1 |
|
“...[1267-1282] CHRONIQUE. 23
Tunc [fol. 52 v°] temporis cambiatores sedebant in
foro, in cambio constituto ibidem. Fuitque concorditer
depositum.
Anno m° ducentesimo sexagesimo septimo, defuncto
et sepulto domino Johanne Buchiel episcopo, electus
fuit a decano et capitulo vir nobilis et stature pulcerri-
me, omnibus gratiosus, dominus Johannes de Enghien,
canonicus et de gremio, defensor egregius bonorum
episcopatus. Prefuit annis circiter septem.
Anno m° cc0 septuagesimo quarto, fuit electus a
decano et capitulo magister Philippus, de Gandavo
oriundus, canonicus et de gremio, vir litteratus, pru-
dens et discretes1; et venit in Tornacum illo anno.
Prefuit annis circiter octo.—Cujus temporibus fuit pre-
bendatus in ecclesia Tornacensi magister Henricus ad
Plagam, de Gandavo, et archidyaconus Tornacensis,
doctor in theologia egregius et nominatissimus, qui
sustinuit opinionem prelatorum contra opinionem
ordinum Mendicantium, dicentium quod illi qui sibi
confitebantur non tenebantur suis curatis...”
|
|
2 |
|
“...omnes, tam ribaldi quam alii, nulla
arma habentes, illis se junxerunt; quorum quidam capi-
taneos se facientes, communiam talem ad hoe induxe-
runt ut venirent in foro et, verberatis collectoribus
tallie, se congregaverunt et iverunt ad portas, eas
dependendo et in fossatis jaciendo. Et incontinenti
tota alia communitas et ribalditas, [fol. 58 v°] mutuo
se ad malum faciendum provocantes, tota ilia die
mirabiliter gesserunt se. Ex quo gubernatores, poten-
tes et divites, merito fuerunt stupefacti; et dominus
episcopus, prelati et curati, citius quam potuerunt,
recesserunt. Fuitque civitas tota illa nocte in maximo
periculo quia tota illa nocte tanquam furibundi, modo
hue, modo illue, se adunabant; et plus mali quam boni
audiebantur. Summo mane iverunt in domibus cones-
tabulariorum, et acceperunt signa ville, et venerunt
in foro quia nullus eis resistebat; et fuerunt maxima
copia; et iverunt ad domos gubernatorum, et cepe-
runt eos et omnes qui de lege erant, et posuerunt eos
in portis et...”
|
|
3 |
|
“...44 GILLES LE MUISIT. [1307-4309]
Anno predicto, tercia die septerabris, fullones fece-
runt routam et voluerunt occidere prepositum. Et sta-
tim unus eorum qui se faciebat capitaneum, fuit per
equos tractus et suspensus; et in crastina fuit Petrus
de Moussein tractus et suspensus pro eodem facto. Et
in crastino fuit Alardus de Bourgella, qui fuerat de
consilio et auxilio fulionum et texentiura in dicto facto,
in foro, ante doraum de Porco, capite detruncatus; et
fuerunt plures proclamati et banniti.
Anno ra0 trecentesimo octavo, mense septembri, fuit
tempus pluviale in tantum quod fluvius Scalde pre
magnitudine exivit metas; et in processione in plu-
ribus locis peregrinos per naves transire oportebat.
Anno m° trecentesimo nono, ex diversis partibus
mundi moverunt viri et mulieres catervatim, transfre-
tare proponentes ultra mare, et transierunt multi per
Tornacum; et etiam de Tornaco multi cum eis se
junxerunt. Et dominus papa qui erat Avinioni, videns
quod nullum habebant capitaneum aut...”
|
|
4 |
|
“...[1307-13H] CHRONIQUE. 79
omnes capere fecit. Et in anno m° ccc° nono, decima
die mensis mai, fuerunt combusti Parisius in Foro
Porcorum quinquaginta sex Templarii; et post in villa
Silvanectensi novem, secunda die julii.
