1 |
|
“...cultures op de Bahamas:
Dit kan een middel zijn om tot eene oplossing te geraken
van het vraagstuk der werkeloosheid. Als wij den voorspoed
en de welvaart der kolonies bevorderen, verhoogen wij tevens
hun koopkracht en daardoor hun vermogen om een uitgebreiden
handel met het moederland te onderhouden. (Morris Report.)
De derde soort van de hier in het wild voorkomende pita
is de sansevieria, op de eilanden dezer kolonie bekendonder
den naam van slangenlelie (Papiementsch: jeerba sienta
of jeerba di colebra).
Er bestaan 10 a 12 variteiten van deze plant (K.B. 1887,
No. 5), doch volgens den heer Hart hebben slechts enkele
soorten waarde als vezelstofproduceerders. De hier voorkomende
soort, waarvan ik genoemden heer een blad ter detemiineering
zond, werd door hem gequalificeerd als sansevieria longiflora
en een der beste vezelproduceerders van dit plantengeslacht
genoemd. (Brief, dd. 31 Januari 11.) Uit een rapport van de
heeren Ide en Christie over monsters van de verschillende
sansevieria-vezels...”
|
|
2 |
|
“...77
in het Papimentsch gebezigd. Echter bij de namen der week-
dagen, die op n uitzondering na als hieronder zal worden
vermeld, uit het Spaansch zijn overgenomen, wordt het woord
dia voorgevoegd, maar uitgesproken dja-, hier worden door de
samentrekking van di en a een klank gevormd, die met dien
der i in het Engelsch overeenkomt.
De Spaansche j wordt, in enkele gevallen, door hollandsche
schrijvers van het Papimentsch door g teruggegeven. En dit
nog in de laatste jaren; wij hebben voor ons liggen een blaadje,
waarin het woord ejemplo (voorbeeld) gespeld wordt egeynpel
In hetzelfde blad vinden wij duci (zoet, uit Spaansch dulce)
geschreven, terwijl het woord in het Papimentsch is dusM.
Nog wordt de j (met den hollandschen klank) gebezigd om
de dubbele ll te kennen te geven. Nog in 1898 wordt ge-
schreven Nos a jega voor hemos llegado (wij zijn aangekomen).
De dubbele ll komt voor in vele Spaansche woorden, die
in het Papimentsch zijn overgenomen, en daarvoor wordt in
den regel de j (hollandsche...”
|
|
3 |
|
“...Zaterdag dja sdbra S Sabado
Zondag dja dumingu S Domingo
Goud oro S onveranderd
Zilver plata S onveranderd
Koper koper H onveranderd
IJzer heru S hierro
Koest froes uit H verroest
Geld placa in S is placa een oud Spaansch
muntstuk van lOmaravedis
Goudgeld plakoro voor placa di oro
Zilvergeld plak plata voor placa di plata
Kopergeld plak koper voor placa di koper
Zout sdlu S sal
Steen piedra S onveranderd
Zand santu uit het H
Glas glas (de g uitgesproken als in E)
Gras yerha uit het S
Bloem flor S onveranderd
Boon honchi H boontje
Mas manshi uit H en S
Oranje laraha P laranja
Boom palu in S is palo hout.
Bosch mondi in S is monte gebergte.
Mier vruminga P. formiga
Vlieg musquita S mosquito (mosca)
Vlinder of kapel. barbulte P barboleta
Wesp maribomba P maribombo
Hagedis ragadishi S lagartijo
Spin harana S arana
Wurm bichi P bicho
Ei webu S huevo
Haan gai S gallo...”
|
|
4 |
|
“...Min yaya S aya
Mensch Hnde uit S gente
Hoofd Cabs S cabeza
Haar Cabei S cahello
Oor orea S oreja
Voorhoofd frenta S frente
Oog toowo P olho ^ P mam
Hand man { F main
Neus nanishi S nariz
Mond boca S onveranderd
Lip leep uit het H
Tong lenga S lengua
Verhemelte shelu di boca (hemel van den mond)
Rug lomba uit S lomo
Lichaam ciirpa S cuerpo
Arm brdsa S brazo
Elleboog cotovelo P onveranderd
Vuist moquete Dit woord beteekent in S een slag in het aangezicht
Nagel huila S una
Knie rudia S rodilla
Voet pia S pi
Hiel hielchi H hieltje
Teen dede pia P dedo do pe
Been wesu S hueso
Brein sesu S seso
Maag stoma S estmago
Tand djente S diente
Bloed sanger S sangre
Speeksel scupi uit het S werkwoord escupir (spuwen)...”
|
|
5 |
|
“...Speld feneta P alfinete
Plantage cunucu Z.-Amerik. S conuco
Kar garoshi eerder uit F carrosse dan S
carro
Wagen shrs H sjees (tweewielig rijtuig
eerder
poste)
dan F chaise (de
Juk yuca S yugo
Zadel sia S silla
Meester sJion S senor (?)
