1 |
|
“...a prepara es lanmu-
tamentoe, coe ciertoe Bastiaan, koe ta-
batin bijnaam di Carpata, catiboe di Sr. A.
Kikkert. Den dos seman di tem nan plan pa
lamanta a bini da. Dia Inna mainta, 17 di
ugustus 1/95, ora Sr. Van Uytrecht a manda
su catiboenan bai traha, Toehi a nenga i hun-
toe coe ne un 40 a 50 otro mas. Te tres bez
e a puntra nan, ki motiboe nan tin, koe nan
a neuga di traha, ma nan a keda sin responde
nada, asina koe Van Uytrecht a bisa nan:
dirigi boso na Goberna-
dor. loela \ su sigidornan (2) a cohe camina
despues pa St. Cruz, camina catiboenan di es
coenucoe aki a uni cerca e lamantadornan i des-
pues koe nan toer a bebe ,,awa di huramentoe,
(oj nan a bui huntoe na coenucoe ,,Porto Ma-
(1). Despues el a haja bijnaam di pasobra el
negernan Imre, koe el tabata na relacion coe ge*
nei al Frances Rigaud di San Domingo. *
toer catiboe di De Knip no a sigi Toela, ma
dos dia despues toer sobrA a uni cerca e catiboe Louis
Mercier, koe a arma nan coe scopet di De Knip i di otro
coenucoe...”
|
|
2 |
|
“...80 -
fi, excepto e catiboe Louis Mercier, koe a ke*
da na St. Criiz pa reuni e catiboenan, tantoe
di De Knip como di otro coenucoenan di banda
bao, koe a keda atras. Dos dia despues el ta-
bata liuntoe coe nan den nan trinchera riba e
ceroe cerca coenucoe Fontein.
Gobernador di isla, Joh. de Veer, a haja
promer nobo di lainantamentoe, dia 17 di Au*
gustus tratnerdia, pa sigiente carta;
Eieelentlsimo Senjor,
Awe mainta mi catiboenan a bini i a nenga di traba.
Lok# ta nan intencion, mi no sabi.
Purd i coe berdadero aprecio,
Bo atento sirbidor i su sdbdito,
C. VAN UYTRECHT.
Mes ora Gobernador a convoca Conseho,
koe a resolve di suplica Van Uytrecht pa
doena mas splicacion, pakiko su catiboenan
a nenga di traha. Conseho a expresa speran-
za tambe, koe cos no a bai mas aleuvv ma
si ta cos, koe es asuntoe a toema un otro di-
reccion, lo toema medidanan inmediatamen-
te. Nan a bisa kapteinnan di cuerponan
boluntario, di mulato- i di negernan loke
i otro cos mas; tabata haoi toer bende, koe beb...”
|
|
3 |
|
“...81 -
a socede i a larga nan sabi tambe pa
nan haci nan warda anochi coe mas cuidao
(1). loke toer dos kaptein a priminti, de-
mostrando personalmente koe nan ta dispuesto,
raaske ta costa nan bida, -pa ehecuta ordeman
di Conseho na manera di mas mehor posibel.
Atardi dje mes dia Sr. \V. van Ujtrecht,
jioe di donjo di De Knip, a bini punda i a in-
forma e miembro di Conseho Romer, koe pa
ausencia di Gobernador (2) tabatin comando
supremo, koe el a larga e negernan rebelde di
su tata na e coenucoe St. Cniz, koe nan no
ta arm ainda i koe, segun nan ta bisa, nan
tabata pa bai Punda, pa doena Gobernador
nan keho. For di es hechoe, koe catiboenan
ta tarda riba un i mes coenucoe, Romer a
corda di mester deduci, koe es catiboenan taba-
tin un otro idea koe pa bin doena Gobernador
nan keho, i koe nan a keda St. Cruz sola-
mente pa warda refuerzo pa ehecuta nan plan.
Pesai el a convoca Conseho pa delibera, kiko
mester a haci. Paree Rrner mes a mira pe-
ligro di es situacion masjar bon, alomenos el...”
|
|
4 |
|
“...- 83 -
Pleghev a rnanda Anthony, companjA di
dos militar i 10 neger liber, bai spiona, ma
un troepa grandi di rebelde a atak. El a de-
lende te na ultimo i te ora el a haja tres he-
rida grave na su cabez i algun rasco mas leve
na SU man, el a entrega su mes. (1)
Ora Conseho a haja noticia di derota di
Plegher, el tainbe a raira, koe es lamantamen-
toe tabatin un caracter mas serio koe nan a
supone na principio. Pesai dia 19 di Augus-
tus nan a resolve, riba proposicion di Gober-
nador (2) pa manda banda bao un destaca-
mentoe di 1 kaptein, 2 oflcial subalterno, 5
sergeant i bombardero, 5 korporaal i 60 bomber,
tantoe infanteria coino artiljeria i pa suplica
contra-alinirante Wiertsz pa juda es destaca-
mentoe coe un cuerpo di marinero i matroos.
