| 1 |
 |
“...(pa bista di hende) di falta kontra regla.
Predikashinan mes ta pone poko atenshon na balor di bida sosial. Kompar ku reglanan "pa kulto" e reglanan p.e. di "hustisia" ta di poko uso den predikashon. Usura, vengansa, diskriminashon no ta tpikonan komun, maske kuantu e prktikanan ak ta plam den pueblo.
Pueblo ta stima su religion, ademas di ta mar, un tempu pa motibu di pobresa, na religiosonan i klero. Despues e ta sigui manten su mes sistema denter di e religion asept, kasi por bisa sin sa presisamente pakiko, ya ku e "religion" no ta kompletamente di dje.
No ta Korsou so tin e problemanan ak, ma inkulturashon ta kos di apnas e tempunan ak, awe e ta kobra forsa den mundu religioso.
Iglesianan Protestant
Di e grupo, por sierto hopi chik, di Protestant, nos por bisa ku nan ta keda hopi aisl for di e pueblo simpel. E baluarte den Fort Amsterdam, ya kaba ta duna e iglesia ak un posishon hopi elev. Nos a remark kaba, den asuntu di nmbernan, un distanshamentu hopi grandi i ta komprendibel. Turnando...”
|
|
| 2 |
 |
“...asuntu interesante pa menshon ta e diskushon den korant entre "un shofr" i dr. C. de la Try Ellis. E lucha intelektual ak por sierto tabata basta fuerte i ora ku dr. de la Try reklam ku e "shofr" no por ta un shofr ma hende ku kier skonde su nmber, ta result ku ta pader Reginald Dellaert O.P., e pader ku a sigui trabou di pader Verriet den Volksbond i mas tantu i prinsipalmente komo redaktor di La Union. Pader Dellaert despues di un fakansi na Hulanda ta keda nombr pa bai traha na Zuid Afrika, presisamente kaminda tin "apartheid". Esaki ta un momentu importante tambe kaminda ta kumins un kiebro entre e lite form pa Iglesia katliko i e pueblo ku algn saserdote na kabes. Verriet mes a kumins ku e distanshamentu ak ora ku el a buska hende pa forma direktiva di Volksbond na prinsipio di aanan binti.
Na kabes di Volksbond nos ta haa pa hopi tempu komo presidente e famoso John Horris Sprockel, un maestro di skol gradu na Hulanda, ku alma generoso, dedik na tur loke ta trabou di Iglesia. T'e a sali...”
|
|
| 3 |
 |
“...plaka ku tabatin, ningn hende no a pensa ainda riba skolnan sekundario. Apnas dos tres hben ta sali pa sigui estudio f pa kumins nan estudio sekundario na Hulanda f na Merka. Ma ta hende ku rekurso so por hasi esei. Pueblo mes ta keda stank ku su M.U.L.O. (anto Mulo-a, ta esnan mas fortun so ta logra Mulo-b) i su ambachtschool. No tin un sistema di beka na drechi ku por duna yu di pueblo tambe un chns pa sigui desaroy.
Den e tempu aki algun laiko katliko ta lanta "Mgr. Kieckensstich-ting" presisamente pa yuda esnan mas kapasit pa bai buska mas adelanto den estudio, pero ta e interes so di e fondo por usa esei ta keda naturalmente hopi redus.
Maestronan di skol no tur ta hulandes, solamente frateman tur ta bini di Hulanda, suman ta meskl i na skol di gobirnu ta laiko naturalmente tin i tampoko hulandes so. Na skol di frater meskos ku ta e kaso na Awas serka suman di Rosendaal, tin diferente maestro i maestra liko. Apnas algun di nan ta hulandes, kasi tur ta antiano f srnam. Nmbernan konos...”
|
|
| 4 |
 |
“... Ludovicus Jansenstraat. Tur esakinan despues ku a hasi un komienso den kur di Santa Famia, konstruyendo algun kas ku awe ta keda den Volksbondstraat, pa manten e nmber di e gran organisashon di e tempu ei. Idea sigur tabata pa sigui ku konstrukshon di mas kas pa pueblo, pero debilitashon di Volksbond mes i problemanan poltiko i religioso, problemanan ku organisashonnan sindikal ta pone ku e trabou ak ta stanka. Ademas finansa ta hunga un papel hopi importante i esei hopi bia tabata falta presisamente. Supsidio no tabata dje fsil ei, ounke diferente bia gobirnu a supsidi e trabou te ku porfin gobirnu mes a kumins ku traha bario nobo den tempu di gera....”
|
|
| 5 |
 |
“...outoridat den nos mes asuntunan ta algu limit i ta kasi Gomez so ta papia i bini bek riba e punto aki.
