1 |
|
“...Oiambo bieaca a bolbe na uiea.
Capitulo I.
Familia Salazar.
i nos ripara bon e parecido grandi cu tin den
es dos ruman Antonio i Enrique Salazar,
iJRV nos ta queda muy strafto di sinti e diferencia
grandi den nan caracter i proceder. Enrique
ta tres aria mas hoben i su manera semper jovial
i chistoso ta haci e representa menos di e 38 aa cu
el a caba di drenta. Unda cu el a pasa, e tin amigo
i si algun bez e por a hay den cualquier cuestion
improvisto ta debl na su caracter franco 1 e odio
pa adulacion. Su gremio, u ta di artesano, sem-
per el a aprecia i defende, i cuanto bez cu el por
a yuda un u otro cu su consehonan progresista el
a haci cu gusto. En cambio' e otro hero di nos
historia, Antonio, no tabata presente dia Dios a
parti e bon calidades. A
Egoista te den cabo, e ta biba semper aleja di su
i companero artesanos no, cu e ta desprecia nan, pero
ambiciona na busca tono" el ta prefera combersa
masque ta un dos minuto cu hende ans bao di
un forma servil, cu pasa, un rato divertido...”
|
|
2 |
|
“...6
di Sto. Domingo, cu a hunga e mes dia. Pacuantos
cumprad que ta, e quier a bula p, pero cordando
s cu por ta su suerte, el a dicidi di cay cune
henter. Ora e pober homber a haya lista el a ranca
un careda, bolte den pia di un cach den porta di
winkel, pa duna Antonio e nobo grandi, e nobo
anhelado
Pober Antonio no por a quere- su bista; el a
dese, el a cumpra sigur cu un fe inquebrantable,.
pero p mir den su bista, e bendito nmero igual
c e otro cu ta premia cu 20 mil dollar riba lista,
esayi ta un suceso mucho importante; pasobra su
bida ta sigurh i awor ta sigur cu su goal ta alcansa.
E no a perde pa gana, ultimo placanan cu e
tabatin el a cohe den su baul i pensando quico el
por duna e homber, el a topa cu un placa di papel.
El a sali cu cara hubilante i a gratified e pober
bended cu 10 florin di regalo.
E pober cu tabatin su mest, no a busca mas i :
no a corda di ofrece pa bay troqu pa Antonio.
Esaqui a cay sinta den su stul di sosiego i cu e
billete den su man dobla na cuater, el...”
|
|
3 |
|
“...come, larga nos drenta cas pa mi por participa
I Luisa i su yiunan e bon noticia.
Nan dos a sali for di winkel i drenta cas pa ocu-
f pa nan puesto na mesa cu tabata buta caba. No
: a pasa 5 minuto cu tur tabata presente. Antonio
| s no tabatin mucho apetito; ta manera un cos
! ta peg, den su campana i quier bulaafor. El ati-
ra un bista riba Enrique, cu tabata ataca su plato,
cabez abao pensando i Comiendo na mes ora.
I Di ayi el a tuma un animo i a bisa:
r Luisa, flgura bo, mai, awe ta un dia grandi,.
memorable pa nos. Un ora pasa m a mira mi l-...”
|
|
4 |
|
“...14
un poco mas espacioso cu esaqui, como ya mi
yiunan a bira grandi i mi tin conque haci awor;
pero mi n sa quico Luisa lo opina di esayi; ? com
bo ta haya, Luisa ? Lo n ta bon si nos ctimpra
pida tera den cero di Quinta o den Scharlo i traha
un bonita cas aya banda ?\
Segun mi, n tin lugar mehor pa nos biba
cu aqui mes. E cas aqui ta traha cu sodor di bo
frenta, ta orgullo di bo ofieio i prom regalo cu un
tata por a haci na su familia. Tur loque ta falta
ta dos cuarto mas, pa nos yiunan ; un reparacion
general i un palacio e ta resulta bao di tur hendq
su bista.
