1 |
|
“...mundo, Sancta mater Dei Ecclesia de ges-
tis et vita ejus atque miraculis fuit sufficienter infor-
mata, canonizatus fuit et est cum Sanctis in gloria
reputatus; et idcirco non est expediens neque decens
quod de temporibus suis in aliquo me intromittam.
XJnum audivi de predicto domino rege illustrissimo
laudabile quod michi videtur utile posteris intiman-
dum1. Secundum consuetudinem suam, quolibet anno
die Veneris in Parasceve Domini, psalterium legebat a
principio usque in finem. Accidit in uno anno quod
quidam nobilis, de illustri genere progenitus, propter
multa maleficia per se perpetrata erat in Casteleto
Parisius. Die autem Veneris in Parasceve rex in capella
sua secundum morem psalterium legebat. Venerunt
autem propinqui et amici illius qui in Castelleto erat,
cum filio [fol. 47] et fratribus regis, ut dicebatur, ad
regem. Rex autem, videns eos, posuit digitum suum
super versiculum quem legere debebat, volens ibidem
reincipere. Unus autem de nobilibus, cui commissum
erat, dixit...”
|
|
2 |
|
“...CHRONIQUE.
91
[1316]
sia Beate Marie Parisius transportatum et ibi fuit
missa solempnis celebrata; et tune fuit portatum cor-
pus in ecclesia Beati Dyonisii et die lune in crastino
fuit ibidem tumulatus. Corpus autem fuit apertum, ut
dicebatur, et cor ejus de uno linteamine tersum; unus
autem canis lintheamen lambuit et statim mortuus est;
et unus etiam famulus dicti regis comedit de esca
de qua rex comederat et statim mortuus est; et prop-
ter hoc fuit mala suspicio super multos.
Ludovicus autem rex supradictus regnavit circiter
annis tribus. Qui generavit unum filium, Johannem
nominatum; qui Johannes parum vixit post mortem
sui patris et mortuus est et sepultus in monasterio
Sancti Dyonisii cum suo patre1.
Anno millesimo trecentesimo sexto decimo, obiit
felicis recordationis eminentissimus Clemens papa quin-
tus. Hic enim eminentissimus dominus Clemens papa
fuit electus a dominis cardinalibus et erat, tempore
electionis de se facte, archiepiscopus Burdegalensis.
Fuitque conseffol. 90]cratus...”
|
|
3 |
|
“...habitarent,
fecit ibidem incendia et cremari domos; ventus autem
erat ingens et venit incendium citra pontem fluvium-
que; et tota villa fuit pene cremata et combusta.
Videntes autem, illi de villa ad arma concurrerunt et,
multis cesis et quasi innumeris, comité Namurcense
evadente, ceperunt comitem Ludovicum1. Septem
autem milites in parrochiali ecclesia Beati Martini
fugerunt totaque communia ville venit in atrio circa
templum, presente dicto Ludovico; dictus autem Ludo-
vicus rogabat eos pro uno de septem qui fuerat ejus
instructor; responsum autem erat ei quod melius
esset ut rogaret pro se ipso. Gaptis autem per vim
dictis septem militibus, truculenter eos occiderunt et
qu’il a déja dit 4 la p. 94. Le scribe, ayant trouvé ces deux
notes 4 des endroits différents dans les registres de 1’abbaye,
les aura recopiées sans s’apercevoir qu’elles avaient même
teneur.
1. « Anno Domini mcccxxv Ludovicus, comes Flandrie,
minus sano usus consilio, villam Curtracensem pro majori
parte comburere fecit...”
|
|
4 |
|
“...recepit hospicium in abbatia Sancti Mar-
tini, et alius cardinalis Neapolitanus dictus Hannibal
qui hospicium accepit in domo episcopi; et fuerunt
recepti cum processionibus. Dictique duo cardinales, et
prelati qui cum eis venerant, iverunt apud Antho-
nium, et babuerunt parlamentum cum duce Brabantie
et cum comité Hannonie; et ibi fuit concordatum quod
utraque pars cessaret, et nichil innovaret una pars
[fol. 106] supra aliam, donee renuntiarent sufficienter
et, renuntiatione facta, adhuc cessarent uno mense
nichil innovando1.
Eodem anno iverunt duo supradicti cardinales ad
villam Montensem; et recepit eos comes Hannonie
multum gratiose et fecit grande convivium; sed ipse,
collatione habita cum eis et cognita eorum voluntate,
reversi sunt ad civitatem Tornacensem et inde reces-
serunt versus Parisius, sequentes regem Anglie qui
erat in Britannia.
