1 |
 |
“...- 78 -
cion a plama bao di catiboenan, koe al^un
blaiicoe di consideracion lo favorcice revolucion
na scondi i koe general Rigaud (1) lo bin juda
catiboenan aki.
7. Negligencia di Grobierno, koe den desr-
denari continuo di catiboe i liende liber no kier
a mira nada otro sino bringamentoe di coes-
tumber of tirainentoe di .moketa. (2).
8. Falta di troepa di alguii nificacion na
forti banda bao, na basta ora di distancia foi
Punda.
9. E gran cantidad di scopet, koe tabatin
na mas parti di coenucoe, i imprudencia di don-
jonan di coenucoe pa larga es arraanan ai na
poder di catiboenan.
10. E muchoe catiboenan, koe a hui, (3) i
e tantfsirao neger liber i raulato, koe sin me*
dio di existencia, tabata rondea den coenucoenan
baiida bao i koe tabata tene nan na altura di
toer medida toema contra nan.
Na coenucoe ,,De Knip (banda bao, fuera
(1) . E general Francs, koe a jnda catiboenan coe *u
troepa na Santo Domingo.
(2) . Un pleitoe basta fuerte den catiboenan di Sr. I.
Gouverneur, den cual algun...”
|
|
2 |
 |
“...cerca e lamantadornan i des-
pues koe nan toer a bebe ,,awa di huramentoe,
(oj nan a bui huntoe na coenucoe ,,Porto Ma-
(1). Despues el a haja bijnaam di pasobra el
negernan Imre, koe el tabata na relacion coe ge*
nei al Frances Rigaud di San Domingo. *
toer catiboe di De Knip no a sigi Toela, ma
dos dia despues toer sobrA a uni cerca e catiboe Louis
Mercier, koe a arma nan coe scopet di De Knip i di otro
coenucoe. begun Heshasius e ioms Merc/er tabata di mehor
4/^'segun su mes confesion el tabatin semper
comando di retagnarda/' ^
Entretanto Sr. van Uytrecht a hui bini punda.
[3]. Begun declaracion di catiboenan, koe nan a cohe
preso, e negernan liber/aa i Mingeel Boelbaai tah&ta.
na nan es awa di huramentoe bebe. Es awa tabata con-
isti di rom, algun grawata di un cachoe, un poeltji blancos...”
|
|
3 |
 |
“...i su sdbdito,
C. VAN UYTRECHT.
Mes ora Gobernador a convoca Conseho,
koe a resolve di suplica Van Uytrecht pa
doena mas splicacion, pakiko su catiboenan
a nenga di traha. Conseho a expresa speran-
za tambe, koe cos no a bai mas aleuvv ma
si ta cos, koe es asuntoe a toema un otro di-
reccion, lo toema medidanan inmediatamen-
te. Nan a bisa kapteinnan di cuerponan
boluntario, di mulato- i di negernan loke
i otro cos mas; tabata haoi toer bende, koe beb, ma-
nera razoe. ^ +
Na coenucoe 8t. Cruz tabatin un lugar camin^tabata
traba rom....”
|
|
4 |
 |
“...81 -
a socede i a larga nan sabi tambe pa
nan haci nan warda anochi coe mas cuidao
(1). loke toer dos kaptein a priminti, de-
mostrando personalmente koe nan ta dispuesto,
raaske ta costa nan bida, -pa ehecuta ordeman
di Conseho na manera di mas mehor posibel.
Atardi dje mes dia Sr. \V. van Ujtrecht,
jioe di donjo di De Knip, a bini punda i a in-
forma e miembro di Conseho Romer, koe pa
ausencia di Gobernador (2) tabatin comando
supremo, koe el a larga e negernan rebelde di
su tata na e coenucoe St. Cniz, koe nan no
ta arm ainda i koe, segun nan ta bisa, nan
tabata pa bai Punda, pa doena Gobernador
nan keho. For di es hechoe, koe catiboenan
ta tarda riba un i mes coenucoe, Romer a
corda di mester deduci, koe es catiboenan taba-
tin un otro idea koe pa bin doena Gobernador
nan keho, i koe nan a keda St. Cruz sola-
mente pa warda refuerzo pa ehecuta nan plan.
