1 |
 |
“... Principionan revolucionario, koe un gran
nmero di ,,bende liber di color, koe a bini
foi islanan Frances, a plama den catiboenan.
2. E idea, koe tabata plam basta general-
mente den mulato-i negernan liber i den cati-
boenan, koe Repiiblica Batava a bira un pro-
vincia Francs pa medio di Alianza coe Fran-
csnan.
3'. Ehempel, koe otro islanan i principal-
mente San Domingo a doena, camina catiboe-^
nan a laiuanta i a haia nan libertad tambe.
4:*. Abusonan koe a dreuta den algun coe-
nucoe. Oomo principal di es abusonan por con-
ta: koe nan a poue toer catiboe responsabel
pa descuido of delito di n sol ; koe nan a fab
ta coe es ta,hamentoe pa larga catiboenan tra-
ha dia domingo (1) ; i na doena nan algun dia
di verlof na lugar di doena nan panja i coe-
minda, asina koe nan nieste*- a bai traha na
un otro coenucoe i coeaipra nan coeminda i
panja cerca nan sjon coe e placa, koe nan gana,
na un precio inas caro koe nan por haia nan
na otro lugar.
5. Rumor, koe tabata circula, koe orde a
bini...”
|
|
2 |
 |
“...- 78 -
cion a plama bao di catiboenan, koe al^un
blaiicoe di consideracion lo favorcice revolucion
na scondi i koe general Rigaud (1) lo bin juda
catiboenan aki.
7. Negligencia di Grobierno, koe den desr-
denari continuo di catiboe i liende liber no kier
a mira nada otro sino bringamentoe di coes-
tumber of tirainentoe di .moketa. (2).
8. Falta di troepa di alguii nificacion na
forti banda bao, na basta ora di distancia foi
Punda.
9. E gran cantidad di scopet, koe tabatin
na mas parti di coenucoe, i imprudencia di don-
jonan di coenucoe pa larga es arraanan ai na
poder di catiboenan.
10. E muchoe catiboenan, koe a hui, (3) i
e tantfsirao neger liber i raulato, koe sin me*
dio di existencia, tabata rondea den coenucoenan
baiida bao i koe tabata tene nan na altura di
toer medida toema contra nan.
Na coenucoe ,,De Knip (banda bao, fuera
(1) . E general Francs, koe a jnda catiboenan coe *u
troepa na Santo Domingo.
(2) . Un pleitoe basta fuerte den catiboenan di Sr. I.
Gouverneur, den cual algun...”
|
|
3 |
 |
“...- 79
di mi otro coenucoe, un di mas aleuw foi Punda
1 koe tabata pertenecena Sr. C L. Yan Vytrecht,)
e catiboe Toehi (1) kende a cera nepjocionan
coe catiboenan di otro coenucoe, principalmente
coe esnan diSanta Cruz, a prepara es lanmu-
tamentoe, coe ciertoe Bastiaan, koe ta-
batin bijnaam di Carpata, catiboe di Sr. A.
Kikkert. Den dos seman di tem nan plan pa
lamanta a bini da. Dia Inna mainta, 17 di
ugustus 1/95, ora Sr. Van Uytrecht a manda
su catiboenan bai traha, Toehi a nenga i hun-
toe coe ne un 40 a 50 otro mas. Te tres bez
e a puntra nan, ki motiboe nan tin, koe nan
a neuga di traha, ma nan a keda sin responde
nada, asina koe Van Uytrecht a bisa nan:
dirigi boso na Goberna-
dor. loela \ su sigidornan (2) a cohe camina
despues pa St. Cruz, camina catiboenan di es
coenucoe aki a uni cerca e lamantadornan i des-
pues koe nan toer a bebe ,,awa di huramentoe,
(oj nan a bui huntoe na coenucoe ,,Porto Ma-
(1). Despues el a haja bijnaam di pasobra el
negernan Imre, koe el tabata na relacion...”
|
|
4 |
 |
“...Louis Mercier, koe a ke*
da na St. Criiz pa reuni e catiboenan, tantoe
di De Knip como di otro coenucoenan di banda
bao, koe a keda atras. Dos dia despues el ta-
bata liuntoe coe nan den nan trinchera riba e
ceroe cerca coenucoe Fontein.