Anno eodem scilicet m° trecentesimo quadragesimo
secundo, circa Natale Domini, intraverat rex Anglie in
Britanniam, vastando eam rapinis et incendiis;...”
|
|
5 |
|
“...trecentesimo quadragesimo sexto,
die Jovis in Cena Domini1, sedente rege Anglie ante
villam de Calays, exierunt de Brugis quinque milia
hominum armatorum ut ferrent auxilium dicto regi;
qui renuntiavit eis quod non erat opus ut venirent.
Et post dictam diem exierunt illi de Ypris et illi de
Gandavo qui ad mandatum dicti regis, sicut Brugen-
ses, sunt reversi.
Anno eodem, civis quidam de Compendio dives et
potens, vocatus Symon Poullais2, accusatus est a cognato
suo germano super verbis dictis in uno prandio,
quod rex Anglie melius debebat regnum Franchie
optinere quam rex qui tenebat; fuitque ductus Pari-
sius et facta de eo publica justicia, talis quod trunca-
tus fuit cruribus et brachiis et capite. Et hoc factum
fuit Sabbato post festum sancti Johannis.
Anno m° ccc° xlvj0, dominus de Goumenies movit
guerram contra episcopum Cameracensem et fecit
plures insidias ac insultus et captiones hominum et
bestiarum circa Castrum in Cameracesio, ubi erat
episcopus. Una autem die dominus de Goumenies...”
|
|
6 |
|
“...CHRONIQUE.
173
[1347]
regis advocatus; iste iniit consilium secretum cum
uno barone, domino Johanne de Chalon1, ut proderet
et traderet civitatem Laudunensem in ejus manibus et
etiam in manibus Anglicorum; et ordinaverunt modum
proditionis. Qui clericus confecit litteras quas per
unum, quem tenebat sibi familiarem et secretarium,
misit regi Anglie porrigendas, in quibus mandabat
totam proditionem et omne illud quod facere intende-
bat. Sed Dominus, qui est cognitor secretorum, nolens
perire tam nobilem civitatem, immisit in cor nuntii
deferentis litteras supradictas ut eas portaret domino
regi Franchie, et sic fecit. Qui quidem clericus scivit
quod fraus et pro[fol. 120 v°]ditio sua erat cognita; fugit
et latuit, et assumpsit Remis in ordine karmelitarum
habitum regularem, dicens se esse sacerdotem, qui non
erat, audiebatque confessiones; et interim ubique que-
rebatur; tandem fuit repertus, captus et adductus in
civitate Laudunensi; et in die sancto Pasche2, in cons-
pectu tocius populi...”
|
|
7 |
|
“...suis appropinquaverunt. Al alii resistentes ipsos
aliquantum retrocedere coegerunt. Tune milites et sui
voce magna clamaverunt: « Flandre le Lyon, Flandre
le Lyon », invadentes adversaries cum ingenti impetu,
occisis in foro et in plateis civitatis quampluribus,
aliis fugientibus hac et iliac, et multis in fluvium Scalde
salientibus et submergentibus, ibidem moriendo; et
sic obtinuerunt victoriam dicti milites. Capitaneus
autem sepe nominatus fugit in domum unius pistoris,
ubi repertus fuit in uno parvo furno, et extractus atque
detruncatus tibiis, adductusque in presentia dictorum
militum; et ibi in foro confestim est occisus. Et sic
vere prophetavit quod forum esset suum cimeterium.
Dicti autem milites, obtenta sic victoria, tocius ville
habuerunt dominium, et omnes tam viri quam mulie-
res eis obedierunt, tam illi qui extra erant quam illi qui
remanserant. Fuitque dicta victoria comiti nuntiata,
qui remisit ad eos, ordinationem ville et personarum
eisdem committendo. Fuitque in villa...”