Lo costa mash A trabao prom mi por descus-
tumbr for di aqui banda. Nos ta biba fresco i
ningun hende ta molestia nos. Quico mi yiunan
ta opina?
'Manera mama ta pensa,'mi ta haya masha
bon, Matilde a con testa.
Ami tambe ta quere mescos cu mama S i
sigur tio Enrique tambe ta di acuerdo. Unico cos
cu mi ta pidi papa, haci es sala un poco mas
grandi pa algun bez mi por tene un kloppartij cu
mi amigonan! Juan ta propone.
- ,.Ami...”
|
|
5 |
|
“...15
cas aqui, na un manera adeeuado, cu ta exigi. Pero
mester traha un cushina mas grandi, pasobra mi
n p quier pa mi mai sigui huma su curpa mas
den e hoki chiquito ayi!
Natiiralmente, lo meste bini un cria pa yuda e
pober eu trabaonan di eas, Matilde tam be lo haya
poco mas libertad di troca su paria tempran, ^ cual-
quier amiga bon di dj o di Juan cu quier bishita
nan lo haya nan den un mehor cofidicion pa ricibi
nan. Resumida cuenta, mi ta bay pone nos cas
up to date! Pero e principal cos' cu nos mester re-
solve ta, cual ta e mehor negocio pa nos haci;
£ quico ta mehor speculation awendia ?
j,Segun mi opinion, papa larga traha poco
casita cu nos por alquila na 10 a 15 florin, n tin
mehor negocio ! Juan ta propone.
Loque ta muy util i necesario tambe ta un
bon reenbank grandi, cu nos por usa afor ora di
secura i cu pobernan por haya cumpra. Luisa ta
bisa.
_ Semper bo ta hinca pober denturcos. Nta
malo, pero. .... pero.... e hendenan ayi semper ta
gtroba negocio. 1 ' , %T$aj|i
Dios...”
|
|
6 |
|
“...ta sinti un poco sofio, larga
linos bam drumi; den un luna tur cos lo ta resolvi.
IfBonochi mi yiunan, bonsoir Enrique, te maftan i
Antonio a drenta su cuarto. Despues di un rato
tur a bay drumi, cada un dedicando e momento cu
ita prepara sono, den pensa com mehor nan lo dre-
cha nan bida.
Capitulo IY.
Reorganization general.
espues di un luna cu a bini e gran cambio
Mil den bida di Antonio, hende por a mira caba,
HFT mesla, carpint, peon etc. na movemento
pgaar den su cura di cas. Cu un sombr grandi
pa solo e ta bay bini, dirigiendo trabao, mientras su
familia a muda pa un cas ayi banda pa tantem. De
bez en cuando e ta drenta su winkel i ta combersa
cu Enrique un poco, sea pa tuma un conseho o pa
sosega su wowo un rato di es solo abrasadora.
Atardi ora stop trabao, e ta bay cambia su trahe...”
|
|
7 |
|
“...poco-poco; mientras otro nobo, contagio-
so pa almanan hurailde, a invadi su cas i haci nan
mucho familiar cu su esposo i yiunan. Ya el a ri
para e diferencia entre e sencillez di antes i e luho
presente. Den e opulencia innecesario su yiunan a
bira menos caritativo, menos compasivo cu nan a-
tnigonan di antes i a bira casi un peso pa nan tra-
ta nan manera costumbre. Hasta Antonio, un hom-
ber serio i huicioso antes, a cambia por completo
su amigonan di awor ta hendenan cu ta quere nan
mas grandi cu otro i hasta den nan saludo ta sin-
ta tono. ,
El a ripara cu Enrique a sinti esayi tambe. Paso-
bra un rato prom tabata den sala hunto cu nan
Antonio a haci Enrique siguiente observation:
Enrique, bo ta mi ruman i mi no quier pa nos
amigonan tuma bo pa menos. Antes bo no a ocu-
pa bo cu bistimento, pero aw, ta sigur bo ta ga-
na* mas, pues ta natural cu bo 'por larga cose un...”
|
|
8 |
|
“...23
Tur ta queda queto sin sa cual ta mehor.
