| 1 |
 |
“...15
cas aqui, na un manera adeeuado, cu ta exigi. Pero
mester traha un cushina mas grandi, pasobra mi
n p quier pa mi mai sigui huma su curpa mas
den e hoki chiquito ayi!
Natiiralmente, lo meste bini un cria pa yuda e
pober eu trabaonan di eas, Matilde tam be lo haya
poco mas libertad di troca su paria tempran, ^ cual-
quier amiga bon di dj o di Juan cu quier bishita
nan lo haya nan den un mehor cofidicion pa ricibi
nan. Resumida cuenta, mi ta bay pone nos cas
up to date! Pero e principal cos' cu nos mester re-
solve ta, cual ta e mehor negocio pa nos haci;
£ quico ta mehor speculation awendia ?
j,Segun mi opinion, papa larga traha poco
casita cu nos por alquila na 10 a 15 florin, n tin
mehor negocio ! Juan ta propone.
Loque ta muy util i necesario tambe ta un
bon reenbank grandi, cu nos por usa afor ora di
secura i cu pobernan por haya cumpra. Luisa ta
bisa.
_ Semper bo ta hinca pober denturcos. Nta
malo, pero. .... pero.... e hendenan ayi semper ta
gtroba negocio. 1 ' , %T$aj|i
Dios...”
|
|
| 2 |
 |
“...18
di inspector i hunto cu su yiunan i esposa nan
bin mira euanto e reforma a adelanta. Ya Matilde
i Juan ta cuminza figura nan, com alegre nan cas
lo bira i cu anochi den sala cu un vitrola, nan lo
pone bisinanan bato goza tambe, cu nan foxtrot,
two-steps, danzn etc. Cuanto bishita lo participa
de bez en cuando, den nan trit di helados i choco-
late sin conta e consideracion cu nan lo ta trata cu
n pa esnan cu ayera no a pensa mes siquiera cu
nan tabata existi. I vice-vers nan tambe por bi-
shita e parti di sociedad cu ta consider^, drentando
di mes den un otro categoria. Prom cu tres luna
un dozijn di cas tabata lamtd formando un hilera
cu ta tapa e bista mahos di e mondi nan tras.
Antonio a calcula su renta mensual pa 120 florin
na alquiler; pero necesidad di cas a pone cu cada
bez mas hen de ta bin busca un biba, un ta ofrece
12 florin, otro 15 florin. Su regia, awe luna, aw
placa, ta buta cu nan no por queda deb. Hente-
ramente cambia su cas di biba a queda; mahes-
tuosamente e ta...”
|
|
| 3 |
 |
“...20
gBfii I
1 V;^ f
di plata marca ponche-crema ariba. Esayi taba-
ta mas na gusto di e bishita, com dos tres bez
nan a ripiti. Asina mas o menos n ta pasa un
dos seman cu tin bishita atrobe.
Segun un provrbio : unda tin cos dushi, avi
tm vrominga. J
Unica persona cu tabata poco preocupa cu es
cambio tabata Luisa. /Su caracter recto i sensato
no por ta doming nunca pa comodidades di placa!
El a sinti cu den e 6 luna di cambio, difarente
cara amistoso i sincera di costumbre a cuminza
retira nan poco-poco; mientras otro nobo, contagio-
so pa almanan hurailde, a invadi su cas i haci nan
mucho familiar cu su esposo i yiunan. Ya el a ri
para e diferencia entre e sencillez di antes i e luho
presente. Den e opulencia innecesario su yiunan a
bira menos caritativo, menos compasivo cu nan a-
tnigonan di antes i a bira casi un peso pa nan tra-
ta nan manera costumbre. Hasta Antonio, un hom-
ber serio i huicioso antes, a cambia por completo
su amigonan di awor ta hendenan cu ta quere nan
mas grandi...”
|
|
| 4 |
 |
“...21
dos bon flus di 'casimir pa bo presenta ora cu mes-
ter.
---All no, bru, esayisi n ta socede; mi ta sti-
ma boso como mi pariente i lo mi quier bisti se-
da mes, pa complace boso; pero cambia mi costum-
bre sol amen te pa agrada bista di poco hen de cu ta
quere nan mas cu mi, esayi si cu n; lo mi pre-
fera di no ta na bishita pa mi no ser nan macaco.
i, Paquico no ta nan mest mira riba mi ? Mi ta sin-
ti mi mes gfandi cu di mas aristocrat, Bo sa mi-
ra nan bishita mi ? Paquico? Pasobra mi ta scars;
nan ta bishita bo, pasobra nan ta tras di bo placa,
nada mas.
