1 |
 |
“...homber, el a topa cu un placa di papel.
El a sali cu cara hubilante i a gratified e pober
bended cu 10 florin di regalo.
E pober cu tabatin su mest, no a busca mas i :
no a corda di ofrece pa bay troqu pa Antonio.
Esaqui a cay sinta den su stul di sosiego i cu e
billete den su man dobla na cuater, el tabata pensa
qui paso tuma. E n drenta bay participa paden
ainda, pa nan no haci mucho babel prom cu ora.
Es emocion a haci tanto efecto riba dj cu el a hib
na un sofio sin cu el a spera. Cuanto speculacion,
negocio, proyecto pa.reforma bida i su estado no
a cruza mente di pobre Antonio. Pero e constructor
di estado social, e biento cu ta bira digolpirumbo
di nos bida, ta tuma poder decisivo, sea e ta sirbi
&...”
|
|
2 |
 |
“...subi bo tras 1
Bueno, Riki, never mind sobrd cos, ta ora di
j come, larga nos drenta cas pa mi por participa
I Luisa i su yiunan e bon noticia.
Nan dos a sali for di winkel i drenta cas pa ocu-
f pa nan puesto na mesa cu tabata buta caba. No
: a pasa 5 minuto cu tur tabata presente. Antonio
| s no tabatin mucho apetito; ta manera un cos
! ta peg, den su campana i quier bulaafor. El ati-
ra un bista riba Enrique, cu tabata ataca su plato,
cabez abao pensando i Comiendo na mes ora.
I Di ayi el a tuma un animo i a bisa:
r Luisa, flgura bo, mai, awe ta un dia grandi,.
memorable pa nos. Un ora pasa m a mira mi l-...”
|
|
3 |
 |
“...lo larga di haci despues cu nos ta com-
r pletamente feliz i cu mama ni papa no tin di mo-
'i lestia tanto? N ta berde, tio Riki ? Matilde a
puntra.
Claro, Matildita, bo tin razon i mi ta aproba
mama Luisa su opinion; su gratitud pa Dios i su
compasion pa c s prhimo !
Bueno, Enrique, larga nos bam hunto pa e
asunto di cambio. -Tuan, ora bo sali pacus lo nos
por proyecta hunto riba e manera mas ventajosa pa
nos por traha cu e placa.
Pareuw nan a ca%a di come nan dos a lamta i
sali. Matilde a tuma palabra unbez.
Mama, awor si cos a drecha, Gracias a Dios,
mama por ssega poco, nos por sali pasea, mira
mundo poco. M' : '
Ay pober papa, ai, e ta oontento !
W ta natural ? Juan ta observa, Dios mes
a fada di tende nos pidi. E miserable sueldo cu
mi tin, n ta jega ni pa mi paga pana limpi i si:
garia. Awor lo mi por presenta poco mas sport
den sociedad!
Mi yiunan, no alarma boso mucho cu e pla-
ca. Sorto di riqueza asina, ta bay mes inespera cu
nan sa bini. Pa nos por pasa mas mehor cu e
premio...”
|
|
4 |
 |
“...bay drumi, cada un dedicando e momento cu
ita prepara sono, den pensa com mehor nan lo dre-
cha nan bida.
Capitulo IY.
Reorganization general.
espues di un luna cu a bini e gran cambio
Mil den bida di Antonio, hende por a mira caba,
HFT mesla, carpint, peon etc. na movemento
pgaar den su cura di cas. Cu un sombr grandi
pa solo e ta bay bini, dirigiendo trabao, mientras su
familia a muda pa un cas ayi banda pa tantem. De
bez en cuando e ta drenta su winkel i ta combersa
cu Enrique un poco, sea pa tuma un conseho o pa
sosega su wowo un rato di es solo abrasadora.
Atardi ora stop trabao, e ta bay cambia su trahe...”
|
|
5 |
 |
“...menos caritativo, menos compasivo cu nan a-
tnigonan di antes i a bira casi un peso pa nan tra-
ta nan manera costumbre. Hasta Antonio, un hom-
ber serio i huicioso antes, a cambia por completo
su amigonan di awor ta hendenan cu ta quere nan
mas grandi cu otro i hasta den nan saludo ta sin-
ta tono. ,
El a ripara cu Enrique a sinti esayi tambe. Paso-
bra un rato prom tabata den sala hunto cu nan
Antonio a haci Enrique siguiente observation:
Enrique, bo ta mi ruman i mi no quier pa nos
amigonan tuma bo pa menos. Antes bo no a ocu-
pa bo cu bistimento, pero aw, ta sigur bo ta ga-
na* mas, pues ta natural cu bo 'por larga cose un...”
|
|
6 |
 |
“...a sigui conta placa i Pedrito a haya e casnan
nobo pe cobra i cu nomber di nan inquilinos. Co-
mo Balentin ta biba den un di nan, el a sinti na
e momento poco soquete bao di nan bigta. Pero pa
Pedrito no bin eobr na cas, el bisa Toui lo si-
guiente :
Toni, como' mi ta inquilino nobo, mi quid
bin paga aqui mes, mi ta quere cu Toni lo n tin
nada contra.
