1 |
|
“...- 79
di mi otro coenucoe, un di mas aleuw foi Punda
1 koe tabata pertenecena Sr. C L. Yan Vytrecht,)
e catiboe Toehi (1) kende a cera nepjocionan
coe catiboenan di otro coenucoe, principalmente
coe esnan diSanta Cruz, a prepara es lanmu-
tamentoe, coe ciertoe Bastiaan, koe ta-
batin bijnaam di Carpata, catiboe di Sr. A.
Kikkert. Den dos seman di tem nan plan pa
lamanta a bini da. Dia Inna mainta, 17 di
ugustus 1/95, ora Sr. Van Uytrecht a manda
su catiboenan bai traha, Toehi a nenga i hun-
toe coe ne un 40 a 50 otro mas. Te tres bez
e a puntra nan, ki motiboe nan tin, koe nan
a neuga di traha, ma nan a keda sin responde
nada, asina koe Van Uytrecht a bisa nan:
dirigi boso na Goberna-
dor. loela \ su sigidornan (2) a cohe camina
despues pa St. Cruz, camina catiboenan di es
coenucoe aki a uni cerca e lamantadornan i des-
pues koe nan toer a bebe ,,awa di huramentoe,
(oj nan a bui huntoe na coenucoe ,,Porto Ma-
(1). Despues el a haja bijnaam di pasobra el
negernan Imre, koe el tabata na relacion...”
|
|
2 |
|
“...no
ta arm ainda i koe, segun nan ta bisa, nan
tabata pa bai Punda, pa doena Gobernador
nan keho. For di es hechoe, koe catiboenan
ta tarda riba un i mes coenucoe, Romer a
corda di mester deduci, koe es catiboenan taba-
tin un otro idea koe pa bin doena Gobernador
nan keho, i koe nan a keda St. Cruz sola-
mente pa warda refuerzo pa ehecuta nan plan.
Pesai el a convoca Conseho pa delibera, kiko
mester a haci. Paree Rrner mes a mira pe-
ligro di es situacion masjar bon, alomenos el
a propone pa manda banda bao un destaca-
mento di troepa di guarnicion di 50 homber
coe asina tantoe neger i mulato liber, koe nan
por haja, pa trece e negernan revolucionario
na nan memoria, pa asina stroba maloe den
(1),* Na es cuerponan ai nan a encarga mantenecion
di orde i trankilidad den poblacion di color. Nan no por a
misji coe e blancoenan, koe tabata stroba orde; pesai ta-
batin warda di bnrgernan.
(2 ). Gobernador ds Veer, es tompoe ya un bomber di
edad i enfermio, tabata mas parti na su coenucoe Blauw...”
|
|
3 |
|
“...SU origen i pa stop Ma pa desgracia Con-
seho no a drenta coe opinion di Romer-, Con-
seho tabata haja, koe un troepa hopi mas chi-
kitoe ta suficiente pa frena es negernan, i a re-
solve pa manda banda bao un destacamentoe,
coinpuesto di 1 olicial, 1 sergeant, 1 tamboer,
1 korporaal i 12 soldaat di guarnicion, tambe 1
sergeant, 1 korporaal i 50 bomber di neger i mu-
latouan liber; comando riba es troepa aki ta-
bata confia na luitenant R. G. Plsgher.
Mainta di sigiente dia (18 Aug.)coees des-
tacameuLoe (1) Ple^her a bai coe barcoe na
boca di San Michiel, coe instrucciou, pa sa-
mina, asina tautoe koe por, coe toer mansedum-
bre motiboe di malcoutentoe di catiboenan, pa
cohe cabeznan preso i, si ta necesario, pa usa
violencia si nan haci violencia. Ora el a jega
coenucoe San Michiel', Plegher a marcha mes
ora pa Porto Marie coe confianza, koe neger-
nan no tabata arma i koe ta facil pa el tre-
ce nan na nan memoria. Ma el a ekibok pi-
sa den di esai; no solamente mayor parti di
catiboenan...”
|
|
4 |
|
“...- 83 -
Pleghev a rnanda Anthony, companjA di
dos militar i 10 neger liber, bai spiona, ma
un troepa grandi di rebelde a atak. El a de-
lende te na ultimo i te ora el a haja tres he-
rida grave na su cabez i algun rasco mas leve
na SU man, el a entrega su mes. (1)
Ora Conseho a haja noticia di derota di
Plegher, el tainbe a raira, koe es lamantamen-
toe tabatin un caracter mas serio koe nan a
supone na principio. Pesai dia 19 di Augus-
tus nan a resolve, riba proposicion di Gober-
nador (2) pa manda banda bao un destaca-
mentoe di 1 kaptein, 2 oflcial subalterno, 5
sergeant i bombardero, 5 korporaal i 60 bomber,
tantoe infanteria coino artiljeria i pa suplica
contra-alinirante Wiertsz pa juda es destaca-
mentoe coe un cuerpo di marinero i matroos.