Alafin Matilde a propone asina:
Papa, mi ta quere cu un baile ta mehor. Nunca
nos n balia i aw cu papa por, quico ta stroba?
Sala ta grandi, papa su prom yiu ta cumpli su 25
aha; ta muy natural si. papa por complace cu nos,
na invita nos amigonan yuda celebra e gran dia,
n ta sina Juan ?
. __ nTa claro, Ti, mi n ta haya mehor cos cu un
baile i mi quier mira bo balia un dia;
|
|
9 |
|
“...Pedrito a haya e casnan
nobo pe cobra i cu nomber di nan inquilinos. Co-
mo Balentin ta biba den un di nan, el a sinti na
e momento poco soquete bao di nan bigta. Pero pa
Pedrito no bin eobr na cas, el bisa Toui lo si-
guiente :
Toni, como' mi ta inquilino nobo, mi quid
bin paga aqui mes, mi ta quere cu Toni lo n tin
nada contra.
Absolutamente cu no; pa bo mira mi n
. corda cu bo tambe ta biba den un di nan. Pero e
cas ayi n ta mucho chiquito pa boso ? N ta me-
hor bo tuma un di e otronan mas grandi ? Mi ta
pidi cualquier pa bo haya un mehor!
Dios libra! Mi n quid haci malo ni causa
| disgusto na otro. Den esun cu mi ta den, mi ta
: masha bon; gracias pa Toni sii oferta.
Den esayi nuebor a bati i Balentin a yama
bonochi i a bay despedi di Luisa den su cuarto,
como e tabatin" dolor di cabez. Cada un tabatin su
; pensamento distinto. Antonio cu su propiedad siempre...”
|
|
10 |
|
“...56
fffl
f.yl
mento; Dios lo corda semper di e compasivo i
Luisa ta bay patras.
Esaqui si ta un cataclisma: asina si n por
sigui; mira un cos aqui, Pedrito,asunto di cas mes-
t ta regia desdi awor den mi cuarto cu mi tin pa
oficina, ba tende ?%
Muy bien, Toni, awor caba cu mi, pa mi
bay. Nan dos a lamta bay regia cuenta.
Luego Antnio a bolbe den comedor cerca su
yiunan i ta bisa: Juan, awor fiesta a caba, bam
trata riba un negocio pa bo awor.
v Bo ta basta grandi caba i bo mest di un cos
di haci, una vez cu bo n quier a sina fishi nunca.
Qui negocio bo gusta mas ?
..Pues, loque ma desea semper ta un pacus;
coino mi tabata emplefi caba i mi tin un idea cuan-
tp mi por progresa si e ta bon surti.
Bueno, nos ta cuminza cu un chiquito ma-
nera nos por i segun bo traha cu sinti* lo e bay
adilanti. Ta basta traha haci otro ricu.
Un batimento na porta i Juan a abri pa un se-
nor bon bisti.
Bon dia, ta aqui Antonio ta biba?
Si seflor, mi tin honor di sa su nomber ?
Vicente Parol, amigo hieuw...”
|
|
11 |
|
“...porque mi n sa gusta un
bailarina, mas lih mi ta mira un pelicula di serie.,
Mi n ta di acuerdo cu bo, Juan, su ami-
go Gilberto ta opina, bo n dsgaba un cos cu bo
n conoce, mi ta sigura bo, si oa mira Surca Vert-
caya, awa la basha foi bo boca; homber, arte a
yega na su colmo!
Ami si n goza nada di arte; pa' mi bida
mi n mira cos mas obseno te ainda, i bochfnche-
ronan s por a goza un cos asina. Arte di bora-
* cheria i e di Surca ta den mes lina. Sebastian ta
cay adem
, Hei, ata un piedra grandi ayi, Pastor subi
< bo preekstoel i bo predica poco, Felix ta contesta.