Absolutamente cu no; pa bo mira mi n
. corda cu bo tambe ta biba den un di nan. Pero e
cas ayi n ta mucho chiquito pa boso ? N ta me-
hor bo tuma un di e otronan mas grandi ? Mi ta
pidi cualquier pa bo haya un mehor!
Dios libra! Mi n quid haci malo ni causa
| disgusto na otro. Den esun cu mi ta den, mi ta
: masha bon; gracias pa Toni sii oferta.
Den esayi nuebor a bati i Balentin a yama
bonochi i a bay despedi di Luisa den su cuarto,
como e tabatin" dolor di cabez. Cada un tabatin su
; pensamento distinto. Antonio cu su propiedad siempre...”
|
|
7 |
 |
“...48
Juan mes tabata para na entrada pa ricibi i/n-
vitadonan i mas cu un wowo amoroso a trata di
flecha su corazon na entrada caba. Apenas ultimo
parehanan a caba di yena sala, cu msico militar
a duna su anuncio cu fiesta a cuminza, Cada heer
a lamta nan dams marchando na forma di Virginia
Riel. Alafin esnan di padil.mti a yega na completa
e circulo, despues di pasa bao di un arco humano.
Ora tur tabata na lugfi, un senor cu nos a mi ra.
caba na cas di Antonio a tuma palabra. Tabata e
galante G-ilberto Damn. E tabata para enfrente
Juan de brazo cu Matilde; na un banda Antonio
i Luisa. Despues di a saca su lenso di seda cu un
gracia inimitable, el a dobl na. cuater i a primi
na su banda di cara i frenta cu cuidao, pe no
quita un tiqui di e poeier cu el a buta. Luego el
a cuminza un discurso di fiesta. Cu ademanes di
un orador notable el a duna rienda suelto na algun
frases na tempo i su deseonan pa felicidad diJuan
tabata aplaudl frenticamente. Prom cu Antonio
quier a gradici, un otro amigo...”
|
|
8 |
 |
“...amigo
i dj den sala. E caranan'nobo, nan estilo aippu-
toso di combersa tapon asina mudo, cu mehor e
i ta den nan. Pero n ta combini pe queda sinta s,
)tro ta ripara tambe i e n caba di lamta cu Luisa
i yega cerca dj i a bay cu n den comedor.
Qui falta, Balentin ? Masque Matilde tin cu
jomplace cu invitadonan, n tin noodig di boso ta
euw-leuw di otro asina!
Ma balia cu n, Wiwi sd; pero ta unpoco
iolor di cabez mi ta sinti!
Bueno, warda mi un rato, mi ta trece un
3afia-aspirina pa bo, pero no tuma nada mas des-
I mes I i e ta bay cohe e remedi den su cuarto.
Balentin a queda mira e muher bondadosa i a
!Disa den su mes:
Si ta para na su man s, ya mi ta casd cu...”
|
|
9 |
 |
“...52
Matilde ca ba. Despues di a tuma e pastilla el a
gradici i a bay den gadrey cerca Ehrique.
Oh, bo tayi? Enrique a contr, miradio
ra mi ta rondia bo, hala acercq. Harry a pun tra
mi pa bo.
G-racias Harry, com ta? Danki Dios ma to-
pa cu boso.
Claro nos ta nos, ma sa cu lo bo n haya
b@ na bo lugd mei-mei di tanto hightone di awe
nochi.
Bo meS sa, Balentin, si n ta pa Riki cu a in-
vita mi, lo mi n ta haya papia cu bo awor aqui,
Harry, ta bisa.
Mi amigo, mi tampoco n ta haya mi bon
aqui den; figura bo, ora e tiponan ayi cuminza cu
nan poesla, mi mest queda malo den nan.
Nos tur tres ta di mes opinion; pero no o-
cupa boso cu otro su locura, laga cada quen haci
loque ta paree nan.
Bueno, larga nos bam cohe un cach, mi bo-
ca ta secu i Enrique ta lamta nan pa bay mesa.
