i ceroe San Christoffel den continua
escaramuza coe negernan; den es. escaramuza-
nan diferente di nan amoeri of cai preso i
mat.; el a cohe tambe major parti di nan
vveres. Awor koe troepa di Yan Westsrholt
coe zeloe incansabel a ataca nan den loinha
i koe negernan a mira, koe e soldaatuan ta-
bata subi ceroe na camina di mas trabaho-
so, i koe tabata imposibel di defendenan po-
sicion ariba ceroe di San Cristoffel sin haja
provision nobo di viveres, e lamantadornan.
tabata bini na gran cantidad pa pidi. e por-
don, koe nan a desprecia asina hopi bez.
Den 4 dia di teinpoe Van WesterhoU a doena
mas koe mil salvo-conducto na esnan koe a
toema parti den lamantamentoe, ma esnan,
koe a para como cabez of gefe...”
|
|
11 |
 |
“...ta basta imposibel koe
un bende, koe nan a corta toer su bena di braza i pia,
por a keda biboe den lamar asina tantoe ora largoe.
Unieo caso di kapmentoe di m^n, koe ta para den
arohivo, ta di Pedro Wacau, di e catiboe muher Diana
koe a raenaza pa mata su sjon, Sra. Perret Gentil, i di 4
neger rebelde, koe tabata acusil di kimaraentoe di cas. Ma
den toer es cnsonan ai sentencia di Conseho a determina,
expre.sainente, pa despues koe a kap mS,n di e culpabel,
horoa nan na un paloe.
Ks aiirmacion tambe di Simons, koe Van Westerholt a
larga kita promer nn pida orea di TOER catiboe.
koe a haja salvo-comiueta, pa. reconoce nan, i koe a kit>ra
wesoe di mayor parti di esnau, koe tabata condend pa moert
ta iue.xacto. Nan a horca mas parti di es condenddonan.
\pnnt. Hit. T...”
|
|
12 |
 |
“...algun malbado di nan
koe a pone nan como principal gefe di un complot maldito
no solamente a busea moda pa kita for di nan sin
legitimo, ma pa podera di isla tambe; koe pa es motiboe
ai nan a larnanta coe arma contra nan sion legitimo
1 tambe contra Autoridad di es isla, i pa eheouta nan in-
tencion impia i inhumana, no solamente nan a kiina i sakea
ditereiite coenucoe i cas ma nan a podera hasta di forti-
nan, koe ta pertenece na Estado.
Koe den nan tribilidad nan no a terne pa mata na ma-
nera di mas cruel un blancoe inocente, koe pa desgraeia
a cai deii nan man, i koe nan a comete mas crueldad ain-
cla; p esai toek, koe tabata den es conspiracion of tabatin
parti aden, mester tabata castig, na manera di mas duro
1 dl mas severa, pa doena un ehempel na otro. '
Koe nos pa stroba un conducta, koe ta sclama benganza
na Uios, 1 tambe pa bienestar di habitantenan di es isla
nos tabatin toer motiboe pa no hinea Spada di Hustieia
koe Uios a, doena nos pa castiga malheclioriian, den ba
linja,...”
|
|
13 |
 |
“...algun malbado di nan
koe a pone nan corno principal gefe di un complot maldito,
no solamente a busea moda pa kita for di nan sion
legitimo, ma pa podera di isla tambe; koe pa es motiboe
ai nan a laraanta coe arma contra nan sjon legitimo
1 tambe contra Autoridad di es isla, i pa ehecuta nan in-
tencion impia i inhumana, no solamente nan a kiraa i sakea
diferente coenucoe i cas ma nan a podera basta di forti-
nan, koe ta pertenece na Estado.
Koe den nan tribilidad nan no a terne pa mata na ma-
nera di mas cruel un blancoe inocente, koe pa desgracia
a cai dennan man, i koe nan a comete mas crueldad ain-
da; p esai TOEB, koe tabata den es conspiracion of tabatin
parti aden, mester tabata castigd, na manera di mas duroe
1 dl mas severa, pa doena un eliempel na otro. '
Koe iios, pa stroba un conducta, koe ta sclama benganza
na thos, i tambe pa bienestar di habitanteiian di es isla
nos tabatin toer motiboe pa no liinca Spada di Husticia
koe Uios a doena nos pa castiga malhechoriian, den ba
nnja,...”
|
|
14 |
 |
“...cerca nan sjon i pone nan
bao di nan obediencia, io ta castigA se^erainente; i si an-
tes nan por tabata den e negernan, koe a lainanta, nan io
ta eastiga coe morto, sin otro forma di proces of sin gracia.
