1 |
 |
“...aqui, parecido na esnan cu bo
mi hio q4.Ulbra tUr dia awe a troca faces di
i. nida. E ta representa nada menos cu 20.000
dollar na oro!
Ta com ta haci pa troqu sin perde ariba
r0 a drent 1 su dos wowonan ta-
bjita bnlla den nan orbita. Movimento sin stop di
su dedenan tabata indica un tension nerviosa na al-!
to grado. Alafln dos lagrima a caba di descubri es'
emocion cu a invadi su alma.
,,Enrique, e dici Dios a corda di nos porfin, mi
sono' ta realizd; awor nos por biba cu raas expan-
sion; loque Luisa, Juan i Matilde tabata carece n '
tur lo ta dund na nan. Bo no ta haya cu e pida i
papel aqui, ta sirbi pa nos entrada den sociedad
1 1Hed! pa baya tur respeto i consideracion ?
Enrique a queda mir cu un estraezai mes ora
cu e ta goza di mira su ruman den colmo di ale- ^
gna, mes ora tambe a drent un duele i compa-1
sion di e pober alma, cu ta adora placa tanto, cu
e ta consider e nico medio pa ta feliz, e nico I
util den bida. Qui poco, hende por ta sinti nan, di
ta quere cu placa por realza...”
|
|
2 |
 |
“...coffi i ora ta cla avisa nos. Nan dos a drenta
nan winkel pa sigui traha.
,.Mi ta spera di larga winkel pa bo i Dios s&
cu n ta ultimo pieza cu mi ta yuda bo traha esa-
quinan ta!
Toni, ta claro cu bo no tin,necesidad di
molestia bo curpa tanto mas. Pero no bandona bo
oficio pa placa cu bo haya. Corda cu ta cu n ba
tene mas tanto afia di bo bida i cu bo a cria bo familia
decentemente. Lo mi sigui conserva nomber respetd,
di nos tata difunto i di bo, cu te awe tur hende
ta aprecia cu nan pedido di muebles.
Despues di un dos ora tur muebles tabata em-
paqueta i hiba na cas di Don Jacinto.
- '-'3888er>
|
|
3 |
 |
“...Scharlo i traha
un bonita cas aya banda ?\
Segun mi, n tin lugar mehor pa nos biba
cu aqui mes. E cas aqui ta traha cu sodor di bo
frenta, ta orgullo di bo ofieio i prom regalo cu un
tata por a haci na su familia. Tur loque ta falta
ta dos cuarto mas, pa nos yiunan ; un reparacion
general i un palacio e ta resulta bao di tur hendq
su bista.
Lo costa mash A trabao prom mi por descus-
tumbr for di aqui banda. Nos ta biba fresco i
ningun hende ta molestia nos. Quico mi yiunan
ta opina?
'Manera mama ta pensa,'mi ta haya masha
bon, Matilde a con testa.
Ami tambe ta quere mescos cu mama S i
sigur tio Enrique tambe ta di acuerdo. Unico cos
cu mi ta pidi papa, haci es sala un poco mas
grandi pa algun bez mi por tene un kloppartij cu
mi amigonan! Juan ta propone.
- ,.Ami ta aproba tur loque Luisa ta propone,
pasobra semper el a huzga bon. No pasobra ta
den su cara, pero te ora mi haya un mucha muher
di su calibre lo mi casa! ta idea di Enrique.
Gracias, Enrique, gracias por la flor Antonio
ta...”
|
|
4 |
 |
“...Recorda semper, cu nos tabata pober
i cu%nto bez bo mes no a yama mi atencion ora
nan tabata subi precio di awa den secura.
Nos mester por bende pa yuda nan i no pa pro-
voca mas sudor foi nan frenta.
Basta Luisa, basta predicashi. Mi nbisa cu
pobernan semper ta stroba negocio? Bueno, larga
esayi para; despues cu reenbak tacld cu awa aden
i si tin mest, nos lo bende na conciencia.
Dios n permiti mas secura na Corsouw, pa-
sobra den e casonan di miseria, hende bon ta bira
berdadero sanguiwela. Enrique dici.