Wiertsz a declara koe el ta dispuesto pa haci
(1) . Henter au bida largoe el a keda manearn, ma
Conseho a doen un pensin.
[2] , Domi Simons i otro ta bisa, koe tamianan de
Veer 1 Lesire, koe a wanta miles ansia, tabata libra
dia di e atake riba...”
|
|
5 |
|
“...a
mara Sabel, un meester di school, na raboe di
un cabai; Pedro Wacau segun el mes a decla-
ra pa inspiracion di diabel, a lastr riba
tera na un distancia di tres ora i mei, te
porfin pa orde di Mercer nan a tira es cria-
tura martiriza mata na Fontein.
Tabata up satisfaccion pa Couseho anto,
koe Sr. M. baron Van WeM.erholt tot da Leem-
cule, kaptein di infanteria di guarnicion, un
homber, den kende Conseho tabata pone hopi
confianza, (2) a ofrece boluntariaraente pa toema
co mando riba dj pa manda troepa riba ue-
(1) . Huntoe coe Marcus Antony i algun otro mas, koe
eatiboenan a cohe preso, nan a libra es cabaljeronan, dee-
pues di atake di Porto-Marie.
(2) . Conseho a autoriz pa toema tal medida, koe ei
t haja mas til pa tera....”
|
|
6 |
|
“...- 87 -
logra, pasobra uo por di aingua manera iguala
es isla chikitoe aki coe San Domingo; aki pron-
to lo haja falta di coeminda i nan no por
retira nan ni sconde den ceroenan. El a
moenstra e negernan reuni, com lo duel ,
nan wardador spiritual, si nan cai den desgra-
eia. Atrobe a paree, koe palabranan di pas-
toor a haci impresion, ma Toela no a larga
ningun bende toema palabra; el a manda nan
toer sali foi cas i ora nan no kier a sali coe
muchoe gustoe, el a larga descarga un tiroe
riba nan. Es ora ai toer a sali foi cas i a laroa
pastoor coe Toela sol. (1)
Toela a coeminza combersacion atrobe i a
bisa pastoor: ,,Sjon Pader, toer bende no ta
bini for di n tata Adam i Eva? Mi a baci raa-
loe, koe mi a libra 22 di mi roemannan for di
cadena, koe tabata mara nan inbustamente? (2)
Sjon Pader, libertad Frances a sirbi nos pa
tormento^ sol. Si tabata castiga un di nos, nan
tabata bis: ,,Bo tambe ta busca bo liberta 1 ?
Un dia nan a raara mi; mi tabata griba sin
stop pa tene misericordia...”
|
|
7 |
|
“...ceritoenan aicerca. Despues di un resistencia chi-
kitoe noema, catiboenan a hui, largando alffun
morto i 12 prisonjero na poder di Fan Wes-
terholt, koe a manda es prisonjeronan ai Pun-
da coe un destacaraento di boluntarionan di
Burgernan, koe a expresa nan deseo di bai Pun-
da trobe su mes anochi.
Promer koe el sigi trata mas aleuw, Fan
Westerholt a huzga, koe el mester spera noticia
exacta tocanti lugar, oenda negeruan a bolbe
reuni. Pa via di un noticia falsoe un biaha ca-
ba el a cansa su troepanan por nada ; ademas di
esai su hombernan tabata masjar fatiga pa poer-
sigicion di negernan, koe tabatin masjar pr^c-
tico den coerimentoe, na loke mester atribui
tambe, koe tabata cohe asina poco di nan pre-
80. Ma su manece mes a bini nobo sigur, koe
e catiboenan a reuni na coenucoe Fontein-, mes
ora Fan Westerholt a cohe camina paja. El a
na]a e negernan reuin riba es ceroe cerca es
coenucoe, foi oenda nan tabata tira sin stop ri-
ba su troepanan, ora nan a jega na pia di ce-
roe. Asina...”
|
|
8 |
|
“...92 -
posicion, el a haja, koe algun cajon chikitoe
fo por ta di muchoe probecho p; pesai el a
pidi Kikkert, koe su mes anochi mester a bol-
be bai Punda coe algua di su boluntarionan,
pa el pidi Couseho es cajonnan. Conseho a
manda nan p huntoe coe un refuerzo di 50
bomber di cuerpo di mulatonati liber. Luego
Van Westerholt a manda tambe un informe pa
Conseho. Den es informe tabata conseha pa
manda Punda toer bestia i toer maisji, koe
tabata den magazina, como tabata paree cla-
ramente, koe negernan tabatin idea pa evita
un batalja regla, retirando semper, ora nan a
haja nan obliga, pa cansa blancoenan, asina
koe di mehor cos lo ta, pa obliga nan, pa
falta di coeminda, pa pone arma abao. Aun-
ke Conseho a drenta coe es plan, el no por a
logra pa via di diflcultad tecnica, koe tabatin
pa transporta tantoe bestia i maisji.
