| 1 |
 |
“...10
GILLES LE MUISIT.
f1268]
totam Cycilliam, ettotam patriam, et circuit superpopu-
lum timor magnus. Tandem successu temporis, auxi-
liante Domino, fecit opus susceptum et totam patriam
Sancte Romane Ecclesie reconciliavit et ditioni sue
subjugavit, remanens perpetuo regnaturus. Et opus
istud complevit anno m° ducentesimo sexagesimo
octavo.
Quoddam notabile hic ponatur, de quo recolo avun-
culum meum1 in mea infantia enarrasse, qui fuit in
acie Roberti de Flandria cum nobilibus dominis et aliis.
Quodam enim tempore fuit commissum domino de
Rave et de Bourgella, militi in armis strennuo et
experto, quod, assumptis secum de gentibus Roberti
de Flandria, quoddam castrum forte nimis, in quo erant
persone patrie, viri et mulieres, congregate, expugna-
ret et obsideret, habens preceptum ex parte principis
Karoli quod, si vellent ei obedire et reddere se et
sua, ipsos reciperet in hunc modum, sin alias, ipsos
per vim captos, omnes poneret in ore gladii. Assump-
toque secum necessario comitatu...”
|
|
| 2 |
 |
“...de Mauritania, ut castellana in
civitateTornacensi, fuitque recepta cum sollempnitate,
ut moris est; fuitque progenita ex eis Maria, nullum
alium habentes heredem, que supervixit patrem et
matrem et fuit heres.
Anno m° cc0 nonagesimo, octavo1 die aprilis, venit
dicta Maria heres et fuit recepta, prout erat consue-
tum, et fecit moram in castello de Bruilleo. Postmo-
dum, de consensu quatuor personarum predictarum,
1. Gilles emploie toujours dies au féminin; cependant, ici,
il faut rapprocher octavo de die, d abord paree que die
serait sans épithète, ensuite paree que c’est bien en 1290
que Marie fit son entrée k Tournai. Cf. A. d’Herbomez, His-
toire des chdtelains de Tournai de la maison de Mortagne, t. I,
p. 103....”
|
|
| 3 |
 |
“...36 GILLES LE MUISIT. [1283-1288]
in nocte et die beati Mathei1, et est finis francisie et
solutionis in die beati Remigii2.
Anno m° ducentesimo octogesimo octavo, castrum
de Bruleo, et inter duos pontes usque in medio fluvii
Scalde, vel citra usque ad locum qui vocabatur Petra
Fameleuse, erat totum de dominio domini de Mauritania
et castellani Tornacensis; et habebat ubique omnimo-
dam justiciam. Et ibi proclamati et banniti de Tor-
naco, perpetuo, sive ad annos, sive ad pecunias,
habebant ibi refugium et ibi se tenebant, venientes
sepissime usque ad dictum terminum ; et occisores et
forefactores in Tornaco, quando poterant evadere,
ibidem fugiebant. Et per longum tempus hoc dura-
vit. Tandem quidam civis, dictus Willelmus Castagne,
cum aliis sapientibus, de consilio traclaverunt erga
dominum castellanum, et etiam cum domino comite
Blesensi, de villa dicta de Callidis Furnis, in qua habe-
bat dictus [fol. 57] comes omnimodam justiciam in
dicta villa sicut castellanus in Bruleo, et refugium...”
|
|
| 4 |
 |
“...[1307-4309]
Anno predicto, tercia die septerabris, fullones fece-
runt routam et voluerunt occidere prepositum. Et sta-
tim unus eorum qui se faciebat capitaneum, fuit per
equos tractus et suspensus; et in crastina fuit Petrus
de Moussein tractus et suspensus pro eodem facto. Et
in crastino fuit Alardus de Bourgella, qui fuerat de
consilio et auxilio fulionum et texentiura in dicto facto,
in foro, ante doraum de Porco, capite detruncatus; et
fuerunt plures proclamati et banniti.
Anno ra0 trecentesimo octavo, mense septembri, fuit
tempus pluviale in tantum quod fluvius Scalde pre
magnitudine exivit metas; et in processione in plu-
ribus locis peregrinos per naves transire oportebat.
Anno m° trecentesimo nono, ex diversis partibus
mundi moverunt viri et mulieres catervatim, transfre-
tare proponentes ultra mare, et transierunt multi per
Tornacum; et etiam de Tornaco multi cum eis se
junxerunt. Et dominus papa qui erat Avinioni, videns
quod nullum habebant capitaneum aut ductorem, fecit
eos reverti...”
|
|
| 5 |
 |
“...CHRONIQUE.
