1 |
 |
“...i chistoso ta haci e representa menos di e 38 aa cu
el a caba di drenta. Unda cu el a pasa, e tin amigo
i si algun bez e por a hay den cualquier cuestion
improvisto ta debl na su caracter franco 1 e odio
pa adulacion. Su gremio, u ta di artesano, sem-
per el a aprecia i defende, i cuanto bez cu el por
a yuda un u otro cu su consehonan progresista el
a haci cu gusto. En cambio' e otro hero di nos
historia, Antonio, no tabata presente dia Dios a
parti e bon calidades. A
Egoista te den cabo, e ta biba semper aleja di su
i companero artesanos no, cu e ta desprecia nan, pero
ambiciona na busca tono" el ta prefera combersa
masque ta un dos minuto cu hende ans bao di
un forma servil, cu pasa, un rato divertido, cu un
franqueza cordial, hunto cu su co-artesanos den cual-
quier Beersalon o compania. Su fe grandi ta den
billete s f pasobra su sueno dorado ta bini na placa,...”
|
|
2 |
 |
“...5
$ comprende paquico Enrique nunca a pensa di
biba otro samina, siendo cu su amor fraternal a au-
menta cu dos sobrinos tambe pa stima hunto.
TJnico contrariedad cu nan sa topa, ta cu bida ta
caro i tabata dificil pa ahorra algo di importancia.
Antonio a pensa semper di manda su yiunan scool
di placa, pero cos no tabata asina bon di por a sigui
manda nan sin falta cu otro cos; nan a probecha
di nan scool di por nada sinembargo, Juan a haya
un empleo na pacus i pa su bon comportacion su
patron ta consider mcho. Asina cu Matilde a queda
compafla su mama i yud den trabao di cas. E ta
orgullo di su tata cu ta pensa cu duele caba, cu
quizas muy pronto destino lo ranca e gozo cu nan
ta disfruta di ta hunto cu n. Pasobra no ta strano
si ya cualquier bista amorosa no a provoca un sor-
presa den cara di Matilde. Su mama, modelo di
birtud, a percura sin tur trabao di cas, di cushina
te laba paHa.
Semper el a corda qui ayuda e tabata pa Antonio,
ora Antonio tabata malo, cu e mester a yuda tene
cas...”
|
|
3 |
 |
“...bo e
pida papel soquete aqui, parecido na esnan cu bo
mi hio q4.Ulbra tUr dia awe a troca faces di
i. nida. E ta representa nada menos cu 20.000
dollar na oro!
Ta com ta haci pa troqu sin perde ariba
r0 a drent 1 su dos wowonan ta-
bjita bnlla den nan orbita. Movimento sin stop di
su dedenan tabata indica un tension nerviosa na al-!
to grado. Alafln dos lagrima a caba di descubri es'
emocion cu a invadi su alma.
,,Enrique, e dici Dios a corda di nos porfin, mi
sono' ta realizd; awor nos por biba cu raas expan-
sion; loque Luisa, Juan i Matilde tabata carece n '
tur lo ta dund na nan. Bo no ta haya cu e pida i
papel aqui, ta sirbi pa nos entrada den sociedad
1 1Hed! pa baya tur respeto i consideracion ?
Enrique a queda mir cu un estraezai mes ora
cu e ta goza di mira su ruman den colmo di ale- ^
gna, mes ora tambe a drent un duele i compa-1
sion di e pober alma, cu ta adora placa tanto, cu
e ta consider e nico medio pa ta feliz, e nico I
util den bida. Qui poco, hende por ta sinti nan...”
|
|
4 |
 |
“...cu J uan a sali, Luisa a cohe Matilde na
mano i el a bis:
Matilde, ab principalmente no mestr larga
e fortuna cu a toca nos cambia bo caracter. Con- 'i
serva bo mescos cu semper na modo cu ma educa
bo. Corda cu birtud di un sefiorita por sufri terri- ,
ble cu influencia di placa.
Un mei ora despues Antonio cu Enrique a drenta.