Anno eodem m° ccc° septimo, in villa Beate Marie
de Bolonia venit rex Anglie, et rex Franchie adduxit
ibidem sororem suam. Et fuit factum matrimonium de
dicto rege Anglie et de dicta sorore regis Franchie in
festo Purificationis beate Virginis1.
Anno m°ccc xj, venit in monasterio Sancti Martini
dominus Karolus, frater regis Franchie, et comes de
Valois, missus a domino rege. Venit etiam pomposis-
sime dominus Ingelrandus de Maregni, missus etiam
a dicto rege loco ejus et tanquam rex habens omni-
modam potestatem ab eodem; iveruntque contra eum
gubernatores civitatis Tornacensis et habebat, sicut
rex, servientes ad mackam2 et armigeros coram se
cum majori comitiva quam Karolus frater regis; et
redditi sunt ei exules et banniti, sicut solet fieri pro
rege; et descendit in...”
|
|
5 |
|
“...[1337-1338] CHRONIQUE. 113
tis personis; et ibi fuit captus frater comitis Flandrie
spurius et ductus in Angliam1.
Anno m° trecentesimo tricesimo septimo, intrante
quadragesima, Jacobus de Artevelde, assumptus con-
corditer ab illis de Gandavo eorum capitaneus2, pepi-
git fedus et fecit primo concordiam cum rege Anglie3.
Anno eodem, Dominica in medio quadragesime4, fuit
predicatum in foro Tornacensi in presentia episcopi
Silvanectensis et abbatis Sancti Dionysii supra Gan-
denses.
Anno m° trecentesimo tricesimo septimo, feria ter-
cia ante Pascha5, venit conestabularius Francie in Tor-
1. La bataille eut lieu le 11 novembre. Ce bltard de Flandre
s’appelait Gui. (Breve Chronicon Flandrie, éd. De Smet, Cor-
pus Chronicorum Flandrie, t. III, p. 6.)
2. Le carême en 1338 commenga le ler mars. Selon Frois-
sart (2e rédaction, éd. Luce, t. I, p. 392), Jacques fut pris
pour chef par les Gantois a la Saint-Michel (29 septembre)
1337. Le Breve Chronicon (éd. cit., t. III, p. 7) reporte ce fait
au...”
|
|
6 |
|
“...CHRONIQUE.
117
[1338]
Eodem anno rex Francie congregavit Ambianis,
prima hebdomada augusti, exercitum copiosissimum,
ad resistendum regi Anglie, si veniret; et quia non
venit omnes licentiavit.
Eodem anno in crastino sancti Laurentii1, in pre-
sentia conestabularii Francie et gentium regis in Tor-
naco existentibus (sic), in foro fuit facta ostensio per
parochias armorum et inhabitantium in civitate.
Anno m° trecentesimo tricesimo octavo, in festo
beati Nicholai2, venit rex Navarre in monasterium
Sancti Martini Tornacensis3 cum magna armatura, ad
mil ccc et xxxviij fu fais a Maude uns fais horribles; car une
femme fu navree et eut bien xvj plaies; et se mist a warant ou
moustier S. Brisse 4 Tournay une femme qui le fait avoit fait.
Pour lequel fait li baillius de S. Martin fist jugier par les
hommes de 1’eglise une vretet; et fu tenue 4 Maude li vretés li
xiüjme jour dou mois de may; et fu delivrés un fevres qui
arriestés en estoit; et le femme qui se mist 4 warant 4 S. Brisse,
par le ...”
