1 |
 |
“...6
di Sto. Domingo, cu a hunga e mes dia. Pacuantos
cumprad que ta, e quier a bula p, pero cordando
s cu por ta su suerte, el a dicidi di cay cune
henter. Ora e pober homber a haya lista el a ranca
un careda, bolte den pia di un cach den porta di
winkel, pa duna Antonio e nobo grandi, e nobo
anhelado
Pober Antonio no por a quere- su bista; el a
dese, el a cumpra sigur cu un fe inquebrantable,.
pero p mir den su bista, e bendito nmero igual
c e otro cu ta premia cu 20 mil dollar riba lista,
esayi ta un suceso mucho importante; pasobra su
bida ta sigurh i awor ta sigur cu su goal ta alcansa.
E no a perde pa gana, ultimo placanan cu e
tabatin el a cohe den su baul i pensando quico el
por duna e homber, el a topa cu un placa di papel.
El a sali cu cara hubilante i a gratified e pober
bended cu 10 florin di regalo.
E pober cu tabatin su mest, no a busca mas i :
no a corda di ofrece pa bay troqu pa Antonio.
Esaqui a cay sinta den su stul di sosiego i cu e
billete den su man dobla na cuater, el...”
|
|
2 |
 |
“...caba di descubri es'
emocion cu a invadi su alma.
,,Enrique, e dici Dios a corda di nos porfin, mi
sono' ta realizd; awor nos por biba cu raas expan-
sion; loque Luisa, Juan i Matilde tabata carece n '
tur lo ta dund na nan. Bo no ta haya cu e pida i
papel aqui, ta sirbi pa nos entrada den sociedad
1 1Hed! pa baya tur respeto i consideracion ?
Enrique a queda mir cu un estraezai mes ora
cu e ta goza di mira su ruman den colmo di ale- ^
gna, mes ora tambe a drent un duele i compa-1
sion di e pober alma, cu ta adora placa tanto, cu
e ta consider e nico medio pa ta feliz, e nico I
util den bida. Qui poco, hende por ta sinti nan, di
ta quere cu placa por realza nan i pone nan den
un categoria mas alto....”
|
|
3 |
 |
“...Matilde a
puntra.
Claro, Matildita, bo tin razon i mi ta aproba
mama Luisa su opinion; su gratitud pa Dios i su
compasion pa c s prhimo !
Bueno, Enrique, larga nos bam hunto pa e
asunto di cambio. -Tuan, ora bo sali pacus lo nos
por proyecta hunto riba e manera mas ventajosa pa
nos por traha cu e placa.
Pareuw nan a ca%a di come nan dos a lamta i
sali. Matilde a tuma palabra unbez.
Mama, awor si cos a drecha, Gracias a Dios,
mama por ssega poco, nos por sali pasea, mira
mundo poco. M' : '
Ay pober papa, ai, e ta oontento !
W ta natural ? Juan ta observa, Dios mes
a fada di tende nos pidi. E miserable sueldo cu
mi tin, n ta jega ni pa mi paga pana limpi i si:
garia. Awor lo mi por presenta poco mas sport
den sociedad!
Mi yiunan, no alarma boso mucho cu e pla-
ca. Sorto di riqueza asina, ta bay mes inespera cu
nan sa bini. Pa nos por pasa mas mehor cu e
premio, nos mester lubida riba dj i sigui manera
costumbre.
4 Nos no ta pasa decente, modestamente manera
un famia di artesano por bida...”
|
|
4 |
 |
“...chiquito ayi!
Natiiralmente, lo meste bini un cria pa yuda e
pober eu trabaonan di eas, Matilde tam be lo haya
poco mas libertad di troca su paria tempran, ^ cual-
quier amiga bon di dj o di Juan cu quier bishita
nan lo haya nan den un mehor cofidicion pa ricibi
nan. Resumida cuenta, mi ta bay pone nos cas
up to date! Pero e principal cos' cu nos mester re-
solve ta, cual ta e mehor negocio pa nos haci;
£ quico ta mehor speculation awendia ?
j,Segun mi opinion, papa larga traha poco
casita cu nos por alquila na 10 a 15 florin, n tin
mehor negocio ! Juan ta propone.