Gobernador di isla, Joh. de Veer, a haja
promer nobo di lainantamentoe, dia 17 di Au*
gustus tratnerdia, pa sigiente carta;
Eieelentlsimo Senjor,
Awe mainta mi catiboenan a bini i a nenga di traba.
Lok# ta nan intencion, mi no sabi.
Purd i coe berdadero aprecio,
Bo atento sirbidor i su sdbdito,
C. VAN UYTRECHT.
Mes ora Gobernador a convoca Conseho,
koe a resolve di suplica Van Uytrecht pa
doena mas splicacion, pakiko su catiboenan
a nenga di traha. Conseho a expresa speran-
za tambe, koe cos no a bai mas aleuvv ma
si ta cos, koe es asuntoe a toema un otro di-
reccion, lo toema medidanan inmediatamen-
te. Nan a bisa kapteinnan di cuerponan
boluntario, di mulato- i di negernan loke
i otro cos mas; tabata haoi toer bende, koe beb, ma-
nera razoe. ^ +
Na coenucoe...”
|
|
5 |
 |
“...te koe nan ta dispuesto,
raaske ta costa nan bida, -pa ehecuta ordeman
di Conseho na manera di mas mehor posibel.
Atardi dje mes dia Sr. \V. van Ujtrecht,
jioe di donjo di De Knip, a bini punda i a in-
forma e miembro di Conseho Romer, koe pa
ausencia di Gobernador (2) tabatin comando
supremo, koe el a larga e negernan rebelde di
su tata na e coenucoe St. Cniz, koe nan no
ta arm ainda i koe, segun nan ta bisa, nan
tabata pa bai Punda, pa doena Gobernador
nan keho. For di es hechoe, koe catiboenan
ta tarda riba un i mes coenucoe, Romer a
corda di mester deduci, koe es catiboenan taba-
tin un otro idea koe pa bin doena Gobernador
nan keho, i koe nan a keda St. Cruz sola-
mente pa warda refuerzo pa ehecuta nan plan.
Pesai el a convoca Conseho pa delibera, kiko
mester a haci. Paree Rrner mes a mira pe-
ligro di es situacion masjar bon, alomenos el
a propone pa manda banda bao un destaca-
mento di troepa di guarnicion di 50 homber
coe asina tantoe neger i mulato liber, koe nan
por haja, pa trece...”
|
|
6 |
 |
“...a rnanda Anthony, companjA di
dos militar i 10 neger liber, bai spiona, ma
un troepa grandi di rebelde a atak. El a de-
lende te na ultimo i te ora el a haja tres he-
rida grave na su cabez i algun rasco mas leve
na SU man, el a entrega su mes. (1)
Ora Conseho a haja noticia di derota di
Plegher, el tainbe a raira, koe es lamantamen-
toe tabatin un caracter mas serio koe nan a
supone na principio. Pesai dia 19 di Augus-
tus nan a resolve, riba proposicion di Gober-
nador (2) pa manda banda bao un destaca-
mentoe di 1 kaptein, 2 oflcial subalterno, 5
sergeant i bombardero, 5 korporaal i 60 bomber,
tantoe infanteria coino artiljeria i pa suplica
contra-alinirante Wiertsz pa juda es destaca-
mentoe coe un cuerpo di marinero i matroos.
Wiertsz a declara koe el ta dispuesto pa haci
(1) . Henter au bida largoe el a keda manearn, ma
Conseho a doen un pensin.
