1 |
 |
“...nenga di traba.
Lok# ta nan intencion, mi no sabi.
Purd i coe berdadero aprecio,
Bo atento sirbidor i su sdbdito,
C. VAN UYTRECHT.
Mes ora Gobernador a convoca Conseho,
koe a resolve di suplica Van Uytrecht pa
doena mas splicacion, pakiko su catiboenan
a nenga di traha. Conseho a expresa speran-
za tambe, koe cos no a bai mas aleuvv ma
si ta cos, koe es asuntoe a toema un otro di-
reccion, lo toema medidanan inmediatamen-
te. Nan a bisa kapteinnan di cuerponan
boluntario, di mulato- i di negernan loke
i otro cos mas; tabata haoi toer bende, koe beb, ma-
nera razoe. ^ +
Na coenucoe 8t. Cruz tabatin un lugar camin^tabata
traba rom....”
|
|
2 |
 |
“...81 -
a socede i a larga nan sabi tambe pa
nan haci nan warda anochi coe mas cuidao
(1). loke toer dos kaptein a priminti, de-
mostrando personalmente koe nan ta dispuesto,
raaske ta costa nan bida, -pa ehecuta ordeman
di Conseho na manera di mas mehor posibel.
Atardi dje mes dia Sr. \V. van Ujtrecht,
jioe di donjo di De Knip, a bini punda i a in-
forma e miembro di Conseho Romer, koe pa
ausencia di Gobernador (2) tabatin comando
supremo, koe el a larga e negernan rebelde di
su tata na e coenucoe St. Cniz, koe nan no
ta arm ainda i koe, segun nan ta bisa, nan
tabata pa bai Punda, pa doena Gobernador
nan keho. For di es hechoe, koe catiboenan
ta tarda riba un i mes coenucoe, Romer a
corda di mester deduci, koe es catiboenan taba-
tin un otro idea koe pa bin doena Gobernador
nan keho, i koe nan a keda St. Cruz sola-
mente pa warda refuerzo pa ehecuta nan plan.
Pesai el a convoca Conseho pa delibera, kiko
mester a haci. Paree Rrner mes a mira pe-
ligro di es situacion masjar bon, alomenos el...”
|
|
3 |
 |
“...- 84 -
hombernan, koe kier a bai banda bao pa ju-
da Plegher.
Entretanto negernan a comete toer sorfco
di barbaridad, principalnaente retaguardia di
partidarionan di Toela, bao di coinaudo di L lis
Mercer. Ora es negernan tabata bai Fon-
tein nan a kibra toer magazina, koe nan
a topa, i a horta toer maisji. koe tabatin
den nan; nan a kima algun cas i den otro
nan a kibra toer meubel; nan a desfcrui
toer loke bende a planta i a tira venen o den
algun reenbak; riba baterianan na De Knip i
na St. Cruz nan a arresta e dos cabaljeronan
Van der Grijp i Tieleman, koe huntoe coe al-
gun mulato liber tabata unica troepa na es
dos fortinan (1). Na Santa Marta Chikitoe
e negernan Pedro Wacau i cincoe otro raas a
mara Sabel, un meester di school, na raboe di
un cabai; Pedro Wacau segun el mes a decla-
ra pa inspiracion di diabel, a lastr riba
tera na un distancia di tres ora i mei, te
porfin pa orde di Mercer nan a tira es cria-
tura martiriza mata na Fontein.
Tabata up satisfaccion pa Couseho anto...”
|
|
4 |
 |
“...hopi neger arma i no arm, tarabe Toela, koe
SU companjeronan tabata jatna ,,kaptein. Hopi
catiboe, curioso pa sabi kiko es pastoor a bin
had, a rondon. Pastoor Schinck a doena in-
forme di su mision i a prirainti nan porJon, na
nomber di Gobernador i di Conseho, si nan bolbe
bai trankilo na nan coenucoe pa cohe nan trabao.
Palabranan conmovedorparcea haci unimpresion
grandi riba nan : ,,como un prueba di grati-
tud, uu dje negernan, koe a mira koe pistoor
su doosji di snuif tabata basji, a bacia loke
e tabatin den su doosji deu doosji di pastoor.
(1). Es ora ai Toela a toema palabra. ,,Nan
a maltrata nos muchoe tantoe, el did, ,,nos
no ta busca pa haci ningun hende maloe i ta
desea nos ta desea nos libertad sol. Negernan
Frances a haja nan libertad, Francia a vence
Holanda, pues aki nos mester ta liber tambe .