Loque ta muy util i necesario tambe ta un
bon reenbank grandi, cu nos por usa afor ora di
secura i cu pobernan por haya cumpra. Luisa ta
bisa.
_ Semper bo ta hinca pober denturcos. Nta
malo, pero. .... pero.... e hendenan ayi semper ta
gtroba negocio. 1 ' , %T$aj|i
Dios libra, papa, si mest bende awa luego
cu tin secura sigur io haya bon bende, siendo mas
di 70 yo ta pober i nos lo gana bon placa eu nan.
Luisa ta mira Matilde cu...”
|
|
5 |
 |
“...16
nos lo no probecha di e placa; despues cu Dios a
saca nos foi nan condicion di bida, nos no mester
primi nan. Recorda semper, cu nos tabata pober
i cu%nto bez bo mes no a yama mi atencion ora
nan tabata subi precio di awa den secura.
Nos mester por bende pa yuda nan i no pa pro-
voca mas sudor foi nan frenta.
Basta Luisa, basta predicashi. Mi nbisa cu
pobernan semper ta stroba negocio? Bueno, larga
esayi para; despues cu reenbak tacld cu awa aden
i si tin mest, nos lo bende na conciencia.
Dios n permiti mas secura na Corsouw, pa-
sobra den e casonan di miseria, hende bon ta bira
berdadero sanguiwela. Enrique dici.
Bueno Riki, never mind tur e cosnan ayi;
loque ta bo ta queda encarga cu winkel, pasobra
mi ta bay haya mi asina tanto meti den e asunto-
nan cu lo mi n tin tem ni pa drenta mi winkel.
Mi ta bay duna bo s/4 di ganashi i lj4 ta queda pa
gasto. Bo n ta contento ?
Gracias Antonio, semper mi a spera cu lo bo
protega mi. Pero den qui riqueza cu bo haya bo,
no lubida riba bo...”
|
|
6 |
 |
“... pa bo nunca mi n ta ocupd, bo ta
bon gen. Ta riba bo mes mi ta pensa awor aqui,
Que tal, drenta pa mi fefala porta.
Balentin a drenta i ta cay sinta.
Riki, bo sa, mi ta sinti mi poco fastioso e
dianan aqui. Ta dos bende di confianza mi tin
fuera mi mama. Ta bo i Wiwi, Juan tabata mi
mtimo i ami su nico amigo, pero awor n t mes
mas i como mi n tin caracter di gatia hende, ma
bira indiferente p.
Mi n qui papia mucho cu Wiwi, e pober ta sinti
batimento di cabez ; i como e ta desea cu ta cu mi
su yiu lo casa, loque mi qui bis lo n sin t bon.
Bo tin razon, e pober mama no a troca nada;
t mes Luisa di costumbre, di tem di pobreza. Pero
qui cambio ba sinti den Juan i Matilde? Algo a pasa?...”
|
|
7 |
 |
“...54
placa ba trece, na bon ora. Toni a contest.
Ta duel mi cu n ta asina. Virginia n paga
ainda i como Toni a dun 2 dia caba, awe mapi-
di cas. Te ainda Luisa no a abri su boca, pero
mes ora cu el a tende asina, el a lamta bisando:
~ Toni, Dios libra bo saca e pober muher cu
tin un seman s riba luna, sigur el a hay stroba,
warda un dos seman alomenos p.
Luisa, si bo entremete bo den asunto di cas,
mi ta quibra pronto. Asina si negocio n p sigui.
Bo ta quere bo negocio por atraza cu e po-,
co cos ayi ? Ay no, muy poca consideracion bo ta
tene cu e pobre muher, cu awe ta recorda nos lo-
que ba drispidi ayera anochi, na trit hopi hende
cu antes no tabata nos amigo. Claro cu nos'yiunan
a goza cu nan fiesta, pero Dios lo no prolonga su
afianan si bo trata bo prhimo cu mal corazon.