Flicidad completa hende por a leza den cara di
Antonio. El a ranca bay riba Luisa i cu ternura
el a braz diciendo :
Mai, awor si nos por sosega poco. Alafin nos :
por biba mas tranquilo. Ata nos riqueza ! i el a
pone un paqute di placa di 25 te di 100 florin
riba mesa. Enrique a queda para ta observa expresion
di e tres cara diferente. Cu satisfaccion di alma.
Antonio a bolbe cohe e paquete di placa i a drenta
cuarto di Luisa cu n.
,,Larga mi ward, te aqui rato lo mi bay po-
ne na Banco.
Bo tin razon Antonio, pero larga nos caba
di poler e ultimo pieza di don Jacinto su mueble-
nan ; no lubida cu nos a priminti pa awe. Ano-
chi hunto cu Juan lo bo pensa e mehor...”
|
|
5 |
 |
“...14
un poco mas espacioso cu esaqui, como ya mi
yiunan a bira grandi i mi tin conque haci awor;
pero mi n sa quico Luisa lo opina di esayi; ? com
bo ta haya, Luisa ? Lo n ta bon si nos ctimpra
pida tera den cero di Quinta o den Scharlo i traha
un bonita cas aya banda ?\
Segun mi, n tin lugar mehor pa nos biba
cu aqui mes. E cas aqui ta traha cu sodor di bo
frenta, ta orgullo di bo ofieio i prom regalo cu un
tata por a haci na su familia. Tur loque ta falta
ta dos cuarto mas, pa nos yiunan ; un reparacion
general i un palacio e ta resulta bao di tur hendq
su bista.
Lo costa mash A trabao prom mi por descus-
tumbr for di aqui banda. Nos ta biba fresco i
ningun hende ta molestia nos. Quico mi yiunan
ta opina?
'Manera mama ta pensa,'mi ta haya masha
bon, Matilde a con testa.
Ami tambe ta quere mescos cu mama S i
sigur tio Enrique tambe ta di acuerdo. Unico cos
cu mi ta pidi papa, haci es sala un poco mas
grandi pa algun bez mi por tene un kloppartij cu
mi amigonan! Juan ta propone.
- ,.Ami...”
|
|
6 |
 |
“...trata cu
n pa esnan cu ayera no a pensa mes siquiera cu
nan tabata existi. I vice-vers nan tambe por bi-
shita e parti di sociedad cu ta consider^, drentando
di mes den un otro categoria. Prom cu tres luna
un dozijn di cas tabata lamtd formando un hilera
cu ta tapa e bista mahos di e mondi nan tras.
Antonio a calcula su renta mensual pa 120 florin
na alquiler; pero necesidad di cas a pone cu cada
bez mas hen de ta bin busca un biba, un ta ofrece
12 florin, otro 15 florin. Su regia, awe luna, aw
placa, ta buta cu nan no por queda deb. Hente-
ramente cambia su cas di biba a queda; mahes-
tuosamente e ta alza cu orgullo riba tur otro ayi
banda, indicando como si fuera su habitantenan ta
domina tur otro tambe den categoria i consideracion.
E winkel unda e dos ruman a pasa tur nan bi-
da pa tene nan estado, no a queda na su puesto
primftivo; a hib basta mas atras, pa no daa bis-
ta df nan cas. Banda di e winkel ta drumi un
balente reenbak cu por carga por lo menos un cin-
co cien boco di awa.
Mehor...”
|
|
7 |
 |
“...no; pero
qui mi quier haci? N ta sina ta mundo? Ab por
evita tur esayi, pasobra bo no tin yiu ta lamta. Pe-
ro si mi no tene un poco, mi yiunan ta queda sem-
per atras. Mi ta quere cu lo bo no queda malcon-
tente si nan subi poco.
Dispensa mi, Antonio, mi como bo esposa tin
sigur mas derecho i razon di considera esayi, cu En-
ripue; pero mi ta larga bosa su dilanti, cu mi no
ta mira un adelante moral den nos bida di awor,
Menos preocupacion antes cu nos tabatin placa,
nos a traha cu mas forvor, biba mas tranquilo en-
; cuanto cos di pensa i awor cu tur e placa nos n
i ta sosega, cada dia mas exigencia nobo di sociedad.