Bueno Riki, never mind tur e cosnan ayi;
loque ta bo ta queda encarga cu winkel, pasobra
mi ta bay haya mi asina tanto meti den e asunto-
nan cu lo mi n tin tem ni pa drenta mi winkel.
Mi ta bay duna bo s/4 di ganashi i lj4 ta queda pa
gasto. Bo n ta contento ?
Gracias Antonio, semper mi a spera cu lo bo
protega mi. Pero den qui riqueza cu bo haya bo,
no lubida riba bo oficio. Loque ba lamta cu n n
sa bay, loque ba haya luego, si.
: Bo tin razon, Enrique, pero qui mi quier haci ?...”
|
|
5 |
 |
“...no> mi yiu; mi tin un bon nesci na
Mbista pa bo. Ta basta yuda otro bira rico. Bota
Igrandi caba i ta ora di bo cuminza corda riba bo
I porvenir. i Quico nan lo bisa di mi, si mi larga bo
I, den e luga ayi, unda bo no por saca bo pia foi
l lodo? Caba e luna aqui i lo nos regia tur cos na
.Ipromer orden.
Ya 1 \ or a bati, mi ta sinti un poco sofio, larga
linos bam drumi; den un luna tur cos lo ta resolvi.
IfBonochi mi yiunan, bonsoir Enrique, te maftan i
Antonio a drenta su cuarto. Despues di un rato
tur a bay drumi, cada un dedicando e momento cu
ita prepara sono, den pensa com mehor nan lo dre-
cha nan bida.
Capitulo IY.
Reorganization general.
espues di un luna cu a bini e gran cambio
Mil den bida di Antonio, hende por a mira caba,
HFT mesla, carpint, peon etc. na movemento
pgaar den su cura di cas. Cu un sombr grandi
pa solo e ta bay bini, dirigiendo trabao, mientras su
familia a muda pa un cas ayi banda pa tantem. De
bez en cuando e ta drenta su winkel i ta combersa
cu Enrique un poco...”
|
|
6 |
 |
“...cu ta un fecha cu ta yena
nos corazon cu hbilo. I quico tur hende lo bisaj
si mi haci nada ? Nan lo yama mi tranca i papia
riba nos.
Permiti mi, Antonio; ta natural;*i muyi
husto cu boso celebra Juan su cumpleafios i cu
boso derecho; pero no ocupa bo nunca cu lo-f
que' nan quier bisa i papia riba bo. Bo ta;
dono di bo mes i di bo placa. Bo ta gast ora ta.
necesario i bo n tin di complace cu ningun. Seal
homber, i no larga otro manda riba bo cu nan di- ;
ceres.
Acord, lo mi haci asina, conseheronan prm|
dente Bam mira awor, yuda mi organizae fiesta. |
luna aqui Juan ta quita foi pacus i mi ta bay
pone un negoshi p. Pues larga nos duna ocasion
di ofrece su amigonan un fiestari oia tur cos caba
l cuminza traha cu un sintf di 25 afa cu e ta bay |
cumpii i Den esai Juan ta drenta i Antonio ta bis :1
Juan, mi yiu, yega acerca; Luisa yama Ma-
tilde pa nos prepara e fiesta na debida orden. Papa <
ta bay celebra bo afa, Juan !
Qra tur tabata hunto, Antonio a puntra >
Quico nos por haci, un...”
|
|
7 |
 |
“...ta pa bo i pa nos. Mi quier a papia cu
bo riba e cambio cu a drenta nos bida awor.
Boso tata ta malcria boso, na e forma^u e quier
contenta boso. Ami ta busca prom e camina sin-
cero i berdadero. Bo tin bo lista di invitado pensa
caba ?
Claro, mama, ya tur nombrenan ta pens. :|
mi tin un 15 eseohi for di un 24 cu mi a corda
hunto. Naturalmente lo mi escohe esnan mas a
proposito.
Mi no ta comprende bo bon ; mas a proposito
o mas acostumbrd ?
Mama n p quier pa mi eomplace cu tur
hende eonocir i amigo bieuw mas, Siendo nos po-
sition a subi den sociedad nos mest anda cu esnan
mas ayfi. Mama n ripara cuanto amigo i amiga
nobo nos a haya?