|
|
7 |
|
“...decertare et familia dicti domini de Fagnuelles traxe-
runt ilium de Tornaco in hospitium eorum, et eum
verberaverunt. Plures autem de communia, hoe viden-
tes, nescio quo instinctu, moverunt se et fuit promul-
gatum et clamatum per totam villam citra et ultra
Scaldam, quod Hannonienses communiam et habita-
[fol. 182]tores volebant suppeditare; et sic tota com-
munia, ignorantes veritatem rei, fuit in tantum com-
mota, nescientibus gubernatoribus ville. Venit autem
maxima multitudo communie in foro ante hospitium
dicti domini de Fagnuelles, ibidem insultus et violen-
tias plurimas facientes, et etiam in aliis hospitiis, ubi
sciebant Hannonienses hospitatos. Venit autem qui-
dam per fraud[u]lentam delationem qui diceret quod
Hannonienses in monasterio Sancti Martini se coadu-
nabant et armabant, absente tarnen domino eorum,
qui erat Attrebati ad dominum regem. Venit autem
dicta communia et circumdedit dictum monasterium,
et per scalas et muros et ubicumque poterant intrare,
intrabant; et...”
|
|
8 |
|
“...illi de Franco duxerunt Ludovi-
cum comitem in domo sua de Male et in villa de Bru-
gis, et de commotione texentium et fullonum. Gausa
autem commotionis tunc fuit propter Egidium dictum
Coudenbroec, qui, absente comité, fuerat dominatus
super eos; et quidam alii qui fuerant rectores cum eo,
et quod comes sibi contrarios reputabat, fuerant ban-
niti et expulsi, dictusque Egidius missus prisionarius
in villa de Aldenardo; quem dicti texentes et fullones
rehabere volebant. Et se coadunaverunt in foro et pla-
tea armati, et gentes comitis contra eos exierunt et
prevaluerunt, et multos de predictis occiderunt; et
sic cessavit et quievit dissentio. Post factum predictum
fuit Brugis ex parte comitis proclamatum sub pena
capitali ut omnes texentes et fullones portarent omnes
armaturas suas in domo civili que dicitur Halla et quod
de cetero nullus venderet eis armaturas aut prestaret.
Qui omnes obedierunt et fecerunt sicut proclamatum
die septima octobris.
Tempore antedicto erant obedientes comiti...”
|
|
9 |
|
“...208 GILLES LE MUISIT. [1348]
parti ejus predicta proditio secrete intimata et, se
premuniens hora ilia, cum suis armatis exivit, sperans
et tiduciam habens in Domino; et cum ingenti impetu
predictos proditores invasit et, cesis pluribus, cepe-
runt quosdam, qui de hoc facto fuerunt promotores,
et fecerunt in foro solempni septem capite detruncari.
Et de maiignis plures fugerunt et in villa Gandensi
cum aliis rebellibus se conjunxerunt. Post quod fac-
tum villa remansit pacifica et maligni per legem et
consuetudines patrie puniti.
Villa autem Gandensis remansit adhuc in suo mali-
gno proposito, quia cum habitatoribus dicte ville erant
coadunati maligni de Ypris, de Curtraco et aliis villis,
qui, mu[fol. 132 v°]tuo se cohortantes, malebant in
villa mori quam exire et comitem recipere aut ei obe-
dire, quia audierant illos de Ypris et de aliis villis,
consotios suos, esse graviter punitos et correctos; et
sic per aliquod temporis in sua perversitate remanse-
runt et monasterium Sancti Petri...”
|
|
10 |
|
“...dormitat, commovit mali-
gnos et perversos qui remanserant in Gandavo. Ipsi-
que in domibus super forum se tenebant et in foro, et
sibi eligerunt capitaneum unum quern comes speciali-
ter requirebat in hostagio; hie alios commovit et dixit
non se veile aliud cimiterium habere quam forum
Gandense. Dominus autem de Stenehus et dominus
Ludovicus de le Wale, milites, qui remanserant de
mandato comitis apud Donzam, ut custodirent patriam
et reciperent hostagia de Gandavo, auditis et cognitis
quomodo texentes et fautores eorum capitaneum fece-
rant, et intentionem eorum cognoscentes, die Martis
in octavis Epiphanie, videlicet xiij die mensis janua-
rii, assumptis circiter mille viris armatis, intraverunt
villam et euntes versus forum, ponentes suos de qui-
bus confidebant in prima fronte et alios qui erant de
Gandavo post tergum ipsorum, invenerunt capita-
neum cum textoribus in foro, armatos et ordinatos ad
bellandum et eis resistendum. Dicti autem milites, qui
erant ex adverso, miserunt ad supradictum...”
|
|
11 |
|
“...CHRONIQUE.