Pastoor a moenstra Toela, koe Autoridad, koe
mester a doena es libertad, tabata na Holanda
i koe mester obedece es autoridad i no auto-
ridad Francs. Ma Toela no tabata kere esai
i dici:...”
|
|
5 |
 |
“...primi negernan tabata
canta cantica Frances di libertad, pa no strobe
di droemi; coe un palabra, nan a trata pastoor
coe raasjar benevolencia i distincion.
Ma di ningun manera ta di stranja, koe Su
Reverendo, sabidor koe e tabata di inconstancia
di negernan idinan inclinacion na impresion mo-
mental, a baj unpoco perta, meimeidiesbendenan
salbage, lamanta contra nan opresornan. P esai
fraQcaiuGnte Pastoor Schinck a dGclara: ,,koG
ora el tabata tende nan canta e canticanan
(1) Tocanti exactitud di loke Toela a papja, e pas-
toor ta indica e tebtigoenan Van dev Grijp i Tielman.
(2) Mas parti di catiboenan muher tabata bloot pa
trabao di cas, trabao ehikitoe; algun tabata sirbi pa mm-
tii i iaia di iioe i tabata stima blancoenan, koe tabata
confi4nanan; hopi bez tabata existi den donjo di coenucoe
i catiboenan muher un relacion tahS,, toer esainan a con-
tribui pa lamantamentoe a haja poco simpatia cerca ca-
tiboenan muher....”
|
|
6 |
 |
“...- 90 -
orde di Luitenant H. Leyer. Despues koe es
cuerponan aki a uni coe e destacamento di
van Westerholt, nan toer a marcha pa Porto
Marie.
Ora nan a jega na cuartel di rebeldenan,
van Westerholt a. resolve pa poerba un biaha
mas pa ccjmberti es negernan i mes ora pa
spiona nan posicion; el a pidi nan doen un
eutrebista, loke nan a consenti bao di pro-
mesa di siguridad di persona. Companja di
sergeant Johr, Van Westerholt a bai anto na
campamento di negernan, camina el a bolbe
ofrece catiboenan, pa medio di Johr na lenga
di pueblo, un general pordon, basta koe nan
bai calmo atrobe na nan coenucoe. Ma coe un
tono di orguljo nan a nenga i tabata exigi
nan libertad i igualdad coe blancoenan, flhan-
do nan riba un carta di general Rigaud, koe
tabata priminti nan libertad, i koe tabata
bisa, koe, awor koe Holanda i Francia ta
n, catiboenan aki mescos koe na colonia
Frances mester tabata liber. Van Westerholt
tabata busca di comb mee e catibonan, koe
nan huicio no tin ningun fundamentoe, ma...”
|
|
7 |
 |
“...koe a manda es prisonjeronan ai Pun-
da coe un destacaraento di boluntarionan di
Burgernan, koe a expresa nan deseo di bai Pun-
da trobe su mes anochi.
Promer koe el sigi trata mas aleuw, Fan
Westerholt a huzga, koe el mester spera noticia
exacta tocanti lugar, oenda negeruan a bolbe
reuni. Pa via di un noticia falsoe un biaha ca-
ba el a cansa su troepanan por nada ; ademas di
esai su hombernan tabata masjar fatiga pa poer-
sigicion di negernan, koe tabatin masjar pr^c-
tico den coerimentoe, na loke mester atribui
tambe, koe tabata cohe asina poco di nan pre-
80. Ma su manece mes a bini nobo sigur, koe
e catiboenan a reuni na coenucoe Fontein-, mes
ora Fan Westerholt a cohe camina paja. El a
na]a e negernan reuin riba es ceroe cerca es
coenucoe, foi oenda nan tabata tira sin stop ri-
ba su troepanan, ora nan a jega na pia di ce-
roe. Asina Fan Westerholt, koe no kier a
risca di haci un atake, pa via koe su hom-
bernan tabata cansa di camina leuw koe nan
a camna, a resolve di retira i spera...”
|
|
8 |
 |
“...jegada dje barcoenan, koe, segun e proposicion
koe el a had, lo mester a hiba raaisji i bestia-
nan na Punda, ma cuater dia despues el a ha-
ja uobo, koe nan lo no manda ningun barcoe,
asina koe no tabatin di si^i spera. Pesai el a
kibra su campamento coe idea pa coeri coe ne-
gernan for di ceroe St. Christoffel (1) i otro
ceritoenan ai banda, camina nan a traha trin-
chera i foi oenda nan tabata corre e otro
coenucoenan aieerca, kima cas i kibra toer ma-
gazina i coer, di bestia, pa hiba toer loke nan
cohe na nan campamento.
