| 1 |
 |
“...telkens gelijkmatig worden neergelegd. Echter
kunnen heftige erupties zelve ravijnen vormen, juist aan den top
Kraters van den Merapi op Sumatra.
beginnend; bij sommige bergen komen ze voor (vgl. het karton
Smeroe in Bos Schoolatlas, kaart 35). Is er geen werking, dan ver-
nielt het water langzaam de bergen; vele zijn tot runen geworden,
waarin de voormalige kraters niet of nauwelijks herkenbaar zijn.
De vulkanen bestaan uit hunne eruptieproducten: de zeer fijne
asch; het grovere zand; steenen en lava. Aschregens komen verreweg
het meest voor; lavastroomen bouwen een groot deel der vulkanen
Nieuwe werkende krater van den Merapi.
op, maar zijn thans zeldzamer. Vele bergen geven doorloopend blijk
van hunne werkzaamheid door heete gasbronnen (vooral zwavel-
bronnen, solfataren) en modderbronnen; andere, minder talrijk,
stooten dagelijks nu en dan een aschkolom uit, met zand en steenen
gemengd. Beide hebben daartusschen groote uitbarstingen, maar deze
komen ook voor bij in den regel geheel zwijgende...”
|
|
| 2 |
 |
“...naburige kusten van Sumatra
en Java en werd aan de peilschalen waargenomen tot West-Europa,
de Carabische zee, Zuid-Georgi, Kaap Hoorn, San Francisco en
Alaska. De kusten van straat Soenda en de daarin gelegen eilanden
werden geheel kaalgeschoren en 36000 menschen kwamen om, waar-
van twee derden op ,Tava. De luchtgolf, die door het hoofdschot ont-
stond, ging ruim drie maal de aarde rond, telkens in 35 uur 36 minuten.
Geluiden werden vernomen tot op Ceilon, op Rodriguez, in Manilla
en in Perth. Lava kwam bij deze uitbarsting in t geheel niet voor
den dag, maar de aschrogen was geweldig. Aan de naburige kusten
bereikte de aschlaag een dikte tot 60 cM. en was het eenige uren van
den 27en volslagen duister, ook te Batavia. De asch bedekte een gebied
van 25 maal Nederland, van Moko-Moko tot den Patoeha en van Sin-
gapore tot de Kokos-eilanden. De fijnste aschdeeltjes bleven nog lang
in den dampkring zweven en veroorzaakten een prachtigen donker-
rooden gloed bij de schemering, die in alle we...”
|
|
| 3 |
 |
“...strooraingen aangevoerd, maar van de meeste planten liqogerop zijn
de zaden door den wind van de naburige eilanden overgebraclit.
Eoode en zwarte mieren hebben een menigte metershooge woningen
in de gras- en varensteppen opgebouwd.
Aardbevingen komen in den Archipel veelvuldig voor: zeer
hevige hehben het meest plaats in het verbrokkeld gebied der diepe
zeebekkens; vooral de Ambon-groep is erdoor berucht. De stad Amhon
' V
Lava van den Ivamongau (Javas Oosthoek).
In 1898 verrees aan den voet van den Lainongan, midden in een gouvei-
nementskoffietuin, een lavaheuvel. De lava heeft, als meestal in Indi, het
uiterlijk van ruwe cokes. Op den voorgrond door de hitte verschroeide
koffieheesters en schaduwboonien.
(aan een baai gelegen, als Lissabon en San Francisco) heeft er dik-
wijls van te lijden; in 1835 en in 1898 werd ze verwoest, met verlies
van menschenlevens. Terwijl men over verplaatsing van den residentie-
zetel naar de zuidkust van Ceram dacht, werd die kust in 1899 door
een geweldige...”
|
|
| 4 |
 |
“...vruchtbaarheid van den bodem, doordat zij de verweering bevorderen.
Ook het vulkanisme vermeerdert de vruchtbaarheid; pas gevallen
asch is bijzonder rijk aan voedende bestanddeelen en ook verweerde
lava is een voortreffelijke grondsoort. Zoo zijn de hellingen der vul-
kanen terreinen van weelderigen plantengroei en voor vele cultures
geschikt; uitzonderingen vormen alleen nog on verweerde lavastroomen,
die echter zeldzaam zijn, en de toppen van geregeld werkende bergen.
De kalkgebergten zijn, al laten zij het regenwater te gemakkelijk
door, volstrekt niet altijd onvruchtbaar, soms houdt de verweerde
laag genoeg water vast, soms zit een ondoordringbare laag niet ver
onder de oppervlakte. Slechten grond leveren veelal de mergelheuvels,
maar ook deze uitzondering is ten deele gunstig: daar groeien de
beste houtsoorten, als de djatibosschen; op vetten grond groeit het
hout snel en is dan niet duurzaam.
De laagvlakten bestaan grootendeels uit rivier- en zeeklei. Daar-
tusschen komen ook onvruchtbare...”
|
|
| 5 |
 |
“...noten
van belang, maar in de allerlaatste jaren is deze geheel overvleugeld
door de eetbare pit, sedert men op het denkbeeld gekomen is die
'in gedroogden toestand te vervoeren, de kopra, waaruit in Europa
de olie geperst wordt. Deze wordt thans in reusachtige hoeveelheid
uitgevoerd; de olie wordt in Europa in de zeepfabricatie gebruikt
en sinds kort ook voor spijsbereiding, waardoor de prijzen zijn ge-
stegen. Zoo is de kopra een zegen geworden voor de inlandsche
bevolking. Ze komt vooral van .lava en Celebes, maar verder ook
van bijna alle andere eilanden. Ze vormt thans reeds het derde of
vierde uitvoerartikel van den Archipel naar de waarde (in 1905 voor
30, in 1906 voor 18 millioen gulden).
De sagopalm groeit, evenals de klapper, door den geheelen
Archipel, aangeplant en in t wild, maar t meest in t Oosten,
terwijl de klapper in t Westen talrijker is. Haar merg vervangt de
rijst als hoofdvoedsel op Nieuw-Guinea en de meeste eilanden der
Molukken; ook de Dajaks eten veel sago; in het...”
|
|
| 6 |
 |
“...s van den Tangkoeban Prahoe.
tair kampement ,* het centrum der verdediging van West-Java.
Garoet (15) is een centrum voor binnenlandschen handel en een
gezondheidstation. Van Garoet uit worden vele vulkanen bezocht,
vooral de Goentoer en de Papandajan, die uit den westelijken berg-
wand der vlakte verrijzen.
De Goentoer (Donderberg) heeft van alle vulkanen van Java
de meeste kraters in het kleinst bestek, een 20tal, waarvan er twee
in de eerste helft der 19e eeuw groote uitbarstingen hadden en lava-...”
|
|