Esayi mes ta loque ta sinti mi; pasobra ayi
mi ta mira qui poco nan tabata considera boso
prom i cu tur nan aprecio di awor ta na eplaca
cu boso tata a gana. Ba mira qui clase di amigo
nan ta ? I quico esnan di antes o quere di nos ?...”
|
|
8 |
 |
“...yega acerca i ta lur den e
figurin. I
A la.fi n Matilde a yega na banda di bisti di hom- _
ber i Enrique ta dal un grit hari.
Tur ta drei mir i ta puntra ta quico.
Ta quico a pasa? Homber, mes ora^ cu ma
mira e moda aqui, ma figura mi com krepchi lo mi
sinti mi si mi dal un flus asina.
Ta manera bela di barco mi carson ta i mi pia-
nan un par di master.
Pero ta awor tio ta ripara esayi? Hopi dia ca-
ba mi tin un fluz asina, at aqui na mi curpa.
Por Dios, ta awor mi ta ripara. Mi n ta dis-
gusta bo, pero semper ma quer* cu ta uniforme
di chauffeur esayi ta, como mas parti ta us pa nan
biaha den nan auto!
Basta tio, larga mama cu mi nota loqu mes-
t pa dorna e tela cu ta cose e moda aqui i Ma-
tilde ta bira e blachinan padilanti atrobe. Ora En-
rique a mir; el a bisa poco serio:
Ta esaqui t moda, cu mi sobrina quier luci
su mes cu n aden ? E ta paree moda pa hende cu
a cumpra pafia scars i cu su cosed a cos mane-
ra pafia a yega i el a sigui cu Antonio cu a eo-
h na man bisando asina:...”
|
|
9 |
 |
“...35
cos lo a sigui all right, si no a yega e fatal for
tuna, e billete cu Antonio a bin gana.
Ya e tabatin 3 luna ta bishita pa e comprome-
te despues di 3 mas, cu el a cuminza sinti cu e
cas unda e tabata bishita cu tanto franqueza, ta bi-
rando mucho hightone p. Ta manera tur hende a
cambia; Juan, antes su unico amigo, a haya hopi
otro cu tabata bula p.
Matilde su moda a cuminza troca di lque e ta-
bata; enfin e tabata sinti bato, mei mei di eotro
bishitanan. *
Com mi ta haci, asina e tabata pensa pa mi
pasa manera costumbre ? Pa mi no ta menos, mi
mes t bisti mescos cu e tercionan cu ta bishita awor;
pero mi por ? Mi ganamento ta permiti mi ? Ma si
mi huzga bon, ta coi bobo. Quico mi tin cu ns
cu e otro tiponan. Basta. Matilde ta stima mi, ne-
ver mind; t mest qui mi; i su mama no ta sti-
ma mi ?
Pero pe ta sigur el a hala Matilde riba e asunto
un dia. ,
Matilde, mi qui cu bo no ta manera cos-
tumbre, awor cu tin tanto cara nobo aqui, mi qui
cu bo nta paga mucho atencion na mi.
Mi n ta...”
|
|
10 |
 |
“...quico a pasa
ayera noch! ? e. ta puntr i Balentin a conta tur
tos francamente cu a disguste i haci e bay. Luisa
a yama Matilde i a scual dilanti Balentin. Ma-
tilde a munstra cu e cos a duel . Juan a yega
acerca i a bin drecha e cosamistosamente bisando:
Bueno, Balentin, nos a falta, manera tur
hende por falta; bo sa mucho bon cu nos no por
a haci pa expres, siendo cu ta di aqui bo ta.
Larga nos bam hunga un domino i abri bo cara
lubida tur cos, i no pone mi ruman sufri.
Nan tur a lamta drenta den gadrey i di un rato
a paree cu tur cos a pasa den olvido. Pero Balentin
a queda poco desconM i awor e ta vigila nan trato
mas cu antes. Den esayi Antonio a drenta, cay sinti
cansd ; \ despues el a bisa lo sigiente :
Mi yiunan. ma caba di haci un bon negocio,
E casnan banda pabao di Sr. Pierot su workshop
a bira di nos, mas o menos un diez minuto di aqui.