Lucha Arubano
Na Aruba ora ku Henny Eman gana elekshon ta kumins e lucha arubano. Ta bai eksig mas atenshon pa asuntunan di Aruba. Por sierto for di fin di aanan binti Aruba tin su refinera di Lago, ku ta trese hopi bida na e isla aki ku ntes sigur tabata poko neglish, pero tabatin masha poko hende mes ta biba ayanan.
Si tabatin un isla ku mester a sinti su mes teriblemente kolonis ant tabata presisamente Krsou ku ni sikiera a konos un politieraad, manera Aruba, ku nan mes elekshon.
Enkuesta: despues di guera kiko ?
Ora na aa 1944 ta parse ku gera ta bai haa su fin, ant tin un tentativa di enkuesta na Krsou pa mira kiko ta para di e islanan aki despues di guera. Den un kontesta di mr. S. van der Meer nos ta lesa lo siguiente: "parse ningn hende no ta ripar e revolushon sosial violento ku ta tuma lug. No ta skirbi den korant i ningn hende no ta rekonos pblikamente ku kada luna e struktura di...”
|
|
| 6 |
 |
“...reakshon. Komo ku e ta atak trabou di kolonia fuertemente, korant Amigoe di Curaao (di vikariato) ta lanta kontra Gomez.
Klaramente ta result ku di parti di hopi hende nan no tin komprendementu kiko ta nifik yu di Korsou i loke nan ta sinti. Interesante ta den e konteksto aki e artikulonan di pader M. Mhlman ku e ta yama "spil di Antia" (Spiegelbeeld der Antillen).2 Esaki ta un serie di artkulo interesante riba nan mes i ku hopi kos bon, pero ku kier mira Krsou den un spil "hulandes" pa falta presisamente di komprendementu di loke ta alma di nos pueblo (lesa p.e. loke e ta bisa di bistimentu, kas etc. di yu di Krsou).
E figura di gobernador Piet Kasteel ta otro detaye importante den e lucha poltiko di aanan 1945. Dr.
Kasteel, un katliko kasi por bisa fantiko, ta un figura hopi outokrtiko.
Hopi di e argumentunan di Statius Muller kontra "burokrasia" ta mas bien kontra gobernador, porlomnos esei ta nos opinion.
Partido Demokrtiko ta haa otro asuntu pa lanta fuertemente kontra dje i esei ta e...”
|
|
| 7 |
 |
“...Krsou", nasi di kuna humilde, e sa ku e por midi su mes ku kualke personahe paden i paf di Reino Hulandes.
Den un kombersashon personal ku Gomez, despues di diskuti varios problema, nos a remark ku kisas e ta dedik su mes di mas i nikamente na aspektonan estatal-poltiko sin pone sufisiente atenshon na e aspekto sosial i di formashon di su idealnan. Riba kual Gomez a kontest ku kisas t'asina "pero pa esei mi tin bo tata" (Elias A. Rmer, kende den Staten, ki ironia, hopi bes ta konta ku apoyo di presisamente e hmber ku ta represent refinera di petroli).
Kisas esaki mes a pone ku Gomez no tabatin den pueblo e ksito ku mester a spera di dje. Esaki mes ta pone nos pensa ku Gomez su aktuashon den e wlga riba Isla tabata mas bien un chns pa kumins aktua politikamente. Pa kualke studioso e figura di Gomez mester ta sumamente interesante pa analis. Un kos nos por ripit, Gomez ta mustra un "demagogo" di primera, bon orador, pero poko edukador. Kmbersando ku "doktor" e pregunta: di kon bo no ta forma hbennan...”
|
|
| 8 |
 |
“...Johan Hartog tur ta hende ku sigur a kontribu na pone pueblo den kontakto ku ekspreshonnan kultural, djis pa nombra un par. Meskos ku algun di nos mes hendenan ku ta manera nan ta lanta for di soo.