Bediende crid S criado
Slaaf catibu S cautevo
Yolk pueblu S pueblo
Vreemdeling straaeru S estranjero
Metselaar metsld uit H
Timmerman carpint S carpintero
Kuyper keiper H slecht uitgesproken
Schilder verf d uit H verwer
Schoolmeester meester uit H
Leerling miichci di skool letterlijk kind van de school
Boek buki uit H boekje
Bladzijde foija P folha
Pen pen H onveranderd
Inkt tinto, S onveranderd.
Papier pamp S papel
1) Aan het Holl. woord verf is de Spaansohe terminatie dor (laatste
klinker weggelaten) gevoegd. Zoo is van hlik, blekru gevormd door toe-
voeging van ero, om blikslager aan te duiden....”
|
|
6 |
|
“...89
Kerk kerki uit H
,, kath. misa uit S
Kerkhof kerkof uit H
Soldaat soldd S soldado
Korporaal corprd uit H
Sergeant sergeant H onveranderd
Officier fishal uit S oflcial
Leger trupa uit S tropa
Schip barcu uit S barco
Oorlogsschip barcu i guera S barco de guerra
Sloep balandra S onveranderd
Visschersboot canoa S onveranderd
Boot boto S bote
Riem rema S remo
Touw cabuya oud S
Tolkantoor duana S aduana
Lessenaar lesnd uit H
Winkel pakus uit H pakhuis
Geluk felicidad S onveranderd
Ongeluk desgracia S onveranderd
Honger hamber S hambre
Dorst sedu P sede
Drank bibida P bebida
Kaas queshi P quyo
Boter manteca P manteiga
De lijst is, als licht te begrijpen, niet volledig. In meer
ontwikkelde kringen worden nog vele woorden gebezigd, om
abstracte denkbeelden te kennen te geven, doch die zijn over
het algemeen uit het Spaansch overgenomen, nu en dan met
eenige wijziging in de uitspraak. Ondeugd bijv. S vicio,
wordt in het Papimentsch vishu uitgesproken....”
|
|
7 |
|
“...trece)
14 djescuater vier (S catorce)
15 djescincu vijf (S quince)
16 djesseis als S diez y seis, en zoo vervolgens
20 binti S veinte
30 trinta S treinta.
40, 50, 60, 70, 80 en 90 als in S. Opmerkelijk is het
dat hij de min ontwikkelden mater h binti voor 80, en
mater b binti m diez voor 90 gezegd wordt als F quatre vingt enz.
100 is shn i) uit S cien. 1000 is ynil als S.
Eerste prom S primero
in zuiver Papimentsch zegt men voor tweede, derde enz.
di dos, di tres enz.
letterlijk van twee (voor tweede)
van drie ( derde)
middenste is di meimein P myo (herhaald)
laatste is de latste uit H.
Een korte lijst van de
WERKWOORDEN,
zoo als die in de volkstaal, meest allen uit het Spaansch
overgenomen, gebezigd worden, meenen wij in deze bijdrage
te moeten opnemen.
1) Gewoonlijk op S wijze gespeld. Wij stellen shn om de uitspraak
aan te wijzen....”
|
|
8 |
|
“...de Curagaosche volkstaal, laten wij hier volgen een
SAMENSPRAAK.
Goeden dag
Hoe gaat het?
Zeer goed
Niet heel wel
Ik dank u
Hoe is uw broeder?
Hij is wel
Maar mijn zuster is ongesteld
Het spijt me
Neem plaats
t Wordt mijn tijd om weg te gaan
Wie klopt aan de deur?
t Is een vriend. Maak open
Ik wist niet dat U het was
Kom binnen
Hoe laat is het?
t Is acht uur
Hoe blijft gij zoo laat te bed?
Bon dia
Com bai
Mashd bon
No muchu bon
Danki
Combai bo ruman homber ?
B ta bon di sal
Ma mi ruman moh ta malu
Ta dul mi
Sintel
Ta mi ora di bai
Ta ken ta bati na porta?
Ta un amigu; habre porta
Mi no tabata sdbi ku ta bo
JDrentd
Cuant or ta wor?
Ta ocho'r voor ocho ora
Ta com bo ta quedd asina tantu
na cama?...”
|
|
9 |
|
“...Lamtd (Sp. Levantate.)