Pesai el a convoca Conseho pa delibera, kiko
mester a haci. Paree Rrner mes a mira pe-
ligro di es situacion masjar bon, alomenos el...”
|
|
5 |
 |
“...- 83 -
Pleghev a rnanda Anthony, companjA di
dos militar i 10 neger liber, bai spiona, ma
un troepa grandi di rebelde a atak. El a de-
lende te na ultimo i te ora el a haja tres he-
rida grave na su cabez i algun rasco mas leve
na SU man, el a entrega su mes. (1)
Ora Conseho a haja noticia di derota di
Plegher, el tainbe a raira, koe es lamantamen-
toe tabatin un caracter mas serio koe nan a
supone na principio. Pesai dia 19 di Augus-
tus nan a resolve, riba proposicion di Gober-
nador (2) pa manda banda bao un destaca-
mentoe di 1 kaptein, 2 oflcial subalterno, 5
sergeant i bombardero, 5 korporaal i 60 bomber,
tantoe infanteria coino artiljeria i pa suplica
contra-alinirante Wiertsz pa juda es destaca-
mentoe coe un cuerpo di marinero i matroos.
Wiertsz a declara koe el ta dispuesto pa haci
(1) . Henter au bida largoe el a keda manearn, ma
Conseho a doen un pensin.
[2] , Domi Simons i otro ta bisa, koe tamianan de
Veer 1 Lesire, koe a wanta miles ansia, tabata libra
dia di e atake riba...”
|
|
6 |
 |
“...- 84 -
hombernan, koe kier a bai banda bao pa ju-
da Plegher.
Entretanto negernan a comete toer sorfco
di barbaridad, principalnaente retaguardia di
partidarionan di Toela, bao di coinaudo di L lis
Mercer. Ora es negernan tabata bai Fon-
tein nan a kibra toer magazina, koe nan
a topa, i a horta toer maisji. koe tabatin
den nan; nan a kima algun cas i den otro
nan a kibra toer meubel; nan a desfcrui
toer loke bende a planta i a tira venen o den
algun reenbak; riba baterianan na De Knip i
na St. Cruz nan a arresta e dos cabaljeronan
Van der Grijp i Tieleman, koe huntoe coe al-
gun mulato liber tabata unica troepa na es
dos fortinan (1). Na Santa Marta Chikitoe
e negernan Pedro Wacau i cincoe otro raas a
mara Sabel, un meester di school, na raboe di
un cabai; Pedro Wacau segun el mes a decla-
ra pa inspiracion di diabel, a lastr riba
tera na un distancia di tres ora i mei, te
porfin pa orde di Mercer nan a tira es cria-
tura martiriza mata na Fontein.
Tabata up satisfaccion pa Couseho anto...”
|
|
7 |
 |
“...- 85 -
ger naa. Adetnas Conseho tabatia raachoe
.speranza di e autorizacion, koe a doena pastoor
Schinck Su Eev. a ofrece su mes sirbisji (1)
pa bai cerca e negernan rebelde, tende
cerca nan motiboe di nan lamantamentoe i ki
keho nan por tabatin, pa anima es negernan
ai di trece es keho pa Gobierno, pa doena
nan, si ta posibel, satisfaccion i priminti nin
koe lo drecha es maloe, si naa keho ta hustoe,
i pa doena nan pordon pa es cosnan di vio-
lericia, koe nan a comete caba. (R. & S. 179 >).
Pastoor/Schinck lo cornpanja Fan Westerh ilt.
Pura-pura nan a drecha un barcoe pa hiba
troepa na boca di San Michiel. Seis or i mei di a-
nochi (19 Aug.) nan a jega boca di San Mi-
chiel i Fan Westerholt a resolve pa kela aja
te SU manece i pa spera resultado di mision
di pastoor, koe mes ora a cohe camin )i pa
Port-Marie, cuartel-general di negernan. El
a priminti Fan Westerholt, koe lo el bolbe pro-
raer koe 11 or di anochi (2).
Ora pastoor a jega na camparaentoe dje ne-
gernan, el a larga jama ...”
|
|
8 |
 |
“...arma i no arm, tarabe Toela, koe
SU companjeronan tabata jatna ,,kaptein. Hopi
catiboe, curioso pa sabi kiko es pastoor a bin
had, a rondon. Pastoor Schinck a doena in-
forme di su mision i a prirainti nan porJon, na
nomber di Gobernador i di Conseho, si nan bolbe
bai trankilo na nan coenucoe pa cohe nan trabao.
Palabranan conmovedorparcea haci unimpresion
grandi riba nan : ,,como un prueba di grati-
tud, uu dje negernan, koe a mira koe pistoor
su doosji di snuif tabata basji, a bacia loke
e tabatin den su doosji deu doosji di pastoor.
(1). Es ora ai Toela a toema palabra. ,,Nan
a maltrata nos muchoe tantoe, el did, ,,nos
no ta busca pa haci ningun hende maloe i ta
desea nos ta desea nos libertad sol. Negernan
Frances a haja nan libertad, Francia a vence
Holanda, pues aki nos mester ta liber tambe .