No, no haci chanza, realmente ta vies bo
mira sorto di balia asina; anto p pober sefiori-
tanan den palco cu mest a baha cabez ora diffe-
rente di boso den luneta tabata busca nan pa mira.
Ta pesayi boso ta queda semfper atras; Cor-
souw no ta basta ilustra, e n conoce arte i tur
cos pa nos ta malGilberto ta bisa si bo ta-
bata na Habana lo ba mira hopi di e cosnan ayi;
ij naturalmente bo mest goza nan bao di un punto
di...”
|
|
12 |
|
“...pa Wiwi
su obra, Dios.se lo paga. Ocupa mi libiemente^i
lo mi ser un esclavo pa sirbi bo,
Dios libra, Virginia, lo bo no ser mi ca-
tibp nunca; loque mi ta ofrece bo ta mi deber;
nos n ta yiu di e mes. Dios cu a man da nos sti-
raa otro ? Bay lih, bay cuida bo yiunan, cu ma-
yan sigur lo recompensa bo pa loque awe bo ta
sufri pa nan. Ay.
E pober muher ta sali, contento di a topa un
alma, no solo compasiva sino earitativa tambe i
Luisa a queda mir cu pena te cu el a disparce
tras di e palonan grandi cu ta forma un mondi
patras- El a bolbe drenta den sala i a sinta bebe
poco t cu tabatin na mesa cla,
Bueno, Luisa, tur cos ta cla, ta bo s falta
pa bisa nos cu bo ta bay tambe. Masque bo ta
marea un poco, bo por compana nos, Antonio ta bis....”
|
|
13 |
|
“...un obra mas grandi.
'i~7',^ gusto di bay pa compana boso, pero
mi n ta bon ainda, mi cabez ta molestia mi; ma
como mi tin derecho riba mi biahe, quiere decir 25
florin i pa barata diez mas pa gasto, mi ta recla-
ma esayi na placa.
Claro, ta husto pa duna bo, bo parti di go-
zo; cumpra loque bo quid i si bo goza cu ne nos
tambe lo ta contento. Antonio ta contest.
,.Si, pero mi quid mi parti awe mes, pa bo
n lubida.
- Corriente, mi amor, at aqui, tuma! i e ta
saca un cheque di 35 florin pe larga cobra.
Gracias, pai, awor si, boso por bay c tur
libertad i Dios lo ta cu boso, el a tuma e pida
papel den su man i cu cuidao el a dobl i ward
den su cahita di placa. E pida simple papel ayi
cu ta sirbi pa uno goza un dia o dos, ta sirbi tambe
pa evita tristeza di otro, pa seca lagrima amarga
di uno cu pa falta di menos cantidad lo ta buth
afor den serena i frio di anochi, expuesto na di mas
grandi sufrimento di un pober. Oh, cu qui poco
cos un hende por enoblece su alma i cu qui grandi
satisfaccion...”
|
|
14 |
|
“...35
Quico cu bo tin mest, cu mi por yuda bo, ocupa
mi.
E pober muher no por a quere su bista i na ro-
dia el a besa mano di su bienhechora; pero emo-
cron di Luisa tabata asina grandi cu el a ran ca su
mano for di Virginia i a sali pura pa su cas. Ayd
el a hinca su rodia dilanti un Sagrado Corazon cu
ta entrona den su cuarto i a pidiE pa cambia ca-
racter duro di su esposo, tene su yiunan den ca-
mina di virtud i haci cu nan placa sirbi mas bien
pa alivio di menesterosonan cu pa ch.upa nan san-
ger. El a priminti su Dios di haci tur su esfuerzo
pa stroba Antonio di alza e casnan di mas, como ya
a bira insoportable, imposible pa un pober biba ; nan,
cu ta stima nan deeencia i bon nomber i cu mester
traha cu sodor di nan frenta. Mientras e ta pidiendo
Dios, su esposo i yiunan ta gozando na Playa di
Aruba i no a queda un parti desconoci pa nan.
