1 |
|
“...[1307] CHRONIQUE. 41
gubernatores, et omnes, tam ribaldi quam alii, nulla
arma habentes, illis se junxerunt; quorum quidam capi-
taneos se facientes, communiam talem ad hoe induxe-
runt ut venirent in foro et, verberatis collectoribus
tallie, se congregaverunt et iverunt ad portas, eas
dependendo et in fossatis jaciendo. Et incontinenti
tota alia communitas et ribalditas, [fol. 58 v°] mutuo
se ad malum faciendum provocantes, tota ilia die
mirabiliter gesserunt se. Ex quo gubernatores, poten-
tes et divites, merito fuerunt stupefacti; et dominus
episcopus, prelati et curati, citius quam potuerunt,
recesserunt. Fuitque civitas tota illa nocte in maximo
periculo quia tota illa nocte tanquam furibundi, modo
hue, modo illue, se adunabant; et plus mali quam boni
audiebantur. Summo mane iverunt in domibus cones-
tabulariorum, et acceperunt signa ville, et venerunt
in foro quia nullus eis resistebat; et fuerunt maxima
copia; et iverunt ad domos gubernatorum, et cepe-
runt eos et omnes qui de lege...”
|
|
2 |
|
“...quibus non potest esse certus numerus et quod lon-
gissimum esset scribere aut enarraré. Et ibi dicebatur
flos Franchie cecidisse et in speciali recolo de pluri-
bus qui ibidem mortui sunt, videlicet Godefridus, fra-
ter ducis Brabantie, dominus de Fienes, Egidius d’An-
toigne, Mikael de Haernes, dominus de Falevi, dominus
de Aspremont, dominus Henricus de Ligni, dominus de
Bandresen, dominus de Wesemaille, dominus Radul-
phus de Trieves, castellanus Insulensis, dominus Bal-
duinus d’Aubecicourt. Quorum anime et omnium alio-
rum qui in conflictu ceciderunt, in pace requiescant!
Anno illo post victoriam habitam juxta Cortracum
a Flamingis, Flandrenses se coadunaverunt; et quia
comes Guido, Robertus et Guillelmus, filii ejus, et
milites, superius nominati, erant in prisionibus, et Phi-
lippus, filius comitis, erat absens, omnes concorditer
assumpserunt duces et superiores dominum Johan-
nem Namurcensem et Guidonem, fratrem ejus, filios
dicti comitis Guidonis. Qui, collecto Flandrensi exer-
citu...”
|
|
3 |
|
“...tota2.
[Fol. 93.] Ab anno m° ccc° vicesimo octavo et post,
Ludovicus, comes Flandrie, post victoriam habitam a
domino rege Francie Philippo in valle Casletensi, dic-
tus comes patriam Flandrie gubernavit; habuit tarnen
consiliarios de Burgondia et alios, qui non erant de
natione Flandrensi, quorum consilio utebatur, et per-
tractabat suos subditos satis dure; super quo tota
patria cepit murmurare. Et hoc fuit causa commotio-
num et rebellionum contra dictum comitem que pos-
tea evenerunt.
Anno Domini m° ccc° vicesimo nono, circa festum
Penthecostes3, fuit facta convocatio Ambianis prelato-
rum, baronum et principum Franchie, presentibus ibi-
dem Philippo, rege Franchie, et Eduardo, rege Anglie.
In quorum omnium presentia predictus Eduardus fecit
1. « Cum quasi quatuordecim sibi fatue adherentibus ipsum
et domum pariter combusserunt. » (Continuateur de Nangis,
éd. Géraud, t. 1, p. 103.)
2. La note suivante se trouve a 1’année 1328 dans le Cartu-
laire 89 (fol. 44 v°) des Archives de Mons :...”
|
|
4 |
|
“...fuerunt Parisius publicata3; misit etiam statuta
super Minores et quosdam alios ordines.
Anno m° trecentesimo tricesimo septimo, imposuit
comes Flandrie super dominum Sigerum de Cur-
traco4, militem et civem Gandensem, quod ipse miserat
et receperat litteras regi Anglie; quo negante, fecit
eum poni in prisionem. Filiusque ejus turbatus ivit ad
regem Anglie et cum eo est moratus; comesque Flan-
drie dixit quod erat de consilio et consensu sui patris
et fecit patrem decollari5; unde Gandenses, quorum
1. « Qui fuerat prepositus Parisius et postea in numero
magistrorum regalis palatii sublimatus. » Continuateur de
Nangis, éd. Géraud, t. II, p. 153; cf. en outre Grandes Chro-
niques, éd. P. Paris, t. V, p. 365-366.