7" At, ya ba cuminza cu bo predicashi; si
mi/ warda pesaqui un seman, otro biahe turta po-
ne mi warda tamb. Bo n conoce negocio di cas,
ta sina mest haci cu nan, si bo quid bay adilan-
ti manera tur otro cu tin....”
|
|
8 |
 |
“...55
Anto si han ta haci un malo, bo tambe mes-
t haci? Bonita ehempel ta cos di tuma, no esa-
yinan. Nan por bay dilanti, pero si nan ta trata
nan prhimo sin compasion, Dios lo marca nan i
bo n ta sa ora nan ta paga nan crueldad. Pa ca-
da un di e crimen di trata un pober- cu dureza,
cuanto enfermedad nan sa haya, cu pobernan ta li-
bra di dj, cuanto disgusto cu sa pone nan intran-
quilo, peor ep cualquier pobre! No, Toni, no haci
esayi; warda un dos tres dia mas p Luisa ta ro-
ga. ,J Matilde, bo n ta papia nada, mi yiu?
Aini, n ta mishi den e asuntonan ayi,. ta
papa mest sa ; quizas mama ta -pidi pe mujer ayi,
i pdiser e n bal pa haci! Matilde ta contes-
ta.
No, mi yiu, mi n spera esayi di bo ; sigur
e pober ayi ta mn hende decente, ma infrma d£
tur e hendenan cerca Anita. I po quere bo, cu nos
por ta asina bruto di huur cas cu hende porai, un-
da tin bisinanan drechi ta biba. Sea mas caritativa
i Dios lo no bandona bo nunca.
Ai Dios, papa n p complace cu mama un
rato ? Mama ta molestia...”
|
|
9 |
 |
“...cos cu bo
n conoce, mi ta sigura bo, si oa mira Surca Vert-
caya, awa la basha foi bo boca; homber, arte a
yega na su colmo!
Ami si n goza nada di arte; pa' mi bida
mi n mira cos mas obseno te ainda, i bochfnche-
ronan s por a goza un cos asina. Arte di bora-
* cheria i e di Surca ta den mes lina. Sebastian ta
cay adem
, Hei, ata un piedra grandi ayi, Pastor subi
< bo preekstoel i bo predica poco, Felix ta contesta.
No, no haci chanza, realmente ta vies bo
mira sorto di balia asina; anto p pober sefiori-
tanan den palco cu mest a baha cabez ora diffe-
rente di boso den luneta tabata busca nan pa mira.
Ta pesayi boso ta queda semfper atras; Cor-
souw no ta basta ilustra, e n conoce arte i tur
cos pa nos ta malGilberto ta bisa si bo ta-
bata na Habana lo ba mira hopi di e cosnan ayi;
ij naturalmente bo mest goza nan bao di un punto
di bista artistica i anto bo ta ilustra bo.
Ta com bo ta haci mira di es modo ? Spli-
- ca mi, Gilberto, pasobra mi n ta artista! 5...”
|
|
10 |
 |
“...Burgofia tur ta
resulta santaasina e inventor a trata di cubri
ma'ldad cu arte, e mes arte cu nan ta yama dim-
na. Mescos ui asesino por yama un crimen arte i
Surca Vertcaya cu ta escandaliza corazohnan ino-
cente ta cubri su crimen cu e palabra arte. Pa mi
idea, si un cos ta bon, pasiquico mest mir na
un modo especial ? Sebastian ta opina.
Sebastian, bo mest comprende cu n ta e muher
su falta, Juan ta contest, nan mest a invitaartista
na s bin mira o bende e ingenioso brilnan na
entrada. E pober muher ta su bida e ta bsca.
Bonita manera di busca bida, Juan; pero mi
quir pUntra bo un cos, Gilberto, si bo tabatin un
ruman muher lo bo a permiti mira tal cos ? Bo ta
quere ta husto pa mi expone mi ruman muher o
mi frei na mira un cos asina, pa duna e baila-
rina placa pa come i bisti na su capricho?
