| 1 |
 |
“...INTRODUCTION. Xxiij
le livre de ses Annales. Le manuscrit original de cette seconde
oeuvre est actuellement k la Bibliothèque royale de Bruxelles.
La manière dont ces deux ouvrages ont été rédigés se
recommit facilement aux procédés de composition et au
style. Gilles avait fait réunir ses notes et les avait fait clas-
ser» — assez mal d’ailleurs, car il lui arrive de raconter deux
fois le même événement1 et d'insérer k une place qui ne lui
convient pas une note trouvée tardivement2.—II se fit lire ces
notes, et, remaniant un peu le rédt, fondant parfois plu-
sieurs narrations en une seule3, il dicta son oeuvre k son
secrétaire. Celui-ci calligraphia immédiatement les deux
manuscrits que nous possédons. Tout indique qu’il ne prit
pas la peine d’écrire auparavant un brouillon : les
quelques négligences dans le classement des matériaux
que nous venons de signaler auraient été corrigées, en
effet, s’il y avait eu une minute; d’autre part, si le scribe,
au lieu de grossoyer, avait écrit plus...”
|
|
| 2 |
 |
“...ibi proclamati et banniti de Tor-
naco, perpetuo, sive ad annos, sive ad pecunias,
habebant ibi refugium et ibi se tenebant, venientes
sepissime usque ad dictum terminum ; et occisores et
forefactores in Tornaco, quando poterant evadere,
ibidem fugiebant. Et per longum tempus hoc dura-
vit. Tandem quidam civis, dictus Willelmus Castagne,
cum aliis sapientibus, de consilio traclaverunt erga
dominum castellanum, et etiam cum domino comite
Blesensi, de villa dicta de Callidis Furnis, in qua habe-
bat dictus [fol. 57] comes omnimodam justiciam in
dicta villa sicut castellanus in Bruleo, et refugium
habebant supradicti; ex quo civitas, cives et habitato-
res, erant sepe in magno periculo, et vituperabantur
sepius civitas et habitatores. Tantumque fuit procura-
tum per dictos gubernatores sapientes, et per certam
cmptionem quod, soluta pecunia, dicte ville de Callidis
Furnis et de Bruleo cum castro, cum omnimoda justi-
1. 12, 13 et 14 septembre.
2. ler octobre. — La charte de cette institution...”
|
|
| 3 |
 |
“...portam Sancti Martini, et
iverunt versus Montem de Pabula et ibi defixerunt
tentoria. Et venerunt Flandrenses ex adverso cum
illis de Insulis et de Duaco.
Et sic, paucis diebus transactis, fuit ibi conflic-
tus magnus et bellum forte nimis. Et fuit pericu-
lum magnum pro rege et exercitu ejus quia,
nescio quo occulto consilio, Flandrenses sperabant
ad manus regem capere aut occidere; et fuerunt
occisi illi qui erant ad frenum ejus; sed rex, vultu
verso contra inimicos, audacter manu propria pugna-
bat cum paucis. Quo audito, fugientes ad ipsum
reversi surit et coadunati inimicos invaserunt, et
obtinuit rex victoriam. Et ceciderunt de parte Flan-
drensium et mortui sunt maxima multitudo et plures
famosi de Insula. Fuitque dictum bellum die Martis
post festum assumptions Virginis gloriose1.
Post predictam igitur victoriam rex ivit versus
Insulam, ut earn obsideret; et tunc Johannes comes
Namurcensis, filius comitis Flandrensis, congregavit
maximam multitudinem Flamingorum circa Pontem de
Marka...”
|
|
| 4 |
 |
“...CHRONIQUE.
111
[1337]
civis erat, et tota patria fuit commota et turbata et
dicitur quod causa fuit rebellionum sequentium1.
Principium dissentionis et guerre mote inter illus-
TRISSIMUM PRINCIPEM DOMINUM PhILIPPUM, REGEM
FrANCHIE, QUONDAM DOMINI KAROL!, GOMITIS DE VA-
LOIS, FILIUM, ET DOMINUM EdüARDUM, REGEM AnGLIE.