99
[1328]
Anno m° ccc° vicesimo octavo, Ludovicus, comes
Flandrie, propter rebellionem factam contra eum a
suis gentibus Flandrensibus requisivit dominum Phi-
lippum, regem supradictum, ut sibi vellet ferre auxi-
lium contra rebelles. Dictusque rex, habita delibera-
tione, supplicationi ejus condescendens, venit cum
maximo exercitu in valle Gasletensi fixitque tentoria
subtus montem, pluribus Flandrensibus coadunatis
supra montem; eratque cum rege Guillelmus, comes
Hannonie, cum suo exercitu. — Miseruntque guberna-
tores civitatis Tornacensis ad requestam regis ducen-
tos balistarios et quadringentos servientes cum gladiis
et lanceis, omnes [fol. 92] de una paratura de tunichis
rubeis cum castelleto argenteo; fueruntque duces et
gubernatores eorum principales dominus Gonterus de
Galona et Egidius Moutons cum aliis sibi subjectis; et
missus fuit cum eis Johannes Musiaus, homo magne
stature sed juvenis, eterat quasi monstrum. Qui venien-
tes coram rege fuerunt ab eo recepti graciose...”
|
|
| 6 |
 |
“...[1328-1329] CHRONIQUE. 103
in domo aut castro; et si haberi non posset, quod
locus, ubi inventus esset, cremaretur, et ipse et qui
cum eo essent. Tandem repertus in quadam domo in
villa Yprensi et ibi, cum novem aliis qui cum eo
erant1, fuit combustus et domus tota2.
[Fol. 93.] Ab anno m° ccc° vicesimo octavo et post,
Ludovicus, comes Flandrie, post victoriam habitam a
domino rege Francie Philippo in valle Casletensi, dic-
tus comes patriam Flandrie gubernavit; habuit tarnen
consiliarios de Burgondia et alios, qui non erant de
natione Flandrensi, quorum consilio utebatur, et per-
tractabat suos subditos satis dure; super quo tota
patria cepit murmurare. Et hoc fuit causa commotio-
num et rebellionum contra dictum comitem que pos-
tea evenerunt.
Anno Domini m° ccc° vicesimo nono, circa festum
Penthecostes3, fuit facta convocatio Ambianis prelato-
rum, baronum et principum Franchie, presentibus ibi-
dem Philippo, rege Franchie, et Eduardo, rege Anglie.
In quorum omnium presentia predictus...”
|
|
| 7 |
 |
“...requirens ut sibi mitterentur persone de
fide catholica instructe que ei et populo sibi subjecto
verbum vite et fidem catholicam predicarent. Domi-
nus autem papa gaudio magno gavisus est et legatos
recepit honorifice, ut decebat; habitoque consilio
cum sacro collegio dominorum cardinalium, elegit
duos fratres de ordine Predicatorum, doctos et ins-
tructos, valentes complere devotionem dicti regis Tar-
tarorum, misitque dictos fratres cum legatis ante-
dictis1.
Anno m° trecentesimo tricesimo octavo, prima
ebdomada may, Gandenses, duce Jacobo de Artevelde,
venerunt cum potestate sua coram Brugis et domo de
Male, cqmite ibi existente; et ibi pepigerunt fedus
1. Nous ne retrouvons cette anecdote que dans Jean de
Noyal (éd. Molinier, [Annuaire-Bulletin de la Société de Vhis-
toire de France, 1883,] p. 249). Toutefois son récit ne Concorde
pas en tous points avec celui-ci; en effet il raconte que
Benoit XII re$ut des ambassadeurs du grand seigneur des
Tartarins et qu’il lui envoya les articles...”
|
|
| 8 |
 |
“...116
GILLES LE MTJISIT.
[1338]
cum Brugensibus et illis de Franco. Et comes venit
in castris eorum et promisit conservare eos ita fran-
cos et liberos absque subjectione cujusque servitutis,
sicut fuerunt conservati temporibus comitis Roberti
avi sui; et sic Gandenses recesserunt.
Eodem anno comes Flandrie vestitus cum Ganden-
sibus venit in Tornaco ad feretrum beate Marie
deportandum.
Anno millesimo trecentesimo tricesimo octavo, ad
festum beate Marie Magdalene1, venit rex Anglie cum
magna copia navium ante Sclusam, volens descendere
in terram; sed Flandrenses, duce Jacobo de Artevelde,
se opposuerunt; et sic recessit et venit in villam de
Antwerpia2; et ibi stetit per annum et illic recepit
arma Francie cum suis armis.
Eodem anno cives Tornacenses reparaverunt et for-
tificaverunt fossata, portas et clausuras civitatis3.
1. 22 juillet. — Le 16 juillet selon Geoffroi le Baker, éd.
Thompson, p. 61.