Di otro banda e apresio pa nos mes herensha folklriko ta kumins lanta kabes. Hasta di tamb hendenan no tin tantu miedu mas, maske ku e aseptashon mas grandi ta bini hopi despues.
Moralidat problema grandi
Nos no por laga di mustra riba algu ku sigur tabatin un influensha grandi robes den nos pueblo. Presisamente durante e di dos guera mundial moralidat a haa su mes konfront ku un desaroyo fatal pa nos hendenan. E kantidat di sld estranhero, manera ta kustumber tur kaminda, a haa nan momentunan di rekre-ashon den hanchinan di Punda kaminda semper prostitushon tabata reina. Ku e "black-out" tabata fsil pa bo topa esenanan riba kaya mes ku ta pone bo kurpa kue re. Ma esei naturalmente no ta keda pa estranheronan so.
Yu di Korsou mes, ku awor tin un par di sn, ta basha bai na e sitionan konosi i lo tabata...”
|
|
| 9 |
 |
“...77
man. E ta trata asina na identifik ku e kosnan mas simpel di pueblo. Ma sunchi yu chikitu i brasa machi bieu, no ta kos ku tur poltiko ta hasi tur parti di mundu i ta p'esei nan ta demagogo? Sigur ku Gomez a hasi tin bia kos ku hasta por parse ridkulo i atras, ma esei ta presisamente pa kibra e idea falsu: ku tur loke ta di pueblo ta robes i mester kambia. E falta grandi di Gomez, nos ta haa den e fayo den formashon di kuadro. Eiden ta sinta e eror mas grandi ku el a komet. Fayo di kuadro no solamente den poltika pero pi kisas den formashon di lidernan riba tereno sosial. Su lidernan di bario no ta haa oportunidat pa forma nan mes. Aki atrobe nos ta bai haa un forma di demokrasia fofo, sin formashon di hende pa e por tuma desishon pa su mes. E mes falta di liderasgo nos ta bai haa den tur sektor di bida tantu poltiko, sosial i religioso.
Den esaki obispu Verriet a mira mas aleu ku Gomez. Pero meskos ku Verriet, Gomez no tabatin tempu, manera e mes a bisa nos personalmente, pa atend formashon...”
|
|
| 10 |
 |
“...varios miembro di klero, poko espritu di lucha, aktitut hopi personalista di parti di Gomez den partido.
Sinembargo no ta pares e falta di liderasgo ni e poko atenshon di parti di partido pa asuntunan di formashon sosial.
Posiblemente s pa motibu di intromishon di klero, ku e konsekuensha di prdida di elekshon, a pone Gomez pensa den formashon di su mes grupo poltiko. Atakenan di parti di klero sigur tabata un motibu grave. Gomez ta lansa su kampaa denter di figuranan mes di Partido Catlico i presisamente denter di e palankanan manera Hendrik Pieters Kwiers i Ernesto Rosendaal Esakinan ta figuranan ku ta bai sosten e lucha di Gomez kompleto.
E partido nobo: Nationale Volkspartij ta lanta na aa 1948 formalmente i ta present un momentu di duda den pueblo: na ki parti kohe? Algun miembro prominente di partido ta keda firme, es desir no ta sigui tras di Gomez, otro ta laga poltika kai kompleto.
No tabata un situashon fsil, ni pa partido di Gomez ni pa Partido Catlico Curasoleo. Monseor Verriet...”
|
|
| 11 |
 |
“...sirkunstanshanan partikular etc. a logra ku mayoria di pueblo a haa sierto grado di instrukshon.
Despues ku A.M.S. a lanta i ofres posibilidat pa bai studia mas aleu na Hulanda, mishon katliko a sinti nesesidat di nan tambe kumins ku enseansa sekundario.
A habri Radulphuscollege na L.B. Smith-plein, den Otrobanda, den e parti dilanti di loke tabata yama Thomascollege-"bovenbouw". Den algun barak e hbennan tabata haa ls segn plan di H.B.S.-B i un formashon ku a kumins nobo esta H.H.S. ku no tabata presisamente H.B.S.-A pero un formashon dirig riba nesesidatnan di gobirnu i empresanan lokal. Pa motibu di eksigensha legal mester a buska diferente dosente for di Hulanda ku e...”
|
|
| 12 |
 |
“...dosentenan ta laiko, un kambio esaki hopi grandi den sistema eskolar te awor ak. Pa mucha muhnan ainda no tin oportunidat, pasobra kontrario na A.M.S. di gobirnu Radulphuscollege ainda ta pa mucha hmber so.
