1 |
|
“...6
GILLES LE MU1S1T.
[1265]
Accidit autem quodam tempore quod debebant simul
prandere dicte tres sorores, dueque juniores laverunt
simul et non vocaverunt secum sororem suam primo-
genitam, dominam comitissam, dicentes ad invicem
quod non deberet comitissa lavare cum reginis; hoe
videns et audiens, soror earum multum est indignata
et turbata. Yespere autem facto, fuit in lecto cum
comité, marito suo, et cepit fiere et lugere, et gemi-
tus magnos emittere; unde comes admiratus requisivit
[fol. 47 v°] ab ea causam talium luctuum et gemi-
tuum, illaque intimavit sibi de lavatione predicta dua-
rum sororum suarum et de verbis que dixerant.
Comes autem dixit ei amicabiliter : « Soror, ne tur-
beris, quia de cetero non cessabo nee quiescam donee
fecero te reginam, sicut sunt sorores tue supradicte. »
Eodem tempore Mainfredus et Conrardinus, nepos
ejus, de genere Frederici imperatoris, qui fuit condemp-
natus, moverunt magnam guerram contra dominum
papam1, dominos cardinales et Romanam ecclesiam...”
|
|
2 |
|
“...suo consilio, commisit istud negotium exse-
quendum fratri suo Karolo, comiti Andegavensi, et
quod de gentibus et necessariis sibi provideret, et
celerius recto itinere domino pape et cardinalibus et
Sancte Ecclesie subveniret, et ibi se presentaret, ad
eorum inimicos impugnandos et repellendos.
Comes autem gaudens, onus istud letus suscipiens,
in brevi complevit quod sibifuerat imperatum, et, vale
faciens domino regi, iter arripuit; et secnti sunt eum
nobilium et ignobilium maxima multitudo, primo quia
dominus papa et Curia magnas indulgentias venientibus
concesserant, et etiam quia princeps erat nominatissi-
mus et curialis, in armis expertus et virtutum floribus
pre ceteris perornatus. Transivitque montes et Alpes,
et totam Lumbardiam, et Toskaniam, atque Romaniam1;
et, antequam posset ad dominum papam pervenire,
multos in dictis patriis reperit contrarios et rebelles,
et plures habuit insultus quia signum armorum suo-
rum discoopertum portabatur. Victisque omnibus sibi
contrariis, pervenit...”
|
|
3 |
|
“...forum, eccle-
siamque Beate Marie visitavit, et, in monasterio veniens,
ibidem per aliquos dies pernoctavit. Fueruntque sibi
multa jocalia presentata; inter cetera fuerunt electe
de nobilioribus et pulcrioribus matronis et uxoribus
civium, et de domicellis et filiabus eorumdem, que
mappas et manutergia in magna copia presentarunt,
quod donum ob reverentiam et amorem earum rece-
pit, omnia alia preter comestibilia refutando. Fecitque
Curtraci suam visitationem et recessit anno m° cc0 octo-
gesimo primo. Et post reversus est in Franciam, et
postea in Cycilliam. Et decessit ab hac vita anno m° cc0
octogesimo quarto.
Anno m° cc0 octogesimo quarto, Petrus, rex Arra-
gonie, fretus consilio, ut dicitur, malignorum, contra
dominum papam, dominos cardinales et Romanam
Curiam movit causam, et fuit grandis altercatio inter
eos et renuit dictus Petrus obedire. Ob quam causam
dominus papa fecit monitiones et processus contra
eum et finaliter eum condempnavit, excommunicans
omnes illos et illas qui nominarent...”
|
|
4 |
|
“...castellana pre dolore mortua est, et quia nullum de
came propria habuit heredem, Balduinus, patruus
ejus, dominus de Landas, tribus fratribus suis mor-
tuis, et junior, de tota terra heres fuit; dictusque
Ingelrannus processu temporis tantum laboravit quod
dictus Balduinus omne jus, quod habebat in Mauritania
et castellania, regi vendidit; et sic fuit et adhuc est
regi et regno applicatum1.