Pa motiboe di distancia grandi, koe ta sepa-
ra diferente coenucoe di banda bao foi otro, for-
za di Van Westerholt tabata muchoe poco pa
stop es ladronicianan; siruacion politica tabata
di tal manera, koe enemigoenan stranjero por a
ataca Punda, koe tabata toer priva di troepa
(2); si no a suprimi e lamantamentoe di neger-
nan liger, tabata coeri risco, koe negernan di
(1) Segun lista oflcial es eeroe ai, di mas altoe di hen-
ter isla, tin mas of menos 1200 pia altoe...”
|
|
9 |
 |
“...raas propio, pa kiina
asina liger koe por toer maisii, koe tabatin den
algun magazina rondo di ceroe di San Chris-
toffel; pa manda Punda toer bestia, koe nan
por cohe; i pa tira cadaver den poz, pa nan no
por bebe su awa raas. Esai a socede. Donjo-
nan di coenucoe Spencer, A. George i L. G.
Meijer (Rekw. 1796) a hacie di nan mes caba.
Entretanto Van Westerholt a mira rnasjar
bon, koe por a costa masjar trabao pa saca e
negernan for di nan posicion fuerte; pesai el a
busca coe negociacion promer, loke podiser
lo costa mnchoe bida di hende, si haci vio-
lencia coe arma., El a manda diferente carta
1 respond! pa e negernan i el tabatin un en-
trebista personal mes coe algun dje lamanta-
dornan, ma ora esakinan tabata tende, koe,
pa haja es pordon, nan mester a bolbe bai
na nan coenucoe pa cohe nan trabao atro-
be, nan a nenga obstinadamente di so-
mete nan i tabata desea pa el declara nan li-
[1] Foi dia 19 di Ausrustus patruli fuerte, tantoe di
Bur^ernan como di cuerpo di mulatonan liber a haci...”
|
|
10 |
 |
“...- 97 -
di catiboanan tabata traha na nan coenucoe a-
trobe. Pesai despues koe Van Westerholt a ha-
ci un poersifficion general pa busca modo di co-
he Toela i Bastian Carpata, loke el no a logra
haci, el a regresa na Piinda, largando nn des-
tacamentoe di SOhoraber bao di eomando di luite-
nant Hagenberg na es lugaruan. Na binimentoe
di Punda na diferente coenucoe nan a kibra we-
soe di toer catiboe, koe nan a cohe coe arma den
man, pa larga un ehempel pa e otro negernan,
koe a bolbe na es coenucoenan. Te dia 19 di Sep-
tember Van Westerholt a gana Punda; El a bi-
ni coe Toela, gefe di es lamantameutoe, koe un
koe pa orde di Van Westerholt nan a kap manoe i pia
di es Toussaint i otro prisonjeronan i a tira nan despne
den laraar, mientra Toussaint a drief bini tera su manece
i tabata keha di sed, ,,i koe un tiroe di revolver nan a
pap:a SU sed pa semper.
Segun mi opinion, por bien considera es cuenta como un
cuenta di nanzi. Di promer Toussaint NO tabata gefe di la-
inaiicamentoe; di dos...”
|
|
11 |
 |
“...anja na nan
sjbn atrobe, kedando es sionnan responsabel pa
nan conducta di despues. Tocanti e otronan Fis-
cal a haja permision ,,pa no procd manera coe-
sturnber coe nan i tormenta esnan di mas cnl-
pabel basta te na di cincoe grado di tormen-
to, (R. & S. 1793). Fiscal a pidi es ultimo
contra su gustoe, ,,pasobra el tabata eaemigoe
mortal di toer loke ta depende di crueldad,
ma den es asuntoe el a kere di no mester nerde
for di bista: '
,, Koe mansedumhre coe lobo
Ta crueldad coe earner.
(R. & S. 1795).