Bonita sacrificio na arte, pa perhudica pdor i
quita berguenza di un seHorita cu e tin di mes pa
cu un homber, si e ta drechi.
Tur a queda queto un rato i nan no por a con-
tradici Sebastian. Alafln...”
|
|
11 |
 |
“...palabra tur a lamta tira un
cabez dn bafio. Despues di a goza un bano na nar>
gusto, nan a drenta i pidi un bon sandwich pa calma
e hamber cu e bafto a provoca.
Nan a sigui despues cu auto, pasa cumpra un
Kwajongen dubbele kroon na camina. Bitter a cohe
nan curpa i nan a dicidi di pasa rond!
Juan menos acostumbra a yega bao di su awa banda
di diezun or di anochi, ta tranca cu porta. Luisa a bin
abri unbez como e tabata warda Juan prom e drumi.
Bonochi, Senora, nos a paseaun rato cu Juan,
pero e pober a dal un salu i biento a burache. pero
at na cas i nos ta quere di .a cumpli cu un obli-
gacion di amigo di trec.
Masha danki, pero haci mi un fabor di rio...”
|
|
12 |
 |
“...hendenan di cas el aholheden
antesala cerca Matilde.
Com ta, sport? ta dos dia mi n por a sali;
bo n mira e persona e dianan aqui?
. Quen aw, Alicia ?
Felipe no, quen mas anto ? Bo n mira e pasa
aqui banda ? Homber, Cos ta sigui forza aw; e
hende aya ta loco p.
Ahan, esun cu tin idea riba Elenita ?
Ma mir pasa aqui banda antayera.
E ta un flni hoben, bo sa, i bo ta quere cu e
cos ayi ta serio ?
Wel, pa mi idea, Elenita n ta pas pa frei
Felipe. No cu e ta mal mucha muher, pero bo-
sa, cu e pober n sa combersa aunque sea, i pa
bon cas cu Felipe sa bishita, mi n sa com e por
bay hinca su curpa den un afdak asina. Ta sfgur
cu tin un mehor pia ta sper i Dios sa qui bon
suerte, bo n ta haya ?...”
|
|
13 |
 |
“...ocasion, ta pa motibo di Gilbert ; sinem-
bargo cu el ta stiraa su prom amor ainda, e n'
ta gusta su moda, como e ta mucho jalurs i el a
dicidi di conta su amiga loque ta pasa.
Alicia, 1)0 sa cu tin un hoben blequero cu
ta stima mi &i infancia; pobre, pero decente; awor
cu nos tin poco consideracion den sociedad, ta claro
cu nos a haya diferente bon amigo i nos n por
yuda cu mundo ta exigi esayi awendia, nos no por
queda atras tampoco. Balen tin no ta mira mi ami-
go i amiganan cu bon wowo; e pober ta yalurs i
masque cuanto ma munstr ecesidad di esayi
/ ora bo n qui queda atras den bida i cu e tambe
mest sali for di e modestia exagera, no a sirbi. I
mi ta sinti cu e cos ta preocup masM. Mama ta
na su partida i den tio cu ne, nan qui forza
papa pa nps copapromete pa caba. Pero ma sinti
cu mi ,ta perde hopi digoza, prom mi casa i papa
tampoco no a acepta ainda.
Gracias a Dios, bo n comete e vupa ayi.
Bo. ta quere un mucha cu ta presta, cu bon pre-
seiicia, bon cara majaera bo, cu e posicion...”
|
|
14 |
 |
“...parti. Enrique ta bisa.
I ami no ta quere cu lo dura mucho ainda pa
boso compromete. Luisa ta buta acerca.
Ami n sa, ta Maltilde su asunto. Mi n' ta
obliga mi yiu haci nada,\pa manan ta mi ta causa di
cualquier disgusto. Larga e pens bon prom.
Antonio dici.