Et audivi a pluribus quod deceptor castellane fuit
vivus in fossa suffocatus.
Anno m cc octogesimo nono venit primo in Tor-
naco, tanquam advocatus Tornacensis [fol. 51 v°],
Hellinus d’Armentires.
Anno m° ccc° secundo, mortuo Hellino d’Armen-
tieres, venit successor ejus, dominus Anselmus de
Aigremont, tanquam advocatus Tornacensis.
III
BA. QUE SEQUUNTUR GURAVl INSERERE IN PRESENTI
OPUSCULO AD NOTIGIAM FUTlTRORUM, DE ECCLESIA
Beate Marie Tornacensis et de quibusdam acci-
DENTIBUS, AC ETIAM DE PONTIFICENTIBÜS DOMINIS
EPISCOPIS QUI PREFUERUNT IN PREFATA ECCLESIA ET
DIOCESI, A TEMPORE VENERABILIS PATRIS DOMINI...”
|
|
5 |
|
“...22 GILLES LE MUISIT. [1219-1267]
Marvis, canonicus et de gremio ecclesie. Vidi autem
religiosos monachos et plures personas seculares que
se vidisse eum asserebant et quod antistes fuit reli-
giosus, visitans et predicans in ecclesiis, pauperes
recreans, et qui omnibus bonis operibus insudabat;
cujus anima in pace requiescat. Deditque prebendas
et beneficia personis iitteratis et bene moriginatis,
prefuitque circiter annis triginta duobus.
Anno m°cc° quinquagesimo primo, postquam domi-
nus episcopus de Marvis viam universe carnis ingres-
sus est, decanus et capitulum concorditer elegerunt
dominum Walterum de Cruce, concanonicum suum et
de gremio ecclesie, qui fuit litteratus et de nobili pro-
genie, sequens in omnibus bonis operibus predeces-
soris sui vestigia; et tempore suo multos litteratos et
valentes personas in ecclesia de canonicatu preben-
davit, et inter ceteros quatuor nepotes suos: Walterum
de Manso, cantorem, Egidium de Cruce, cancellarium,
Walterum Hunghier et Johannes de...”
|
|
6 |
|
“...[1300-1324] CHRONIQUE. 29
maximis expensis necessaria ad suum festum facien-
dum. Et elegit hoc fieri in monasterio nostro Sancti
Martini, quod antea visum non fuerat; sed suas dedit
litteras quod propter hoc sibi aut successoribus suis
nullum jus acquiratur.
Anno igitur m° ccc° primo, vicesima quarta die
maii venit; veneruntque cum eo Robertus, comes
Attrebatensis, comes Hu-[fol. 54 v°] go Sancti Pauli,
Jacobus, frater ejus, dominus de Lutosa et Con-
dato, cum nobilibus et militia multa nimis; et dicitur
expendisse ad summam decem millium librarum
Turnocensium (sic). Fuitque homo mitis et affabilis,
de corde nobili, amans venatores et bestias, suum
officium spirituale gratiose exsequendo. Prefuit au-
tem annis circiter [viginti quinque]1 2 *; postmodum
autem per dominum papam ad episcopatum Camera-
censem est translatus.
Anno Domini m° [ccc° viges. sexto]8, postquam
dominus Guido de Bolonia episcopus fuit de Tornaco
translatus ad episcopatum Cameracensem, dominus
papa contulit episcopatum...”
|
|
7 |
|
“...[1274-1283] CHRONIQUE. 35
lum. Famuli autem fuerunt tracti per equos, et ad jus-
ticiam ducti, et suspensi in Tornaco.
Anno m° ducentesimo septuagesimo septimo, guber-
natores civitatis Tornacensis inceperunt turres et
muros facere, et fecerunt supra fluvium Scalde, a porta
Burdelli usque ad portam vocatam Kokriel.