Dia 23 di September nan a drecha e horca
,,bao di dos pilar di piedra na Rif i su mane-
ce nan a coeminza ehecuta sentencia di e neger-
nan, loke a socede sin interroga e culpabelnan.
Nan a condena nan exclusivamente segun prueba-
(1) Dia 29 di Aug-ijstus tabatin 250 [cuenta di subfls-
ral. K. & S. 1796.)...”
|
|
12 |
 |
“...bijnaam di
Carpata, a mira es ehecucion, lo el sufri e mes
casLigoe.
3. ,,lo nan cologa cabeznan di Toela i Bas-
tiaan riba dos paloe riba Rif, pa toer hende
por mira nan;
4. lo nan lastra Pen'ro IFacau na pia rondo di
horca, despues mare na un paloe i kap su
mannan afor; caba masjiea su cabez coe un
moker di heroe;
5. tira na awa toer e mortonan coe algun
peso mar, na nan.
(1) Ma hende mester ta prudente pa doena balor his-
trico na declaracioii di es negernan, como no por determina
exactamente loke nan a confesa, forza bao di castigoe di
tormenboe....”
|
|
13 |
 |
“...bijnaam di
Carpata, a mira es ehecucion, lo el sufri e mes
castigoe.
3. ,,lo nan cologa cabeznan di Toela i Bas-
tiaan riba dos paloe riba Rif, pa toer hende
por mira nan;
4. lo nanlastra Pedro lEacan na pia rondo di
horca, despues mare na un paloe i kap su
ma-nnan afor; caba masjica su cabez coe un
moker di heroe;
5. tira na awa toer e mortonan coe algun
peso mara na nan.
(1) Ma hende mester ta prudente pa doena balor his-
trico na declaraciou di es negernan, corao no por deterraina
exactaraente loke nan a confesa, forza bao di castigoe di
tonnen toe....”
|
|
14 |
 |
“...tabatiii
nada contra.
*
* *
Ainda a resta mi pa bisa, koe Conseho no
a loebida di recompensa .esnan, koe tabatin
uu parti activo pa sofoca es lainantaraentoe.
Di proiner Van Westerholt. Den un carta,
koe Conseho a skirbi, Conseho ta recouoce,
,,koe na su balenteria i bon disposicion sol
mester ta atribui, koe es desgraciado laman-
mentoe a stop asina liger i koe e lamanta-
dornan a somete nan asina corapletamente. Lue-
go Conseho ,,a gradici Van Westerholt na ma-
nera di mas solem pa su conducta, pa loke
Conseho tabata sumamente satisfecho. Con-
seho a suplik, ,,pa acepta como un prueba di
aprobacion i reconocimiento un spada coe ca-
bez di oro, koe Conseho tabata regale (1).
Van Westerholt mes a haia masjar judan-
*a di Sr. Mr. C. Spencer, e\& declara: ,,koe,^ape-
sar koe nuuca el tabatin amistad coe Sr. Spen-
cer, al contrario el tabatin algo contra dj
sin Spencer ni el, ni Heshushis por a haci al-
go pa descubri e negernan culpabel,_ i tambe
bao di otro re.-^p^cto lo el a haj masjar pertd,...”
|
|
15 |
 |
“...105
pende e Sr. Spencer como abogadodilanti tribunal
ai isla, paeobra Conseho tabatin prueba sucien-
te di el, ,,koe el tabata sirbi dosjpartida pa-
reu w. Ma pa recomendacion di van Wester-
holt el a bolbe haja pertnision pa practica co-
mo abogado, su sigiente anja mes el tabata
encarg, coe e puesto importante di fiscal i po-
co tem despues tabata nombra deflnitiva-
mente como tal,
Tocanti pastoor Schinck ken su nervio a
sufri masjar pa toer loke a socede i koe a
participa Conseho su intencion, pa bai Holan-
da pa busca inehra di su salud Conseho a
decidi : pa saca un resolucion pa gradici Su Re-
verendo pa fabornan, koe el a moenstra Colonia,
i pa sigura Su Reverendo, koe lo sinti Conseho
muchoe, si circunstancianan di isla lo oblige bai
Holanda, ma koe Conseho lo desea mehor di
experimenta, koe mescos koe antes, Pastoor
lo busca di trece e carnernan perdi den bon
coera i emplea su bien i su influencia pa dre-
cha bon rde aki i juda mantenle.
E bon matroosnan di Heshusius, koe a
comporta...”
|
|