1 |
 |
“...ta tres aria mas hoben i su manera semper jovial
i chistoso ta haci e representa menos di e 38 aa cu
el a caba di drenta. Unda cu el a pasa, e tin amigo
i si algun bez e por a hay den cualquier cuestion
improvisto ta debl na su caracter franco 1 e odio
pa adulacion. Su gremio, u ta di artesano, sem-
per el a aprecia i defende, i cuanto bez cu el por
a yuda un u otro cu su consehonan progresista el
a haci cu gusto. En cambio' e otro hero di nos
historia, Antonio, no tabata presente dia Dios a
parti e bon calidades. A
Egoista te den cabo, e ta biba semper aleja di su
i companero artesanos no, cu e ta desprecia nan, pero
ambiciona na busca tono" el ta prefera combersa
masque ta un dos minuto cu hende ans bao di
un forma servil, cu pasa, un rato divertido, cu un
franqueza cordial, hunto cu su co-artesanos den cual-
quier Beersalon o compania. Su fe grandi ta den
billete s f pasobra su sueno dorado ta bini na placa,...”
|
|
2 |
 |
“...inspector i hunto cu su yiunan i esposa nan
bin mira euanto e reforma a adelanta. Ya Matilde
i Juan ta cuminza figura nan, com alegre nan cas
lo bira i cu anochi den sala cu un vitrola, nan lo
pone bisinanan bato goza tambe, cu nan foxtrot,
two-steps, danzn etc. Cuanto bishita lo participa
de bez en cuando, den nan trit di helados i choco-
late sin conta e consideracion cu nan lo ta trata cu
n pa esnan cu ayera no a pensa mes siquiera cu
nan tabata existi. I vice-vers nan tambe por bi-
shita e parti di sociedad cu ta consider^, drentando
di mes den un otro categoria. Prom cu tres luna
un dozijn di cas tabata lamtd formando un hilera
cu ta tapa e bista mahos di e mondi nan tras.
Antonio a calcula su renta mensual pa 120 florin
na alquiler; pero necesidad di cas a pone cu cada
bez mas hen de ta bin busca un biba, un ta ofrece
12 florin, otro 15 florin. Su regia, awe luna, aw
placa, ta buta cu nan no por queda deb. Hente-
ramente cambia su cas di biba a queda; mahes-
tuosamente e ta alza cu...”
|
|
3 |
 |
“...Larga nos pasa dilanti di es residencia pa con-
templa e cambi brusco cu a bini, ora nan a ocu-
pa.e cas atrobe. Di aleuw un luz ta sonrei cu e
visitantenan i ta munstra nan entrada principal,
calentando delicadamente e matanan di rosa pon
riba un canap di concrete. Un letrero chiquito
ta sifa nos conoce nbrnber di e quinta, dedic. na
e yiu muherVilla Matilde. Un elegante vitro- '
la ta alegra e compara presente, cu un orquesta
selecta di sincopators i un saxaphone ruidoso ta ta-
pa combersacion pa un inomento. Luznan ta co-
me cu e colornan paden i ta refleha sonrisa den
cara di esnan cu tabata presente. _
De bez en cuando un flgura graciosa ta pasa du-
plicando su imagen den un par di espejo cuerpo
entero, una vez cu nan ta enfrente di otro. Un
espaciosa alfombra ta cubri mitar di e sala i ta
silencia vaivn di mecedornan di Viena. E otro
mueblesnan moderno a bin ocupa puesto di esnan
di caoba den sala, cu Antonio a cambia pa com-
place su yiunan. Cortinas di franja cora i ama-
rillo...”
|
|
4 |
 |
“...bishita bo, pasobra nan ta tras di bo placa,
nada mas.
Enrique, bo ta quivoca, mi ruman. Dios sa
ba quere cu mi ta larga los pa nan. Ah no; pero
qui mi quier haci? N ta sina ta mundo? Ab por
evita tur esayi, pasobra bo no tin yiu ta lamta. Pe-
ro si mi no tene un poco, mi yiunan ta queda sem-
per atras. Mi ta quere cu lo bo no queda malcon-
tente si nan subi poco.