Pues pa mi bisa francamente, mi n ta cu-
minza mara mi curpa ainda. Mi n tin pura di
casa, mi qui biba poco afla mas cerca papa i mama.
Con que sea, bo mest particip di bo biahe
i ofrec pe compana boso, asina hende sa haci.
Ta claro cu e pober n p dispone di e 25 florin
.asina facil manera boso por haci.
1 Masha bon, mama, lo nos puntrh, Juan a bisa
despachadamante, ta cuquivapor hos ta bay, papa ?
Segun ma tende ( cu nan ta bay pidi pasa-
shi cu Merida.. Mi tin algun conoci Arubiano,
pero mi mest pensa prom unda nos l baha i lo
mi scirbi i anuncia mi salida..
Ta dos tres dia mi n' yega banda di Mili-...”
|
|
15 |
 |
“...gasto di biahe
na Aruba. Antonio & cay aden.
Den esayi Pedrito ta drenta i ta yama Antonio
den su oficina. Di un rato nan ta sali hunto i An-
tonio ta bisa su senora:
Luisa, bo protegida ta comport malo, te
ainda e n por regia e cuenta di cas, Ma dun 8
dia i te awor e n bini eld.
- Quizas mafian mes lo e por cancela e cuenta,
warda masque ta tres dia mas pe pober.
Qui interes bo tin den e muher ayi ? Bo co-
noc t
No mi n conoce, ni su mama ni su tata;
pero ta mi prhimo e ta i si mi corda numa cu
nos tambe tabata pober i cuanto mi por a sufri
ora dono di cas por a buta nos afor,. sigur awe lo
mi n por larga di intercede p. Com e pober ta
haci cu su dos yiu chiqui'to, si pone afor?
s...”
|
|
16 |
 |
“...Antonio^a considers e silencio, cu el a vence e
bstapulo porfin cu ta conturba su negocio. Di un
rato Pedrito a sali i nan a sigui papia riba asun-
to di viahe.
Luisa a bay hay a Virginia ta sper den cushina
pa pidi trata pa Antonio warda dos dia mas pe.
Short Luisa, e ta sclama, tene eompasion cu
un pober mama biuda; ay, rAira qui trabao mi ta
pasa cu mi yiunan pa cria nan; ta duro pa mi ms-
t falta cu mi honor, mi ta traha duro pa mi n
tin di pidi yudanza di otro i falta cu su memoria.
Mi ta traha paga mi cas, pro e dianari aqui como
ini yiu menor tin cayentura, mi n por haci nada,
e pobercito ta yora i mi n por traha i mi mes
atendle. Papia cu Short Toni, pidi tene compa-
sion cu un pober viuda.
Virginia, pa cuminza no yama mi Short, pa-
sobra mi no ta ni lo mi no ta ni pa bo ni pa otro;
mi ta mi mes di costumbre i mi ta con ten to cu
Wiwi, manera tur hende sa yama mi. Mi mari no
a gana billete pa haci mi quere cu mi ta mas cu
otro. Pasabra un muher manera bo cu a perde su
esposo, iargando...”
|
|
17 |
 |
“...for di un cashi den cushina i ta duna Vir-
ginia, b'olbe yama docter i larga mi sa com tacu
n. 'Pa qui numero bo casta?
' -. Number seis, Wiwi. Masha danki pa Wiwi
su obra, Dios.se lo paga. Ocupa mi libiemente^i
lo mi ser un esclavo pa sirbi bo,
Dios libra, Virginia, lo bo no ser mi ca-
tibp nunca; loque mi ta ofrece bo ta mi deber;
nos n ta yiu di e mes. Dios cu a man da nos sti-
raa otro ? Bay lih, bay cuida bo yiunan, cu ma-
yan sigur lo recompensa bo pa loque awe bo ta
sufri pa nan. Ay.