[2] , Domi Simons i otro ta bisa, koe tamianan de
Veer 1 Lesire, koe a wanta miles ansia, tabata libra
dia di e atake riba ceroe oerca Fontein...”
|
|
7 |
 |
“...toer sorfco
di barbaridad, principalnaente retaguardia di
partidarionan di Toela, bao di coinaudo di L lis
Mercer. Ora es negernan tabata bai Fon-
tein nan a kibra toer magazina, koe nan
a topa, i a horta toer maisji. koe tabatin
den nan; nan a kima algun cas i den otro
nan a kibra toer meubel; nan a desfcrui
toer loke bende a planta i a tira venen o den
algun reenbak; riba baterianan na De Knip i
na St. Cruz nan a arresta e dos cabaljeronan
Van der Grijp i Tieleman, koe huntoe coe al-
gun mulato liber tabata unica troepa na es
dos fortinan (1). Na Santa Marta Chikitoe
e negernan Pedro Wacau i cincoe otro raas a
mara Sabel, un meester di school, na raboe di
un cabai; Pedro Wacau segun el mes a decla-
ra pa inspiracion di diabel, a lastr riba
tera na un distancia di tres ora i mei, te
porfin pa orde di Mercer nan a tira es cria-
tura martiriza mata na Fontein.
Tabata up satisfaccion pa Couseho anto,
koe Sr. M. baron Van WeM.erholt tot da Leem-
cule, kaptein di infanteria di guarnicion, un...”
|
|
8 |
 |
“...ansia,
koe tabata figure, koe el tabata bao di po-
der di e sangriente Robespierre, koe guiljotina
tabata zoja dilanti su wowo i coe ansia ta-
bata desea pa di dia abri.
Ora di dia tabata abri, P. Schinck a bai
riba pleintji dilanti cas, camina negernan a
coeminde coe masjar carinjo i a doen un kop-
pi di koffie. Ba^tiaan Carpata a bisa pastoor,
koe el a larga silja un cabai p; el no taba-
ta kier pa pastoor a bai na pia. Promer koe
Pastoor a sali for di camparnentoe di neger-
nail, el a bolbe tene un entrebista coe Toela
i a puntr, ki respond! mester doena Gober-
nador i Conseho. Toela a contest, koe el i
SU hendenan no ta desea otro cos sino nan
libertad.
Entretanto van Westerholt, mirando koe
pastoor no a regresa na e ora, koe el a pri-
minti, a resolve di no perde ni un momentoe
di tempoe; pesai el a doena orde pa asina di
dia coeminza kibra, toer cos ta cla pa mar-
cha. Net ora troepanan a haja orde pa mar-
cha,^ a jega noticia, koe un cuerpo di blancoenan
arma tabata na camina; van Westerholt...”
|
|
9 |
 |
“...menos 800 pia_ altoe,) nan protega e ata-
ke dj troepanan di es banda ai; na e banda
di ceroe, oenda tabata mas liger pa subi i
oenda e negernan tabata spera claramente un
atake, pa motiboe koe nan a reforza es banda
ai coe alguu cajon chikitoe,) Fan Westerholt
a pone bao di Sr. Rabaine un corapama di
cuerpo di boluntarionan ua cabai, coe e otro
cajon, pa kita atencion dje negernan aifor; i e
segunda compaina di cabaljeria, bao di coraan-
do di Sr. Oosterland, a ,coeri rondo di ceroe, pa
stroba negernan di hui i pa di es manera a doe-
na nan un batalja decisiva.
E ceroe tabata asina par, koe na algun
lugar soldaatnan mester a doena otro nan
scopet pa, teniendo na troncon i na pie ira, nan
por a^ bipi ariba. Ma no obstante e difloultad-
nan tcnica di es tereno. Van Westerholt a jega
riba su punta i a larga descarga algun tiroe
riba e lamantadornan, koe a hui pronto na toer
banda despues di un resistencia corticoe, koe a
costa bida di Sr. Pieter Beek Brugman i e mu-
lato liber | Martin Sintjago...”
|
|
10 |
 |
“...Van
ytrecht; di repiente su mes pistool a descar-
ga, e bala a dal na su pia i poco dia des-
pues el a moeri di es herida. (Prot. 1795.)