Gilberto a hunga un papel importante den e grupo,
como tur hende tabata tum pa enamorado di Ma-
tilde. Tur camina e tabata galantea cu ne, como
den...”
|
|
15 |
|
“...'87
whitenan di Corsouw'. -' Lugo ini a queda contehto,
como tin an palabra de a hierro mata a hierro
muere. .'v;i
Ta quico Riki, conta nos, aqui banda nos, n'
conoce e peste di haci grandi cu otro, aqui n .-fcin
Shon ni catibo. Conta nos.r '
ls ' Semper ma ga ba Arubianonani nos simptijco
i tratabi Bonerianonan. Pero larga mi sigui. Bo mes-
ter sa cu un estrarihero a larga un copa pa clubnan di
Tennis lucha p. Claro cu tur club lo mester tin
drcho di lucha p i hunga. Com cu ta, nan a
tene nos amigonan afor. Tin ta bisa cu ta pa esuri
cu tin e actual copa no perd, pero ami cumilen-
ga n' sa bira den mi boca papia soquetada, mi ta
bini af cu n, manera-su mama a pari At
compai, nan no qui p arisnan second hand subi
nan tereno, nan rio qui ningun contact, si nan
fanna por ta hunto, den nada.
. Nan cu tin e copa no quier mira ni un tiki ca-
chicachi cofi bruha den nan lechi. Alberto bo sa,
nos n por drecha mundo. Tin miles sociedad pa
nos ta unf manera ruman, ma tur tin esayi deh nan
prgama...”
|
|
16 |
|
“...88
ta busca di mescl den aris p tambe por pasa
pa aris i quico ta resultado semper ? Un bochorao
nan ta ricibi ria man di esnan di categoria. Esayi
a socde semper, pero orguilo, e vicio estpido ta
haci hende sin berguenza i masque nan ta mira un
draw-back padilanti caba, nan ta risca acerca esa-
yanan. Envez di busca cultura, den instruccion i
'art, independencia pa nan gremio, nan mes ta haci
nan poco di busca pa otro su compafiia haci nan
grandi. Basta nan haya dos cens, ya nan n ta
bo pare uw mas;
,',Riki, mi ta aprecia bo pa bo franqueza. Ta
duel mi di e sorto di curazolenonan. Gracias a Dios,
ns ta den un tera di menos locura o ningun.
Mucha honra pa boso, pero como mal ehem-
plo sa pega, queda Aruba pa boso no carga e ma-
leza trece- den pueblo. Pasobra na Corsouw tur es-
traflero ta bira despota o nos mes ta haci nan. E
mes cu bo ta topa sea na Venezuela, Colombia, Sto.
Domingo, tan tratable, tan demcrata i sans-gne, ta
cambia asina tan to na mi pober tera, cu bo n. ta
conoce nan...”
|
|
17 |
|
“...89
cuminza duda den fieldad di Matilde su amor pa
Balentin i e ta ripara cu tanto Antonio i Juan ta mi-
ra e carinonan di Gilberto cu aprobacion.
Berdad, ta dificil pa un hoben pobre, sin mas
date cu su. oficio barata por pensa na sigui un a
mor cu a cambia di tono. Como e ta haci paven-
ce e obstaculonan na bista cu ta exigi den un ma-,
trimonio, quere decir traha muebles na moda, al-
quila un cas grandi i biba na e categoria cu e mo-
sa mest ta den ? Un matrimonio asina, unico mo-
do cu e por ta realiza ta si e mosa ta di acuerdo
pa baha den condicion di e hoben i nan biba sim-
ple i decente manera e por pa su ganamelito. En-
rique tabatin idea di haci algo pa su amigo, pero ya
el a sinti cu esayi lo duna mas mal resultado cu bon.
Pasobra nada iorza ta bon i un bida asirfa lo no
tin paz aden. Na ultimo ora di despedida el a con-
tra cu su hendenan na playa i nan a subi bordo.