Mi ta spera cu mi yiunan lo no bira macaco di
; moda ni esclavo di luhoi...”
|
|
8 |
 |
“...m
Un end ta drenU dn sala i Matilde ta bis:
Troca bo pafia i hiba e figurin aqui pa Shon
Leonor, e cosed cu ta biba den Hendrikstraat, ariba*
di e pacus El Regalo. Bo conoce ta na unda
Dun e carta aqui tambe.
Si ma hiba cos di Sra. Pancha pa Nonoclu
caba, tem mi tabata cerca dje, i e cria ta bay pa-:
tras atrobe pe sali. F
,, ~ nos ta casi eld, nos ta spera riba cosl
dushi, bolo etc, cu lo ta cld dos dia promisobra
ta encargo 'di papa cu Juan.
Asina cu e preparacionnan principaKtabata tira
tras di lom ba i fuera di bebidanan cu Antcnio na
acuerdo cu Juan a busca, e hubilarionan tabata tur
dispuesto pa celebra nan fiesta. Luisa ta e nico
persona cu no tabata mucho entusiasmd, pa su prin-
cipio simple i menos preocupado den bida i ora-
nan largo e tabata pensa riba su cama, qui mal re- j
sultado e cambio brusco den bida, por trece den
corazon hoben di su yiunan. Solo Bios por a com-1
prende i smti su afliccion i ta na El sol e por a ro- ;
ga pa bienestar moral di su yiunan.
jMara cu tur...”
|
|
9 |
 |
“...33
Capitulo VI.
Prom dolor di an amor sincero.
fgfefjio mucho leuw di Antonio su cas, tin un
Jftjl careda di casita, unda ta biba den di tres,
un hoben yama Balentin.
Su tata a muri larg cu seis aria i su
mama a percura mand e oficio cu e ta gusta. Como
su tata tabata blequero, el a pidi esayi pe sifa i su
mama no a quita su gusto. Atardi ora scool caba,
e tabata bay sinta na winkel i cu su 14 ana ya e
tabata gana su seis florin pa seman. Despues cu a
bini trabao di Isla, i cu el a cumpli su 19 ana el
a haya un empleo na fabrica di bleki. Cu un sueldo
di diez ocho florin pa seman, e tabata tene su bida
decentement, paga cas di su mama i spaar algo
tur seman afor. Naturalmente, siendo cu bida di
su mama no tabata den su man, el a corda semper
di casa cualquier ora cu e por. Na scool, segun tin
un palabra, sa nace rdas tanto amor cu otro camina.
Asina cu Balentin a sinti un idea di amor ya cu
su 16 ana, un ana prom cu el a quita scool.
E senorita cu tabata su ideal, semper a contesta
su saludo...”
|
|
10 |
 |
“...n ta bo di costumbre. E cara, e moda di pena, e
trahe, e gestonan, mi qui cu n ta bo mes di an-
tes, alomenos bao di mi bista, O ta mi wowo ta
sufri mucho cu e luznan radiante cu ta lumina bo
cas awor, mi n sa; pero pa mi condicion di bida,
mi qui cu mi t persona menos ripara den e sa-
la aqui!
Balentin, larga spectakel, ta bo caracter ta mu-
cho serio i di mes e corazonnan mas dibertido ta
domina tanto e compaflia, cu bo ta resulta poco
lubida. Pero no quere cu mi por trata bo indiferen-
te. Biba bo f i haci bo na cas manera semper. Ayi
banda bo ta .mescos cu mama, nunca boso n ta
gusta variacion!
Bueno, larga nos caba cu e discusion aqui,
basta bo ta stima mi, n ta importa mi sobra!
Claro no, esayi n ta cos di puntra mes. Otro
cos, corda cu otro manan ta fiesta di Juan. Mama
Anita n ta bini cu bo?
Mi ta quere, mi n sa sigur. Lo mi puntr j
Na e momente Juan a bin yama Matilde pa sera
conoci cu un recien yegado. Tabata uh hoben di
mas o menos un 24 afla, buen mozo, basta petim-
tre. Un...”
|
|
11 |
 |
“...40
X ?