|
|
8 |
|
“...audivimus et que in patria Flandrie temporibus nos-
tris evenerunt. Quis unquam ista audivit? quis vidit
talia? quis hóe excogitare potuit ut Flandrensis popu-
lus, prevalentibus malignis et perversis, et tota patrie
communia, quibus in suis perversitatibus bonos con-
sentire oportebat, tam propter timorem vite sue
quam perditionem bonorum suorum, tam diu ambu-
lans in tenebris et habitans in regione umbre mortis,
populus tam rebellis, gens sine capite, modo volens
unum, modo aliud, nunquam in uno proposito perma-
nens, semper paratus se coadunare ad malicias et ad
guerras, nulli obediens nisi illis quos eligebant et qui
sibi placentia loquebantur et pro sue libito voluntatis,
qui etiam, expulso Ludovico, comité et domino suo
proprio, pepigerunt fedus autoritate propria cum rege
Anglie, cum duce Brabantie, cum comité Hannonie et
aüis principibus [fol. 134 v°] et baronibus contra
illustrissimum principem dominum Philippum, regem
Franchie, et qui pluries extra patriam Flandrensem,
in sede...”
|
|
9 |
|
“...discretis et venerandis examinantes eos super
propositis et dictis in predicatione antedicta a dicto
fratre, et super hoe deliberaverunt; et fecerunt publi-
care quod totus clerus et religiosi omnes et populus,
processionem faciendo, convenirent nudis pedibus sine
camisiis die Martis proximo venientis2 et fieret pro-
cessio in parrochiali ecclesia Beate Katherine, a quo
loco redirent in monasterium Sancti Martini, ibique
predicaretur verbum Dei. In qua processione porta-
tum fuit a domino decano cum uno alio canonico
sacerdote sacratissum sacramentum corporis Domini
nostri Jhesu Cristi; conveneruntque omnes in dicto
monasterio; non tamen fuit tanta [multitudo], sicut fue-
rat in Dominica precedenti. Frater autem Robertus, de
ordine Sancti Augustini, verbum Dei predicavit, as-
sumpta materia de surdo et muto sanato a Domino nostro
Jhesu Cristo, et elegantissime et solertissime exposuit
virtutes laudando et vicia reprobando. In fine autem
sermonis, faciendo commendationes et orationes, ut
moris...”
|
|
10 |
|
“...Sues-
sionensem civitatem; sed quare non iverunt, et per
que loca atque villas transierunt, et ea que sibi accide-
runt, non interest mea scire aut scribere, ipsi Deo et
mundo reddant pro se ipsis rationem. Duces eorum
et capitanei fuerunt electi de omnium consensu viri
discreti Johannes de Lyaucourt, armiger, Johannes
Mackes, Johannes Wauckiers et Jacobus de Malda pro
Wilhelmo Pestiel; ad preces autem prepositi et guber-
natorum civitatis, prior domus fratrum de ordine
Beati Augustini, assumpto uno socio, iverunt cum
eisdem cum duobus aliis presbiteris secularibus, ad
audiendum confessiones et, si necesse esset, sacra-
menta ministrandum. Unus autem canonicus Sancti
Nicholai de Pratis, vocatus Egidius Monachus, societa-
tem eis tenuit de sua voluntate.
Miro modo et inénarrabili viri ac mulieres seculares
toto illo tempore in tantam devotionem devenerunt,
quod non est facile ad credendum, quia multi et muite
instinctu divino, hoe Deus det, mutaverunt [fol. 19]
suas vestes et sua ornamenta;...”
|
|
11 |
|
“...omnibus peccatis de quibus recordabimur faciendi
contritionem et confessionem generalem. Item faciendi
de bene acquisitis testamentum sive ordinationem;
debita solvere vel assignare, et facere restitutionem
de alieno. Item ponemus nos in statu pacis, et emen-
dabimus et indulgebimus. Item pro juribus sancte
Ecclesie, honore et libertate, fide, doctrina et lege
defendere, tenere et servare, corpus et possessiones
exponemus. Item recognoscendo quod omnes sumus
ex una materia creati, redempti uno pretio, dotati
uno dono, debemus unus alterum fratrem appellare et
quod nullus suum socium nominabit. Item intrantes
debent a suo curato petere licentiam et ab ipso crucem
recipere, et ab uxore sua legitima petere licentiam, et
in obedientia alterius se ordinare et se ipsum discipli-
nare triginta tribus diebus cum dimidio, sedere non
super plumas, jacere sine linea et sine pluma, tenere
silentium, [fol. 21] nisi fiat per licentiam, elemosi-
nas recipere et a nullo petere, intrare in hospicium de
licentia...”