Pastoor a moenstra Toela, koe Autoridad, koe
mester a doena es libertad, tabata na Holanda
i koe mester obedece es autoridad i no auto-
ridad Francs. Ma Toela no tabata kere esai
i dici: Si ta...”
|
|
9 |
 |
“...- 88 -
eu pia, alomenos nan ta cur. (1) Den es sen
tido ai Toela a sigi papia algun tempoe, caba el
a largae pastoorcoee cabaljeronan Van der Grijp
i Tieleinan sol;un di nan a bisa pastoor, koe
ora Sn Reverendo adrenta cas, un djelamantador-
nan, un antiguo catiboe di islauan Frances, a
haci es observacion: ,,Pastoor ta bini aki pa
moenstra nos su carinjo.
Pascoor no tabatin nada di kena di su
ricibiraentoe cerca e negernan. Catiboenan mu-
her di Porto Marie a trece coeniinda p, riba
nan cara tristoe bende por leza nan malconten-
toe (2); nan a doen un cuarto pa el droerni,
camina el a haja toer cos koe el tabatin mester,
basta un bijbel; coe boz primi negernan tabata
canta cantica Frances di libertad, pa no strobe
di droemi; coe un palabra, nan a trata pastoor
coe raasjar benevolencia i distincion.
Ma di ningun manera ta di stranja, koe Su
Reverendo, sabidor koe e tabata di inconstancia
di negernan idinan inclinacion na impresion mo-
mental, a baj unpoco perta, meimeidiesbendenan
salbage...”
|
|
10 |
 |
“...prisonjero na poder di Fan Wes-
terholt, koe a manda es prisonjeronan ai Pun-
da coe un destacaraento di boluntarionan di
Burgernan, koe a expresa nan deseo di bai Pun-
da trobe su mes anochi.
Promer koe el sigi trata mas aleuw, Fan
Westerholt a huzga, koe el mester spera noticia
exacta tocanti lugar, oenda negeruan a bolbe
reuni. Pa via di un noticia falsoe un biaha ca-
ba el a cansa su troepanan por nada ; ademas di
esai su hombernan tabata masjar fatiga pa poer-
sigicion di negernan, koe tabatin masjar pr^c-
tico den coerimentoe, na loke mester atribui
tambe, koe tabata cohe asina poco di nan pre-
80. Ma su manece mes a bini nobo sigur, koe
e catiboenan a reuni na coenucoe Fontein-, mes
ora Fan Westerholt a cohe camina paja. El a
na]a e negernan reuin riba es ceroe cerca es
coenucoe, foi oenda nan tabata tira sin stop ri-
ba su troepanan, ora nan a jega na pia di ce-
roe. Asina Fan Westerholt, koe no kier a
risca di haci un atake, pa via koe su hom-
bernan tabata cansa di camina leuw...”
|
|
11 |
 |
“...conseha pa
manda Punda toer bestia i toer maisji, koe
tabata den magazina, como tabata paree cla-
ramente, koe negernan tabatin idea pa evita
un batalja regla, retirando semper, ora nan a
haja nan obliga, pa cansa blancoenan, asina
koe di mehor cos lo ta, pa obliga nan, pa
falta di coeminda, pa pone arma abao. Aun-
ke Conseho a drenta coe es plan, el no por a
logra pa via di diflcultad tecnica, koe tabatin
pa transporta tantoe bestia i maisji.
Dia 24 di Augustus Van Westerholt taba-
tin atrobe uu enbrebista coe e lamantadornan
neger, el a ofrece nan uu bez mas completo por-
don, ma es biaha aki coe excepcion di gefenan
di es lamantaraentoe. Ma negernan a bolbe nen-
ga: un luitenant di nan, uu ciertoe Toussaint a
grita Van Westerholt na Frances: Nos ta aki
pa vence of pa moeri, i hasta nan a busca,
aunke por nada, pa podera di Van Westerholt.
Su manece (25 Aug.1 tabatin un abake ge-
neral riba rebeldenan.
Van Westerholt mes, coe e destacamentoe di
militar i matroos, a subi ceroe na e banda...”
|
|
12 |
 |
“...corabate a moeri tarabe Sr. W. Van
ytrecht; di repiente su mes pistool a descar-
ga, e bala a dal na su pia i poco dia des-
pues el a moeri di es herida. (Prot. 1795.)