Dispensa mi, Antonio, mi como bo esposa tin
sigur mas derecho i razon di considera esayi, cu En-
ripue; pero mi ta larga bosa su dilanti, cu mi no
ta mira un adelante moral den nos bida di awor,
Menos preocupacion antes cu nos tabatin placa,
nos a traha cu mas forvor, biba mas tranquilo en-
; cuanto cos di pensa i awor cu tur e placa nos n
i ta sosega, cada dia mas exigencia nobo di sociedad.
Mi ta spera cu mi yiunan lo no bira macaco di
; moda ni esclavo di luhoi...”
|
|
5 |
 |
“...bisti di hom- _
ber i Enrique ta dal un grit hari.
Tur ta drei mir i ta puntra ta quico.
Ta quico a pasa? Homber, mes ora^ cu ma
mira e moda aqui, ma figura mi com krepchi lo mi
sinti mi si mi dal un flus asina.
Ta manera bela di barco mi carson ta i mi pia-
nan un par di master.
Pero ta awor tio ta ripara esayi? Hopi dia ca-
ba mi tin un fluz asina, at aqui na mi curpa.
Por Dios, ta awor mi ta ripara. Mi n ta dis-
gusta bo, pero semper ma quer* cu ta uniforme
di chauffeur esayi ta, como mas parti ta us pa nan
biaha den nan auto!
Basta tio, larga mama cu mi nota loqu mes-
t pa dorna e tela cu ta cose e moda aqui i Ma-
tilde ta bira e blachinan padilanti atrobe. Ora En-
rique a mir; el a bisa poco serio:
Ta esaqui t moda, cu mi sobrina quier luci
su mes cu n aden ? E ta paree moda pa hende cu
a cumpra pafia scars i cu su cosed a cos mane-
ra pafia a yega i el a sigui cu Antonio cu a eo-
h na man bisando asina:...”
|
|
6 |
 |
“...sintimiento real di amor i deseo di ta unf un dia
cun dilanti altar cu matrimonio.
JE1 a cohe su mano i a bis:
Matilde, mi ta stima bo di mi alma, mira mi
pa mi mira den bo wowonan si mi amor lo eclipsa
cu di bo ; bisa mi eld loque bo ta sinti, si realmente
lo mi ta correspond pa bo.
Matilde a baha su cabez i despues di un dos mi-
nuto a sali un si emociond foi su boca.
Balentin a besa su mano, i a bis cu pareuw e
por, lo e declara esayina su mayornan i comport
pa nan deseo ta cumpli'.
Den esayi Juan a bolbe i e coloquio amoroso, cu
ta e prom piedra pa construction di un bida nobo
tabata interrumpi pa sigui despues cu un fervor
serio i sincero. Asina cu Balentin tabata tratd cu
masha confianza na cas di Matilde.
Alafin despues di algun tem, Matilde cu tabata
respeta su mama mucho, a spirta Balentin cu e ta
participa su mama di nan amor. Conbenido Balen-
tin a queda i asina cu Luisa a haya sa i a queda
masM contento. Luisa di su parti a participa An-
tonio i asina henter cas a haya sA
Despues...”
|
|
7 |
 |
“...pasa den su mente cu el a dicidi baha papunda
pe keire poco. Su manece bon 'tempran Luisa a
manda yam. Balentin a bay caba na su trabao
di Isla, asina cu te anochi su mama abis. Como
e ta aprecia Luisa tanto, el a dicidi di bay tende.
Na porta di cas Luisa a contr caba i a drenta
cu n te den sala cerca Matilde. Pero Matilde ta-
bata den cuarto. Balentin, ta- quico a pasa
ayera noch! ? e. ta puntr i Balentin a conta tur
tos francamente cu a disguste i haci e bay. Luisa
a yama Matilde i a scual dilanti Balentin. Ma-
tilde a munstra cu e cos a duel . Juan a yega
acerca i a bin drecha e cosamistosamente bisando:
Bueno, Balentin, nos a falta, manera tur
hende por falta; bo sa mucho bon cu nos no por
a haci pa expres, siendo cu ta di aqui bo ta.