Su manece 26 Aug. Van Westerholt a poer*
sigi e negernan koe a hui, caba el a pone su carn-
pamento na coenucoe San Guan pa warda aja
jegada dje barcoenan, koe, segun e proposicion
koe el a had, lo mester a hiba raaisji i bestia-
nan na Punda, ma cuater dia despues el a ha-
ja uobo, koe nan lo no manda ningun barcoe,
asina koe no tabatin di si^i spera. Pesai el a
kibra su campamento coe idea pa coeri coe ne-
gernan for di ceroe St. Christoffel (1) i otro
ceritoenan ai banda, camina nan a traha trin-
chera i foi oenda nan tabata corre e otro
coenucoenan aieerca, kima cas i kibra toer ma-
gazina i coer, di bestia, pa hiba toer loke nan
cohe na nan campamento.
Pa motiboe di distancia grandi, koe ta sepa-
ra diferente coenucoe di banda bao foi otro, for-
za di Van Westerholt tabata muchoe poco pa
stop es ladronicianan; siruacion politica tabata
di tal manera...”
|
|
11 |
 |
“...tabata
keda nada otro anto di haci coe es lamantador*
nan, koe saea nan foi nan posicion coe forza di
arma.
Coe masjar trabao i no menos peligro pa
motiboe tambe di mal situacion di camina
Van WesterhoU a pasa rond di Sta. Cruz, Ze-
venbergen i ceroe San Christoffel den continua
escaramuza coe negernan; den es. escaramuza-
nan diferente di nan amoeri of cai preso i
mat.; el a cohe tambe major parti di nan
vveres. Awor koe troepa di Yan Westsrholt
coe zeloe incansabel a ataca nan den loinha
i koe negernan a mira, koe e soldaatuan ta-
bata subi ceroe na camina di mas trabaho-
so, i koe tabata imposibel di defendenan po-
sicion ariba ceroe di San Cristoffel sin haja
provision nobo di viveres, e lamantadornan.
tabata bini na gran cantidad pa pidi. e por-
don, koe nan a desprecia asina hopi bez.
Den 4 dia di teinpoe Van WesterhoU a doena
mas koe mil salvo-conducto na esnan koe a
toema parti den lamantamentoe, ma esnan,
koe a para como cabez of gefe, tabata cas-
tiga, na proporcion di nan crimen;...”
|
|
12 |
 |
“...97 -
di catiboanan tabata traha na nan coenucoe a-
trobe. Pesai despues koe Van Westerholt a ha-
ci un poersifficion general pa busca modo di co-
he Toela i Bastian Carpata, loke el no a logra
haci, el a regresa na Piinda, largando nn des-
tacamentoe di SOhoraber bao di eomando di luite-
nant Hagenberg na es lugaruan. Na binimentoe
di Punda na diferente coenucoe nan a kibra we-
soe di toer catiboe, koe nan a cohe coe arma den
man, pa larga un ehempel pa e otro negernan,
koe a bolbe na es coenucoenan. Te dia 19 di Sep-
tember Van Westerholt a gana Punda; El a bi-
ni coe Toela, gefe di es lamantameutoe, koe un
koe pa orde di Van Westerholt nan a kap manoe i pia
di es Toussaint i otro prisonjeronan i a tira nan despne
den laraar, mientra Toussaint a drief bini tera su manece
i tabata keha di sed, ,,i koe un tiroe di revolver nan a
pap:a SU sed pa semper.
Segun mi opinion, por bien considera es cuenta como un
cuenta di nanzi. Di promer Toussaint NO tabata gefe di la-
inaiicamentoe; di dos ...”
|
|
13 |
 |
“...koe el a spera di bira. gobernador. (1).