Apropos Juan, quico ta di Pedrito? mi no a mir
ainda, tur luna dia 2 ya el a cobra tur placa di
alquiler di cas caba. Bay mira cu bo hay na su...”
|
|
11 |
 |
“...45
,,Claro, awendia mundo ta exigi pa bo ilustra
bo den tur cos, 'no tasina, tio
Naturalmente Juan, nos mest ilustra nos, pero
v den cosnan cu ta util den bida. Tin bende cu ta
ilustra i menta pa nan banidad, como bon bailad,
bistid na moda, conquistad di senorita, sport hasta
den nan harimento etc. Nan ta quere cu tesayinan
sociedad ta exigi. I uno cu no ta di e clase, ta
resulta mal tipo i menos social bao di nan bista.
-Bueno, tio, never mind tur e cosnan ayi; den
gusto di hende nos n por pone ley. Si tur paa
tabata di mes color, pacus lo n haya bende. Te
rato, mi ta drenta cerca papa poco, nos tin hopi
cos di haci; i e ta sigui paden.
El a troca basta, itiki, bo n ta hayd ? Enfin
mi tambe ta bay den sala, Matilde n sa cu mi
taqui! El a drenta saluda tur i el a haya Matilde
ocupadisima cu su preparacion pa tur cos ta cla
tempran. Luisa arreglando bolo, letter, trt i un
cria ta yena candy i dushi na scotter di glas. Ya cr-
tinas di fiesta cu nan lazo di cinta rosado tabata anun-
cia...”
|
|
12 |
 |
“...ta agrada Matilde. Tabata un
gracia mira Gilberto su moda di balia. E tabata ha-
la atencion di tur hende, i hopi di e sefioritanan
tabata mira Matilde cu bista envidiosa, cu no ta
nan tabatin e privilegio pa balia cu ne. Casi tur e
Otro hobennan & queda malo na comparacion cu Gil-
berto. Luego el a pidi nan estrena un cuadrilla i
t s tabatin brio di a manda un, pero cu un acen-
to francs di prom orden. Aplauso riba aplauso a...”
|
|
13 |
 |
“...hay stroba,
warda un dos seman alomenos p.
Luisa, si bo entremete bo den asunto di cas,
mi ta quibra pronto. Asina si negocio n p sigui.
Bo ta quere bo negocio por atraza cu e po-,
co cos ayi ? Ay no, muy poca consideracion bo ta
tene cu e pobre muher, cu awe ta recorda nos lo-
que ba drispidi ayera anochi, na trit hopi hende
cu antes no tabata nos amigo. Claro cu nos'yiunan
a goza cu nan fiesta, pero Dios lo no prolonga su
afianan si bo trata bo prhimo cu mal corazon.
7" At, ya ba cuminza cu bo predicashi; si
mi/ warda pesaqui un seman, otro biahe turta po-
ne mi warda tamb. Bo n conoce negocio di cas,
ta sina mest haci cu nan, si bo quid bay adilan-
ti manera tur otro cu tin.
Dispensa mi, Toni; loque Luisa ta pidi bo
ta muy husto, aunque n ta toca mi; ta un obra
di misericordia bo ta haci. Enrique a bisa.
Misericordia ? Ta quen tabatin esayi cu mi ? Bo
ta mira, ta pesayi nunca nos, neger, n' por bay
dilanti; semper ta nos, mest haci obra cu otro.
Mira otro doHonan di cas, anto bo ta...”
|
|
14 |
 |
“...cuanto enfermedad nan sa haya, cu pobernan ta li-
bra di dj, cuanto disgusto cu sa pone nan intran-
quilo, peor ep cualquier pobre! No, Toni, no haci
esayi; warda un dos tres dia mas p Luisa ta ro-
ga. ,J Matilde, bo n ta papia nada, mi yiu?
Aini, n ta mishi den e asuntonan ayi,. ta
papa mest sa ; quizas mama ta -pidi pe mujer ayi,
i pdiser e n bal pa haci! Matilde ta contes-
ta.
No, mi yiu, mi n spera esayi di bo ; sigur
e pober ayi ta mn hende decente, ma infrma d£
tur e hendenan cerca Anita. I po quere bo, cu nos
por ta asina bruto di huur cas cu hende porai, un-
da tin bisinanan drechi ta biba. Sea mas caritativa
i Dios lo no bandona bo nunca.