Larga nos bam hunga un domino i abri bo cara
lubida tur cos, i no pone mi ruman sufri.
Nan tur a lamta drenta den gadrey i di un rato
a paree cu tur cos a pasa den olvido. Pero Balentin
a queda poco desconM i awor e ta vigila nan trato
mas cu antes. Den...”
|
|
8 |
 |
“... I sobre esayi mi ta bay mira te na unda
Matilde su caracter por a cambia. Claro, cu hopi
-dia caba, mi ta sinti cu Juan n ta manera antes1;:
awor ta cada bez nan ta invit na kloppartij, na
balia di esaqui, na picnic djesaya, efftin hopi dj
cosnan ayi mas. Maan anochi lo bo mira poco
cara straHo na fiesta. Percura pa bo t'ayi tempran,;
ya bo sd.
Pa no queda mucho reparable lo mi bini;
pero lo mi n sinti mi na cas. Sst, mi ta tende un
pia, sigur ta Juan ta bini!
Juan a yega di afor i a pasa dilanti cuarto di En-j
rique i a puntra na porta p. Enrique a abri
1 a salud. '
Tio, que tal ; xoh ta bo> tayi, Balentin ?
Com ta bay ? maan ora asina aqui, ta otro. Bo!
n tin ningun discurso prepar pa bo amigo ?
Pues, deseonan sincero lo mi tin pa bo, aun-j
que mi no por expresa nan na discurso; pero lo
n falta algun di bo amigonan intelectual cu lo
tira un bon speech....”
|
|
9 |
 |
“...47
Capftulo VIII.
Cample-anos di Juan.
SfSfeSi*io ta posible describi e bista festival cu prpm
IMMl bez a alegra e barrio unda Antonio tabata
Tur e' casnan na vecindario tabata mas
o menos di pobres, cu tabatin uno, dos luz elctrico,
otronan lampi di kerosin mas tanto.
Pero awe e gran dia, cu bisianan tabata spera,
algun cu entusiasmo, otro cu envidia, otro cu curi-
osidad pa por agtomera dilanti e tralinan cu ta
aparta nan pco di e porta di gadrey padilanti;
a we cas di Antonio Salazar, doHo di diferente otro
casita ayi banda, tabata destacd den un mar diluz
for di es scuridad apenas sorprendf pa otronan ayi
banda.
Dos poliz na gran tend tabata tene un pasashi,
abri mei-mei di e mironesnan, pa invitadonan por
pasa libremente. Pa sietor ya autonan a cuminza
invadi e poco tereno enfrente e cas pa trece i bolbe
busca otronan.
Tabatin un mezcla di col di tur sorto di yersey,
seda espejo, amor i metalique etc., no tabatin
ningun dams cu bahando for di nan auto a falta
un sosten, pa mano corts...”
|
|
10 |
 |
“...prolonga su
afianan si bo trata bo prhimo cu mal corazon.
7" At, ya ba cuminza cu bo predicashi; si
mi/ warda pesaqui un seman, otro biahe turta po-
ne mi warda tamb. Bo n conoce negocio di cas,
ta sina mest haci cu nan, si bo quid bay adilan-
ti manera tur otro cu tin.
Dispensa mi, Toni; loque Luisa ta pidi bo
ta muy husto, aunque n ta toca mi; ta un obra
di misericordia bo ta haci. Enrique a bisa.
Misericordia ? Ta quen tabatin esayi cu mi ? Bo
ta mira, ta pesayi nunca nos, neger, n' por bay
dilanti; semper ta nos, mest haci obra cu otro.
Mira otro doHonan di cas, anto bo ta sa, cu ta ni-
co modo di haci....”
|
|
11 |
 |
“...55
Anto si han ta haci un malo, bo tambe mes-
t haci? Bonita ehempel ta cos di tuma, no esa-
yinan. Nan por bay dilanti, pero si nan ta trata
nan prhimo sin compasion, Dios lo marca nan i
bo n ta sa ora nan ta paga nan crueldad. Pa ca-
da un di e crimen di trata un pober- cu dureza,
cuanto enfermedad nan sa haya, cu pobernan ta li-
bra di dj, cuanto disgusto cu sa pone nan intran-
quilo, peor ep cualquier pobre! No, Toni, no haci
esayi; warda un dos tres dia mas p Luisa ta ro-
ga. ,J Matilde, bo n ta papia nada, mi yiu?