Aya cada un a conta lo feliz cu nan a pasa i bon
moda di trata cu Arubianonan conoce. Un dos pito
mas cu a sigui...”
|
|
18 |
|
“...93
sa bisti. Su bisti di seman ta asina chic, cu hopi
seflorita pober lo a desea di dal e trahe na un fies-
ta grandi. E ta masha familiar den su saludo. Juan
sa, ta curioso pa sa tin bez quico lo e por ta meen
cu e primimento di mano, ora e ta cumin d. Pero
e no qui a stroba nan entrevista i a sigui paden.
Matilde, bo tin un ruman sport, bo sa ?
E ta un nechi jonkman. Pero te ainda mi n tende
nada di dj, tai com e n tin un mai ainda?
Mi sa ? Te ainda 1e n tin, sino ta natural
cu ya nan lo a cuminza busca amistad alomenos cu
mi. Pero lo n dura mucho.
Mi ta quere cu pronto lo bo tin un futura
cunada, si e ta hunto cu Gilberto e ta haya brio
unbez. A prop larga nos sigui un rato riba asunto
di Glberto; despues cu el a declara bo su amor,
quico ba dicidi diybis porfin ? Bo ta acept, no ?
Pa mi bisa bo cld, mi n ta omprende, mi
n por a resisti su palabranan di amor; mi n por
a nenga di stim; figura bo e di, e n\ por biba sin
mi amor, lo mi haci desgraciado si ml no stim.
Mescos el a bisa...”
|
|
19 |
|
“...118
n) tabata serie dad. \ Tur dia mi s, mira om amor-
nan ayi sa eaba.
E tabatin gusto di haci eomparacioii riba su amor
cu Balentin, pero el a dicidi di queda queto pa no
alarma su mama mas tanto.
Den esayi un cria a bin pasa t i Luisa a bay
bebe di dj den su cuarto. E no por a caba di bebe
e t, asina rabia e tabata riba Gilberto pa su caracter
malo i mentiroso.
E ora el a comprende, com grandi e lcha lo
mest t, pa quibra e casamento di su yiu. Paso-
bra Matilde ta stim cu un f bibo i Gilberto su
capacidad den mentira ta haci invencible. Pero
cu un conflanza den Dios cu lo vigila riba suett
di su yiu, el a hura di informa i busca tur medio
pa stroba nan di casa. Un tato despues Alicia a
drenta i cu un harimento el a saluda Gilberto i
Matilde.
>.Tidachi, esta sport bo ta, np ? Bo Bto.
banda di bo, quico mas bo p qui, ta mi mes ta
mas malo.
* Mi n ta quere cu bo ta mal par. Podiser
bo ora n yega ainda. Matilde a contest.
Bueno, que tal di mama ? E tapaden?
Si drenta bo cumind ; pero...”
|
|
20 |
|
“...124
Capitulo XVII.
Astacia di Gilbrto i tpianfc di Alicia.
ir e babelnan cu ta pasa na Corsouw
ii na Puerto-Cabelio. Como e tabata
lera i Gilbrto ta lamta den eas disu
tfa, e pober mama a sinti cu nan tabata tenapar-
ta di su yiu ; ora e yiu a crece e tabata yam sim-
piemente yaya manera nan a siH, quizas pe n' sa
cu ta su mama. E no por a papia nada den asun-
to di su yiu, pa no perhudica su suerte, ya nan
quier a dun un bon scool.
Pero segun Gilbrto ta birando grandi e cos a
bira peon te un dia cu Gilbrto a papia bruto cu
ne, el a record cu te mes ta su mama. Gilbrto
a bisa cu e sa, pero n ta import, como ta su tia
ta su mama, e n tin mama. E pober muher a dicidi
di no queda mas i pe no ta un estorbo pa su yiu
el a barca bay Puerto Cabello cerca suruman.
Hendenan cu no tabata sabi drechi a quere cu
Petra a muri, segun e tfa a inventa un historiapa
hende no sd, cu su gran Gilbrto tabatin un ma-
ma marad di cabez cu sa bati pafia na Rif. Prue-
ba es, cu tanto na cas di Matilde i tur otro...”
|
|