1 |
 |
“...11
skolnan ta probech di e "igualdat di derecho pa skol pbliko i skol priv". Maske no ta un igualdat kompleto e oportunidat pa yunan di pueblo ta habri i e supsidio ta un gran estmulo pa duna instrukshon bsiko na henter pueblo, te den kunuku mas apart. Ta e situashon di kas ta pone ku muchanan hopi bia no por probech sufisiente di e oportunidat ku nan ta haa i e eksigenshanan pa aktua komo maestro/a no ta garantis un labor edukativo di mas haltu, e motivashon si ta mas di loke por a spera den masha hopi kaso. E supsidio ak no ta fsil pa opten. Ora ku gobernador propon un supsidio pa skolnan di mishon, Koloniale Raad kier eksig pa maestronan "no sia kos ku ta kontrario na rspt deb na otro religionnan". Algu ku awe ta parse lgiko, pero ku no ta nesesario pone komo kondishon pa supsidio. Despues tin kontra pa duna supsidio mes. Ora gobernador van Beek en Donk rebah e suma ku el a pidi ta logra tg konsentimentu di Raad, e ta keda satisfecho i konten tu pasobra a logra algu.
Henter e periodo...”
|
|
2 |
 |
“...ku ta yega ku barku di af, ta drenta e lucha i ta lanta hendenan, konvensiendonan ku no por spera mas, ta basta. Tin algn morto di hendenan di kompania i un seora sint den su kas tambe ta haa tiru desvi di polis i ta fayes. E wlga ta plakia i ta bini un "compromis" i trahadnan no ta prd tur kos. Algn di e lidernan ta kai ser i Felix despues di algn dia ta entreg su mes i tur ta bai ser pa basta tempu. Ya trahadnan tabatin idea di lanta un "bnt" di trahad, pero sin eksperensha ni konosementu sufisiente nan no ta logra. Volksbond ku a intermedi i mester a wanta basta insulto pasobra e ta par na banda di e welguistanan ta lanta despues di wlga: un bnt pa trahad den haf, ku e nmber di "San Telmo" (1922), e prom sindikato di pueblo na Kolonia di Krsou. Sindikalismo ta hasi su entrada, algn aa despues ku industria moderno a estables na Krsou. Nota ku n ta den industria e wlga ta turna lug, ma den haf; meskos lo sosod despues di hopi aa ora ku bini kambio radikal den sistema sindikal di Antia....”
|
|
3 |
 |
“...48
konos.
Ku entrada sufisiente pa kolonia di Krsou skolnan ta oument i e "igualdat" di derecho di skol katliko ta hasi posibel pa lanta skol, pero frateman tur ku nan skol ta keda den stat pasobra parse nan no tin mag di bai traha den kunuku. Asina ta bini un skol di frater nt na rant di stat na Salia. Tur skol por bisa ta yen, pa alivi Thomascollege ta lanta Albertuscollege na Pietermaai dilanti di misa.
Mulonan ku tabata eksisti a mira nan lokalnan yena, pasobra awor obreronan, trahadnan mes por manda nan yu Mulo-onderbouw pa sigui despues e enseansa mas haltu ku nos tabata konos. Tg tur lo mester bai Punda pasobra ta den stat so tin Mulo. Den kunuku skolnan ta sigui riba e msun pa i ainda ta manten e diferensha entre skol di pomada i skol di plaka.
Conscientiesteeg 35: lokal pa ls di teora di Abs. St. Joseph.
Pa prepar hbennan pa traha ku man, Volksbond ta lanta e prom Ambachtschool St."Joseph" ku hopi sakrifisio i problema. No ta kos ku nos a konos i e idea ta reina ku skol di fishi...”
|
|
4 |
 |
“...un areglo ku lo a bini Krsou un persona di sierto eksperensha pa yuda Volksbond lanta un Central di Organisashonnan obrero, riba su mes i los for di Volksbond, un Sentral Obrero pues riba su mes. Asina a yega Krsou mr. Stephanus van der Meer, mand pa K.A.B. (Katholieke Arbeiders Bond). E persona ak no a keda muchu tempu i despues di masha poko mes ta bolbe Hulanda, pa djis asina bini bk, ku sierto rabia kontra klero. Tabata motibunan personal ku a pone ku mishon no kier a manten e. Apnas ta sufisiente mustra aki ku el a bolbe ku sierto renkor i despues esei ta bai tin su influensha atrobe riba bida di nos pueblo.