2. Cf. Jacques Muevin(éd. De Smet, dans Corpus Chronicorum
Flandrie, t. II, p. 469) : « Anno...”
|
|
| 9 |
 |
“...CHRONIQUE.
117
[1338]
Eodem anno rex Francie congregavit Ambianis,
prima hebdomada augusti, exercitum copiosissimum,
ad resistendum regi Anglie, si veniret; et quia non
venit omnes licentiavit.
Eodem anno in crastino sancti Laurentii1, in pre-
sentia conestabularii Francie et gentium regis in Tor-
naco existentibus (sic), in foro fuit facta ostensio per
parochias armorum et inhabitantium in civitate.
Anno m° trecentesimo tricesimo octavo, in festo
beati Nicholai2, venit rex Navarre in monasterium
Sancti Martini Tornacensis3 cum magna armatura, ad
mil ccc et xxxviij fu fais a Maude uns fais horribles; car une
femme fu navree et eut bien xvj plaies; et se mist a warant ou
moustier S. Brisse 4 Tournay une femme qui le fait avoit fait.
Pour lequel fait li baillius de S. Martin fist jugier par les
hommes de 1’eglise une vretet; et fu tenue 4 Maude li vretés li
xiüjme jour dou mois de may; et fu delivrés un fevres qui
arriestés en estoit; et le femme qui se mist 4 warant 4 S. Brisse,
par le ...”
|
|
| 10 |
 |
“...GILLES LE MUISIT.
118
[1338]
resistendum regi Anglie, si veniret in Franchiam, ut
f'ama laborabat; et fuit receptus ut decuit.
Et erat tune temporis gelu et frigus validum; et
multa evenerunt in civitate Tornacensi specialiter de
igne, quia fere qualibet nocte erat incendium in aliqua
parte civitatis fortuitum.
Anno m° trecentesimo tricesimo octavo, fuit circui-
tus processionis prope muros intrinsecus, et portave-
runt feretrum sacerdotes missi ab illis de Gandavo.
Eodem anno, rex Anglie transivit per Hannoniam et
ivit versus Cameracum, et fecit plures insultus et plura
incendia in Cameracesio et circa Sanctum Quintinum,
et usque ad villam de Creci prope Laudunum; et
habuerunt Anglici spolia et lucra infinita, et violave-
runt mulieres, et infantibus truncabant uni pedem,
alteri manum, alteri aurem; et, membratim truncan-
tes eos, dicebant : « Sic apparebit quod rex Anglie
fuit in hiis partibus », alia plura enormia faciendo.
Anno etiam predicto, rex Franchie venit Noviomi
exspectans gentes...”
|
|
| 11 |
 |
“...treugas esse datas
per quinque annos de instinctu Summi Pontificis2,
alii pacem et concordiam firmam affirmabant inter
duos reges. Et sic diversi diversa dicebant quia
videbant quod nullus regum vel partes eorum se
movebant; et nullus potuit scire veritatem, existentes
semper in dubio. Et sic nescirem posteris de predicto
tempore aliquid scribere veritatis.
Recepta tarnen fuerunt bona terre cum pace et
absque molestia.
Accidentia que secuntur evenerunt in anno mille-
SIMO TRECENTESIMO QUADRAGESIMO OCTAVO.
In illo anno, respectus datus inter supradictos
1. 9 octobre.
2. Froissart (éd. Luce, t. IV, p. 66) fixe la durée des trêves
a deux ans....”
|
|
| 12 |
 |
“...CHRONIQUE.
191
[1348]
reges, Franchie videlicet et Anglie, et sufferentia con-
cordata usque ad festum Nativitatis beati Johannis
Baptiste1 et post per spacium quindecim dierum con-
tinue sequentium finierunt. Et pauca facta fuerunt in
dicto termino que vellem aut scirem memorie com-
mendare.
Anno m° trecentesimo quadragesimo octavo, finito
termino respectus, venerunt ex parte regis Fran-
chie in Sanctum Odomarum mariscalcus et dominus
Karolus de Hyspania cum gentibus armatis et equiti-
bus et magna copia gentium armatorum, et fecerunt
munitiones apud Ayre. Flandrenses autem ex ad-
verso montem Gasletensem et districtus et passagia
circumquaque et introitus Flandrie de gentibus suis
munierunt. Accidit autem [fol. 127] in nocte Assump-
tions Virginis gloriose2, quod gentes domini regis
Franchie ordinaverunt exire, et exierunt ut irent ver-
sus villam de Galays; sed tanta tempestas fulguris,
tonitrui, pluvie et ventorum, repentina supervenit,
quod de proposito suo sunt frustati et necessario...”