2. 21 juillet. — Ce texte est identique k celui de Jacques
Muevin (éd. De Smet, dans Corpus Chronicorum Flandrie,
t. II, p. 468).
3. II a déji été question plus haut (p. 106) de ces statuts.
4. Grand-père maternel de Jacques d’Artevelde.
5. L’exécution eut lieu le 21 mars 1338. Le...”
|
|
5 |
|
“...120
GILLES LE MUIS1T.
[1339]
castello albo (sic); et fuerunt duces eorum undecim de
civibus Tornacensibus, quorum unus fuit Gonterus de
Galona quem rex propria manu fecit ibidem militem.
Qui venientes se presentaverunt regi et consilio ejus
et principibus, et recepit eos rex cum suis gratiose1.
Et statim in dicta die fuit ad arma proclamatum, et
fuit rex armatus, et totus exercitus et acies ordinate
ad pugnandum; sed rex Anglie cum suo exercitu se
elongavit et fugit in Brabantiam et in Flandriam2. Et
rex Franchie, dolens quod rex Anglie sic fugerat, licen-
tiavit suos. Et Tornacenses reversi sunt et venerunt
in Tornacum in die Animarum3 et rex rediit versus
civitatem Parisiensem.
Anno m° trecentesimo tricesimo nono, in festo
Purificationis beate Marie4 erat comes Flandrie in Gan-
davo et tres ville, et tota patria Flandrensis, et obe-
diebant omnes Jacobo de Artevelde. Et tunc dux
Brabantie et comes Hannonie, et consilium tocius
1. Cf. Jacques Muevin, éd. De Smet, dans Corpus Chronico-...”
|
|
6 |
|
“...mirati quomodo rex Fran-
chie potuit ea que in predictis treugis sunt contenta
concordare et in eis consentire, quia nunquam visum
fuerat quod exinde secutum est. Nam rex Franchie in
toto regno suo arrestavit et levavit toto illo tempore
possessiones, redditus et omnia bona baronum, mili-
tum et omnium illorum qui fuerunt sibi contrarii et
cum suis inimicis, et etiam bona ecclesiastica et spiri-
tualia de personis ecclesiasticis, videlicet capitulorum,
monasteriorum etecclesiasticarum personarum quorum
capita sunt extra regnum suum. Comes etiam Hannonie
simili modo in suo comitatu levavit bona militum,
civium et aliarum personarum que fuerunt cum rege
Franchie et pro parte ejus, et etiam bona ecclesiastica
et spiritualia de personis, capitulis et monasteriis.
Jacobus autem de Artevelde et Flandrenses in tota
patria, simili modo ut premissum est, levaverunt,
cer[fol. 105 v°]tis personis ad levandum deputatis.
Anno m° trecentesimo quadragesimo primo, fuit
parlamentum apud Anthonium; et fuerunt...”
|
|
7 |
|
“...post in
festo Katharine4 sex milites et quatuor armigeri de
Britannia fuerunt ibidem decollati5. Et alia multa illo
anno evenerunt que nescivi.
Anno m° trecentesimo quadragesimo quarto, in
villa Gandensi, presente Jacobo de Artevelde, fuerunt
discordes textores contra fullones, et fuit conflictus
magnus inter eos; et obtinuerunt textores victoriam;
et ceciderunt plus quam trecente persone et multi
vulnerati; et fuit Jacobus de Artevelde ex parte texto-
rum.
1. La formule de roboration : a In quorum omnium testimo-
nium... » fait ici défaut. Elle manque également dans Robert
d’Avesbury [loc. cit.), qui donne ie texte francais.
2. Le scribe a oublié un « .x. ». Cf., au sujet de la date
de ce document, Froissart, éd. Luce, t. III, p. ix.
3. Ce doit être Clisson, qui fut décapité le 2 aoüt 1343.
[Froissart, éd. Luce, t. Ill, p. ix, note 3; Grandes Chroniques,
éd. P. Paris, t. V, p. 429-430.)
4. 25 novembre.
5. Selon Froissart (éd. Luce, t. Ill, p. x, note 1), 1’exécution
des six chevaliers...”
|
|
8 |
|
“...expressum.