I pa evita toer keho hustoe, koe aigun catiboe por tin
contra nan sjon, fitor i bomba, (1), sea pa motiboe koe nan
(1) Fitor tabata encargA principal men te pa mira coenu-
coe, ordinariamente nan tabata blancoe; bomba tabata
mas parti e catiboenan, koe a distingi nan pa un bon
comportacion, of tambe negernan liber; nan tabatin di
mira riba un cantidad di catiboe. Ta nan principal mente,
koe tabata maltrata catiboenan. Tabata cai e catiboe-...”
|
|
15 |
 |
“...- 103 -
sin razon, of sea pa motiboe di
cantidad di coeminda, koe nan no a doena nan,-Nos a usa
pT^Sfa' * motiboe hustoe, koe tin
Pa medio di es decreto Nos ta manda tambe na manera di
mas severa, koe catiboenan lo moenstra na toer blaneoe sin
exoepcion respet debido, i soemision na nan sion, fi-
tor 1 bomba, bao di castigoe, koe minimo falta di obedien-
cia of respet na nan sjou, fitor, bomba of oto bende blan-
coe lo ta castigfi riguroaamente i segnn exigencia di es
asuntoe na nan oiirpa of nan bida, pa ehempel pa otro.
For di es publicacion aki por deduci, koe
Oonseho a saea uii decreto, pa sigara un me-
lior trato pa catiboenan. Den e,s publicacion
bonseno a fiha ora, koe catiboenan mester tra-
ba, cantuiad di coeminda i panja, koe sjonnan
mester doen a nan, i na general Conseho a ta-
na toer cos, koe por doena ocasion na abuso,
Asina anto es larnantamentoe di catiboe
koe tabatin un aspecto asina peligroso, taba-
ta sofoca i bien coe prdida di bida di dos
bende solamente. Ma danjo,...”
|
|
16 |
 |
“...Westerholt na ma-
nera di mas solem pa su conducta, pa loke
Conseho tabata sumamente satisfecho. Con-
seho a suplik, ,,pa acepta como un prueba di
aprobacion i reconocimiento un spada coe ca-
bez di oro, koe Conseho tabata regale (1).
Van Westerholt mes a haia masjar judan-
*a di Sr. Mr. C. Spencer, e\& declara: ,,koe,^ape-
sar koe nuuca el tabatin amistad coe Sr. Spen-
cer, al contrario el tabatin algo contra dj
sin Spencer ni el, ni Heshushis por a haci al-
go pa descubri e negernan culpabel,_ i tambe
bao di otro re.-^p^cto lo el a haj masjar pertd,
pasobra ta Spencer sol tabata e unico doiijo
di' coenucoe, koe a keda huptoe coe destaca-
mentoe i koe a jud. Anies Conseho a sus-
[1] No tabata e burgernan, manera Teenstra i otro-
nan ta sigiira, koe a i'egala van Westerholt e spada ^ di
honor. Aki mes es plater Werner a traha e spada i a
cobra 960 florin pa su trabao; naii a paga es suma foi
caha di nabegacion di pirata....”
|
|
17 |
 |
“... koe mescos koe antes, Pastoor
lo busca di trece e carnernan perdi den bon
coera i emplea su bien i su influencia pa dre-
cha bon rde aki i juda mantenle.
E bon matroosnan di Heshusius, koe a
comporta nan asina bon, a haja un surna di
fl. 2269,85 pa danjo i perhuicio di nan bistir,
koe a sufri hopi na biaha di Banda bao.
Marcus Anthony, luitenant di.uegernan li-
ber, a haja un ,,carinjo di 100 florin i liber
di toer sirbisji personal den cuerpo di neger-
nan, mientra Conseho a doen permision tambe,
pa na caso di alarma el bai cerca troepanan
regular riba bateria i procd aja, es tempoe
ai un honor particular pa un neger, mulato
oi hende di color.
if...”
|
|