QUI QUIDEM EDUARDUS, NON ORSTANTE HOMAGIO A SE
FACTO DOMINO DIGTO REGI FrANCHIE AmBIANIS, PETE-
BAT SIBI REGNUM FrANCIE DEBERI TANQUAM PROXI-
MIORI ET QUOD MINUS JUSTE ET CONTRA RATIONEM
DICTUS PhiLIPPUS REGNUM FrANCIE TENEBAT ET USUR-
PABAT IN SUI PREJUDICIUM ET GRAVAMEN; FUERUNTQUE
SIBI ALLIGATI ET COADJUTORES DUX BrABANTIE, DUX
DE Gelres, GUILLERMUS, comes Hanonie, Hol-
LANDIE, ZELANDIE ET DOMINUS FRIZIE, ET MULTI ALII
PRINCIPES IN AlEMANNIA, TOTA ETIAM PATRIA FlAN-
DRIE, COMITÉ LUDOVICO DOMINO SUO SEMPER USQUE AD
FINEM VITE SUE CUM REGE FrANCIE EXISTENTE ET SER-
VANTE FIDEM SIBI.
Dominus papa Benedictus et domini cardinales,
audito et agnito de disseusione mota inter dominos...”
|
|
| 5 |
 |
“...posse suo se ordinaverunt; ad
quos archiste Anglici, stantes ex adverso, trahebant et
sagittabant cum tanto impetu .et copia quod resistere
non valebant, quia defensiones et targias suas non
habebant; et tantus erat tractus sagittarum quod
marischalci et sui retro se traxerunt usque ad atiem
regis. Quod videns, rex, motus quamplurimum,
dixisse dicitur quod non erat opus fuge neque retro-
cedendi et quod ilia die esset conestabularius et maris-
calcus; et, motus de suo loco, appropinquans clama-
bat: « Qui tantum me diligit me sequatur. » Balistarii
autem de Genneves, Anglicorum sagittis resistere non
valentes, in fugam conversi sunt; pedites etiam alii
hoc videntes hue et illue fugiebant. Principes autem
et barones cum suis equitibus et armaturis, appropin-
quantes atiebus Anglicorum, per diversa loca pugnare
ceperunt et bellare; et fuit insultus et impetus longus
ab hora nona usque ad vesperam bene tarde; et ex
utraque parte multi corruerunt.
Videns [fol. 113] autem rex fugam balistariorum...”
|
|
| 6 |
 |
“...matrimonium cum filia sua et jaceret
cum ea, volens insuper et mandans quod ipse comes
veniret et esset ductor exercitus Flandrie contra regem
Francie; et si ipse in sua persona non vellet venire,
quod mitteret unum de sanguine suo [fol. 119 v°]
cum suis armis Flandrie, qui teneret locum suum et
representaret personam suam. Comes vero respondit
quod super hoe vellet deliberare et habere consilium;
et responsum est ei quod non erat opus delibera-
tione nee tempus habendi consilium, et quod oporte-
bat necessario quod istud fieret; et vix habuit dilatio-
nem usque in crastinum. Surgens autem sequenti die1
summo mane finxit se infirmum et, accipiens volucres
ad volandum, precepit quod convivium grande para-
retur in quo apparatu omnes sue gentes intendebant,
et alios misis2 per diversa loca; sieque remansit cum
duobus militibus, domino Rolando de Poukes et domino
Ludovico de le Wale. Et statim versus est in fugam et
non cessavit donee veniret ad villam Insulensem3.
1. 28 mars 1347 (n. st.).
2...”
|
|
| 7 |
 |
“...CHRONIQUE.
173
[1347]
regis advocatus; iste iniit consilium secretum cum
uno barone, domino Johanne de Chalon1, ut proderet
et traderet civitatem Laudunensem in ejus manibus et
etiam in manibus Anglicorum; et ordinaverunt modum
proditionis. Qui clericus confecit litteras quas per
unum, quem tenebat sibi familiarem et secretarium,
misit regi Anglie porrigendas, in quibus mandabat
totam proditionem et omne illud quod facere intende-
bat. Sed Dominus, qui est cognitor secretorum, nolens
perire tam nobilem civitatem, immisit in cor nuntii
deferentis litteras supradictas ut eas portaret domino
regi Franchie, et sic fecit. Qui quidem clericus scivit
quod fraus et pro[fol. 120 v°]ditio sua erat cognita; fugit
et latuit, et assumpsit Remis in ordine karmelitarum
habitum regularem, dicens se esse sacerdotem, qui non
erat, audiebatque confessiones; et interim ubique que-
rebatur; tandem fuit repertus, captus et adductus in
civitate Laudunensi; et in die sancto Pasche2, in cons-
pectu tocius populi...”
|
|
| 8 |
 |
“...CHRONIQUE.
175
[1347]
ebdomade maij, dum rex Francie erat Ambianis et rex.