Dastiaan a reconoce, koe pa orguljo el a uni
na es troepa maldita i koe el a ganja e la-
mantadornan, koe su sjon, Sr. Kikkert, a doen
un jabi pa abri depsitonan di gobieroo i doena
catiboeuan scopet, municion i viveres. Natu-
ralrnente es dos negernan aki i Pedro Wacau,
matadornan di maestro di school Sabel, naii a
castiga inas pisa. Es sentencia, saca contra nan
i ehecuta dia 3 di October 1795 tabata;
1. lo nan trece loela, cabez principal di ne-
gernan rebelde, koe tin bijnaam di Rigaurl, sin
otro forma di proceso, na Ingar oenda sa haci
ehecucion; mare na un cruz, lo nan kibr su we-
soenan di abao pa riba, caba kima su cara
i kita SU cabez afor, despues pone e cabez
riba paloe di horca;
2. despues koe Bastiaan, coe bijnaam di
Carpata, a mira es ehecucion, lo el sufri e mes
casLigoe.
3. ,,lo nan cologa cabeznan di Toela i Bas-
tiaan riba dos paloe riba Rif, pa toer hende
por mira nan;
4. lo nan lastra Pen'ro IFacau na pia rondo di
horca, despues...”
|
|
14 |
 |
“...i inhumana, no solamente nan a kiina i sakea
ditereiite coenucoe i cas ma nan a podera hasta di forti-
nan, koe ta pertenece na Estado.
Koe den nan tribilidad nan no a terne pa mata na ma-
nera di mas cruel un blancoe inocente, koe pa desgraeia
a cai deii nan man, i koe nan a comete mas crueldad ain-
cla; p esai toek, koe tabata den es conspiracion of tabatin
parti aden, mester tabata castig, na manera di mas duro
1 dl mas severa, pa doena un ehempel na otro. '
Koe nos pa stroba un conducta, koe ta sclama benganza
na Uios, 1 tambe pa bienestar di habitantenan di es isla
nos tabatin toer motiboe pa no hinea Spada di Hustieia
koe Uios a, doena nos pa castiga malheclioriian, den ba
linja, sino te ora toer esnan, koe tabata den e conspiracion
rapaz i sanguinaria, lo a moeri como matador, ladron
kimador di cas, bao di es mes Spada di Hustieia...”
|
|
15 |
 |
“...i koe el a spera di bira gobernador. (1).
Bastiaan a reconoce, koe pa orguljo el a uni
na es troepa maldita i koe el a ganja e la-
mantadornan, koe su sjon, Sr. Kikkert, a doen
un jabi pa abri depsitonan di gobierno i doena
catiboeuan scopet, muuicion i viveres. Natu-
rahnente es dos negernan aki i Pedro Wacau,
matadornan di maestro di school Sabel, nau a
castiga inas pisa. Es sentencia, saca contra nan
i ehecut dia 3 di October 1795 tabata;
1. lo nan trece Joela, cabez principal di ne-
gernan rebelde, koe tin bijnaam di Iligaud, sin
otro forma di proceso, na Ingar oenda sa haci
ehecucion; mare na un cruz, lo nan kibr su we-
soenan di abao pa riba, caba kima su cara
i kita SU cabez afor, despues pone e cabez
riba paloe di horca;
2. despues koe Bastiaan, coe bijnaam di
Carpata, a mira es ehecucion, lo el sufri e mes
castigoe.
3. ,,lo nan cologa cabeznan di Toela i Bas-
tiaan riba dos paloe riba Rif, pa toer hende
por mira nan;
4. lo nanlastra Pedro lEacan na pia rondo di
horca, despues mare...”
|
|
16 |
 |
“...inhumana, no solamente nan a kiraa i sakea
diferente coenucoe i cas ma nan a podera basta di forti-
nan, koe ta pertenece na Estado.
Koe den nan tribilidad nan no a terne pa mata na ma-
nera di mas cruel un blancoe inocente, koe pa desgracia
a cai dennan man, i koe nan a comete mas crueldad ain-
da; p esai TOEB, koe tabata den es conspiracion of tabatin
parti aden, mester tabata castigd, na manera di mas duroe
1 dl mas severa, pa doena un eliempel na otro. '
Koe iios, pa stroba un conducta, koe ta sclama benganza
na thos, i tambe pa bienestar di habitanteiian di es isla
nos tabatin toer motiboe pa no liinca Spada di Husticia
koe Uios a doena nos pa castiga malhechoriian, den ba
nnja, sino te ora toer esnan, koe tabata den e conspiracion
rapaz i sanguinaria, lo a nioeri coino matador, ladron
kimador di cas, bao di es mes Spada di Husticia...”