Dia 24 di Augustus Van Westerholt taba-
tin atrobe uu enbrebista coe e lamantadornan
neger, el a ofrece nan uu bez mas completo por-
don, ma es biaha aki coe excepcion...”
|
|
9 |
|
“...nan na Punda, ma cuater dia despues el a ha-
ja uobo, koe nan lo no manda ningun barcoe,
asina koe no tabatin di si^i spera. Pesai el a
kibra su campamento coe idea pa coeri coe ne-
gernan for di ceroe St. Christoffel (1) i otro
ceritoenan ai banda, camina nan a traha trin-
chera i foi oenda nan tabata corre e otro
coenucoenan aieerca, kima cas i kibra toer ma-
gazina i coer, di bestia, pa hiba toer loke nan
cohe na nan campamento.
Pa motiboe di distancia grandi, koe ta sepa-
ra diferente coenucoe di banda bao foi otro, for-
za di Van Westerholt tabata muchoe poco pa
stop es ladronicianan; siruacion politica tabata
di tal manera, koe enemigoenan stranjero por a
ataca Punda, koe tabata toer priva di troepa
(2); si no a suprimi e lamantamentoe di neger-
nan liger, tabata coeri risco, koe negernan di
(1) Segun lista oflcial es eeroe ai, di mas altoe di hen-
ter isla, tin mas of menos 1200 pia altoe.
(2) Ademas nan a manda majoor temporal di guarni-
cion, Sr. Van Starckenborgh, coe un destacamento...”
|
|
10 |
|
“...un conseho di gera, pa papia ri-
ba medidanan, koe lo toema. Pa haci ca-
tiboenan^ somete, es conseho a recoinenda como
medio di raas bon i di raas propio, pa kiina
asina liger koe por toer maisii, koe tabatin den
algun magazina rondo di ceroe di San Chris-
toffel; pa manda Punda toer bestia, koe nan
por cohe; i pa tira cadaver den poz, pa nan no
por bebe su awa raas. Esai a socede. Donjo-
nan di coenucoe Spencer, A. George i L. G.
Meijer (Rekw. 1796) a hacie di nan mes caba.
Entretanto Van Westerholt a mira rnasjar
bon, koe por a costa masjar trabao pa saca e
negernan for di nan posicion fuerte; pesai el a
busca coe negociacion promer, loke podiser
lo costa mnchoe bida di hende, si haci vio-
lencia coe arma., El a manda diferente carta
1 respond! pa e negernan i el tabatin un en-
trebista personal mes coe algun dje lamanta-
dornan, ma ora esakinan tabata tende, koe,
pa haja es pordon, nan mester a bolbe bai
na nan coenucoe pa cohe nan trabao atro-
be, nan a nenga obstinadamente di so-...”
|
|
11 |
|
“...- 103 -
sin razon, of sea pa motiboe di
cantidad di coeminda, koe nan no a doena nan,-Nos a usa
pT^Sfa' * motiboe hustoe, koe tin
Pa medio di es decreto Nos ta manda tambe na manera di
mas severa, koe catiboenan lo moenstra na toer blaneoe sin
exoepcion respet debido, i soemision na nan sion, fi-
tor 1 bomba, bao di castigoe, koe minimo falta di obedien-
cia of respet na nan sjou, fitor, bomba of oto bende blan-
coe lo ta castigfi riguroaamente i segnn exigencia di es
asuntoe na nan oiirpa of nan bida, pa ehempel pa otro.
For di es publicacion aki por deduci, koe
Oonseho a saea uii decreto, pa sigara un me-
lior trato pa catiboenan. Den e,s publicacion
bonseno a fiha ora, koe catiboenan mester tra-
ba, cantuiad di coeminda i panja, koe sjonnan
mester doen a nan, i na general Conseho a ta-
na toer cos, koe por doena ocasion na abuso,
Asina anto es larnantamentoe di catiboe
koe tabatin un aspecto asina peligroso, taba-
ta sofoca i bien coe prdida di bida di dos
bende solamente. Ma danjo,...”
|
|