E n forza Balentin como e labatin dolor di ca-
bez. Despues di un mei ora mas tur bishita ya a
bandona sala di fiesta, como a bira mitar di dos
caba. Balentin a bay prom, siendo e mest lamta
tempran pa bay isla. E no...”
|
|
10 |
 |
“...55
Anto si han ta haci un malo, bo tambe mes-
t haci? Bonita ehempel ta cos di tuma, no esa-
yinan. Nan por bay dilanti, pero si nan ta trata
nan prhimo sin compasion, Dios lo marca nan i
bo n ta sa ora nan ta paga nan crueldad. Pa ca-
da un di e crimen di trata un pober- cu dureza,
cuanto enfermedad nan sa haya, cu pobernan ta li-
bra di dj, cuanto disgusto cu sa pone nan intran-
quilo, peor ep cualquier pobre! No, Toni, no haci
esayi; warda un dos tres dia mas p Luisa ta ro-
ga. ,J Matilde, bo n ta papia nada, mi yiu?
Aini, n ta mishi den e asuntonan ayi,. ta
papa mest sa ; quizas mama ta -pidi pe mujer ayi,
i pdiser e n bal pa haci! Matilde ta contes-
ta.
No, mi yiu, mi n spera esayi di bo ; sigur
e pober ayi ta mn hende decente, ma infrma d£
tur e hendenan cerca Anita. I po quere bo, cu nos
por ta asina bruto di huur cas cu hende porai, un-
da tin bisinanan drechi ta biba. Sea mas caritativa
i Dios lo no bandona bo nunca.
Ai Dios, papa n p complace cu mama un
rato ? Mama ta molestia...”
|
|
11 |
 |
“...Ami ta gusta mira un pelicula tragica, cu
ta. haci impresion riba hende, masque e anochi ayi e
stroba mi di drumi! Matilde ta bisa.
Den esayi Antonio i Don Vicente a bolbe trpbe.
Ta quico bo tin ayi? Antonio ta puntra
Enrique.
Ta un programa di teatro ; paree ta un muher
ta ofrec pa duna les den landarfa. Mira su bisti aqui.!
Su oficio ta mes extravagante cu su nomber, i. e
ta duna Antonio e papel.
Permiti, Don Vicente ta bisa despues di a
pone un lente di caret riba su palo di nanishi i a
tuma e papel cu Antonio ta ofrec.
Pardon, Enrique, bo ta equivoca, mi ta
responde pa e artista tan renombr aqui.
Su nomber ta menta na Europa i America...”
|
|
12 |
 |
“...goza e biahe aqui, di arte den su perfeecion
Enrique no a responde nada, pero e ta profun-
disa e cara astuto di e gran seflor.
Don Vicente ta un autoridad pa papia riba
e terreno; el a mira hopi di es espectaculos i e
por duna un bon opinion di nan, Antonio ta ob-
serva.
Pues, bo tin razon, ma mira basta funcion
di arte den mi bida, como ta loque ta ilustra hen-
de mas tanto; aqui na Corsouw nos ta tras di muil-.
do. Nos falta hopi cos ainda pa cpnoce loque ta
civilizacion.
Don Vicente lo no tuma mi na malo, si mi
bisa bo cu tal cosnan no ta ilustra hende; n tin
nada di civilizacion tampoco, mas bien un recuer-
do di paganismo greco-romano, si nos mira un
bailarina balia na un bisti di bano.
1 Pordon Enrique, no 'ta e bisti di bafio riba
e mes ta bunita i arte, sino e gracia di e msico
cu ta compafid e compas di su danza cu ta duna
realce na su obra. El a balia dilanti aristocracfa i
nobleza di Europa.
Antonio, quico bo mes ta papia ? Bo ta di
mi opinion ? i e ta dray puntra Antonio.
Mi...”
|
|
13 |
 |
“...i Antonio ta introduci na don
Vicente. Di un rato el a yama adios i a sali. An-
tonio a bay directamente den cuarto di Enrique.
Bru, bo ta sara mucho lih. Ta un bon ter-
cio esayi, bo sa ?
Antonio, pr^m observation cu mi quid ha-
ci bo ta esaqui. Paquico el a gafla Juan cu e ta
bo amigo bieuw ? Ta impqsible cu bo por tabata
su amfgo, una vez bo n ta di su categorfa. Ma
awor cu bo tin dos cens si, el a hira bo amigo,
pero no di bo persona, sino di bo placa. Paquico
bo ta larga e hendenan ayi tuma bo haci macacu,
pa nan explota bo ? Sigur ta negocio el a bin pro-
pone bo, no ?"