|
|
17 |
 |
“...102
Ma toemando na consideracion, koe e dos gefenan di mas
conocl, Toela i Bastiaan, i e matador det'stabel Pedro
Wacaa a haja caba nan castigoe hustoe, i apesar koe nos
sabi masjar bon, koe ainda tin hopi eulpabel, koe mester
ta saerific. na benganza hustoe di Husticia, sin embar-
go for di diferente informs, particularmente for di e infor-
me di Reverendo Senjor Jacobus Schinck, Pastoor di
Iglesia Catlica Roraana na es isla aki, nos a haja sa-
bi, koe tin masjar neger, koe tabata den es troft-
pa cruei pa motiboe koe nan a forza nan coe violeneia, i
koe tin otro coe un oontricion i dueie berdadera di nan
crimen, koe en adeiante io comporta nan como catiboe bon
i obedecido, ma koe reconociendo koe nan a merece
hustamente castigoe di morto semper ta spantA pa cai
den manoe di Husticia i a iarga pidi gracia, mientra ofi.
ciainan, koe. nos a autoriza, apriminti pordon na aigun caba.
Pesai anto, sintiendo un compasion cristiano pa esnan,
apesar koe nan dueie ta sincero, sin embargo io nan...”
|
|
18 |
 |
“...103 -
sin razon, of sea pa motiboe di
cantidad di coeminda, koe nan no a doena nan,-Nos a usa
pT^Sfa' * motiboe hustoe, koe tin
Pa medio di es decreto Nos ta manda tambe na manera di
mas severa, koe catiboenan lo moenstra na toer blaneoe sin
exoepcion respet debido, i soemision na nan sion, fi-
tor 1 bomba, bao di castigoe, koe minimo falta di obedien-
cia of respet na nan sjou, fitor, bomba of oto bende blan-
coe lo ta castigfi riguroaamente i segnn exigencia di es
asuntoe na nan oiirpa of nan bida, pa ehempel pa otro.
For di es publicacion aki por deduci, koe
Oonseho a saea uii decreto, pa sigara un me-
lior trato pa catiboenan. Den e,s publicacion
bonseno a fiha ora, koe catiboenan mester tra-
ba, cantuiad di coeminda i panja, koe sjonnan
mester doen a nan, i na general Conseho a ta-
na toer cos, koe por doena ocasion na abuso,
Asina anto es larnantamentoe di catiboe
koe tabatin un aspecto asina peligroso, taba-
ta sofoca i bien coe prdida di bida di dos
bende solamente. Ma danjo, hac...”
|
|
19 |
 |
“...no
a loebida di recompensa .esnan, koe tabatin
uu parti activo pa sofoca es lainantaraentoe.
Di proiner Van Westerholt. Den un carta,
koe Conseho a skirbi, Conseho ta recouoce,
,,koe na su balenteria i bon disposicion sol
mester ta atribui, koe es desgraciado laman-
mentoe a stop asina liger i koe e lamanta-
dornan a somete nan asina corapletamente. Lue-
go Conseho ,,a gradici Van Westerholt na ma-
nera di mas solem pa su conducta, pa loke
Conseho tabata sumamente satisfecho. Con-
seho a suplik, ,,pa acepta como un prueba di
aprobacion i reconocimiento un spada coe ca-
bez di oro, koe Conseho tabata regale (1).
Van Westerholt mes a haia masjar judan-
*a di Sr. Mr. C. Spencer, e\& declara: ,,koe,^ape-
sar koe nuuca el tabatin amistad coe Sr. Spen-
cer, al contrario el tabatin algo contra dj
sin Spencer ni el, ni Heshushis por a haci al-
go pa descubri e negernan culpabel,_ i tambe
bao di otro re.-^p^cto lo el a haj masjar pertd,
pasobra ta Spencer sol tabata e unico doiijo
di' coenucoe, koe...”
|
|