Aini, n ta mishi den e asuntonan ayi,. ta
papa mest sa ; quizas mama ta -pidi pe mujer ayi,
i pdiser e n bal pa haci! Matilde ta contes-
ta.
No, mi yiu, mi n spera esayi di bo ; sigur
e pober ayi ta mn hende decente, ma infrma d£
tur e hendenan cerca Anita. I po quere bo, cu nos
por ta asina bruto di huur cas cu hende porai, un-
da tin bisinanan drechi ta biba. Sea mas caritativa
i Dios lo no bandona bo nunca.
Ai Dios, papa n p complace cu mama un
rato ? Mama ta molestia...”
|
|
12 |
 |
“...aqui na Corsouw nos ta tras di muil-.
do. Nos falta hopi cos ainda pa cpnoce loque ta
civilizacion.
Don Vicente lo no tuma mi na malo, si mi
bisa bo cu tal cosnan no ta ilustra hende; n tin
nada di civilizacion tampoco, mas bien un recuer-
do di paganismo greco-romano, si nos mira un
bailarina balia na un bisti di bano.
1 Pordon Enrique, no 'ta e bisti di bafio riba
e mes ta bunita i arte, sino e gracia di e msico
cu ta compafid e compas di su danza cu ta duna
realce na su obra. El a balia dilanti aristocracfa i
nobleza di Europa.
Antonio, quico bo mes ta papia ? Bo ta di
mi opinion ? i e ta dray puntra Antonio.
Mi ta respeta don Vicente su opinion, mescos
cu su persona; awor quizas Enrique no tin un
bon idea di e cos.
Antonio, bo conoce mi masha bon, cu mi no
sa troce verdad. 'Cu franqueza mi ta declara mi o-...”
|
|
13 |
 |
“...76
ma bo i su condition di bida ta pon poco atras
quizas. Luisa ta observa.
Mama n p qui mi biba manera soeurden
combento pa su motibo. Mi corazon ta hoben ain-
da, mi qui goza di mundo poco mas i mi n por
yuda cu mi tin hopi nende na mi curpa.
Pero ta strana mi, Matilde, si bo ta stima
Balentin, n ta importa bo e hendenan na bo curpa.
Alomenos si e ta haci jalurs, ta pasobra e tasinti
cualquier indiferencia di bo parti. Enrique ta bisa.
I ami no ta quere cu lo dura mucho ainda pa
boso compromete. Luisa ta buta acerca.
Ami n sa, ta Maltilde su asunto. Mi n' ta
obliga mi yiu haci nada,\pa manan ta mi ta causa di
cualquier disgusto. Larga e pens bon prom.
Antonio dici.
Pues pa mi bisa francamente, mi n ta cu-
minza mara mi curpa ainda. Mi n tin pura di
casa, mi qui biba poco afla mas cerca papa i mama.
Con que sea, bo mest particip di bo biahe
i ofrec pe compana boso, asina hende sa haci.
Ta claro cu e pober n p dispone di e 25 florin
.asina facil manera boso por haci.
1 Masha bon,...”
|
|
14 |
 |
“...80
Luisa a pensa un rato i a dicidi di probecha
for di loque nan a ofrece. Masque e tabata pa bay
alafin, pa compana Matilde principalmente, e] a
quibra biahe pa haci un obra mas grandi.
'i~7',^ gusto di bay pa compana boso, pero
mi n ta bon ainda, mi cabez ta molestia mi; ma
como mi tin derecho riba mi biahe, quiere decir 25
florin i pa barata diez mas pa gasto, mi ta recla-
ma esayi na placa.
Claro, ta husto pa duna bo, bo parti di go-
zo; cumpra loque bo quid i si bo goza cu ne nos
tambe lo ta contento. Antonio ta contest.
,.Si, pero mi quid mi parti awe mes, pa bo
n lubida.