Wiertsz a declara koe el ta dispuesto pa haci
(1) . Henter au bida largoe el a keda manearn, ma
Conseho a doen un pensin.
[2] , Domi Simons i otro ta bisa, koe tamianan de
Veer 1 Lesire, koe a wanta miles ansia, tabata libra
dia di e atake riba...”
|
|
5 |
|
“...negernan a comete toer sorfco
di barbaridad, principalnaente retaguardia di
partidarionan di Toela, bao di coinaudo di L lis
Mercer. Ora es negernan tabata bai Fon-
tein nan a kibra toer magazina, koe nan
a topa, i a horta toer maisji. koe tabatin
den nan; nan a kima algun cas i den otro
nan a kibra toer meubel; nan a desfcrui
toer loke bende a planta i a tira venen o den
algun reenbak; riba baterianan na De Knip i
na St. Cruz nan a arresta e dos cabaljeronan
Van der Grijp i Tieleman, koe huntoe coe al-
gun mulato liber tabata unica troepa na es
dos fortinan (1). Na Santa Marta Chikitoe
e negernan Pedro Wacau i cincoe otro raas a
mara Sabel, un meester di school, na raboe di
un cabai; Pedro Wacau segun el mes a decla-
ra pa inspiracion di diabel, a lastr riba
tera na un distancia di tres ora i mei, te
porfin pa orde di Mercer nan a tira es cria-
tura martiriza mata na Fontein.
Tabata up satisfaccion pa Couseho anto,
koe Sr. M. baron Van WeM.erholt tot da Leem-
cule, kaptein di infanteria...”
|
|
6 |
|
“...coenucoenan. Te dia 19 di Sep-
tember Van Westerholt a gana Punda; El a bi-
ni coe Toela, gefe di es lamantameutoe, koe un
koe pa orde di Van Westerholt nan a kap manoe i pia
di es Toussaint i otro prisonjeronan i a tira nan despne
den laraar, mientra Toussaint a drief bini tera su manece
i tabata keha di sed, ,,i koe un tiroe di revolver nan a
pap:a SU sed pa semper.
Segun mi opinion, por bien considera es cuenta como un
cuenta di nanzi. Di promer Toussaint NO tabata gefe di la-
inaiicamentoe; di dos arehivonan no ta moenstra nada to-
caiiti es eastigoonan cruel i porfin ta basta imposibel koe
un bende, koe nan a corta toer su bena di braza i pia,
por a keda biboe den lamar asina tantoe ora largoe.
Unieo caso di kapmentoe di m^n, koe ta para den
arohivo, ta di Pedro Wacau, di e catiboe muher Diana
koe a raenaza pa mata su sjon, Sra. Perret Gentil, i di 4
neger rebelde, koe tabata acusil di kimaraentoe di cas. Ma
den toer es cnsonan ai sentencia di Conseho a determina,
expre.sainente, pa despues...”
|
|
7 |
|
“...conducta di despues. Tocanti e otronan Fis-
cal a haja permision ,,pa no procd manera coe-
sturnber coe nan i tormenta esnan di mas cnl-
pabel basta te na di cincoe grado di tormen-
to, (R. & S. 1793). Fiscal a pidi es ultimo
contra su gustoe, ,,pasobra el tabata eaemigoe
mortal di toer loke ta depende di crueldad,
ma den es asuntoe el a kere di no mester nerde
for di bista: '
,, Koe mansedumhre coe lobo
Ta crueldad coe earner.
(R. & S. 1795).
Dia 23 di September nan a drecha e horca
,,bao di dos pilar di piedra na Rif i su mane-
ce nan a coeminza ehecuta sentencia di e neger-
nan, loke a socede sin interroga e culpabelnan.
Nan a condena nan exclusivamente segun prueba-
(1) Dia 29 di Aug-ijstus tabatin 250 [cuenta di subfls-
ral. K. & S. 1796.)...”
|
|
8 |
|
“...es troepa maldita i koe el a ganja e la-
mantadornan, koe su sjon, Sr. Kikkert, a doen
un jabi pa abri depsitonan di gobieroo i doena
catiboeuan scopet, municion i viveres. Natu-
ralrnente es dos negernan aki i Pedro Wacau,
matadornan di maestro di school Sabel, naii a
castiga inas pisa. Es sentencia, saca contra nan
i ehecuta dia 3 di October 1795 tabata;
1. lo nan trece loela, cabez principal di ne-
gernan rebelde, koe tin bijnaam di Rigaurl, sin
otro forma di proceso, na Ingar oenda sa haci
ehecucion; mare na un cruz, lo nan kibr su we-
soenan di abao pa riba, caba kima su cara
i kita SU cabez afor, despues pone e cabez
riba paloe di horca;
2. despues koe Bastiaan, coe bijnaam di
Carpata, a mira es ehecucion, lo el sufri e mes
casLigoe.