Enrique, bo ta quivoca, mi ruman. Dios sa
ba quere cu mi ta larga los pa nan. Ah no; pero
qui mi quier haci? N ta sina ta mundo? Ab por
evita tur esayi, pasobra bo no tin yiu ta lamta. Pe-
ro si mi no tene un poco, mi yiunan ta queda sem-
per atras. Mi ta quere cu lo bo no queda malcon-
tente si nan subi poco.
Dispensa mi, Antonio, mi como bo esposa tin
sigur mas derecho i razon di considera esayi, cu En-
ripue; pero mi ta larga...”
|
|
| 5 |
 |
“...nan tres flus, n ta bon ?
Claro, mi yiu, bo tin mest di nan.
Den esayi ta drenta un cartero cu mail. Pen ei
cartanan a bini un flgurin di National' pa Matilde. |
Juan a tum pe bay sorprende Matilde cu n. PeroJ
Matilde ta straHa algo, como e no a manda busca;
ningun.
Juan, sigur ta bo a haci e gracia aqui di
pidi pa mi, e ta bisa.
Ami no; sigur ta papa, larga nos puntr.
Pero no tabata Antonio tampoco. Nan a sinta
pensa i alafin a dal na Matilde su sintir, cu luna
pasa un dia cu tabatin un bishita un hoben a
informa su direccion, despues cu nan tabata. papia
di e sorto di flgurin.
Para un poco, Juan, bo n ta corda Miguel
Bravo, cu a bini cu familia Nuflez aqui i a sera :
conoci cu nos ? Pues papiando di National el a
i...”
|
|
| 6 |
 |
“...bida
decentement, paga cas di su mama i spaar algo
tur seman afor. Naturalmente, siendo cu bida di
su mama no tabata den su man, el a corda semper
di casa cualquier ora cu e por. Na scool, segun tin
un palabra, sa nace rdas tanto amor cu otro camina.
Asina cu Balentin a sinti un idea di amor ya cu
su 16 ana, un ana prom cu el a quita scool.
E senorita cu tabata su ideal, semper a contesta
su saludo i nan dos tabata namora otro. Alafin ora
nan a quita scool, Balentin como amigo di Juan, por
a bishita cas di Matilde, cu tabata e moza cu el a
desea di casa cun un dia.
A duna oportunidad, un ocasion cu nan tabata
, 3...”
|
|
| 7 |
 |
“...di un bida nobo
tabata interrumpi pa sigui despues cu un fervor
serio i sincero. Asina cu Balentin tabata tratd cu
masha confianza na cas di Matilde.
Alafin despues di algun tem, Matilde cu tabata
respeta su mama mucho, a spirta Balentin cu e ta
participa su mama di nan amor. Conbenido Balen-
tin a queda i asina cu Luisa a haya sa i a queda
masM contento. Luisa di su parti a participa An-
tonio i asina henter cas a haya sA
Despues di a haya aprobacion di Anita, mama di
Balen tin, esaqui por a bishita cu mas libertad i tur...”
|
|
| 8 |
 |
“...35
cos lo a sigui all right, si no a yega e fatal for
tuna, e billete cu Antonio a bin gana.
Ya e tabatin 3 luna ta bishita pa e comprome-
te despues di 3 mas, cu el a cuminza sinti cu e
cas unda e tabata bishita cu tanto franqueza, ta bi-
rando mucho hightone p. Ta manera tur hende a
cambia; Juan, antes su unico amigo, a haya hopi
otro cu tabata bula p.
Matilde su moda a cuminza troca di lque e ta-
bata; enfin e tabata sinti bato, mei mei di eotro
bishitanan. *
Com mi ta haci, asina e tabata pensa pa mi
pasa manera costumbre ? Pa mi no ta menos, mi
mes t bisti mescos cu e tercionan cu ta bishita awor;
pero mi por ? Mi ganamento ta permiti mi ? Ma si
mi huzga bon, ta coi bobo. Quico mi tin cu ns
cu e otro tiponan. Basta. Matilde ta stima mi, ne-
ver mind; t mest qui mi; i su mama no ta sti-
ma mi ?
Pero pe ta sigur el a hala Matilde riba e asunto
un dia. ,
Matilde, mi qui cu bo no ta manera cos-
tumbre, awor cu tin tanto cara nobo aqui, mi qui
cu bo nta paga mucho atencion na mi.
Mi n ta...”
|
|
| 9 |
 |
“...yama
Balentin. E no por a responde otro cos sino:
Nada mama, nada n pasa, djis e ta bolbe atrobe.