|
|
12 |
|
“...et cereos preibant; et tune sequebantur, sicut
erant ordinati et secundum quantitatem eorum et loei
continenciam; et incipiebant facere circulum et habe-
bant cantilenam ordinatam secundum suum ydioma,
quam cantilenam incipiebant cantores ordinati, ceteris
una voce respondentibus1; et faciebant circulum, can-
tando et respondendo, et cantores et respondentes se
verberando, et erat cantilena facta tali modo quod
tribus vicibus sternere se debebant; et quando venie-
bant ad primum passum omnes in uno momento toto
corpore et pectore se prosternebant et de brachiis et
toto corpore crucem faciebant; et, surgentes super
[fol. 22 v°] genua, diversas afflictiones faciebant, in
tantum quod videntes mirabantur, etflebant, et compa-
tiebantur eorum labori; et sic faciebant in secunda et
in tercia vice, cantoribus in medio circuli cantantibus,
in quibus erant duces eorum, curati scilicet aut reli-
giosi Mendicantes religionum diversarum. Factis autem
circulis et afflictionibus suis, prosternendo et verbe-...”
|
|
13 |
|
“...ymaginem beate Virginis in aliquo loco
cantum suum finiebant. Nee est pretereundum, quod
alique societates una plus quam alia afilictiones diver-
sas faciebant. Et, predictis adimpletis, omnes ibant in
platea civitatis, divites et pauperes, expectando si ali-
quis eos invitaret aut vocaret ad suum hospitium. Et
sic invitati et vocati recedebant de licentia superio-
rum; et cum non vocatis superiores remanebant,
donee essent recepti in hospiciis. Nee aliquis eorum
poterat comedere aut remanere in uno loco nisi una
vice, — aut suis sumptibus, si plus remanerent, —
faciendo tarnen sicut in suis ordinationibus supradictis
continetur. Etquamdiu fuit tempus amenumetsiccum,
predicta in plateis publice faciebant; quando autem
venit tempus pluviale, tune in ecclesiis, claustris aut
diversoriis coopertis, faciebant. Quis sane mentis juxta
prenosticationem magistri Johannis de Muris predicta
non diceret esse ritum novum et apparitionem pro-
phetarum?
De devotione populi Tornacensis virorum ac mulie-...”
|
|
14 |
|
“...256. GILLES LE MUISIT. [ÏS^]
Item quod fosse sint profunde sex pedibus et
locelli non elevati, et quod in qualibet parrochia
sint semper parate tres fosse. Item quod in vigi-
liis et in missa fiant ift ecclesiis [fol. 30] exequi^,
uno pallio posito super stramina, sicut fit in sërviciis,
et luminare secundum possibihtatem et voluntatem
amicorum; et quod in exitu eCclesie non conveniant
in domibus defunctorum, nee* ponantur banni aut
sedes in vicis, nee fiant alia consueta.
Item quod nullus de nigro vestiatur 'nisi pater, fra-
ter, maritus aut infantes, nee fiat convivium excedens
pro decem scutellis.
Item fuit proclamatum quod nullus post'nönam
in die Sabbati opereretur de quocumque opere, nee
venderet aut emeret; item quod in die Dominica
nichil venderetur nisi victualia; item quod non essent
factores aut venditores taxillorum, nee quod ullus
jocus fieret quoquomodo, ubi currerent aut essent
taxilli; et quod in talibus nee in aliis nulla essent,
sicut esset consuetum, de Deo nee de Sanctis...”
|
|
15 |
|
“...reliqui, ita quod in una domo decem
sepissime et plures de una domo vitam finiebant; et in
multis domibus canes eciam et murilegi moriebantur.
Sic nullus dives, mediocris sive pauper, erat securus,
sed unusquisque omni die Domini voluntatem expec-
tabat. Et pro certo curati ac capellani, confessiones
audientes et sacramenta ministrantes, clerici etiam
parrochiarum et cum eis infirmos visitantes, de tali-
bus multi decesserunt.
Et est sciendum quod in monasterio Sancti Petri
Hannonensis1, quia in uno feretro erant reliquie de
sancto Sebastiano, prout fuit divulgatum, tanta multi-
tudo populi, in tempore quo vigebat mortalitas, ibi
conveniebant et confluebant, nobilium videlicet mili-
tum, matronarum, personarum ecclesiasticarum, cano-
nicorum et religiosorum quorumcumque ordinum, et
etiam tocius populi utriusque sexus, quod videre fuit
devotissimum et mirabile; sed cessante aliquantulum
mortalitate post festum Omnium Sanctorum2 cessavit
peregrinatio et devotio. In monasterio eciam Sancti
Medardi...”
|
|
16 |
|
“...quod
regnum suum vacuaretur de personis, aliasque pere-
grinationes universas ad Sanctum Jacobum et ubique
impediendo. Nee valebat aliquis [fol. 33] exire regnum
sine regis littera vel mandato.