Un problema ku lo mester a keda solushon ta e kaso di H.H.S. (hogere handelsschool?) ku no tabata duna entrada na enseansa universitario ni na skolnan superior di enseansa na Hulanda. Atrobe ta mira ku ta tee mas kuenta ku e nesesidatnan di e gremio di esnan mas haltu den komunidat i no presisamente di e pueblo, ku tin deseo di avans. Ku diploma di H.H.S. e hbennan ku bai studia na Hulanda tabatin di bolbe sigui un aa mas pa pasa nan H.B.S.-A. Den un reunion den Club S. Tarcisio na Santa Famia, algun akadmiko antiano a lanta fuertemente kontra e sistema ak i a logra ku a bin kambio pa hasi di Radulphus un H.B.S.-A i B.
Radulphus college na Cas Corweg, despues di tabata dilanti di Thomascollege den
algun barak.
Despues di poko tempu ta kumins ku M.M.S. (Middelbare Meisjes School) banda...”
|
|
| 13 |
 |
“...Efrain Jonckheer, desendiente di e gremio ku semper tabata na mando, ta bai Hulanda i ta sinta firma e dokumento, un di esunnan mas importante pa Krsou. Un ironia grandi, pero realidat ku pueblo i mandatarionan mes a krea. E glpi ak pa Gomez mester tabata formidabel i nos no ta kere ku nunka mas el a rekuper kompletamente. Resultado di su lucha, su ideal, despues di tantu estudio i trabou, ta keda firm, no pa e mes sino pa su atversario poltiko, di kapasidat sigur inferior i sal di e grupo ku presisamente e kier a hala un banda.
Di otro banda, pa Krsou mes, resultado di elekshon pa eilandsraad ta result den un viktoria pa Partido Nashonal.
Beka pa estudio
Un di e trabounan mas importante di e gobirnu insular ak, nobo manera e ta, ta di manda hbennan ku sirto kapasidat Hulanda pa bai sigui ku nan formashon. Kantidat di hben ta bai, ya no solamente pa sigui estudio superior na universidat i skolnan superior, ma tambe pa maestro di skol, pa estudio tkniko medio, pa enfermero i enfermera, pa partera...”
|
|
| 14 |
 |
“...temporada ak tabata sinta den e total ousensia di un faktor edukativo sosial.
Doktrina di Evangelio no ta un programa ni di poltika, ni di ekonomia, ma s tin idea pa ilustr un kaminda sigur si e ta bon aplik i adapt na bida real.
Religion lo mester bira un idea "enkam" es desir e mester bira karni i wesu di un pueblo den tur su hasi. Pa esei mester tin un "tradukshon" di evangelio den bida real, mester konos e konteksto histriko di pueblo i mester biba ku bista habr pa loke ta turna lug. I ta presisamente aki den nos lidernan a faya. No a rekonos e kambionan ku ta na bista di tur ku kier mira. E idea di kier dirig i domin a sigui eksist. E pueblo mes no ta haa oportunidat pa hasi pa su mes, karga responsabilidat e mes.
Pa ilustr e loke ta faltando nos kier refer na un kmbersashon di dos lider di credit union tratando e problemanan di Iglesia: di unda e difikultatnan aki ta bini? Un di nan masha bon katliko, bon si i ku konosementu di su religion ta bisa: ta falta di formashon sosial den nos...”
|
|
| 15 |
 |
“...kristian komo esnan afili na Casa Sindikal. Ku basta regularidat tin kurso pa lidernan sindikal. Hasta ta lanta e instituo 1NFORS1C (Instituto di Formashon Sindikal Cristian) di sindikatonan kristian. Esakinan ta kisas e nikonan ku por yena berdadera-mente algu di edukashon di adulto ku rnt mundu konos.
Den sentronan di bario ku ta hopi aktivo, ta duna regularmente charla i hasta kurso, pero esakinan ta hopi bia kurso di kosementu i di kushina sin muchu idea general di mundu i di bida. No ta presisamente e formashon ku un pueblo den problema tin mester di dje.