Anno m° ducentesimo octogesimo primo, [fol. 56 v°]
raagna pars hominum texentium conspiraverunt con-
tra rectores civitatis; et fuerunt aliqui capti, e(t) qui-
bus unus, Roussiaus Likos nominatus, fuit per equos
tractus et suspensus.
Anno m° ducentesimo octogesimo secundo, secun-
dum consuetudinem ab antiquo approbatam, cives et
filii civium divitum concorditer unam rotondam tabu-
lam concordarunt et regem elegerunt; et fuit rex
electus Johannes dictus Lidans.
Anno m° ducentesimo octogesimo tercio, gubernato-
res civitatis Tornacensis, communia, ut moris est,
convocata, dixerunt et ostenderunt quomodo alie civi-
tates, et ville, et castra habebant festum solempne
annuale, et...”
|
|
8 |
|
“...60
GILLES LE MUISIT.
[1301]
Anno ra0 trecentesimo primo, Gandenses, videntes
quomodo dominus comes et filii ejus et milites an-
[fol. 79 v°]tedicti se posuerunt in voluntate regis et
in sua prisione, habitis pluribus parlamentis, per
bonos mediatores promiserunt sicut alie ville et patria
promiserant, et rex recepit eos sub certa forma.
Anno igitur illo, xviij* die mensis may, paratis
necessariis, dominus rex Franchie, vallatus consilio
baronum atque nobilium, cum magna comitiva venit
et cum eo domina regina; et descenderunt et iverunt
per Gurtracum in villam Gandensem, ubi fuerunt hono-
rifice recepti; et Gandenses et tota patria regi fece-
runt homagium. Post quod factum iverunt Brugis qui,
recipientes eum honorifice et gratanter, regi et regine
plurima dona optulerunt et dederunt; postea iverunt
versus villam de Ypris ubi etiam gratanter sunt
recepti.
Anno predicto videlicet m°ccc° primo, dominus papa
Bonifacius, affectum habens ad Flandrenses; comitem
et ejus liberos, compatiens eis...”
|
|
9 |
|
“...62 GILLES LE MUISIT. [1301-1302]
Anno etiam illo videlicet millesimo trecentesimo
primo, quando dominus rex cum regina fuit in Flan-
dria; ut superius est premissum, conestabularius,
dominus de Neella, qui gubernaverat patriam, cum
rege recessit. Dominus autem Jacobus de Sancto
Paulo, qui erat avunculus dicte regine, ad requestam
regine, fuit loco dicti conestabularii institutus Flan-
drie gubernator. Et quia non est secutus vestigia
conestabularii in miti gubernatione, sed durius eos
portabat in verbis atque factis, coperunt impacientes
esse et murmurare.
Anno m° trecentesimo secundo, illi de Gandavo
ceperunt contra regem et contra gentes suas, que eos
gubernabant, rebellare et iverunt versus villam de
Lessines, et secunda die aprilis, magno frigore
faciente, vi et per proditionem ceperunt; et earn com-
busserunt et muros funditus everterunt.
Anno predicto, videlicet millesimo ccc° secundo,
illi de Brugis, prima die mensis may1, ceperunt rebel-
lare de consilio cujusdam militis de ordine...”
|
|
10 |
|
“...homo, procurator comitis Flan-
drie et domini pape capellanus, vocatus Mikael as
Clokettes, quem dominus papa, receptis litteris de
facto, fecit vocari, quasi media nocte, et sibi ostendi
litteras sibi missas. Et per ilium scivi ita esse quia
dominus papa affectum habebat ad Flandrenses.
Quantus igitur luctus, quantus dolor fuit in Fran-
chia, lon[fol. 82 v°]gissimum esset enarrare. De nobi-
libus qui ibi ceciderunt tune temporis, aliquos redegi
in scriptis, videlicet qui ibidem mortui sunt : primo
Robertas, comes Attrebatensis, dux et princeps exer-...”
|
|
11 |
|
“...CHRONIQUE.