Biba bo f, homber! Com ta bay na Isla ?
Bo no a haya un mehor djop cu traha blequero
ainda ?
, Pues pa mi bisa Toni mi conciencia cld, mi
no a busca otro nunca; como ta mi oficio, mi tin,-
mas chns pa bay adilanti aden. I miV porgafia,
Mr. Hortly quid mi bon i ta gusta mi trabao. Como-:
yiu di Corsouw n sa haja bon puesto tantem tin
macamba o yiu di Suriname, ta pesayi mi n haya
un pull ainda. Pero mi, tin poco speranza den Mr.
Hortly, basta nan n quit manda Maracaibo.
Pa mi bisa bo cld, saca bo idea den haya*
mehor puesto. Di blequero bo n p bira chef nunca.
Pero mi yiu, pa haci quico ba scohe un oficio
fastioso asina ? Mi qui cu ta cos cu n ta na moda
mas. Caba mi cnoce hopi mucha spektakel cu ta
traha...”
|
|
12 |
 |
“...mester sa, cu tin un tal Virgi-
nia cu semper ta tarda mi poco. Te aw e n pa-
ga mi ainda.
Ah, no, si e no paga, saqu; tin hopi hende
pa huur mi casnan. Cada bez nan ta bin ofrece mi
mas tanto. Bis mi ta dun 24 ora p paga o sali.r
Nan a sigui conta placa i Pedrito a haya e casnan
nobo pe cobra i cu nomber di nan inquilinos. Co-
mo Balentin ta biba den un di nan, el a sinti na
e momento poco soquete bao di nan bigta. Pero pa
Pedrito no bin eobr na cas, el bisa Toui lo si-
guiente :
Toni, como' mi ta inquilino nobo, mi quid
bin paga aqui mes, mi ta quere cu Toni lo n tin
nada contra.
Absolutamente cu no; pa bo mira mi n
. corda cu bo tambe ta biba den un di nan. Pero e
cas ayi n ta mucho chiquito pa boso ? N ta me-
hor bo tuma un di e otronan mas grandi ? Mi ta
pidi cualquier pa bo haya un mehor!
Dios libra! Mi n quid haci malo ni causa
| disgusto na otro. Den esun cu mi ta den, mi ta
: masha bon; gracias pa Toni sii oferta.
Den esayi nuebor a bati i Balentin a yama
bonochi i a bay despedi...”
|
|
13 |
 |
“...quilo, peor ep cualquier pobre! No, Toni, no haci
esayi; warda un dos tres dia mas p Luisa ta ro-
ga. ,J Matilde, bo n ta papia nada, mi yiu?
Aini, n ta mishi den e asuntonan ayi,. ta
papa mest sa ; quizas mama ta -pidi pe mujer ayi,
i pdiser e n bal pa haci! Matilde ta contes-
ta.
No, mi yiu, mi n spera esayi di bo ; sigur
e pober ayi ta mn hende decente, ma infrma d£
tur e hendenan cerca Anita. I po quere bo, cu nos
por ta asina bruto di huur cas cu hende porai, un-
da tin bisinanan drechi ta biba. Sea mas caritativa
i Dios lo no bandona bo nunca.
Ai Dios, papa n p complace cu mama un
rato ? Mama ta molestia su cabez mucho cu e asun-
to aqui. Juan ta pidi e tata.
Bueno, Luisa, lo mi warda un dos tres dia
mas, pero ta ultimo biahe, ba tende, Pedrito? I
no bis cu ta Luisa a pidi pe, sino mi seora ta
para cambia den un La Birgen Auxiliadora, contra
interes di mi negocio.
Gracias Antonio, gracias Juan pa bo pidi-...”
|
|
14 |
 |
“...negocio pa bo awor.
v Bo ta basta grandi caba i bo mest di un cos
di haci, una vez cu bo n quier a sina fishi nunca.
Qui negocio bo gusta mas ?
..Pues, loque ma desea semper ta un pacus;
coino mi tabata emplefi caba i mi tin un idea cuan-
tp mi por progresa si e ta bon surti.