Tg pa bida kultural tin semper obranan di teatro, tin algu di muzik pero e loke pueblo ta kore tras di dje ta e musika di pleis, pa balia i pa ora di fiesta.
Nos mester bisa ku e pueblo, maske e ta haa skol, maske tin algn oportunidat pa bai dilanti, e ta keda ku un instrukshon ku ta relativamente poko. Nos por bisa trankilamente ku tin sigur instrukshon, pero di formashon mes, esei ta poko i no ta logra drenta e pueblo simpel, mnos...”
|
|
| 16 |
 |
“...interes poltiko, mesora ta mira chns pa elimin e menasa di un C.B.H.. E wlga loko ta pone ku hasta ta bini di Hulanda un persona pa atend e problema grave ak. Sr. Laan, eksperto den asuntu di haf, ta logra finalmente ku ta bini un solushon, ku ningn hende no a spera, ni tabata e intenshon: un bnt nobo di Godett i Amador Nita (A.H.U.) ta lanta pa trahadnan ls (den "losse dienst", es desir tur dia ta buska ken ta traha e dia ei) i C.B.H. ta represent esnan den vaste dienst. Ta keda elimin pues presisamente e dos bntnan ku tabata poltiko: U.S.H.P. (di D.P.) i N.H.U. (di N.V.P.).
Loke kier a logra, esta eliminashon di C.B.H. (a-poltiko), a result den eliminashon di e otronan (poltiko) i ta lanta un bnt nobo ku sentido hopi revolushonario ku ta bai abark e gran mayoria di trahadnan den haf. Asina ta kumins un era nobo den mundu sindikal. E prome sekt or depolitis den...”
|
|
| 17 |
 |
“...maske un partido, ku e ta dese saka muchu mas voto ku tur sobr huntu.
Elementonan mih prepar ku ta bolbe di Hulanda, lo kier un kambio tambe, pero pa bo logra siguridat na trabou, lo abo mester sigui e lia determin pa partidonan eksistente i asina hopi ta baha kabes i no ta mira nada den un lucha. Esnan ku a lanta partido nobo ta kai den e mes sistema bieu despues di korto tempu. Tabatin hende ku idealismo, pero problema interno mes tambe ta kibra nan forsa. "VITO" ta akusnan i ta bringanan, presisamente pa e motibu ak, pero tur kos ta sigui meskos. N.V.P. kada dia ta debilit mas i mas i Partido Demokraat ta sinti su mes doo di Krsou. E eksponente prinsipal lo mester bira gobernador di Krsou. Ya kaba tin un boneriano "di famia" ku a logra, pero mr. dr. N. (Cola) Debrot ta par riba e weganan ku ta turna lug. Ta inkonsebibel ku den un situashon manera Krsou tabata lo por a pone e eks-prom ministro E. Jonckheer komo gobernador, lo tabata kolmo di falta di vishon. E situashon ni poltikamente no...”
|
|
| 18 |
 |
“...140
E mayor libertat ku tin awor, ta eksaktamente loke e pueblo a dese, pero presisamente no den religion.
Pueblo den su bida prktiko religioso ta demostr un sierto fundamentalismo, kasi nos lo bisa infantilismo. E ambiente tampoko no ta yuda pa hende habri pa ideanan nobo. Tin otro problema di rden prktiko ku ta tee nan okup i e kos prinsipal ta e pida pan di kada dia, ku ta algu ku nan no ta mira tin relashon ku prktikanan religioso.
E seminario ku a lanta na aa 1955 pa forma nos mes hbennan pa karera eklesistiko no a duna muchu fruta, maske kon i kuantu a purba. Aki tambe e manera di pensa hulandes ta demostr di no ta adapt na mentalidat di hendenan di Krsou.
Diferensha denter di klero hulandes mes, ku ta e gran mayoria (apenas tin algn yu di tera) i mentalidat di esunnan di ntes i otro di despues di gera ku ideanan poko radikal, den bista di pueblo no ta kos ku e ta kustumbr ku ne.
Reunion di Credit Union den bario.
Pero a pesar di tur renovashon ku tin, e interes pa e bida normal di...”
|
|