E idea di un sentral obrero ta keda na aros i koko i ta sigur ku miembronan di Volksbond, maske nan tabata mar na klero no tabata muchu kontentu ku e idea. Nan lo a prd un bon parti di nan trabou. Maske tin hopi otro tereno manera asuntu di trahamentu di kas ku por a tee nan hopi okup. Ma semper kosnan humano ke f no ke ta influensh desaroyo pa un gran parti.
Ta sigur ku den e gruponan...”
|
|
5 |
 |
“...66
Krsou", nasi di kuna humilde, e sa ku e por midi su mes ku kualke personahe paden i paf di Reino Hulandes.
Den un kombersashon personal ku Gomez, despues di diskuti varios problema, nos a remark ku kisas e ta dedik su mes di mas i nikamente na aspektonan estatal-poltiko sin pone sufisiente atenshon na e aspekto sosial i di formashon di su idealnan. Riba kual Gomez a kontest ku kisas t'asina "pero pa esei mi tin bo tata" (Elias A. Rmer, kende den Staten, ki ironia, hopi bes ta konta ku apoyo di presisamente e hmber ku ta represent refinera di petroli).
Kisas esaki mes a pone ku Gomez no tabatin den pueblo e ksito ku mester a spera di dje. Esaki mes ta pone nos pensa ku Gomez su aktuashon den e wlga riba Isla tabata mas bien un chns pa kumins aktua politikamente. Pa kualke studioso e figura di Gomez mester ta sumamente interesante pa analis. Un kos nos por ripit, Gomez ta mustra un "demagogo" di primera, bon orador, pero poko edukador. Kmbersando ku "doktor" e pregunta: di kon bo no ta...”
|
|
6 |
 |
“...Huntu ku refinera "dk" ta probech i ta ofres basta trabou i ku bon entrada.
Nada di tur e bonansanan ak lo no keda pa despues, pa tempu di berans. Ni gobirnu no a mira kiko por hasi i e falta di vishon ta bai venga su mes den futuro no muchu leu ora ku refinera kumins ku su adaptashonnan den apnas un par di aa.
Poltika i mas poltika ta loke tur hende ta pensa riba dje.
Ta sigur ku lo por bisa hopi mas tokante di situashon ekonmiko di nos islanan, pero pa e loke ta import, esaki nos ta kalkul ta sufisiente. Ta trata di mustra e tendensha general i e influensha di e diferente aspektonan ku ta afekt bida i struktura di nos pueblo.
4. Religion Katliko ku problemanan grave
Ta di komprend ku pa Mishon katliko e situashon den tempu di e di dos guera mundial no a result nada fsil. Kambionan masha drstiko i den masha poko tempu ta tuma lug den nos pueblo. Nos no ta na prinsipio di aanan trinta ku un kantidat di estranhero ku ta bini i mester buska kon integr f sikiera adapt na nan patria nobo. Ya hendenan...”
|
|
7 |
 |
“...poko. Inisiativa ta sali di e luchador den Partido Catlico Curasoleo Elias A. Rmer, asist pa dos hben: un ruman di dr. da Costa Gomez i e otro un maestro di skol (Jacob van Koetsveld). E hendenan ak a hasi tur nan posibel, pero nt den tempu di hopi problema pa organisashon di obreronan, ya ku esakinan ta pasando un temporada basta bon ekonmikamente, ku entrada sufisiente, ounke sin previshonnan sosial, ku gran parti ta deskonos ainda. E "R.K. Verbond van Werknemers in de Industrie" ta manda un aviso pa C.P.I.M. anunsiando nan eksistensha, pero ni kontesta nan no ta bal. Tin un "werknemersraad" i pa empresa di refinera esei ta sufisiente. Sin sosten di klero, al kontrario hasta mofa tabatin hasi di e grupo ak, tabata imposibel keda eksisti pa muchu tempu.