E pober muher ta sali, contento di a topa un
alma, no solo compasiva sino earitativa tambe i
Luisa a queda mir cu pena te cu el a disparce
tras di e palonan grandi cu ta forma un mondi
patras- El a bolbe drenta den sala i a sinta bebe
poco t cu tabatin na mesa cla,
Bueno, Luisa, tur cos ta cla, ta bo s falta
pa bisa nos cu bo ta bay tambe. Masque bo ta
marea un poco, bo por compana nos, Antonio ta bis....”
|
|
18 |
 |
“...Corriente, mi amor, at aqui, tuma! i e ta
saca un cheque di 35 florin pe larga cobra.
Gracias, pai, awor si, boso por bay c tur
libertad i Dios lo ta cu boso, el a tuma e pida
papel den su man i cu cuidao el a dobl i ward
den su cahita di placa. E pida simple papel ayi
cu ta sirbi pa uno goza un dia o dos, ta sirbi tambe
pa evita tristeza di otro, pa seca lagrima amarga
di uno cu pa falta di menos cantidad lo ta buth
afor den serena i frio di anochi, expuesto na di mas
grandi sufrimento di un pober. Oh, cu qui poco
cos un hende por enoblece su alma i cu qui grandi
satisfaccion Dios lo retribui es obra na esun cu ta
hacid I cu esperanza di agrada Dios bao di e for-
ma, e muher santa a prepara su obra. Su manece
tempran ya Juan a bay haci diligencia di cumpra...”
|
|
19 |
 |
“...81
maleta pa tur na cas i p'e i na benida el a topa
cu Gilberto cu tabata bini su cas. Di dj el a bin
tende cu Felix, Sabastian i hasta Felipe cu ta gusta
un steef ta bay. Pero, como msico el a haya pa-
sashi por nada. Mientras Gilberto i Juan a yega
cas i cu Gilberto a cuminza conta cu orgullo cuanto
punta di Venezuela i Colombia el a pasa, Enrique
tabata na camina foi 6 orpa haci un bishita na
Balentn, su amigo preferido. El a haya e pober
den su stul ta leza un novela.
Ariba bru, con ta ? Bon dia Nita, con ta bay aqui
banda ? Ma bini tempran pa mi haya bo, Balentin, mi-
ra un cos aqui, nos tin un biahe pa Ruba, bo ta ban ?
,,Un biahe pa Ruba, ta quico esayi ?
Wel, un biahe sport, nos tur di cas ta bay, i
bo mest compafla nos. Pidi Mr. Hortly permit.
Rixi, pa bo mi n ta sconde nada. Bo sacu
mi ganamento n ta permiti mi e luho. I caba po-
diser lo mi casa un dia mi mest cuminza econo-
miza, una vez cu quizas .... ta cu un hende cu
algo lo mi casa, manera bo sa.
Homber stop, cu tur e...”
|
|
20 |
 |
“...parti di nan sanger nos ta chupa
i nos no por tene compasion cu masque ta esun di
mas den* miseria cu a hinca nos den abundancia ?
No, un placa asina no por probecha nos, si nos trata
nos prohimo den miseria cu indiferencia.
El a yega cerca e yiu i a fula su pulso i cabez;
e pobercito su cayentura no a qufca ainda, pero e
ta menos, segun e mama. Virginiaja hiza su wowo
bana di l&grima i a weita Luisa, *como si fuera e
quid saca un secreto scondf den su corazon. Luisa
cu quier a consola i alegrd e pober a braz i a bis :
Virginia, mi ta sinti pa bo, como den bo
caso mi ta recorda uno cu a pasa cu mi mama,
tem mi tabata hobencito di 9 ana i mi otro ru-
man cinco. Te ainda mi tin e escena den mi bista
com mi mama sin amparo, viuda manera bo, mes-
ter a bende e ultimo i di mas apreciada prenda, cu
ta renchi di. matrimonio, pa nan no buta nos na
caya. Pues, contenta bo, ata 85 florin ta loque Dios
mes a conserva pa bo, como nunca e ta bandona
su criaturanan pa nan suerte. Mas acerca desgracia
i mas...”
|
|