Su manece 26 Aug. Van Westerholt a poer*
sigi e negernan koe a hui, caba el a pone su carn-
pamento na coenucoe San Guan pa warda aja
jegada dje barcoenan, koe, segun e proposicion
koe el a had, lo mester a hiba raaisji i bestia-
nan na Punda, ma cuater dia despues el a ha-
ja uobo, koe nan lo no manda ningun barcoe,
asina koe no tabatin di si^i spera. Pesai el a
kibra su campamento coe idea pa coeri coe ne-
gernan for di ceroe St. Christoffel (1) i otro
ceritoenan ai banda, camina nan a traha trin-
chera i foi oenda nan tabata corre e otro
coenucoenan aieerca, kima cas i kibra toer ma-
gazina i coer, di bestia, pa hiba toer loke nan
cohe na nan campamento.
Pa motiboe di distancia grandi, koe ta sepa-
ra diferente coenucoe di banda bao foi otro, for-
za di Van Westerholt tabata muchoe poco pa
stop es ladronicianan; siruacion...”
|
|
13 |
 |
“...convoca un conseho di gera, pa papia ri-
ba medidanan, koe lo toema. Pa haci ca-
tiboenan^ somete, es conseho a recoinenda como
medio di raas bon i di raas propio, pa kiina
asina liger koe por toer maisii, koe tabatin den
algun magazina rondo di ceroe di San Chris-
toffel; pa manda Punda toer bestia, koe nan
por cohe; i pa tira cadaver den poz, pa nan no
por bebe su awa raas. Esai a socede. Donjo-
nan di coenucoe Spencer, A. George i L. G.
Meijer (Rekw. 1796) a hacie di nan mes caba.
Entretanto Van Westerholt a mira rnasjar
bon, koe por a costa masjar trabao pa saca e
negernan for di nan posicion fuerte; pesai el a
busca coe negociacion promer, loke podiser
lo costa mnchoe bida di hende, si haci vio-
lencia coe arma., El a manda diferente carta
1 respond! pa e negernan i el tabatin un en-
trebista personal mes coe algun dje lamanta-
dornan, ma ora esakinan tabata tende, koe,
pa haja es pordon, nan mester a bolbe bai
na nan coenucoe pa cohe nan trabao atro-
be, nan a nenga obstinadamente...”
|
|
14 |
 |
“...dia di teinpoe Van WesterhoU a doena
mas koe mil salvo-conducto na esnan koe a
toema parti den lamantamentoe, ma esnan,
koe a para como cabez of gefe, tabata cas-
tiga, na proporcion di nan crimen; nan tabata
mata esnan di mas culpabel, for di esnan menos
culpabel nan tabata corta un pida orea, pa re-
conoce nan (1). Dia 15 di September mas parti
(1) Coe es salvo-conductonan ai e negernan por a bol-
be bai toer soseg. na nan coenucoe.
Simons i otro skirbidor ta afirma, koe den e negernan
koe tabatin un salvo-conducta, nan a ,,reconoce ciertoe
Toussaint, gefe di lamantamentoe. Simons ta bisa tambt...”
|
|
15 |
 |
“...Fiscal a pidi es ultimo
contra su gustoe, ,,pasobra el tabata eaemigoe
mortal di toer loke ta depende di crueldad,
ma den es asuntoe el a kere di no mester nerde
for di bista: '
,, Koe mansedumhre coe lobo
Ta crueldad coe earner.
(R. & S. 1795).
Dia 23 di September nan a drecha e horca
,,bao di dos pilar di piedra na Rif i su mane-
ce nan a coeminza ehecuta sentencia di e neger-
nan, loke a socede sin interroga e culpabelnan.
Nan a condena nan exclusivamente segun prueba-
(1) Dia 29 di Aug-ijstus tabatin 250 [cuenta di subfls-
ral. K. & S. 1796.)...”
|
|
16 |
 |
“...i inhumana, no solamente nan a kiina i sakea
ditereiite coenucoe i cas ma nan a podera hasta di forti-
nan, koe ta pertenece na Estado.
Koe den nan tribilidad nan no a terne pa mata na ma-
nera di mas cruel un blancoe inocente, koe pa desgraeia
a cai deii nan man, i koe nan a comete mas crueldad ain-
cla; p esai toek, koe tabata den es conspiracion of tabatin
parti aden, mester tabata castig, na manera di mas duro
1 dl mas severa, pa doena un ehempel na otro. '
Koe nos pa stroba un conducta, koe ta sclama benganza
na Uios, 1 tambe pa bienestar di habitantenan di es isla
nos tabatin toer motiboe pa no hinea Spada di Hustieia
koe Uios a, doena nos pa castiga malheclioriian, den ba
linja, sino te ora toer esnan, koe tabata den e conspiracion
rapaz i sanguinaria, lo a moeri como matador, ladron
kimador di cas, bao di es mes Spada di Hustieia...”
|
|
17 |
 |
“...inhumana, no solamente nan a kiraa i sakea
diferente coenucoe i cas ma nan a podera basta di forti-
nan, koe ta pertenece na Estado.