Bida Kultural
Ak si nos ta bai tende otro zonido. No ta kuestion di lucha, no ta kuestion di prinsipio. Krsou, ku e kresementu ekonmiko, ku e oumento di...”
|
|
8 |
 |
“...por, haando "kos" e ta kere di por logra algu.
Den e situashon ak un poko desesperante ta bai surg den pueblo un otro tipo di lider, hende sal di e mes pueblo, ku ta bai buska otro rumbo. Ku tin sufisiente energia i kurashi pa enfrent e situashon reinante. Esaki riba tur tereno, sindikal, kultural, hasta poltiko. Tin un gana di kibra ku pasado na un manera normal, den un evolushon pasfiko, pero no ta fsil i manera nos lo mira, kasi imposibel pa logra un kambio drstiko.
Hbennan ku ta bini djaf, despues di algn aa di estudio i eksperensha distinto, lidernan sindikal ku mas kurashi, ta bai buska otro manera di enfrent e situashon ku pueblo a kustumbr kun e te awor ak. E mes lidernan ak ta bai haa nan ku un masa, ku manera semper ta amorfo i difsil di motiv, sin speransa hopi bia i sin energia sufisiente. Ehmpel di lidernan asina nos ta haa den figuranan manera Hubert (Bb) Rojer, Oscar Semerel, Papa Godett, Amador Nita i Willy Haize (lidernan sindikal). Esakinan kier kambio pero ta haa nan ku...”
|
|
9 |
 |
“...kompaeronan. Den C.B.H. no ta pone tantu preshon pa eksig oumento di salario s, ma ta bai buska otro derechonan manera mih trato na trabou, ta papia di yega na un C.A.O., penshun, hasta ta lanta idea di un "cooperativa di trahad" di haf na lug di Havencentrale (ku varios bi a keda propon pa otronan). Kasi tur ta kosnan i ideanan deskonos den haf di Krsou. Ta eksig tur loke ta kondishonnan humano na trabou. Enfin un kantidat di kos e poko hendenan (m.o.m. 80) ta boga p'e.
E trahad no tin e edukashon sufisiente pa komprend e kosnan ak tampoko, klaramente ta keda manifest esaki ora ku un trahad di haf ta bisa ku "no tin mester di C.A.O. pasobra nan tin un kaba ant aprob pa gobirnu" (e kier a men ku nan tin statutonan aprob). Esaki ta e situashon di nos hendenan i e loke ku C.B.H. ta propon pa kibra i drecha. Ma ta sumamente difsil.
Un kambio den direktiva di C.B.H. ta pone, ku un di e revolushonarionan di prom ora H. (Bb) Rojer kier infiltr den direktiva di bnt. E ta buska un grupo di hende mas hben...”
|
|
10 |
 |
“...Christelijk Vakverbond) mester bini un otro manera di atend sindikatonan di e orientashon ei, ku ta hopi dbil mes. Despues ku Bnt Kristian di Haf a kumins mustra ku e t'ei i ta yega na un C.A.O. esun di prom den haf, otro grupo di trahad ta aserk Bb Rojer i ta bin lanta HORECAF pa trahadnan di hotl, restorant etc. E dos gruponan aki ta kumins traha fuertemente. Tin problema grave den sektor hotelero, ningn di nan no konos un C.A.O., restorantnan mnos, e kampo di bataya ta amplio, pero no tin hende sufisiente. Mester bini un sisema pa prepar lidernan pa problemanan ku ta present diariamente.
INFORSIC
E dos gruponan ltimo menshon ak (C.B.H. i HORECAF) den un forma di kooperashon, mirando e nesesidat grandi pa sia trahadnan algu di nan derecho i nan posishon den mundu, ta lanta un sentro pa formashon sindikal: INFORSIC (INstituto pa FORmashon Sindikal Cristian). Varios persona ku tabata yuda credit unionnan ta ofres nan mes i ta asept pa duna e kursonan di INFORSIC. Diferente trahad simpel ta akud...”
|
|
11 |
 |
“...despues no ta tende muchu mas di dje i ta bai muri un morto trankil.