E cos no a sinta Luisa bon i el a retir despues
di un rato. Gilberto a risca puntra:
un amigo di bo, Juan ? taduel mi cu
mi no tabatin honor di conoe.
Si, ta un amigo bieuw di mi, pero lo bo
contra cu n pronto i lo bo sera conoci e n.
Mas aleuw nan no a sigui papia di Balentin.
N mes momento nos ta hayaBalentin sinta den
su stul di sosiego, pensando riba e suceso.
~ quen e hoben bon bist! cu a bishita
Juan i cu e ta aprecia tanto? Tai com Matilde
n por a recorda na es momento cu el a larga mi
sol, mi ^ su namorado? Paquico nan no a yama mi
tambe ?* Tur e cosnan tabata pasa den su cabez j
i 6 n por a bini cla cu nan. Su mama a ripara
e silencio mucho largo i a puntr:
Ta qui bo ta pensa, mi yiu ? Qui falta? J
Qui mi falta ? nada machi, mi qui sose-...”
|
|
| 10 |
 |
“...amor; qui mishi mi amigo di
|un tercio di tono manera Gilberto ? Unda mi ta
saca e poeslanan, e etiqueta pa por tene un com-
paftia contento. I si e sabi cu* mi ta un simple
blequero, cu qui tono lo e quere di papia cu mi!
Semper bo gusta haci bo poco na bista di
otro; pasiquico e mest sabi cu bo ta blequero ?
I si e s, qui mi tin cuns ? I mi tin ho-
nor di sa qui oficio e tin?
Pues, pa mi bisa bo cl, mi n sa. Dia cu
i: bo a rabia bay por nada, n, pa un quibocacion di
nos, ta prom bez cu el a bishita i cu awe di dos.
bez cu el a bini aqui. 4...”
|
|
| 11 |
 |
“...ta pa Riki cu a in-
vita mi, lo mi n ta haya papia cu bo awor aqui,
Harry, ta bisa.
Mi amigo, mi tampoco n ta haya mi bon
aqui den; figura bo, ora e tiponan ayi cuminza cu
nan poesla, mi mest queda malo den nan.
Nos tur tres ta di mes opinion; pero no o-
cupa boso cu otro su locura, laga cada quen haci
loque ta paree nan.
Bueno, larga nos bam cohe un cach, mi bo-
ca ta secu i Enrique ta lamta nan pa bay mesa.
E n forza Balentin como e labatin dolor di ca-
bez. Despues di un mei ora mas tur bishita ya a
bandona sala di fiesta, como a bira mitar di dos
caba. Balentin a bay prom, siendo e mest lamta
tempran pa bay isla. E no por a drumi sinembar-
go, cordando riba Matilde. Mainta su mama a pun-
tr com a bay, pero e n cont su disgusto na fiesta.
-S>^3888S>-
|
|
| 12 |
 |
“...09
Quizas e ta sinti algo; ora mi sali pacus mi ta
pasa mir.
Capitulo XI.
Hmlstad pellgposa.
P>a e momento ta jega un bishita padilanti
i Matilde ta contr cu un braza, Ta un
amiga nobo di dj i ora cu el a drenta
saluda otro hendenan di cas el aholheden
antesala cerca Matilde.
Com ta, sport? ta dos dia mi n por a sali;
bo n mira e persona e dianan aqui?
. Quen aw, Alicia ?
Felipe no, quen mas anto ? Bo n mira e pasa
aqui banda ? Homber, Cos ta sigui forza aw; e
hende aya ta loco p.
Ahan, esun cu tin idea riba Elenita ?
Ma mir pasa aqui banda antayera.
E ta un flni hoben, bo sa, i bo ta quere cu e
cos ayi ta serio ?
Wel, pa mi idea, Elenita n ta pas pa frei
Felipe. No cu e ta mal mucha muher, pero bo-
sa, cu e pober n sa combersa aunque sea, i pa
bon cas cu Felipe sa bishita, mi n sa com e por
bay hinca su curpa den un afdak asina. Ta sfgur
cu tin un mehor pia ta sper i Dios sa qui bon
suerte, bo n ta haya ?...”
|
|
| 13 |
 |
“...T9
h mas alto consideration. Bay sosega i quico cu do
tin mest cu mi por yuda bo, ocupa mi libremen
te. I e yiu maid, ba yama docter pe ? Com dop-
ter a, hay ? .. , . y
-r- Ai 'Shorn Luisa, ... pordon, Wiuriipi quid
bisa,, ma yama dieter an biahe, pero mi n' por a
sigui yam mas, comp mi n tabatin sufleiente pla-
ca pa bishita. I e pobercito ta yora.