Ai Dios, papa n p complace cu mama un
rato ? Mama ta molestia su cabez mucho cu e asun-
to aqui. Juan ta pidi e tata.
Bueno, Luisa, lo mi warda un dos tres dia
mas, pero ta ultimo biahe, ba tende, Pedrito? I
no bis cu ta Luisa a pidi pe, sino mi seora ta
para cambia den un La Birgen Auxiliadora, contra
interes di mi negocio.
Gracias Antonio, gracias...”
|
|
15 |
 |
“...58
retrato cu ta duna honor na su nomber. Mas abao,
cu el a balia i a gana laurel na Paris, Caracas, en-
fin lugfinan di mas aristocrat. Sociedad CurazoleSa
mest bin goz i nan ta confia riba sintimento ar-
tistico, cu tur lo bini sin excepcion di religion, col,
raza o categoria.
Mi n ta quere cu ta gran cos pa gaha
laurel, si un bailarina por gan. Qui bo di, Juan ?
Pa mi bisa Tio cla, nunca mi n mira un
di nan baile na Teatro.
Ai, homber, aqui riba mes bo ta haya un
idea di su balia; unico cos, cu su bisti ta mas
tant un traje pa bao sea na Vista alegro o na
Barges Bad. N bal la pena mira un cos asina.
Ami ta gusta mira un pelicula tragica, cu
ta. haci impresion riba hende, masque e anochi ayi e
stroba mi di drumi! Matilde ta bisa.
Den esayi Antonio i Don Vicente a bolbe trpbe.
Ta quico bo tin ayi? Antonio ta puntra
Enrique.
Ta un programa di teatro ; paree ta un muher
ta ofrec pa duna les den landarfa. Mira su bisti aqui.!
Su oficio ta mes extravagante cu su nomber, i. e
ta duna...”
|
|
16 |
 |
“...mucho lih. Ta un bon ter-
cio esayi, bo sa ?
Antonio, pr^m observation cu mi quid ha-
ci bo ta esaqui. Paquico el a gafla Juan cu e ta
bo amigo bieuw ? Ta impqsible cu bo por tabata
su amfgo, una vez bo n ta di su categorfa. Ma
awor cu bo tin dos cens si, el a hira bo amigo,
pero no di bo persona, sino di bo placa. Paquico
bo ta larga e hendenan ayi tuma bo haci macacu,
pa nan explota bo ? Sigur ta negocio el a bin pro-
pone bo, no ?"
,,Mi ruman, bo ta desconfla hende mucho li-
h ; cu ta pa bo sol mi mester ta enemigo di tur
aristocrat, caba n mest ta asina. Bo n sa qui utilidad
amistad dje hendenan ayi por ta maiian pa bo.
Utilidad nada, sino un amenaza pa bo pro-
piedad. Nan ta fingi un amistad cu bo i luego ora
bo cay den nan trampa o nan chupa bo manera
sangriwela, nan ta larga bo den camina, sin dray
ni mira bo. Trata cu nan,, pero no larga nan cohe
bo spiritu. Bo n ta deduci fbi su combersacion
encuanto e bailarina, cu ta nan qui oblig nos
acepta nan gusto, nan capricho semper pa...”
|
|
17 |
 |
“...m
co ? No, rios ta mes hende cu nan i nos mest
trata di ta cmpletamente independiente di nan
opinion.
Esayi lo mi percura pa n socede; camina ta
combini mi, ayi tin negociono quere cn mi ta
ningun macaco. Otro cos, ayera nochi mi a sinti
Balentin masM serio, qui falt, bo n sa?
Wel, e dianan aqui e ta poco preocupa cu
un asunto serio. E tin idea di propone boi Luisa
pa sera compromiso pronto ; asina e ta mas sigur di
su amor cu Matilde.
Segun mi, e cos n tin tanto pura, una vez
ma consder cs di mucha te ainda; i Balentin
no por casa ainda, una vez cu e no tin un bon
trabao, pe cria ni su mama na un drecho.
Per e no a deelara boso francamente cu e ta
stima Matilde cu intencion di compromete mas pronto
posible ?
' Si, mi no por nenga, pero e dia tabataotro.
Awor ta Matilde mest sa. Ta diez siete afla s e
tin i mi n sa qui gran felicidad n tin ta sper.