Bueno, nos ta cuminza cu un chiquito ma-
nera nos por i segun bo traha cu sinti* lo e bay
adilanti. Ta basta traha haci otro ricu.
Un batimento na porta i Juan a abri pa un se-
nor bon bisti.
Bon dia, ta aqui Antonio ta biba?
Si seflor, mi tin honor di sa su nomber ?
Vicente Parol, amigo hieuw di Antonio.
T- Drenta sinta un rato, mi ta bay yam.
Pareuw Antonio a tende e nomber. el a ranca
bay den gadrey i a trece e seHor den sala.
Palante, Don Vicente, haci bo na cas, iel
g introduci na Enrique i e yiunan....”
|
|
15 |
 |
“...ainda; i Balentin
no por casa ainda, una vez cu e no tin un bon
trabao, pe cria ni su mama na un drecho.
Per e no a deelara boso francamente cu e ta
stima Matilde cu intencion di compromete mas pronto
posible ?
' Si, mi no por nenga, pero e dia tabataotro.
Awor ta Matilde mest sa. Ta diez siete afla s e
tin i mi n sa qui gran felicidad n tin ta sper.
-- Pa mi n tin mehor felicidad cu esun cu Ba-
lentin por dun; i si bo ta aprecia su comporta-
cion i bon caracter, yud pa haya un mehor moda
di biba.
Tur esayi ta bunita bisa, per awendia nos
mest drenta mundo un poco; loque scarsidad ta-
bata tene bo atras cun, ora bo tin algo bo mest
busca di alcansa nan. Balentin ta un hoben decente,
pero n ta laga di tin cualqui otro mes decente...”
|
|
16 |
 |
“...76
ma bo i su condition di bida ta pon poco atras
quizas. Luisa ta observa.
Mama n p qui mi biba manera soeurden
combento pa su motibo. Mi corazon ta hoben ain-
da, mi qui goza di mundo poco mas i mi n por
yuda cu mi tin hopi nende na mi curpa.
Pero ta strana mi, Matilde, si bo ta stima
Balentin, n ta importa bo e hendenan na bo curpa.
Alomenos si e ta haci jalurs, ta pasobra e tasinti
cualquier indiferencia di bo parti. Enrique ta bisa.
I ami no ta quere cu lo dura mucho ainda pa
boso compromete. Luisa ta buta acerca.
Ami n sa, ta Maltilde su asunto. Mi n' ta
obliga mi yiu haci nada,\pa manan ta mi ta causa di
cualquier disgusto. Larga e pens bon prom.
Antonio dici.
Pues pa mi bisa francamente, mi n ta cu-
minza mara mi curpa ainda. Mi n tin pura di
casa, mi qui biba poco afla mas cerca papa i mama.
Con que sea, bo mest particip di bo biahe
i ofrec pe compana boso, asina hende sa haci.
Ta claro cu e pober n p dispone di e 25 florin
.asina facil manera boso por haci.
1 Masha bon,...”
|
|
17 |
 |
“...emo-
cron di Luisa tabata asina grandi cu el a ran ca su
mano for di Virginia i a sali pura pa su cas. Ayd
el a hinca su rodia dilanti un Sagrado Corazon cu
ta entrona den su cuarto i a pidiE pa cambia ca-
racter duro di su esposo, tene su yiunan den ca-
mina di virtud i haci cu nan placa sirbi mas bien
pa alivio di menesterosonan cu pa ch.upa nan san-
ger. El a priminti su Dios di haci tur su esfuerzo
pa stroba Antonio di alza e casnan di mas, como ya
a bira insoportable, imposible pa un pober biba ; nan,
cu ta stima nan deeencia i bon nomber i cu mester
traha cu sodor di nan frenta. Mientras e ta pidiendo
Dios, su esposo i yiunan ta gozando na Playa di
Aruba i no a queda un parti desconoci pa nan.
Gilberto a hunga un papel importante den e grupo,
como tur hende tabata tum pa enamorado di Ma-
tilde. Tur camina e tabata galantea cu ne, como
den hendenan di tono semper ta permiti tal 90s.