- Corriente, mi amor, at aqui, tuma! i e ta
saca un cheque di 35 florin pe larga cobra.
Gracias, pai, awor si, boso por bay c tur
libertad i Dios lo ta cu boso, el a tuma e pida
papel den su man i cu cuidao el a dobl i ward
den su cahita di placa. E pida simple papel ayi
cu ta sirbi pa uno goza un dia o dos, ta sirbi tambe
pa evita tristeza di otro, pa seca lagrima amarga
di uno cu pa falta di menos cantidad lo...”
|
|
15 |
 |
“...84
cu nos ta goza cun awor, cuanto desgraciado ma-
nera e muher aqui a quita pida pam foi nan boca
i nan yiunan pa acumula e cantidad cu a bini den
nos manor Ta un parti di nan sanger nos ta chupa
i nos no por tene compasion cu masque ta esun di
mas den* miseria cu a hinca nos den abundancia ?
No, un placa asina no por probecha nos, si nos trata
nos prohimo den miseria cu indiferencia.
El a yega cerca e yiu i a fula su pulso i cabez;
e pobercito su cayentura no a qufca ainda, pero e
ta menos, segun e mama. Virginiaja hiza su wowo
bana di l&grima i a weita Luisa, *como si fuera e
quid saca un secreto scondf den su corazon. Luisa
cu quier a consola i alegrd e pober a braz i a bis :
Virginia, mi ta sinti pa bo, como den bo
caso mi ta recorda uno cu a pasa cu mi mama,
tem mi tabata hobencito di 9 ana i mi otro ru-
man cinco. Te ainda mi tin e escena den mi bista
com mi mama sin amparo, viuda manera bo, mes-
ter a bende e ultimo i di mas apreciada prenda, cu
ta renchi di. matrimonio, pa nan...”
|
|
16 |
 |
“...
E pober muher no por a quere su bista i na ro-
dia el a besa mano di su bienhechora; pero emo-
cron di Luisa tabata asina grandi cu el a ran ca su
mano for di Virginia i a sali pura pa su cas. Ayd
el a hinca su rodia dilanti un Sagrado Corazon cu
ta entrona den su cuarto i a pidiE pa cambia ca-
racter duro di su esposo, tene su yiunan den ca-
mina di virtud i haci cu nan placa sirbi mas bien
pa alivio di menesterosonan cu pa ch.upa nan san-
ger. El a priminti su Dios di haci tur su esfuerzo
pa stroba Antonio di alza e casnan di mas, como ya
a bira insoportable, imposible pa un pober biba ; nan,
cu ta stima nan deeencia i bon nomber i cu mester
traha cu sodor di nan frenta. Mientras e ta pidiendo
Dios, su esposo i yiunan ta gozando na Playa di
Aruba i no a queda un parti desconoci pa nan.
Gilberto a hunga un papel importante den e grupo,
como tur hende tabata tum pa enamorado di Ma-
tilde. Tur camina e tabata galantea cu ne, como
den hendenan di tono semper ta permiti tal 90s.
I tur e cosnan...”
|
|
17 |
 |
“...mira qui libre i sin preocupacion in-
sensate e Arubianonan tabata biba. Aya n ta ma-
pera Corsouw cu su diez mil i mas stand di cate-
gory. Di un rato cu e tayi Alberto a informa di
e.bida sport di Corsouw.
, Bru, Corsouw ta mi lugd brde, pero nada
n ta sigui bon, pa feliz cu nan, principia. Figura
bo un isla chiquito asina, cu tin mas escala di ca-
-tegoria den dj cu tempo di siglo medio i feudal
nan. Nos tin crema di sciedad, cu ta parti den
tres pa nan cold. Mi n ta conta e blanconan, cu
segun nan nan n ta nos igual. Di nos cold bo ta
hay a un parti crema di coft, uno di chocolati i otro
crema di lechi cu cofi. Pero tur ta quere nan bian-
co manera lechi den nan idea. (Figura bo nan a bati-
bati forma un Tennis-Club. Ayi den tur e crema-
nan ta bay i nan por bira miembro, basta nan
ta ., . social.