2H
[1348]
dictum : « Communia et amici. » Quod audientes, mili-
tes cum suis appropinquaverunt. Al alii resistentes ipsos
aliquantum retrocedere coegerunt. Tune milites et sui
voce magna clamaverunt: « Flandre le Lyon, Flandre
le Lyon », invadentes adversaries cum ingenti impetu,
occisis in foro et in plateis civitatis quampluribus,
aliis fugientibus hac et iliac, et multis in fluvium Scalde
salientibus et submergentibus, ibidem moriendo; et
sic obtinuerunt victoriam dicti milites. Capitaneus
autem sepe nominatus fugit in domum unius pistoris,
ubi repertus fuit in uno parvo furno, et extractus atque
detruncatus tibiis, adductusque in presentia dictorum
militum; et ibi in foro confestim est occisus. Et sic
vere prophetavit quod forum esset suum cimeterium.
Dicti autem milites, obtenta sic victoria, tocius ville
habuerunt dominium, et omnes tam viri quam mulie-
res eis obedierunt, tam illi qui extra erant quam illi qui
remanserant. Fuitque dicta victoria comiti nuntiata,
qui remisit...”
|
|
12 |
|
“...murmur nisi de condempna-
tione Judeorum et de ritu penitentium qui jam ince-
perat in Flandria; et non erant advertentes que postea
acciderunt, nee se de predictis corrigentes. In princi-
pio tarnen augusti vel quasi ceperunt in quibusdam
parrochiis aliqui mori et decedere.
Prima apparitio hominüm penitentiam facientium
in Tornaco1.
Accidit anno predicto quod in die Assumptionis Vir-
ginis gloriose venerunt a villa Brugensi circiter ccu
homines quasi hora prandii. Ipsi autem adunaverunt
se in foro et statim rumor magnus fuit per totam
civitatem unde omnes veniebant. Catervatim venerunt
ad locum supradictum quia super hoe rumores audie-
rant et idcirco factum videre affectabant. II li autem
de Brugis interim se preparaverunt et ritum suum,
quam penitentiam vocabant, facere inceperunl. Popu-
lus autem utriusque sexus, qui nunquam tale quid
viderant, ceperunt compati personis, et penitentie
condolere, et Deo gratias reddere super tanta peni-
tentia, quam gravissimam reputabant. Remanserunt-...”
|
|
13 |
|
“...232
GILLES LE MUI SIT.
[1349]
rium Sancti Martini convenerunt et ibidem penitentiam
inceptam fecerunt, et post prandium in foro iterave-
runt. Et in illis duobus diebus communia tota dictis
penitentibus compassa est. Et erant opiniones diverse,
quia aliqui sane mentis non laudabant et alii [fol. 17]
factum quamplurimum approbabant.
Die autem Martis sequenti1 processio communis
decani el capituli, et religiosorum, et tocius populi,
venit in monasterium nostrum Sancti Martini; fuitque
ibi per fratrem Gerardum de Muro, de ordine Mino-
rum, predicatum et annuntiatum verbum Dei pro mor-
talitate imminente. Qui, predicans egregie, vicia repre-
hendens et habitus coudempnans virorum ac mulierum,
sagacissime reprehendit, sed in fine sermonis pro
hujus modi penitentibus orare omisit, ob quam cau-
sam plurima pars audientium fuit indignata; et per
totam illam ebdomadam contra eum populus multi-
pliciter murmurabat.