93
[1321]
Anno m°ccc° decimo septimo, mortuo dicto infante
Johanne qui supervixerat Ludovicum patrem suum,
Philippus, patruus ejus, successit in reg[fol. 90 v0]-
num Franchie solum annis circiter quinque; et obiit
anno m°trecentesimo vicesimo primo, et in monasterio
Sancti Dionisii sepultus est. Hic enim pacifice et mo-
deste regnavit. — Filiamque suam1 Ludovico juveni,
Domini m° ccc° xix, accessit ad monasterium istud Sancti
Martini Tornacensis et habitavit in aula ista reverendus pater
dominus Gaucelinus, Dei gratia troili [corr. : tituli] Sancto-
rum Marcellini et Petri venerabilis presbyter cardinalis. Venit
autem in crastino Nativitatis beati Johannis Baptiste (25 juin)
et recessit in festo Decollationis ejusdem (29 aoüt). Certe cum
maxima guerra esset tune in ista terra, hic per Dei gratiam pacifi-
cavitpatriam. Ergo dementia Dei pacem eternam detei. Amen.»
Nous retrouvons Ia même note, exactement dans les mêmes
termes, au fol. 66. Cf. également Jacques Muevin, éd. De Smet...”
|
|
12 |
|
“...ordinati,
quasi circa horam none, sine strepitu et quasi sub
silentio, pedites omnes, cum intentione accedendi ad
sarchinas regis, et ipsum capiendi vel occidendi; et
transierunt plura tentoria, neminem occidentes aut
concussientes, sed tacite ibant. Quos perceperunt
primo Tornacenses et ceperunt bellare contra eos,
a Tornaco vj° homines pedites, ut irent versus regem ubi
fixerat tentoria. Ductores eorum fuerunt Gonterus de Calonne,
Egidius Moutons et Simon de le Verte, equites; quartus eques
fuit Johannes Musiaus, mangnus corpore, qui propter ejus
mangnitudine fuit missus, et fuit de Tornaco oriundus. »
Jacques Muevin (éd. De Smet, dans Corpus Chronicorum Flan-
drie, t. II, p. 460) donne le même récit : « Anno itaque primo
regni sui, videlicet anno Domini m ccc xxviij, mense augusto,
idem Philippus rex, adjunctis sibi plurimis nobilibus et infinito
exercitu, exiens de Atrebato fixit tentoria versus Estruem.
Postmodum autem ivit versus Bethuniam. In octavis enim
beati Laurentii (17 aoüt)...”
|
|
13 |
|
“...CHRONIQUE.
105
[1332]
volentes nocere gubernatoribus ipsosque in multis
accusantes. Et fuit processus longus, et inqueste
plures privatim facte, et testes producti contra ipsos1.
Et sic in die translationis beati Martini2 habuerunt
gubernatores et communia arrestum contra ipsos3 4.—Et
missi fuerunt Tornaci dominus Johannes de Chasteler,
miles [fol. 93 v°], et Petrus de le Marliere, serviens
regis; et data fuit nova lex et novi gubernatores; fuit-
que dictus Petrus primo gardiator et post gubernator
nominatus. — Et duravit status ille usque ad annum
millesimum trecentesimum quadragesimum, quod civi-
tas fuit obsessa a rege Anglie, a Flamingis, ab illis de
Hannonia et Brabantia et de sibi alligatis; et, quia
cives et habitatores in obsidione ville fideliter se ges-
serunt, dominus rex reddidit ville gratias quas prius
habebat, et ampliores, in se ipsos regendo et guber-
nando, et hoc propter servitium regie majestati illa-
tum; et hoc non obstante tenentur regi in omnibus
obedire. — Articulos...”
|
|
14 |
|
“...[1337-1338] CHRONIQUE. 113
tis personis; et ibi fuit captus frater comitis Flandrie
spurius et ductus in Angliam1.
Anno m° trecentesimo tricesimo septimo, intrante
quadragesima, Jacobus de Artevelde, assumptus con-
corditer ab illis de Gandavo eorum capitaneus2, pepi-
git fedus et fecit primo concordiam cum rege Anglie3.