Anglie ante villam de Galais, quidam miles, dominus
Johannes dictus de Vrevin et dominus de Baumont
juxta Marie1, ivit ad regem Anglie et optinuit sexaginta
Anglicos archistas quos adduxit, et posuit eos in cas-
trum suum de Baumont; et circumquaque victualia
vinea et provisiones capiebant vi, et dictum castrum
muniebant et fortificabant. Ob quam causam tota
patria per tres leucas prope et circa castrum pave-
bat et formidabat, quia sepe exibant et multa mala
undique gentibus inferebant. Tune ballivus Viroman-
densis, illi de Lauduno, comes de Roussi et multi alii
gentiles se coadunaverunt et, consilio habito, vene-
runt coram dicto castro, undique illud obsidentes et
levantes ingenia ad expugnandum; et post multos
insultus illi qui erant in castro, videntes non posse
resistere, salva sua vita se reddiderunt; et super hoe
recepti fuerunt et expulsi sunt extra regnum. Et cas-
trum totaliter subverterunt.
Anno predicto...”
|
|
| 9 |
 |
“...Yta-
lia, Gasconia, Hyspania et aliis diversis partibus et regnis
viguit et fuit tempestas mortalitatis antedicta ad ulti-
mum [annum], intrante, secundum morem Romanorum,
a Natali Domini, anno m° trecentesimo quadragesimo
octavo. Fuit dicta mortalitas apud Marscilliam et in
1. Corr. : « supervixit ».
2. Selon le Breve Chronicon Flandrie (éd. De Smet, dans
Corpus Chronicorum Flandrie, t. III, p. 14), ce furent trois
vaisseaux qui, d’Orient, rapportèrent la peste k Gênes, d’oü,
par contagion, le mal s’étendit 4 toute 1’Europe occidentale....”
|
|
| 10 |
 |
“...informatus quia frater pre-
dicans talia non dixit. » Et station omnes viri et
mulieres ceperunt murmurare et clamare, et mutuo
dicere quod frater predicans talia verba non dixerat.
Imposito autem cum magna difficultate silencio, dixit-
que frater Robertus, volens pacificare populum :
« Ego dixi vobis quod mihi commissum est; et ex quo
tenetis contrarium bonum est, nee displiceat vobis
observatio fidei, quia tempus est ut pax et tranquilli-
tas inter vos omnes observetur. » Et parum profitie-
bat ejus mitigatio et loquela, quia populus surrexit
murmurando et mutuo se provocando, dicentes quod
talia proveniunt de Mendicantium ordinibus. Et tota
ilia die fuit ingens tumultus per totam civitatem super
dictos ordines et super totum clerum.
Dominica autem sequenti1, venit iterato processio
communis in dictum monasterium, et ibidem in loco
antedicto, presentibus prepositis et gubernatoribus
civitatis, fuit a fratre Roberto predicatum et populus
super predicatione sua aliquantulum mitigatus.
Nee...”
|
|
| 11 |
 |
“...faciebant; quando autem
venit tempus pluviale, tune in ecclesiis, claustris aut
diversoriis coopertis, faciebant. Quis sane mentis juxta
prenosticationem magistri Johannis de Muris predicta
non diceret esse ritum novum et apparitionem pro-
phetarum?
De devotione populi Tornacensis virorum ac mulie-
RUM ET ECIAM GENTIUM EXTRANEARUM IN FESTO PRO-
CESSIONIS, QUOD FESTUM DE CONSUETUDINE IN DIE
Exaltationis Sancte Crucis2 celebratur; et in
ILL1S DIEBUS ERAT IN CIVITATE GRAVIS MORTALITAS
ÉT GRESCEffol. 23]bat COTIDIE.
Audeo dicere et pro vero, quod in toto cursu vite
1. Cf. Jean de Noyal (éd. Molinier, dans 1’Annuaire-Bulletin
de la Société de Vhistoire de France, 1883, p. 252).
2. 14 septembre....”
|
|
| 12 |
 |
“...videlicet in die Nativitatis
Domini,'populus multus undique ab omnibus regioni-
bus, audita ordinatione domini pape et cardinalium, ce-
perunt se ad dictam peregrinationem et ad iter Rome
preparare et movere. Rex autem Francie, nescio quo
usus consilio, fecit per suas ballivias proclamare quod
nullus subdilus sibi extra regnum suum pro qua-
cumque peregrinatione regnum exiret nee se absenta-
ret sub certis penis; unde omnes peregrinantes ubique
in regno arrestabantur. Rex autem causam pretende-
bat quod nolebat regnum suum gentibus evacuare, ut
melius valeret resistere suis inimicis. Et ista arrestatio
1. Vendredi 25 décembre 1349....”
|
|