,,Mi ruman, bo ta desconfla hende mucho li-
h ; cu ta pa bo sol mi mester ta enemigo di tur
aristocrat, caba n mest ta asina. Bo n sa qui utilidad
amistad dje hendenan ayi por ta maiian pa bo.
Utilidad nada, sino un amenaza pa bo pro-
piedad. Nan ta fingi un amistad cu bo i luego ora
bo cay den nan trampa o nan chupa bo manera
sangriwela, nan ta larga bo den camina, sin dray
ni mira bo. Trata cu nan,, pero no larga...”
|
|
14 |
 |
“...ca- 1
racter.
----t ----
Capitulo X.
d paranda despaes di bano,
bo bini cu e auto den diez minuto, lo mi '
ta eist, pa nos por pasa busca Felix i SeJ J
GlJI bastian na Club, segun cu nos a queda "cu
mmt0 otro ayera tarcli, asina un hoben cu nos a
topa na cas di Juan tabata bisle, despues di a ;
consulta su oloshi di pulsera.
El a ca ba di drenta Botica i a pidi nan poco
soda, como su stoma n tabata mucho bon pa efecto ?
di un paranda cu el a corre un anochi prom. Di 1
un rato Juan a pasa i el a tuma su amigo Gilberto
den auto i nan a sigui pa Club. Un dos pito conoci '
a pone e dos amigonan otro stop nan wega i nan
a baha den auto. Nan a bay conoce e bano delici- ,
oso di Vista Alegre" i pa nan probecha un paranda
den bano. Despues cu nan a yega f quita paa .
nan a bisti trahe di bafio i a sinta conbersa un |
poco riba e stupi prom nan bana.
. Ii...”
|
|
15 |
 |
“...68
bebe mas eu ne asma. W ta su* costumber. Juan
a drenta paden sin abri su boca.
Ay no, nos tampoco n' sa haci e cos ayi,
tur ora, pero ta muy poco nos a tuma. Memoria
paden, seflora, nos no quier stroba senora di bay
drumi. Buenas noches.
Luisa a sera porta i nan a bay.
Esaqui si ta un compromiso; mi n quid pe
muh ayi haya mal sanger pa mi. Pa mas mehor
ma trece Juan cas pa mustra cu mi ta cuid i
awor ta pasa cu ta mi ta sin bebe. Enfln ta
Juan mes lo drecha tur cos pa mi.
Mainta Luisa a duna Juan un scual i ni un pa-
labra e n responde contra.
Mi yiu, libra bo foi mal amigo ; corda bon cu
bo tin cu abri pacus tempran i si bo corre paran-
da, bo tin cu perde sono i bo ta hala un bicio riba
bo curpa. Tem bo tabatin Balentin s pa amigo,
bo tabata otro, pero awor bo n' ta tal Juan mas.
Te ainda mi ta amigo di Balentin, mama n
p papia asina; pero nos n p queda atras sin tin
amistad cu otro amigonan social tambe.
Si ta pa Balentin s ni mundo hende n ta conoce.
E ta bay Club San Hos i nos...”
|
|
16 |
 |
“...'i~7',^ gusto di bay pa compana boso, pero
mi n ta bon ainda, mi cabez ta molestia mi; ma
como mi tin derecho riba mi biahe, quiere decir 25
florin i pa barata diez mas pa gasto, mi ta recla-
ma esayi na placa.
Claro, ta husto pa duna bo, bo parti di go-
zo; cumpra loque bo quid i si bo goza cu ne nos
tambe lo ta contento. Antonio ta contest.
,.Si, pero mi quid mi parti awe mes, pa bo
n lubida.
- Corriente, mi amor, at aqui, tuma! i e ta
saca un cheque di 35 florin pe larga cobra.
Gracias, pai, awor si, boso por bay c tur
libertad i Dios lo ta cu boso, el a tuma e pida
papel den su man i cu cuidao el a dobl i ward
den su cahita di placa. E pida simple papel ayi
cu ta sirbi pa uno goza un dia o dos, ta sirbi tambe
pa evita tristeza di otro, pa seca lagrima amarga
di uno cu pa falta di menos cantidad lo ta buth
afor den serena i frio di anochi, expuesto na di mas
grandi sufrimento di un pober. Oh, cu qui poco
cos un hende por enoblece su alma i cu qui grandi
satisfaccion Dios lo retribui...”
|
|
17 |
 |
“...sabi cu Balentin tabata stima
Matilde, pero mi no Sa; seriedad* di e cos, como e
no tabata participd na pblico ainda.