Pues, ata 5 florin i e ta saca un papel di
placa for di un cashi den cushina i ta duna Vir-
ginia, b'olbe yama docter i larga mi sa com tacu
n. 'Pa qui numero bo casta?
' -. Number seis, Wiwi. Masha danki pa Wiwi
su obra, Dios.se lo paga. Ocupa mi libiemente^i
lo mi ser un esclavo pa sirbi bo,
Dios libra, Virginia, lo bo no ser mi ca-
tibp nunca; loque mi ta ofrece bo ta mi deber;
nos n ta yiu di e mes. Dios cu a man da nos sti-
raa otro ? Bay lih, bay cuida bo yiunan, cu ma-
yan sigur lo recompensa bo pa loque awe bo ta
sufri pa nan. Ay.
E pober muher ta sali, contento di a topa un
alma, no solo compasiva sino earitativa tambe i
Luisa a queda...”
|
|
| 14 |
 |
“...81
maleta pa tur na cas i p'e i na benida el a topa
cu Gilberto cu tabata bini su cas. Di dj el a bin
tende cu Felix, Sabastian i hasta Felipe cu ta gusta
un steef ta bay. Pero, como msico el a haya pa-
sashi por nada. Mientras Gilberto i Juan a yega
cas i cu Gilberto a cuminza conta cu orgullo cuanto
punta di Venezuela i Colombia el a pasa, Enrique
tabata na camina foi 6 orpa haci un bishita na
Balentn, su amigo preferido. El a haya e pober
den su stul ta leza un novela.
Ariba bru, con ta ? Bon dia Nita, con ta bay aqui
banda ? Ma bini tempran pa mi haya bo, Balentin, mi-
ra un cos aqui, nos tin un biahe pa Ruba, bo ta ban ?
,,Un biahe pa Ruba, ta quico esayi ?
Wel, un biahe sport, nos tur di cas ta bay, i
bo mest compafla nos. Pidi Mr. Hortly permit.
Rixi, pa bo mi n ta sconde nada. Bo sacu
mi ganamento n ta permiti mi e luho. I caba po-
diser lo mi casa un dia mi mest cuminza econo-
miza, una vez cu quizas .... ta cu un hende cu
algo lo mi casa, manera bo sa.
Homber stop, cu tur e...”
|
|
| 15 |
 |
“...desea semper pa ma casa cun.
Pero foi dia Toni a gana billete el a cuminza dis-
gusta, pasobra e sa cu pa mi condicion di bida lo
mi no por presen ta aya, como. debe merece. _
Homber, qui ora cu mi corda riba Toni. i su
yiunan su locura, mi ta changrina; nan cabez ta
mescos cu palo mainshi i si n ta pa Luisa su pre-
sencia den cas, ta un montecristo mi ta bibaaden.
Mi ta comprende pa bo, mi amigo, i mi franqueza
n ta permiti mi nenga bo duda den nan smceridad;
awor cu e canqqeryn Gilberto ta bishita e tapone
nan loco cu, su posianan. Awendia te misternan
ayi ta manda i sin busca su comportacion nan ta
acept na nan cas.
Pero loque ta Luisa n' quimircu wowo. Ora
*...”
|
|
| 16 |
 |
“...83
e\ bini cas ta contesta su saludo pe n eomete
un brutalidad. Di ayi nan a yega 'i Balen tin ta
bia Enrique:
Bon querido, te atardi nos lo sigui, bini cerca
mi un rato, nos lo cmbersa.
All right, te atardi. Balentin a bula den
'boto i Enrique a pasa bebe su cofi.
E quier a tende quico Anita ta pensa di Matilde.
Esaqui a mustra cu ta duel e cu e cos aya lo qui-
bra pa cara di Luisa, pero su yiu no por resist!
e luho i capricho di sociedad pa e por sigui bishita
te pe casa. Ehrique a dui tur razon i cada un
a reconoce cu tin cu larga tur cos lora numa.
Dos dia despes tur cos tabata prepar i dia Sabra
anochi bao di un luna cla, nic compao riba es
laraar inmensa, Merida a dirigi su rumbo cuma-
sh yangada pa Aruba. Na es momento despues di
despedida mientras Lisa su esposo i yiunan tabata
sali na busca di distraction i recreo, el a pasa na
cas di su protegida pa informa di su yiu malo. Aya
e pber muher tabata conta cu awa na su wowo
com Toni a manda bode pe, e mes atardi. Luisa
su corazon...”
|
|
| 17 |
 |
“...92
I
Mayan lo mi bay tende quico Matilde a resolve 1
luego lo mi pidi pa mi bishita. Papa lo ta alta-
mente contente, pa prom e ta scapa mi
necion que ta nami casi cu mala gana 1 aunque
cu Tia Nicolina lo sinti mi falta, 1 ta muy c0^
tento si mi larga paranda poeo 1 pone mi bida na
^Alafin el a yega na unda e tin unasuntodire-
gla i nos ta perd di bista. Juan tambe tabata
pensa riba declaracion di Gilberto.