Anno eodem, Dominica in medio quadragesime4, fuit
predicatum in foro Tornacensi in presentia episcopi
Silvanectensis et abbatis Sancti Dionysii supra Gan-
denses.
Anno m° trecentesimo tricesimo septimo, feria ter-
cia ante Pascha5, venit conestabularius Francie in Tor-
1. La bataille eut lieu le 11 novembre. Ce bltard de Flandre
s’appelait Gui. (Breve Chronicon Flandrie, éd. De Smet, Cor-
pus Chronicorum Flandrie, t. III, p. 6.)
2. Le carême en 1338 commenga le ler mars. Selon Frois-
sart (2e rédaction, éd. Luce, t. I, p. 392), Jacques fut pris
pour chef par les Gantois a la Saint-Michel (29 septembre)
1337. Le Breve Chronicon (éd. cit., t. III, p. 7) reporte ce fait
au...”
|
|
15 |
|
“...GILLES LE MUISIT.
134
[1340]
apud Espiere et Chin in primo suo adventu per duo-
decim dies antequam appropinquaret civitati; et co-
ram Tornaco stetit per spacium octo ebdomadarum,
adjunctis duobus diebus; unde restat quod civitas fuit
obcessa (sic) per spatium decem ebdomadarum. In
quo termino multa evenerunt et facta sunt ab utraque
parte que omisi scribere; et est causa, turn causa
brevitatis, turn quia in tali casu multa eveniunt que
licita non sunt scribere aut vera enarrare.
Tenorem treugarum que per personas electas fuerunt
concordate proprius quam potui transtuli de gallico in
latinum in modum qui sequitur1 :
« Universis presentes litteras visuris...
In testimonium hujus rei nos sigillavimus presentes
litteras nostris sigillis, factas, accordatas et datas in
ecclesia d’Esplechin die lune, vicesima quinta die
septembris, anno gratie millesimo trecentesimo qua-
dragesimo. »
Predictis autem ordinationibus concordatis, domi-
nus rex Franchie misit confestim in civitatem Torna-
censem...”
|
|
16 |
|
“...monasteriorum etecclesiasticarum personarum quorum
capita sunt extra regnum suum. Comes etiam Hannonie
simili modo in suo comitatu levavit bona militum,
civium et aliarum personarum que fuerunt cum rege
Franchie et pro parte ejus, et etiam bona ecclesiastica
et spiritualia de personis, capitulis et monasteriis.
Jacobus autem de Artevelde et Flandrenses in tota
patria, simili modo ut premissum est, levaverunt,
cer[fol. 105 v°]tis personis ad levandum deputatis.
Anno m° trecentesimo quadragesimo primo, fuit
parlamentum apud Anthonium; et fuerunt ex parte
regis Franchie archiepiscopusRemensis, episcopus Tor-
nacensis, conestabularius et mariscalcus Franchie; pro
alia parte fuerunt dux Brabantie, comes Hannonie,
dominus de Byaumont et aliqui milites ex parte regis
Anglie et de consilio Flandrensium1 * *.
1. Cf. Rymer, t. II4, p. 104. — Le ler aoüt 1341, Philippe VI,
Jean de Brabant, Guillaume de Hainaut et les Flamands s’en-
tendirent pour ne reprendre les hostilités que si la guerre
était signiflée...”
|
|
17 |
|
“...comes Hannonie
multum gratiose et fecit grande convivium; sed ipse,
collatione habita cum eis et cognita eorum voluntate,
reversi sunt ad civitatem Tornacensem et inde reces-
serunt versus Parisius, sequentes regem Anglie qui
erat in Britannia.