Pto lo mt informa cerca Matilde1'mOS. i $#$i|i
sa dom tur asunto ta para. - : ,
*. Pero ya e mes atardi cu nan a'drenta C^ofixf
su siguiente mainta Gilbert a. forma Matilde n
declaraeion serio i Matilde a priminti di dun on-
testa despus. Pesayi, cu Gilberto a forma su plan
di ataque, informando ceroa su amigo Joan di e
relacion di Balentin i Matilde. ' >
Bueno Juan, larga nos tuma un ponche cre-
ma, mi n ta tufia bitter e dianan aqui!- i el a
pidi dos kelki di e bebida. Despues di un rato nan
a parti fr di otro, como Gilberto tabatin un asrK
to di bay regia i Juan a sigui pa su cas. Gilbert
su oflcio tabata pacotiyero, pero su tata ta pas al-
go pa luna pa su mantenecien. E ta yiu natural
di Don Pascual Damon, di cual e ta usa su ape-
llido ilegalmnte. Su mama ta na Puerto Cabeilo i
su tanta, banda di tata, tin e ta cria. Claro na
vez cu e n tin ningun gasto, e por bisti...”
|
|
18 |
 |
“...huisa ta haya prom mal impresion di Gilberto.
11 manece anochi tabatin un consulta basta
serio na cas di Antonio. Enrique tabata
gftyj presnte, pero na ora di mayor combate
tSs^el a sali, como e tabata consumf masha i
no ta su luga, el a comprende cu e no tabatin
nada di manda den cas di Antonio.
Luisa a yama nan tur na mesa den. sala i aya
el a euminza informa Matilde com su asunto cu Ba- 'l
lentin a queda. Prom el a queda queto, como e
n tabata sabi.quico respond e ora ayi pero des- '
pues el a tuma un brio i a contesta:
Mama, mi ta quere cu Balentin ta haci cos
di mueha; e n ta contento cu ningun hende i cu .
ta p s, mi,por bien drenta derde orde. Mi bisa
mama c\£, mi ta quere cu ya e mes a lubida riba
hos amistad cu otro caba.
Ma mi yiu, bo ta quere ta husto, stima un
bon mucha homber asina, for di tem ba haya tino
di amor, pa bo mest lag solamente pasobra e ii
ta gusta e iocuranan Cu tin na modaawor?; Quico
ta di tur e tempo cu bo a stima ? Bo n sa cp e
amor ta esun mas sincero? No...”
|
|
19 |
 |
“...1Q2
mente cerca su tercionan i otro, hende cu n conoee
su bida priva. V i' 'V
Como e ta di Otrabanda, muy poco cos e por a
sa di dj cu ta malo. E sa tuma paranda, pero
qui hoben n ta haci?
Claro, Antonio ta bisa Luisa un hoben
mest diberti T ya ora nan casa, nan conoce mundo
caba.
,,Ta facil pa quere asina/ Luisa ta contesta,
pro mescos ta un feit, cu bunco cu mala mana
n sa lag niinca. Quico lo ta di Gilbertq ora nan
ta casd, teniendo tur libertad di goza, bisti, una
vez Matilde tin algo pa gasta ?
Quico ta su oflcio ?
Oh, no, no quere mi tan soquete di larga
mi yiu casa cu hende por nada; no, anto bo n
conoc G-ilberto. N ta precies cu hende mest traha
oflcio pe biba; Gilberto ta traha cu cabez, e ta
haci negocio i mi conoce hende cu a bay mas
dilant cu nos cu negocio s, ta bibo e mest tfl.
Juan a conta mi di dj, cu tur ora e ta fia cerca
Juan, haci negocio gana doble, paga su debe i cu
interes acerca.
Enfin si e tin habilidad i e ta comport bon lo
mi yud i lo ,e prospera muy pronto...”
|
|
20 |
 |
“...te awe e ta yora su weso.
Pa evita e contra-tiempo Matilde a gana un dol
di cabez i a retir den gadrey. Di un rato cu Gil-
berto a drenta el a grita bonochi paden i Luisita
a strana di tende e boz ayi.
El a puntra su tia ta quen i Luisa a bin cont
loque a pasa, i cu e no por a manda participa An-
gelina ainda, como e n ta contento.
Pero mes ora cu Luisita a tende nomber di Gil-
berto Damon, el a spanta i un palidez a cubri su cara.
Su tia a puntr qui falta.
Chita, bo conoce e senor ayi?
El a tuma un curashi i a contesta:
Mi no sa cu te Gilberto cu mi conoce, pero...”
|
|