| 1 |
 |
“...Nederlandsch gezag. Dit zijn: Java met Madoera; het grootste deel
van Sumatra; kleine streken van Borneo; een groot deel van Celebes;
Bali en Lombok; eenige eilanden der Molukken. De hoogste titel
der inlandsche ambtenaren is die van regent; onder de regenten
staan districtshoofden.
Vorstenbestuur wordt nog uitgeoefend langs de oostkust van Sumatra^
in vele streken van Borneo en Celebes, en op de meeste der ostelijke
eilanden. De vorsten dragen meestal den titel van sultan of radja.
Vroeger waren velen, vooral in de binnenlanden, gewoon de met de
regeering gesloten verdragen niet na te komen. In de laatste jaren
eerst zijn ze nagenoeg overal daartoe gedwongen.
Onafhankelijk gebied bestaat eerst sedert enkele jaren niet meer
in den Archipel, althans ofbciel. In werkelijkheid staan nog buiten
ons gezag enkele streken van Borneos en Celebes binnenland en het
grootste deel van Nieuw-Guinea, benevens een aantal kleinere eilan-
den, o. a. Halmaheira. Vele dier streken zijn nog nooit door Euro-...”
|
|
| 2 |
 |
“...visschers bewoond, in t water staan.
In de kustvlakten van oostelijk Banjoemas en Kedoe het
oude landschap Bagelen zijn de rawas in de laatste halve eeuw
drooggelegd. Ze behooren tot de dichtstbevolkte deelen des lands,
door onafgebroken kampongrijen doorsneden. Vooral Bagelen heeft
overbevolking en daardoor armoede. Armoede ten gevolge van den
staatkundigen toestand heeft de vlakte van het vorstenland Dj o k-
jakarta, met gelijknamige hoofdstad (80), waar in een kraton van
bijna 5 KM. omtrek de sultan woont met zijn groote hofhouding:
vrouwen, prinsen, lijfwacht en tal van kampongs met bedienden en
ambachtslieden. Hier en in Soerakarta kan men het echte oud-
Javaansche hof- en volksleven leeren kennen.
Ten ZO. van de hofstad ligt de groote plaats Pasar gedeh,
eenmaal de hoofdplaats van Mataram; er wonen rijke Javaansche
kooplieden. In Djokjakarta groeit veel suiKer, tabak en indigo, door
Europeesche landhuurders geteeld. Bij de grens van Soerakarta vele
tempelgroepen, waarvan die van Prambanan...”
|
|
| 3 |
 |
“...Onderhoorigheden. Groot-Atjeh is een zeer
oneigenlijke naam voor een klein gebied. Het lag aan de Noordpunt
van Sumatra en had een grootte, gelijk aan ongeveer een twaalfde van
die van Nederland, waarvan de grootste helft uit onbewoond bergland
bestond. Het was verdeeld in de stad en ommelanden. De stad heette
Banda Atjeh, havenstad van Atjeh en bestond uit den kraton vaii:
den sultan (die Kota Radja werd genoemd en waarnaar thans de
hoofdstad heet) en de aanliggende wijken. Alleen deze stad met het
naastaangrenzend gebied, de oeverlanden der Atjeh-rivier in haar
benedenloop, stond onder rechtstreeksch beheer van den sultan. De
ommelanden waren verdeeld in de drie sagis (letterlijk = zijden):,
aan de zuidwestzijde der hoofdstad de sagi der XXV moekims, aan
de noordwestzijde de sagi der XXVI moekims, aan de zuidoostzijde-
de sagi der XXTI moekims. Een moekim is een parochie, een keike-
lijke gemeente, bestaande uit een aantal dorpen, die samen een kerk
hebben. Deze moekims hebben zich vereenigd...”
|
|
| 4 |
 |
“...onderdanigheid, maar inderdaad alleen
schatting verschuldigd aan den Heer te Banda Atjeh. De sagis, ieder
uit eenige oeleebalangschappen bestaande, hadden elk als gezaghebber
over de aangelegenheden, die de geheele sagi betroffen, de panglima
sagi; dit was steeds de voornaamste der oeleebalangs. Het hoofd
van de sagi der XXII moekims, door zijne en hare dapperheid bekend,
had den titel Panglima
Polim = Heer oudere
Broeder. De drager van
dien titel heeft tijdens
den oorlog een eerste
rol gespeeld.
De sultan van Atjeh
had inderdaad niet dien
titel, maar dien van
radja Atjeh. Zijn macht
beperlvte zich tot het
innen van havengelden
en belastingen. Hij was
een havenkoning. Zelfs
in den tijd van den
grootsten bloei, in t
begin der 17e eeuw,
kon hij zich met de
binnenlandsehe aange-
legenheden der sagis
niet bemoeien, veel
minder met die der
onderhoorigheden. Een
rijk met krachtig cen-
\tiehs.h eclitmar
Atjehseh echtpaai. dus nooit geweest. Maar
wel hebben de sultans in den bloeitijd de macht naar buiten...”
|
|
| 5 |
 |
“...113
In Koetei is in de laatste jaren een belangrijke petroleunaproductie,
dicht nabij Samarinda (5), de zetel van den assistent-resident; om
de slechte bevaarbaarheid der deltamonden brengen tankbootjes de
olie naar Balik Papan, aan een diepe baai gelegen, waar ze wordt
gezuiverd en door zeebooten afgehaald. Samarinda is een stichting
van Boegineezen. De sultan van Koetei woont wat hoogerop, te
Tengaroeng, in een fraai paleis.
In de Westerafdeeling, die 1/2 millioen bewoners tellen mag,
is het best bevolkt gebied de noordpunt, de afdeeling Sambas. Er
Drijvende Maleisohe woning te Sinitan.
is veel aanplant van sagopalmen, en er wonen veel Chineezen, die
r goud en diamanten kwamen zoeken, waarvan de opbrengst sterk
vermindert. In de omstreken van Pontianak, de hoofdplaats, is
belangrijke klappercultuur, zoodat kopra het eerste uitvoerartikel
vormt.
Pontianak ligt in de delta van de Kapoeas, de derde groote
troom des eilands; hoewel haar loop meerendeels tusschen de bergen
ligt, heeft zij...”
|
|
| 6 |
 |
“...bergland, aan de kusten liggen
vlakke strooken en deltas. Het draagt in t N. een der hoogste
bergen van den Archipel, de Kinibaloe (4170 M.). Van dit gebied
stond de Westkust vroeger in naam onder het gezag van den sultan
van Broenei, de Oostkust onder dat van den sultan der Soeloe-
eilanden. In 1840 vestigde zich in het landschap Sarawak een oud-
ofRcier der Engelsche O.-I. Compagnie, James Brooke, en dwong
den sultan hem dat gebied af te staan. Hij noemde zich radja,
organiseerde zijn staat uitstkend en breidde de grenzen uit; onder
zijn neef en opvolger Charles Johnson Brooke, die thans, sedert
1863, regeert, verkreeg Serawak zijn groote uitgestrektheid. De
hoofdstad is Koetjing (30?). Er worden veel sago, peper, kopra
en boschproducten uitgevoerd. Het gebied van den sultan van
Broenei is sterk ingekrompen. De State of North Borneo be-
hoort aan een maatschappij. Hier zijn verschillende Europeesche cul-
tures; de voornaamste is die der tabak, welke meest te Amsterdam
aan de markt wordt...”
|
|