|
|
| 13 |
 |
“...Flandrenses fuerunt nobiscum, nos solvimus
pro qualibet die salaria; et sic est intentionis nostre
quod gentes nostre vadant et sint in auxilium Flan-
drensium, dum tarnen impendent eis salaria sicut
suis impendimus. » Nuntii autem revertentes, voca-
tis omnibus vocandis, responsionem regis publicave-
runt et dixerunt; communia autem ita esse nesciens,
clamaverunt quidam : « Waskarme, waskarme, » et
alii : « Helpe, helpe, nos sumus decepti et male fui-
mus gubernati. »
Anno m° ccc° quadragesimo octavo, Sanctissimus
Pater dominus Clemens papa sextus sacrosanctam et
universalem matrem Ecclesiam gubernabat, et erat
curia in Avinione, civitate sita in Provincia ultra pon-
tem fluvii Rodani.
Et in illo anno muite temffol. 128 v°]pestates et
aeris intemperies, fama laborante, et etiam maxima
mortalitas orta est utriusque sexus, unde post fidam
relationem ac certam informationem studii luculentius
quo potui ea redegi in scriptis ad noticiam futurorum.
Audivi igitur quod anno precedenti, videlicet...”
|
|
| 14 |
 |
“...auxilium quorumdam qui
quoddam castrum obsidebant; de quibus navibus due
solummodo reverse sunt, secum alias sex naves redu-
centes, quia mortui erant omnes in eis existentes2.
Anno supradicto, videlicet quadragesimo septimo,
super Roma, Romania, Sicillia, Tosffol. 129]chania, Yta-
lia, Gasconia, Hyspania et aliis diversis partibus et regnis
viguit et fuit tempestas mortalitatis antedicta ad ulti-
mum [annum], intrante, secundum morem Romanorum,
a Natali Domini, anno m° trecentesimo quadragesimo
octavo. Fuit dicta mortalitas apud Marscilliam et in
1. Corr. : « supervixit ».
2. Selon le Breve Chronicon Flandrie (éd. De Smet, dans
Corpus Chronicorum Flandrie, t. III, p. 14), ce furent trois
vaisseaux qui, d’Orient, rapportèrent la peste k Gênes, d’oü,
par contagion, le mal s’étendit 4 toute 1’Europe occidentale....”
|
|
| 15 |
 |
“...tavit cum eis de sumptibus et, recepta pecunia ab eis-
dem, iverunt dormitum. Mane autem facto et surgen-
tibus peregrinis et licentiam recipientibus ab hiis
cum quibus cenaverant, non invenerunt qui responde-
ret eis; intellexerunt autem per quamdam vetulam,
quam in suo lecto reperierunt jacentem, quod hospes
et due sue filie cum famulo domus illa nocte disces-
serat; hoe autem audientes, peregrini cum magna
festinatione [fol. 129 v°] recesserunt.
Anno etiam millesimo trecentesimo quadragesimo
octavo, circa finem augusti et intrante mense septem-
bri, rumores multi erant de domino rege Franchie et
rege Anglie, diversis diversa sentientibus et dicentibus;
tarnen nee rex Anglie1 in aliquo unus contra alium se
movebat. Rumor tarnen communis erat de Flandrensi-
bus quod aliqui comitem suum dominum habere*affec-
tabant, aliis contrarium tenentibus et nullum alium
dominum habere volentibus preter regem Anglie cum
quo fedus pepigerant.
In illo autem tempore, filius domine comitisse Han-
nonie, vocatus...”
|
|
| 16 |
 |
“...306 GILLES LE MUI8IT. [1351]
a quinquaginta annis noviter transactis et infra mul-
tum in scribendo laboravi, et fui in negociis ecclesie
cum dominis ecclesie, cum dominis abbatibus, prede-
cessoribus meis, et etiam tempore quo prefui quam-
plurimum impeditus, et sic senescens visus meus
cepit debilitare, et in fine non poteram bene scribere
aut legere. Modo accidit quocT anno m° ccc° quadra-
gesimo octavo, in vigilia et in die Assumptionis Vir-
ginis gloriose jprivatas missas dixi, et quia uno facto
vidi me inhabilem ad celebrandum, quia oculi mei
erant pejorati et impediti, ab ilia die usque ad tempus
in quo visum recuperavi, a celebratione missarum
abstinui; et in illo tempore obcecatus fui totaliter,
portans per Dei gratiam quod Deus donabat patien-
ter. Et ad evitandam ociositatem et ne essem impa-
tiens multa in latino et gallico feci registrare, expen-
dens in talibus tempus meum, unde multi super
patientia mea mirabantur; et toto tempore illo hylaris
eram et semper gaudens, abstinens...”
|
|