Mest di sociabilidad pa sport tambe, o ta
dos mano i dos pia na bon estado ? Alberto -ta
puntra.
, Awor,, tasina a bira. Pero a socede algo
cu, a duel mi prom, pasobra ta mal hecho di e...”
|
|
18 |
 |
“...di e
relacion di Balentin i Matilde. ' >
Bueno Juan, larga nos tuma un ponche cre-
ma, mi n ta tufia bitter e dianan aqui!- i el a
pidi dos kelki di e bebida. Despues di un rato nan
a parti fr di otro, como Gilberto tabatin un asrK
to di bay regia i Juan a sigui pa su cas. Gilbert
su oflcio tabata pacotiyero, pero su tata ta pas al-
go pa luna pa su mantenecien. E ta yiu natural
di Don Pascual Damon, di cual e ta usa su ape-
llido ilegalmnte. Su mama ta na Puerto Cabeilo i
su tanta, banda di tata, tin e ta cria. Claro na
vez cu e n tin ningun gasto, e por bisti bon, ha-
ci formalidad tur camina. I tur hende cu ta bon
na curpa sa haya acohida semper. Pareuw Giibrto
a quita for di Juan, el a cuminza pensa den e mes
loque e ta prepara i rsultado qu por tin.
' Enfin malo-malo, n ta un mal idea di mi
parti. Si e galina morde, ma arma. Pero mi ta
corda com lo haci cu su mama cu ta loco cu o...”
|
|
19 |
 |
“...1 aunque
cu Tia Nicolina lo sinti mi falta, 1 ta muy c0^
tento si mi larga paranda poeo 1 pone mi bida na
^Alafin el a yega na unda e tin unasuntodire-
gla i nos ta perd di bista. Juan tambe tabata
pensa riba declaracion di Gilberto.
- Esaqui si ta un compromiso, ta com nosta
haci cu Balentin awor; mi n tin nada malo di
papia di dj, pero circunstancianan mprovistoabu
to cu cada uii di nos mest sigme rumbocu suerte
ta hiba nos. Ta daro cu awendia nos ta ^or
para i Matilde ta tan relaciona cu e Parti c?^si^
ra di pueblo, cu e ta pidi pa un mehor ho^e,n
sa cu n, alomenos cu ta presta mas. Nos P
drecha mundo, ya ta sina, tai laga sigui.
cos lo ta lubidd den dos o tres dia, una vez cu
Balentin mes ta cuminza comprende esayi caba
Pero mama! esayi si ta un cu lo no acep a
pa forza. Asina el a sigui pensa te ora el a yega
cas. El a drenta cu idea di combersa algo cu Ma-
tilde riba e asunto, pero el a haya un bishita
cas, cu e mest a larga esayi te despues Matilde
tabata tene un combersacion anima...”
|
|
20 |
 |
“...Sigur nan sa invita mi, pero ta mi mes no
s bay, pasobra mi sa mal resultado di tal bisKita-
nan. Ta com mi ta haci bishita un cas di un ami-
go i sin mi por invit na di mi nunca?
Paquico no, Balentin, qui falta bo cas cu nan
no por bishita bo?
Ai, Wiwi, awendia ta loque bo tin bo bal,
quere mi.
Enfin mi n ta comprende e mundo aqui anto ;
cuestion ta, cu mi ta warda bo mainta na cas i lo
mi papia cu Matilde bo dilanti,
Tampoco mi n' por acepta, pasobra mi di-
lanti, Matilde no por usa e franqueza di su cora-
zon. Den mi ausencia e por bisa cla loque e qui
resoly, Informa cerca dj seriamente i si e ta sti-
ma mi como antes, anto Wiwi ta sa tur berdad,
pasobra mi no qui tampoco p drenta na casa
cu mi contra su boluntad; despues lo mi bin ten\
de. N ta brde, mama ?i Com .mama ta haya mi
idea ?
Pues Wiwi, loque mi yiu ta propone ta me-
hor, pasobra mi corazon di mama sigur lo sinti, si
mi sa cu un of otro hende ta trat cu indiferencia.
E no por expon na sufri un desapunte, di ta me-
nos...”
|
|