Sindikatonan den enseansa
For di aa 1935 a funda R.K. Onderwijzersvereniging DON BOSCO
pa tur maestro i maestranan di skol, bou di R.K. Volksbond. E grupo di dosentenan laiko den enseansa, ku ta oument violentamente bou i durante di dos gera mundial, ta oument konsiderablemente i no ta religioso. No tin pa bini Krsou ni frater ni sur mas di Hulanda, sigur no na e kantidat di ntes, ademas e poblashon ta krese muchu rpido pa logra sufisiente maestro di af i tin kantidat di yu di Krsou, ku a bai studia ku beka i a regres nan pais. Mayora ta afili na e organisashon "Don Bosco", pero no por papia di lucha di reivindikashon di derechonan, maestronan ta konsider meskos ku amtenar, sin derecho di wlga, mas bien ta dedik atenshon na asuntunan di skol. Komo tal Don Bosco nunka tabatin un impakto riba komunidat. Mester bisa tambe ku kantidat grandi di maestro ainda ta hulandes i nan ta bini pa algn aa i no ta logra integr den komunidat...”
|
|
12 |
 |
“...tg. Despues ora e sinti ku forsanan prinsipalmente poltiko, pero tambe ekonmiko ta domine di mas, e ta buska su derecho den sindikatonan, eiden e por mustra algu di forsa. E ta wanta t'e ora ku no por mas. Den un situashon asina ta fsil pa un hende prd kabes. Esei ta sosod tambe. E no ta form, ni na skol, ni na misa, ni ningn kaminda den ideanan sosial ku lo por a yud e. Kamna na man di otro ta e loke el a sia semper. Den kooperativanan di krdito e ta haa algu, pero no tin ni tempu ni lider sufisiente pa e logra loke otro pueblonan a logra.
Ademas e ta malkri, mintras un ta purba hinka sentido di responsabilidat den pueblo (den kooperativa), otro ta mustr e ku e no tin nodi di paga hr di kas, ni lus, ni awa, manera varios poltiko ta grita riba podio. Tur esei ta trese naturalmente un deskontrl. Den poltika voto ta sn i sn ta voto.
Di nos profeshonalnan tin diferente ku tambe kier kambio i nan ta ekspres esei den p.e. e revista "Kambio" na un manera mas rasonabel, pero ken di pueblo tin akseso...”
|
|
13 |
 |
“...demostr i komet barbaridat pa ekspres nan mes i ku esei por konsider nan sintimentunan komo ekspreshon komo esun di e pueblo.
2. Poltika kier sigui hunga ku sintimentu di pueblo
Poltikonan tur lo mester bati pechu i rekonos ku ta tur a sinta hunga ku sintimentu di pueblo. Ta simplemente a trata di kohe poder i manten poder. E grandinan di ntes kier sigui ta grandi i si mester kumpra pueblo ta hasi. Algn yu di pueblo ku a subi, ta parse infekt di e mes sintimentunan aki. Hasta hende sin kapasidat sufisiente ta sali eleg i ta sinta pomada den legislatura durante aanan largu, sin e mnimo di kontribushon di nan parti. E koalishon di islanan ta pone ku Krsou tin di baha kabes, maske un partido, ku e ta dese saka muchu mas voto ku tur sobr huntu.
Elementonan mih prepar ku ta bolbe di Hulanda, lo kier un kambio tambe, pero pa bo logra siguridat na trabou, lo abo mester sigui e lia determin pa partidonan eksistente i asina hopi ta baha kabes i no ta mira nada den un lucha. Esnan ku a lanta partido nobo...”
|
|
14 |
 |
“...bai outomatis, kos normal den un mundu moderno. Pero ku esei e pueblo ta mira su oportunidat pa trabou keda redus. E kosnan ku ntes kompania mes ta hasi, ta pasa pa man di otro kompanianan mas chik ku nunka por duna e mes un rekompensa pa e trabou, manera Shell tabata duna. Esun ku ta sinti ta e trahad mes: pa e mes trabou e ta bai haa mnos: mnos salario i mnos previshon sosial.