Oratio facta ad sanctum Sebastianum pro morta-
LITATE QUE VIGUIT ANNO M° CCC° XLVIIII.
O Sancte Sebastiane,
Semper vespere et mane...
... Quod mercedem habeamus
Et martyrum consortium
Et Deum judicem pium.
COPIA QUORUMDAM VERSUUM IN UNO LIBRO REPERTORUM :
Frequenter cogitans de factis hominum...
... Et loca repetunt nee grata bestiis.
QuEDAM AUCTORITATES VETERES REPERTE IN UNO LIBRO.
Yera ad Deum confessio...
... Rari sunt qui hoe sciant et verum est1.
i. Nous n’avons pas cru devoir publier ces poésies, qui ne
présentent pour 1’historien qu’un intérêt médiocre....”
|
|
17 |
|
“...ANNALES.
301
[1351]
Accidit au tem quod, completo dicto negotio, duo
de inquisitoribus, cives Gandenses et scabini, de Cur-
traco ibant Gandavum; quidam autem miles, vocatus
dominus Gerardus de Stienues, qui fueratproclamatus
et bannitus, cum suis in via ipsos invasit et interfecit
cum uno famulo; quod factum gravissimumest reputa-
tum pro eo quod per inquestam facta fuerat justitia.
Veneruntque de Gandavo plures missi in Curtracum
et de Brugis et de Ypris, et, habito consilio, expecta-
verunt adventum comitis qui erat Parisius; post cujus
regressum, deliberatione habita ipso presente, domus
dicti mi litis est combusta.
Anno illo scilicet mil[l]esimo ccc°lj°, reverendus pater
dominus Philippus, Tornacensis episcopus, venit et
intravit in suo jocondo adventu in Tornacum, descen-
dens in monasterio Sancti Martini; venitque processio
canonicorum, ut moris est, contra eum, et in ecclesia
Beate Marie sollempniter celebravit, dictaque die fecit
suum festum in domo episcopali, et fuit apparatus...”
|
|
18 |
|
“...post dic-
tum festum Purificationis5. Que ordinatio universali
populo multum displicuit, quia pejus venit super malum;
nam omnia, ut dicebant viatores et mercatores, sicut
prius cara erant ultra modum. Et cessavit lucrari
communitas, pro eo quod mercatores quid facere nes-
ciebant, et dicebant quod moneta nova equipollebat
monete precedenti; in tantum quod in principio men-
sis martii cepit moneta mutari et de die in diem cres-
cere in prejudicium mercatorum et omnium aliorum;
et parum erat in uno statu quin semper mutaretur.
Anno etiam illo videlicet m°ccc°lj0, reverendus pater
1. 2 février 1352 (n. st.).
2. Déclaration du 23 janvier 1352 (n. st.). Cf. Saulcy, Docu-
ments monétaires, t. I, p. 301.
3. Déclaration du 3 février 1352 (n. st.). Cf. Saulcy, op. cit.,
t. I, p. 302.
4. Déclaration du 4 février 1352 (n. st.). Cf. Saulcy, ibid.
5. 4 février 1352 (n. st.)....”
|
|
19 |
|
“...ginis gloriose jprivatas missas dixi, et quia uno facto
vidi me inhabilem ad celebrandum, quia oculi mei
erant pejorati et impediti, ab ilia die usque ad tempus
in quo visum recuperavi, a celebratione missarum
abstinui; et in illo tempore obcecatus fui totaliter,
portans per Dei gratiam quod Deus donabat patien-
ter. Et ad evitandam ociositatem et ne essem impa-
tiens multa in latino et gallico feci registrare, expen-
dens in talibus tempus meum, unde multi super
patientia mea mirabantur; et toto tempore illo hylaris
eram et semper gaudens, abstinens me per Dei gra-
tiam, juxta posse meum, a viciis universis. Modo
sciant futuri quod quidam magister de Alemania venit
in Tornacum et, visis [fol. 51] oculis meis, promisit
cum Dei adjutorio me curaturum. Consideratis omni-
bus que michi dixit, finaliter contra consilium propin-
quorum et amicorum meorum omnium ego acquievi
ejus consilio, ita quod Dominica post Exaltationem
sanctc Grucis in uno oculo et feria quinta sequenti1 in
alio permisi...”
|
|