I tur e cosnan ayq Enrique mester a soporta na
promer ranan, luego el a corda riba un amigo bieuw
cu e...”
|
|
18 |
 |
“...6
, , Capftulo : XIII, .. v
: Vnrif.feiN ,y.V! fVgj.
Ultimo momentonan na Ru ba.
.'Sj^P'a cas dj Alberto Jones, nos amigo Enrique
a pasa mash bon, como Alberto tabata
jffjf su anbg bieuw. Enrique a queda straflo
di mira qui libre i sin preocupacion in-
sensate e Arubianonan tabata biba. Aya n ta ma-
pera Corsouw cu su diez mil i mas stand di cate-
gory. Di un rato cu e tayi Alberto a informa di
e.bida sport di Corsouw.
, Bru, Corsouw ta mi lugd brde, pero nada
n ta sigui bon, pa feliz cu nan, principia. Figura
bo un isla chiquito asina, cu tin mas escala di ca-
-tegoria den dj cu tempo di siglo medio i feudal
nan. Nos tin crema di sciedad, cu ta parti den
tres pa nan cold. Mi n ta conta e blanconan, cu
segun nan nan n ta nos igual. Di nos cold bo ta
hay a un parti crema di coft, uno di chocolati i otro
crema di lechi cu cofi. Pero tur ta quere nan bian-
co manera lechi den nan idea. (Figura bo nan a bati-
bati forma un Tennis-Club. Ayi den tur e crema-
nan ta bay i nan por bira miembro...”
|
|
19 |
 |
“...89
cuminza duda den fieldad di Matilde su amor pa
Balentin i e ta ripara cu tanto Antonio i Juan ta mi-
ra e carinonan di Gilberto cu aprobacion.
Berdad, ta dificil pa un hoben pobre, sin mas
date cu su. oficio barata por pensa na sigui un a
mor cu a cambia di tono. Como e ta haci paven-
ce e obstaculonan na bista cu ta exigi den un ma-,
trimonio, quere decir traha muebles na moda, al-
quila un cas grandi i biba na e categoria cu e mo-
sa mest ta den ? Un matrimonio asina, unico mo-
do cu e por ta realiza ta si e mosa ta di acuerdo
pa baha den condicion di e hoben i nan biba sim-
ple i decente manera e por pa su ganamelito. En-
rique tabatin idea di haci algo pa su amigo, pero ya
el a sinti cu esayi lo duna mas mal resultado cu bon.
Pasobra nada iorza ta bon i un bida asirfa lo no
tin paz aden. Na ultimo ora di despedida el a con-
tra cu su hendenan na playa i nan a subi bordo.
Aya cada un a conta lo feliz cu nan a pasa i bon
moda di trata cu Arubianonan conoce. Un dos pito
mas cu a sigui...”
|
|
20 |
 |
“...mai ainda?
Mi sa ? Te ainda 1e n tin, sino ta natural
cu ya nan lo a cuminza busca amistad alomenos cu
mi. Pero lo n dura mucho.
Mi ta quere cu pronto lo bo tin un futura
cunada, si e ta hunto cu Gilberto e ta haya brio
unbez. A prop larga nos sigui un rato riba asunto
di Glberto; despues cu el a declara bo su amor,
quico ba dicidi diybis porfin ? Bo ta acept, no ?
Pa mi bisa bo cld, mi n ta omprende, mi
n por a resisti su palabranan di amor; mi n por
a nenga di stim; figura bo e di, e n\ por biba sin
mi amor, lo mi haci desgraciado si ml no stim.
Mescos el a bisa mi; e di cu bo no por stim
un cuarto di loque e ta stima bo i e ta spera cu
tur bo hendenan lo ta contento cun. I com a para
asunto di Balen tin ? En papia nada mas cu bo ?
Nada; ta duel mi p, pero t mes su moda
a pon queda atras. Juan a busca tur manera di
hinqu den sociedad, combid na Tennis, bira miem-
bro di Militair Tehuis, enfin sera cu su apiigonan,
pero semper el a bula p. E quier cu nan no mest...”
|
|