Kompanianan nobo, ku gobirnu kier atra, sea ta keda sin result f ta frakas. Hotlnan manera semper ta keha ku no tin sufisiente entrada. Ta difisilsimo pa kontrol kiko tin di brdat, si bo mira nan ta hisa kos kasi nobo tira fo i kambia pa e mes kosnan kompletamente nobo (kaso Hilton). Di parti di e sektor ak, no tin ni e mnimo komprenshon pa loke pueblo ta pasa den. Ta parse ku tur kos ta bai stanka i ta ekonomia mester perkur pa e pueblo por biba. Desempleo ta krese sin midi i no tin nada ku ta parse ku lo por par.
Hasta tin miedu pa kumins ku algu nobo, si bo no sa nunka ki banda politika por garabu. Of lo bo mester...”
|
|
15 |
 |
“...soport otro, awor tin hasta selebrashonnan huntu. Saserdote ta predik den krki i dominan den misa. Matrimonio miksto no ta problema asina grandi mas. Konsilio di Vatikano a sanshon loke tabata biba i krese den pueblo i a duna direkshon. Pueblo ta sinti su mes mas liber, pero ta keda e aoransa pa loke tabata ntes. Hopi no ta komprend e kambionan ku ta turnando lug den Iglesia. Esei un ku un sekularisashon 1 ku ta turna lug rnt mundu, nos ta haa nos ku un problema basta grandi. Pueblo no tin sufisiente konosementu di loke ta pasando, matrimonio ta prd balor, sks ku ntes tabata un tab formal, awor ta kos...”
|
|
16 |
 |
“...154
Tin manera un paralisashon di akshon di Iglesia. No tin sufisiente saserdote i ta kumins import na kantidat saserdote di Colombia ku tin atrobe un mentalidat distinto di pueblo. Tampoko den nan no tin muchu konsistensha pasobra hopi ta bini pa poko tempu i ta bolbe nan tera. Pueblo ta keda poko deskonsert tambe den asuntu di religion.
Movementu karismtiko ta lanta ku hopi furia den Iglesia katliko mes, pero e maneho general no ta duna guia sufisiente i diferente hende ta bai lanta nan mes iglesia, ta batis den laman i Krsou ta bai konos un kantidat enorme di grupito ku ta selebr nan religion na kas i komunidatnan chikitu religioso ta plama rnt e isla. Hopi hende ta bolbe asum prktikanan di religion, pero ta un fundamentalismo, ku ta keda i tee hendenan, aleh di un trabou den bida sosial di pueblo.
Difsil pa bisa kiko por spera ainda di Iglesia di Krsou pa futuro, bida di deboshon sigur no mester balot (deboshon popular sin duda ta hopi importante), pero falta di guia i di nteres den...”
|
|
17 |
 |
“...sindikatonan pa yega na un akuerdo. Idea tabata ku Hulanda lo a yuda bntnan yega na forma un sentral niko. Riba pregunta di un dirigente di Bnt Kristian di Haf, kon nan a logra esei na Hulanda i nan duna un idea kon nan a alkans e ideal ak e kontesta mester tabata: ku ainda no tin un union, pero ta pensa di yega na un forma asina. E or' ei a bai di akuerdo pa firma un "protokl" meskos ku na Aruba, pero ku e diferensha ku tur hende kier traha i mira si por yega na algu asina. A result ku esei tabata sufisiente pa Bntnan di A.V.V.C. haa yudansa pa konstru nan sede (idea di N.V.V.), pero di otro banda na Venezuela a yega na un imprenta pa CLASC (N.K.V.). Si ta un dilmentu tabatin no por proba, pero e kos ta remarkabel. Algn sindikato a mira un sorto di manipulashon den e asuntu ak i tur kos a keda ku si algn dia yega na un organisashon niko di sentral di obrero, tur naturalmente lo hasi uso di e sede di A.V.V.C.. Ku esaki e union a pega formalmente.
Sindikatonan prinsipalmente di parti di C.F.W. a...”
|
|