De principibus autem cum rege Francie existentibus
ceciderunt in bello et in conflictu antedicto rex Boe-
nde, Karolus, comes d’Alenchon, frater regis Franchie,
Ludovicus, comes Flandrie, comes Blesensis, comes de
Halecourt, comes de Saussoire, comes de Saumes, dux
Lotharingie, dominus Theobaldus de Moruel, dominus
de Soiecourt et alii quamplures nobiles portantes tor-
nikellos1, ad numerum, ut dicebatur, ducentorum. De
parte autem regis Anglie ceciderunt quamplures prin-
cipes et nobiles quorum nomina ignoro, et de aliis
Anglicis et sagittariis maxima multitudo.
Multi autem de predicto bello multa dicunt super
quibus fidem non adhibeo, et idcirco narrationi mee
pono finem.
Bex autem Franchie qui fuit Ambianis licentiavit
gentes suas usque ad diem sancti Remigii2. Et misit
gentes armorum ad Sanctum Odomarum, ad villam
Bolonie, ad Betuniam, Insulis, Douaci, Attrebati et in
Tornaco.
Item fecit Karolus de Boemia ducere patrem suum
in patriam suam ad sepeliendum3.
1. Tournicle, tunique,...”
|
|
9 |
|
“...expressum.
De principibus autem cum rege Francie existentibus
ceciderunt in bello et in conflictu antedicto rex Boe-
mie, Karolus, comes d’Alenchon, frater regis Franchie,
Ludovicus, comes Flandrie, comes Blesensis, comes de
Halecourt, comes de Saussoire, comes de Saumes, dux
Lotharingie, dominus Theobaldus de Moruel, dominus
de Soiecourt et alii quamplures nobiles portantes tor-
nikellos1, ad numerum, ut dicebatur, ducentorum. De
parte autem regis Anglie ceciderunt quamplures prin-
cipes et nobiles quorum nomina ignoro, et de aliis
Anglicis et sagittariis maxima multitudo.
Multi autem de predicto bello multa dicunt super
quibus fidem non adhibeo, et idcirco narrationi mee
pono finem.
Bex autem Franchie qui fuit Ambianis licentiavit
gentes suas usque ad diem sancti Remigii2. Et misit
gentes armorum ad Sanctum Odomarum, ad villam
Bolonie, ad Betuniam, Insulis, Douaci, Attrebati et in
Tornaco.
Bern fecit Karolus de Boemia ducere patrem suum
in patriam suam ad sepeliendum3.
1. Tournicle, tunique,...”
|
|
10 |
|
“...montem usque ad defensiones, et ibi manum ad
manum cum adversariis pugnaverunt. Et fecit insultus
fortis, et ceciderunt plures ex utraque parte, maxime
dominus de Mailli2 et plures milites; et muite arma-
ture et scutiferi fuerunt vulnerati; sed illi de Sancto ,
Odomaro propter defectum sagittarum sunt reversi.
[Fol. 122 v0.] Anno eodem m° trecentesimo quadra-
gesimo septimo, Flandrensibus existentibus ante Betu-
niam, quedam patria vocata d’Aleus Sancti Vedasti se
reddidit Flandrensibus. Post quorum recessum, tertia
1. Selon Robert d’Avesbury (éd. Thompson, p. 384), Jean de
Normandie commandait 1’expédition.
2. Ce doit être Payen de Mailli, qui fut sénéchal de Périgord.
Cf. Chronique normande, éd Molinier, p. 264, note....”
|
|
11 |
|
“...ociositatem et ne essem impa-
tiens multa in latino et gallico feci registrare, expen-
dens in talibus tempus meum, unde multi super
patientia mea mirabantur; et toto tempore illo hylaris
eram et semper gaudens, abstinens me per Dei gra-
tiam, juxta posse meum, a viciis universis. Modo
sciant futuri quod quidam magister de Alemania venit
in Tornacum et, visis [fol. 51] oculis meis, promisit
cum Dei adjutorio me curaturum. Consideratis omni-
bus que michi dixit, finaliter contra consilium propin-
quorum et amicorum meorum omnium ego acquievi
ejus consilio, ita quod Dominica post Exaltationem
sanctc Grucis in uno oculo et feria quinta sequenti1 in
alio permisi in eis artem suam exercere. Qui cum
parvo dolore et cito transacto cum quodam instru-
mento ad modum acus est operatus, discooperiens
1. Ce dimanche fut le 18 septembre 1351 et le jeudi le 22....”
|
|