Koe den nan tribilidad nan no a terne pa mata na ma-
nera di mas cruel un blancoe inocente, koe pa desgracia
a cai dennan man, i koe nan a comete mas crueldad ain-
da; p esai TOEB, koe tabata den es conspiracion of tabatin
parti aden, mester tabata castigd, na manera di mas duroe
1 dl mas severa, pa doena un eliempel na otro. '
Koe iios, pa stroba un conducta, koe ta sclama benganza
na thos, i tambe pa bienestar di habitanteiian di es isla
nos tabatin toer motiboe pa no liinca Spada di Husticia
koe Uios a doena nos pa castiga malhechoriian, den ba
nnja, sino te ora toer esnan, koe tabata den e conspiracion
rapaz i sanguinaria, lo a nioeri coino matador, ladron
kimador di cas, bao di es mes Spada di Husticia...”
|
|
18 |
 |
“...di nan obediencia, io ta castigA se^erainente; i si an-
tes nan por tabata den e negernan, koe a lainanta, nan io
ta eastiga coe morto, sin otro forma di proces of sin gracia.
I pa evita toer keho hustoe, koe aigun catiboe por tin
contra nan sjon, fitor i bomba, (1), sea pa motiboe koe nan
(1) Fitor tabata encargA principal men te pa mira coenu-
coe, ordinariamente nan tabata blancoe; bomba tabata
mas parti e catiboenan, koe a distingi nan pa un bon
comportacion, of tambe negernan liber; nan tabatin di
mira riba un cantidad di catiboe. Ta nan principal mente,
koe tabata maltrata catiboenan. Tabata cai e catiboe-...”
|
|
19 |
 |
“...pa otro.
For di es publicacion aki por deduci, koe
Oonseho a saea uii decreto, pa sigara un me-
lior trato pa catiboenan. Den e,s publicacion
bonseno a fiha ora, koe catiboenan mester tra-
ba, cantuiad di coeminda i panja, koe sjonnan
mester doen a nan, i na general Conseho a ta-
na toer cos, koe por doena ocasion na abuso,
Asina anto es larnantamentoe di catiboe
koe tabatin un aspecto asina peligroso, taba-
ta sofoca i bien coe prdida di bida di dos
bende solamente. Ma danjo, hac na propiedad,
tabata raasjar tantoe (1); asina koe sigiente an-
ja algun donjo di coenucoe no por a paga in-
teres dl hypotheek, koe nan tabatin riba nan
coenuce. Como prueba reraarcabel i tipico di
situacion di es tempoe ai ta sigur e resolu-
cion, koe Conseho a toeraa pa juda tal don-
]onan dl coenucoe: promer el a'doena nan un
anja, i despues seis luna mas, pa paga inters;
nan mas duroe di mester a somete nan na castigoe ko
nan companjero di rasa (boraba) tabata doena nan koe
dl reeonoee autoridad di blancoenan...”
|
|
20 |
 |
“..., koe ninguQ hende no tabatiii
nada contra.
*
* *
Ainda a resta mi pa bisa, koe Conseho no
a loebida di recompensa .esnan, koe tabatin
uu parti activo pa sofoca es lainantaraentoe.
Di proiner Van Westerholt. Den un carta,
koe Conseho a skirbi, Conseho ta recouoce,
,,koe na su balenteria i bon disposicion sol
mester ta atribui, koe es desgraciado laman-
mentoe a stop asina liger i koe e lamanta-
dornan a somete nan asina corapletamente. Lue-
go Conseho ,,a gradici Van Westerholt na ma-
nera di mas solem pa su conducta, pa loke
Conseho tabata sumamente satisfecho. Con-
seho a suplik, ,,pa acepta como un prueba di
aprobacion i reconocimiento un spada coe ca-
bez di oro, koe Conseho tabata regale (1).
Van Westerholt mes a haia masjar judan-
*a di Sr. Mr. C. Spencer, e\& declara: ,,koe,^ape-
sar koe nuuca el tabatin amistad coe Sr. Spen-
cer, al contrario el tabatin algo contra dj
sin Spencer ni el, ni Heshushis por a haci al-
go pa descubri e negernan culpabel,_ i tambe
bao di otro re.-^p^cto...”
|
|