- Esaqui si ta un compromiso, ta com nosta
haci cu Balentin awor; mi n tin nada malo di
papia di dj, pero circunstancianan mprovistoabu
to cu cada uii di nos mest sigme rumbocu suerte
ta hiba nos. Ta daro cu awendia nos ta ^or
para i Matilde ta tan relaciona cu e Parti c?^si^
ra di pueblo, cu e ta pidi pa un mehor ho^e,n
sa cu n, alomenos cu ta presta mas. Nos P
drecha mundo, ya ta sina, tai laga sigui.
cos lo ta lubidd den dos o tres dia, una vez cu
Balentin mes ta cuminza comprende esayi caba
Pero mama! esayi si ta un cu lo no acep a
pa forza. Asina el a sigui pensa te ora el a yega...”
|
|
| 18 |
 |
“...no a cambia di humildad na or-
gullo, manera otro sa cambia di pobreza na riqueza,
ta psayi Wiwi ta quere tur hende ta opina mes-
coS. Matilde antes, tern nos tur dos tabata yiu di
artesano, e tem e tabata mi pia pa casa, pero awor
cti tant e i -Juan a drenta den un bida nbo, unda
amigonan di tono a bin ranca nan di mi amistad,
awor ta dificil pa ini por tene categoria huhto cu
nan, una vez mi ganamento n ta permiti mi.
,/Pero mi n ta corda Cu nan a queda sin in-
vita bo nunca na nan paseo i bishita; tur camina
cu nan sa bay, semper mi sa tende nan combida
bo hunto....”
|
|
| 19 |
 |
“...Sigur nan sa invita mi, pero ta mi mes no
s bay, pasobra mi sa mal resultado di tal bisKita-
nan. Ta com mi ta haci bishita un cas di un ami-
go i sin mi por invit na di mi nunca?
Paquico no, Balentin, qui falta bo cas cu nan
no por bishita bo?
Ai, Wiwi, awendia ta loque bo tin bo bal,
quere mi.
Enfin mi n ta comprende e mundo aqui anto ;
cuestion ta, cu mi ta warda bo mainta na cas i lo
mi papia cu Matilde bo dilanti,
Tampoco mi n' por acepta, pasobra mi di-
lanti, Matilde no por usa e franqueza di su cora-
zon. Den mi ausencia e por bisa cla loque e qui
resoly, Informa cerca dj seriamente i si e ta sti-
ma mi como antes, anto Wiwi ta sa tur berdad,
pasobra mi no qui tampoco p drenta na casa
cu mi contra su boluntad; despues lo mi bin ten\
de. N ta brde, mama ?i Com .mama ta haya mi
idea ?
Pues Wiwi, loque mi yiu ta propone ta me-
hor, pasobra mi corazon di mama sigur lo sinti, si
mi sa cu un of otro hende ta trat cu indiferencia.
E no por expon na sufri un desapunte, di ta me-
nos...”
|
|
| 20 |
 |
“...siendo e
combersacion ta riba casamento caba, el a dicidi
di hunga un todo por todo. Su tata i ruman lo ta
na su partida. Ya Juan a comprende bao di su.
palabra cu Balentin a cay chiquito i cu e ta.stima
Gilberto sigur.
Mama, mi mest participa mama i papa
tambe cu mi a sinti Gilberto su atencion i carino-
pa mi basta dia caba. El a declara mi cu e ta
stima mi, aunque cu te ayera nochi mi no a
contest. El a pidi mi, cu aw mi por dun mi
si di amor pa e por participa esayi na papa i
mama i pidi p bishita.
E palabranan a cay como un piedra riba corazon
di Luisa i e n por a contesta nada otro sino :
^ I quico ba conteste ?
,.Pues__ mi n sa pero mi ta quere cu
mi ta stim i e ta baha su cabez.
- I quico bo ta opina, Antonio ? Luisa a
puntra.
Pues, mi n por bisa ainda; lo mi informa
prom di dj i despues e por haya mi aprobacion.
Pasobra te camina mi conoc, e ta tur na mi gusto.
Como amigo di Juan, e tambe por duna su opinion.
Wel papa, como e asunto ta asina serio, lo mi
haci mescos cu papa, larga...”
|
|