-- Pa mi n tin mehor felicidad cu esun cu Ba-
lentin por dun; i si bo ta aprecia su comporta-
cion i bon caracter, yud pa haya un mehor...”
|
|
18 |
 |
“...mi yiu cu quen cu ta
asina asina, net awor cu nos a drenta den sociedad
i cu hopi hende bon ta considera nos; Matilde ta
un luz i adorno pa nos cas i sin dj nos cas ta
queda scur.
Enfin Toni, mi ta stima mi sobrinanan, pesayi
mi ta interesa pa nan ta bon. Tene cuidao numa,
no entrega bo yiu den mhn di e langostanan, bist!
manera maniqui di moda, pasobra tur nan grandeza,
sabiduria i decencia ta p'afor.
Paden nan n bai nada, nan nsa traha i tur nan
siete sintir ta riba e dos cens i e casitanan cu bo
tin. I awor tur cos ta mengua segun propiedad ta
disminui., ,
No tene cuidao, Riki; mi qui a bisa bo cu
e senior cu a caba di sali a ofrece mi cumpra hen-
ter stock di un pacus chiquito na un prijs conve-
niente. Cu 5 mil florin mi por haci negocio i Juan
por cuminza busca su bida cun. Qui bo ta con-
seha mi?
Den asunto di stock bo ruman n taentreme-
t, ini n tin un idea di e malora ayi. Consulta cu
un hende di confianza, i cu no tin pacus, i lo bo
haya mehor idea pe senor ayi no lora bo abao...”
|
|
19 |
 |
“...Den dj tur cos ta arte
den dj' un Cleopatra, Mesalina 6 Burgofia tur ta
resulta santaasina e inventor a trata di cubri
ma'ldad cu arte, e mes arte cu nan ta yama dim-
na. Mescos ui asesino por yama un crimen arte i
Surca Vertcaya cu ta escandaliza corazohnan ino-
cente ta cubri su crimen cu e palabra arte. Pa mi
idea, si un cos ta bon, pasiquico mest mir na
un modo especial ? Sebastian ta opina.
Sebastian, bo mest comprende cu n ta e muher
su falta, Juan ta contest, nan mest a invitaartista
na s bin mira o bende e ingenioso brilnan na
entrada. E pober muher ta su bida e ta bsca.
Bonita manera di busca bida, Juan; pero mi
quir pUntra bo un cos, Gilberto, si bo tabatin un
ruman muher lo bo a permiti mira tal cos ? Bo ta
quere ta husto pa mi expone mi ruman muher o
mi frei na mira un cos asina, pa duna e baila-
rina placa pa come i bisti na su capricho?
Bonita sacrificio na arte, pa perhudica pdor i
quita berguenza di un seHorita cu e tin di mes pa
cu un homber, si e ta drechi.
Tur a queda...”
|
|
20 |
 |
“...costumber. Juan
a drenta paden sin abri su boca.
Ay no, nos tampoco n' sa haci e cos ayi,
tur ora, pero ta muy poco nos a tuma. Memoria
paden, seflora, nos no quier stroba senora di bay
drumi. Buenas noches.
Luisa a sera porta i nan a bay.
Esaqui si ta un compromiso; mi n quid pe
muh ayi haya mal sanger pa mi. Pa mas mehor
ma trece Juan cas pa mustra cu mi ta cuid i
awor ta pasa cu ta mi ta sin bebe. Enfln ta
Juan mes lo drecha tur cos pa mi.
Mainta Luisa a duna Juan un scual i ni un pa-
labra e n responde contra.
Mi yiu, libra bo foi mal amigo ; corda bon cu
bo tin cu abri pacus tempran i si bo corre paran-
da, bo tin cu perde sono i bo ta hala un bicio riba
bo curpa. Tem bo tabatin Balentin s pa amigo,
bo tabata otro, pero awor bo n' ta tal Juan mas.
Te ainda mi ta amigo di Balentin, mama n
p papia asina; pero nos n p queda atras sin tin
amistad cu otro amigonan social tambe.
Si ta pa Balentin s ni mundo hende n ta conoce.
E ta bay Club San Hos i nos ta topa aya ban da,
pero e Club ayi a bira...”
|
|