3. ,,lo nan cologa cabeznan di Toela i Bas-
tiaan riba dos paloe riba Rif, pa toer hende
por mira nan;
4. lo nan lastra Pen'ro IFacau na pia rondo di
horca, despues mare na un paloe i kap su
mannan afor; caba masjiea su cabez coe un
moker di heroe;
5...”
|
|
9 |
|
“...na es troepa maldita i koe el a ganja e la-
mantadornan, koe su sjon, Sr. Kikkert, a doen
un jabi pa abri depsitonan di gobierno i doena
catiboeuan scopet, muuicion i viveres. Natu-
rahnente es dos negernan aki i Pedro Wacau,
matadornan di maestro di school Sabel, nau a
castiga inas pisa. Es sentencia, saca contra nan
i ehecut dia 3 di October 1795 tabata;
1. lo nan trece Joela, cabez principal di ne-
gernan rebelde, koe tin bijnaam di Iligaud, sin
otro forma di proceso, na Ingar oenda sa haci
ehecucion; mare na un cruz, lo nan kibr su we-
soenan di abao pa riba, caba kima su cara
i kita SU cabez afor, despues pone e cabez
riba paloe di horca;
2. despues koe Bastiaan, coe bijnaam di
Carpata, a mira es ehecucion, lo el sufri e mes
castigoe.
3. ,,lo nan cologa cabeznan di Toela i Bas-
tiaan riba dos paloe riba Rif, pa toer hende
por mira nan;
4. lo nanlastra Pedro lEacan na pia rondo di
horca, despues mare na un paloe i kap su
ma-nnan afor; caba masjica su cabez coe un
moker di heroe;
5. tira...”
|
|
10 |
|
“...102
Ma toemando na consideracion, koe e dos gefenan di mas
conocl, Toela i Bastiaan, i e matador det'stabel Pedro
Wacaa a haja caba nan castigoe hustoe, i apesar koe nos
sabi masjar bon, koe ainda tin hopi eulpabel, koe mester
ta saerific. na benganza hustoe di Husticia, sin embar-
go for di diferente informs, particularmente for di e infor-
me di Reverendo Senjor Jacobus Schinck, Pastoor di
Iglesia Catlica Roraana na es isla aki, nos a haja sa-
bi, koe tin masjar neger, koe tabata den es troft-
pa cruei pa motiboe koe nan a forza nan coe violeneia, i
koe tin otro coe un oontricion i dueie berdadera di nan
crimen, koe en adeiante io comporta nan como catiboe bon
i obedecido, ma koe reconociendo koe nan a merece
hustamente castigoe di morto semper ta spantA pa cai
den manoe di Husticia i a iarga pidi gracia, mientra ofi.
ciainan, koe. nos a autoriza, apriminti pordon na aigun caba.
Pesai anto, sintiendo un compasion cristiano pa esnan,
apesar koe nan dueie ta sincero, sin embargo io nan...”
|
|
11 |
|
“...es
asuntoe na nan oiirpa of nan bida, pa ehempel pa otro.
For di es publicacion aki por deduci, koe
Oonseho a saea uii decreto, pa sigara un me-
lior trato pa catiboenan. Den e,s publicacion
bonseno a fiha ora, koe catiboenan mester tra-
ba, cantuiad di coeminda i panja, koe sjonnan
mester doen a nan, i na general Conseho a ta-
na toer cos, koe por doena ocasion na abuso,
Asina anto es larnantamentoe di catiboe
koe tabatin un aspecto asina peligroso, taba-
ta sofoca i bien coe prdida di bida di dos
bende solamente. Ma danjo, hac na propiedad,
tabata raasjar tantoe (1); asina koe sigiente an-
ja algun donjo di coenucoe no por a paga in-
teres dl hypotheek, koe nan tabatin riba nan
coenuce. Como prueba reraarcabel i tipico di
situacion di es tempoe ai ta sigur e resolu-
cion, koe Conseho a toeraa pa juda tal don-
]onan dl coenucoe: promer el a'doena nan un
anja, i despues seis luna mas, pa paga inters;
nan mas duroe di mester a somete nan na castigoe ko
nan companjero di rasa (boraba) tabata...”
|
|