Anno eodem scilicet m° trecentesimo quadragesimo
secundo, circa Natale Domini, intraverat rex Anglie in
Britanniam, vastando eam rapinis et incendiis; et venit
usque ad villam que dicitur Yane et obsedit eam, vas-
tando undique. Et dux Normannie, Johannes primo-
genitus regis Franchie, erat cum ingenti exercitu ad
vigenti leucas prope eum et pater ejus cum maximo
exercitu sequebatur eum. Et tune venerunt dicti duo
cardinales, dominus vicecancellarius et Hannibal, et
i. Pour cette clause, cf. supr., p. 136....”
|
|
18 |
|
“...ibidem vulneratis,
triginta de Tornaco irent in peregrinatione, nomine
emende, ad Sanctum Jacobum in Galicia. Fuit autem a
rege pax sic reformata et ordinata antequam partes
redirent.
In crastino autem beati Laurentii1, anno supradicto,
Anglici et Flandrenses villam de Faukenberghe cum
ecclesia combusserunt.
Anno supradicto videlicet quadragesimo septimo,
quarta die augusti per diem Sabbati, recessit rex Fran-
cie cum exercitu suo a sede ante Calais; et remansit
ibi cum sua atie rex Anglie, qui primo dictam villam
obsedit anno m° ccc° quadragesimo sexto, tercia die
septembris, et sedit in obsidione per spacium quadra-
ginta et octo ebdomadarum. Et in dicta villa de Calais
erat capitaneus quidam miles, vocatus dominus Johan-
nes de Viane, homo nobilis, probus et fidelis, cum gen-
tibus armorum de parte regis Franchie et cum
civibus et habitatoribus dicte ville. Quo tempore,
consumptis victualibus, tantam sunt passi penuriam,
succursum sperantes habere cotidie, quod equos et
bestias commederunt...”
|
|
19 |
|
“...216 GILLES LE MUIS1T. [1348]
liberos; fuitque primogenitus ejus dominus Rober-
tas dictus de Betunia, vir ab infantia sua audax,
magnanimus et famosus inter Ghristianos, qui primo
habuit in uxorem filiam quondam regis Sicilië, de qua
habuit unum filium, qui juvenis mortuus est; et mater
ejus, videlicet filia regis antedicti, est defuncta. Post
cujus mortem dictus dominus Robertus duxit in uxo-
rem comitissam Naversencem, de qua habuit duos
filios !*Ludovicum, primogenitum, et Robertum, fra-
trem ejus. Robertus autem supradictus, post mortem
domini Guidonis patris sui optinuit Flandrie comita-
tum, durante adhuc guerra mota inter supradictos
dominos, Philippum regem Francie et Guidonem
comitem; et rexit populum Flandrensem secundum
leges et consuetudines approbatas. Ludovicus autem,
primogenitus ejus, plures habuit altercationes contra
dominum Robertum, patrem suum; duxeratque in
uxorem comitissam de Retiers, de qua habuit unum
filium et unam filiam; et fuit impositum filio nomen
patris...”
|
|
20 |
|
“...240 GILLES LE MUISIT. [1349]
Quoniam nescit homo utrum sit dignus amore an
odio, a simili in isto facto judex est Deus noster, quia
judicia Domini abyssus multa1. Unum dubito, quia
iste ritus jam in tantum crevit et crescit in diversis
locis per societates seu mutuo adunantes, qui faciunt
tanlas novitates et contra consuetudines approbatas,
quod horrendum est cogitare aut dicere. Nam omissis
civitatibus aliis, villis atque locis, refero de Tornaco,
quia, quando primo venerunt penitentes, ipsi per spa-
cium triginta trium dierum penitentiam faciebant;
modo adunant se mutuo per parrochias, et in [fol. 20]
sabbatis et in festis in cathedrali ecclesia Beate Marie
et in aliis ecclesiis faciunt suum ritum, sepe impe-
dientes divina servicia; nee a clero possunt super hoe
reprehendi, quia propter communitatem non auderent.
Et quod plus est, crevit et est novitas mirabilis quia
isti penitentes mirabile inceperunt; nam collegi et
curati, secundum quod est rationabile et consuetum,
ad corpora levanda...”
|
|