Lagd nos sali huntu
Nos mest alrrmsd
Pam ku kshi
Bo sa papia papiamentu?
No muchu
Lo mi k sin
{sina ineengetrokken)
Ta lih (licht) si bo sd (voor
sdhi) spano
Si d, ta trabau {trabau is
werk = moeite = moeilijk.)
Mi sa algun palabra
Aqui un kende mest por papi
(voor papia .)
Pen cuantu tem lo mi por
sdbi ?
Hos, tres luna
Ma bo mest practica.
Bo no mest tin miedu
Pa.pict nurnd
Bon malu^ manera bo por
Gom td ku tm ?
Weer ta bon
Aicacero lo no ca
Shelu td cld
Ayera taba tin tem di awa
Bam keiru
{Bam is uit S vamonos)
{Keiru uit H kuieren)
Ku muchu giistu...”
|
|
10 |
|
“...Cdula para que no se lieve a Juan de Ampies
derecho de Almojarifazgo por los mantenimientos que
condugese a la Isla Espanola.
Sevilla, 15 Mayo; V2 pliego.
1511. Real Cdula al Tesorero Matienzo para que d a Juan
de Ampies 26566 maravedis a cuenta de su salario.
Sevilla, 15 Mayo; Vs pego.
1511. Titulo de Factor de ,1a Espanola y de las demas islas
y Tierra-flrme, con el salario de 80 m maravedis al afio
a favor de Juan de Ampes.
Sevilla, 19 de Mayo; IV^ pliego.
1511. Real Cdula a los Oflciales de Sevilla para que paguen
a Juan de Ampies y cuatro criados el pasage y ropas
y mantenimientos que llevasen a la Espanola.
Sevilla, 15 Junio, Vs pliego.
1511. Real Cdula al Almirante Gobernador y oflciales de la
Espanola para que presten el auxilio que necesite al
Factor Juan de Ampies.
Sevilla, 15 Junio; Vs pliego.
1511. Real Cdula al Almirante Gobernador mandando se Ie
den al Factor Juan de Ampies doscientos indios de
repartimiento.
Valladolid, 2 Agosto; Vs pliego.
1511. Instruccion que se di a Juan...”
|
|
11 |
|
“...pliego.
1515. Real Cdula al Factor Juan de Ampies dandole las
gracias por los servicios que ha prestado en la venta
del Almojarifazgo y encargandole cuide mucho de la
Hacienda Real.
Medina del Campo, 28 Febrero; 2 pliegos.
1525. Real Cdula comicionando al Licenciado Lebron, Oidor
de Santo Domingo, para que entienda en los abuses
comotidos por el Factor Juan de Ampies.
Toledo, 4 de Agosto; 2 pliegos.
Real Cdula al Licenciado Vadillo, Oidor de la Espanola,
para que entienda en los fraudes cometidos por el Factor
Juan de Ampies y en lo sucedido en la construccion
de la Fortaleza de Cubagua de que era proveedor Ampies.
Toledo, 4 de Agosto; 2 pliegos.
1525. Real Cdula a los Oidores de Santo Domingo para que
amparen a Juan de Ampies en la posesion de las islas
de Curasao, Curaba y Buynari que le habian sido
encomendadas por los Padres Jeronimos y el Licenciado
Figueroa (Dice que present ciertas escrituras y testi-
monies sobre esto.
Toledo, 24 de Hoviembre; 1 pliego.
1526. Real Cdula contestando...”
|
|
12 |
|
“...en la posesion de las Islas
de Ouraba y Curacao y Buynare, (que estan en comarca
de la tierra firme) conforme al asiento que con l tomaron
en nombre de S. M. el ano de 1513, Don Diego Colon
y el Licenciado Figueroa. Se contienen en esta sobre-
carta los capitulos que ha de guardar Ampies en la
poblacion de dichas islas.
Gkanada, 15 de Xoviembre; 6 pliegos.
1527. Real Cdula al Licenciado Vadillo, recomendandole la
persona de Juan de Ampies para que lo favorezea.
Valladolid, 1 de Marzo; V2 pliego.
1527. Real Cdula concediendo a Juan de Ampies licencia
para visitar las islas que Ie estaban encomendadas de
jando en su lugar una persona que en su nombre des-
empefie el officio de Factor de la Espafiola.
Valladolid, 1 de Mayo; V2 pliego.
1528. Real Cdula al Licenciado Vadillo: aprueba en uno de
sus parrafos lo que habia hecho con el Factor Juan de
Ampies segun manifestaba en su carta de 5 de Agosto
de 1527. Buegos, 15 Febrero; Vs pliego.
1528. Real Cdula a la Audiencia de Santo Domingo sobre
r...”
|
|