In dicta etiam ebdomada venit magna societas de
Gandavo, circiter cccc et 1, et etiam...”
|
|
14 |
|
“...vel circiter, se paulatim adunaverunt et mutuo astrin-
xerunt, de licentia eciam gubernatorum civitatis; et
proposuerunt exire et ire per spatium triginta trium
dierum, ad exemplum et instar aliorum; omnibusque
necessariis sibi in proposito et in facto preparatis,
exierunt de civitate feria secunda in nocte festi Nati-
vitatis Virginis gloriose2, et fecerunt primam suam
penitentiam in foro, ubi multitudo populi erat congre-
gata; et, exeuntes de civitate, iverunt versus villam
Insulensem. Dies autem in qua redierunt fuit in cras-
tino beati Dyonisii, martyris, que fuit dies Sabbati3,
penitentiam suam in foro ilia die faciendo; et in cras-
tino que fuit dies Dominica, tota societas, ritum soli-
1. Saint Jean, XIII, 15.
2. 7 septembre 1349.
3. 10 octobre....”
|
|
15 |
|
“...et
habebant sua capucia super capita eorum et desuper
unum capellum, in quo erat una crux rubea consuta
ante et retro, portantes bacillos penitentiarios in
manibus. Et intrantes in civitatem, portabantur crux,
vexilla et cerei torti, secundum posse eorum, aliqui
pauciores; et cantantes et ordinati ibant cantando
secundum suum ydioma, Flamingi in flamingo, illi de
Brabantia in theutonico et Gallici in gallico; et in
cathedrali ecclesia ante imaginem beate Marie cantum
suum finiebant. Postea in foro civitatis vel in curte
Sancti Martini se adunabant, et tunc ad partem se tra-
hentes in aliquo diversorio vel in loco ad hoe apto et
ibi vestes et calciamenta deponebant, habentes ibi cus-
todes qui ea donee reverterentur conservabant. Venie-
bant autem ad locum, habentes capita cooperta de
suis capuciis et pilleis desuper, nudis pedibus, nudo
corpore, habentes de tela unum vestimentum confec-
tum ad instar vestimenti istorum furnariorum, quando
exercent suum opus. Istud vestimentum vestiebant...”
|
|
16 |
|
“...dies Natalis
Domini in die Veneris. Et fuit annus incipiens secun-
dum stylum curie Romane a Nativitate, que fuit dies
Veneris, ut dictum est, et sic fuit annus quinquagesi-
mus et incepit indulgentia ordinata a domino Summo
Pontifice Clemente papa sexto, [fol. 24] Et cessave-
runt multa mala; et multa referebantur, que michi non
sunt visa posteris demandare, donee veritas ignotes-
cat; et sic registrationi mee pono finem.
Anno eodem, in prima ebdomada Quadragesime1,
fuit proclamatum publice in foro, ex parte gubernato-
rum civitatis, quod omnes cessarent a dicta publica
penitentia voluntaria assumpta; alioquin omnes, de
cetero facientes, ad omnes dies bannirentur. Fuit
eciam ex parte regis proclamatum quod omnes eciam
cessarent, quia rex eos sectam vocabat in sua lettera,
et hoc sub pena perditionis corporum et bonorum.
Fuit eciam ex parte domini episcopi Tornacensis,
decani, capituli et gubernatorum civitatis concorda-
tum quod in secunda ebdomada Quadragesime, que
fuit nox sancti Petri...”
|
|
17 |
|
“...retur vas cum pede ordinatum; alius autem tractor,
melior post eumdem, vas sine pede lucraretur. Venerunt
autem tractores de xxxta et sex villis, [fol. 37 v°]
Cum paraturis vestimentorum pumpis et instrumentis
comparuerunt dicta die. Unde multi sapientes et dis-
creti, de dissensionibus dubitantes, factum non appro-
babant et super gubernatores civitatis murmurabant,
presertim cum communie temporibus retroactis in
pluribus locis sunt dominate. Habita autem delibera-
tione, ordinatum est fieri in foro civitatis signa ab utra-...”
|
|