Your search within this document for 'poblashon' resulted in 40 matching pages.
 
1

“...su kresementu tin influensha di su ambiente, di susesonan anterior den su historia; tur ta determin hopi bia su futuro. Tirando un bista atras nos lo por mira den futuro si nos buska rais di e susesonan i e loke a motiv un sierto manera di biba i aktua. Pueblo di Korsou den esaki no ta diferente di otro pueblonan mas grandi. Wl por bisa ku pa pueblo antiano i kurasoleo en partikular nos ta haa mas difikultat i na mes momentu mas fasilidat ku den otro kasonan. Mas difikultat pasobra riba un poblashon ku na aa 1900 tabata yega m.o.m. 30.000 habitante i ya pa aa 1980 ku un total di m.o.m. 140.000 nos ta haa un komunidat hopi diferensha pa motibu di nashonalidat (un 50 asina), di rasa, di status sosial i ekonmiko i di masha poko reflekshon krtiko di su mes. Un bida ku ta asept tur kos manera e ta bini, sin problema, sin buska di kon ni nada. Asina ta i no tin pakiko diskut ni buska problema. Mas fasilidat, pasobra ta un isla chik di un par di kilometer kuadr, poko hende relativamente, un pueblo...”
2

“...iii ofres aki, pero ku nos lo ke indik djis asina. E manera ku nos kier hasi e rekorido ak lo ta mustrando kon diferente aspekto di nos bida ta influensh otro riba diferente tereno i nos lo turna konstelashon di nos poblashon mes, e situashon poltiko, ekonmiko i religioso, situashon di nos enseansa i kultura i por ltimo un parti importante ta nos organisashonnan sosial ku ta algu di e pueblo mes, di su mes akshonnan. Algn otro persona lo mester bini ku un estudio di sikologia di nos pueblo, pa studia e struktura sosial kompleto lokual sigur lo yuda pa komprend e loke nos ta i loke a pasa, muchu mas mih, esei ta keda nos grandi. Ta di spera ku esaki lo duna hende un idea di loke nos ke purba hasi. No ta muchu kos, pero di tur manera e idea ta pa lanta diskushon serio den nos hendenan pa konos nos mes mih, nos historia i loke nos a hasi ku e loke Dios a duna nos ak, un Korsou chik ma dushi, ku por bira grandi i ku nos ak por hasi grandi si nos ke ta mas humilde i mnos ser den nos manera di...”
3

“...V Indise General PRESENTASHON I. KORSOU TA BAI DESAROY (1900 1936) 1 1. Poblashon prom i despues di establesementu di refinera .... 2 2. Politika kolonial ....................................... 10 3. Artesano i komersiantenn chiki ta bai kaba.............. 11 4. Religion un yudansa pa pueblo............................ 14 5. Skolnan por bira nos forsa, ma kon?...................... 23 6. Organisashonnan di karakter sosial i kultural ........... 27 Resumiendo .............................................. 36 II. KORSOU TA BAI DRENTA ERA DI DEMOKRASIA (1936-1940) ' 37 1. Poblashon di Korsou: afirmashon di proletariado.......... 37 2. Di kolonialismo pa un prinsipio di demokrasia parsial.... 41 3. Rikunan nobo i ekonomia industrial....................... 44 4. Religion Katliko ta organis masa, ma paternalismo ta reina................................................. 46 5. Enseansa popular ....................................... 47 6. Organisashon sosial i kultural na gran kantidat..........”
4

“...1 I Korsou ta bai desaroy 1. Poblashon prom i despues di establesementu di refinera 2. Poltika kolonial 3. Artesano i komersiantenan chiki ta bai kaba - 4. Religion un yudansa pa pueblo? 5. Skol por bira nos forsa, ma kon? - 6. Organisashonnan di karakter sosial i kultural. Na prinsipio di siglo 20 Korsou no ta muchu kos. Un isla chiki, ku aanan di sekura a kaba di saka su manteka di wesu. Poko hende tin i den su gran mayora pober. Un pueblo pasifiko. E mes no por kere ku el a konos katibu luchado ku a bringa pa nan libertat. Kasi a lubid nan. Yu di katibu plam rnt e isla sin mas sentro habit ku no ta e pida stat, na dos banda di un haf famoso. Su sentido di libertat ta keda manifest solamente den kada hende, ku su kas den su kur. Spiritual, sosial i ekonmikamente e ta mes dependiente ku ntes. Su ideal ta keda manifest den su manera di dirig su mes na otro deskonos: "shon". Tur lo ke ta "shon". Nos Korsou ta parse realmente un isla sin futuro. I tdg ta apnas un diessinku aa ta falta pa...”
5

“...2 kambia den poko tempu. 1. Poblashon prom i despues di establesementu di refinera Den tur dokumento nos ta haa pa aa 1900 un kantidat di m.o.m. 30.000 habitante na Korsou. Nos no sa kon e poblashon ta parti eksakta-mente, ma gran mayoria ta yu di Krsou, hende nasi i kri na e isla ak, hende di kol, di tur gama ku por tin, di kol mas chukulati, kla of kfi ku lechi te esun stabachi te lombra. Entrada di Baha di Sta. Ana ku brg bieu i part di Forti na Punda. E grupo ak ta kasi den su totalidat desendiente di katibu tres di Afrika i meskl ku sanger di hende kol kla, yu di e "shonnan" hopi bia. Apnas nos ta topa banda di Wacao hende di pueblo kol skur pero ku fakshonnan netamente indjan. Di unda eseinan ta? Meskla kisas di katibunan ku algn indjan ku a keda tg despues ku a saka tur sobr manda kosta di Venezuela i otro parti di Karibe? Di tur manera e pueblo, un dies mil den stat i riba dies mil den kunuku, ta biba den situashon deplorabel. Nan no tin ni un entrada di mil florin pa aa...”
6

“...3 (mas ku mil florin ta loke ni 500 hende ta alkans na Korsou na prinsipio di e siglo ak). Tin e otro dos gruponan di hende "blanku". Na prom lug desendientenan di kolonisadornan. Generalmente di religion protestant e grupo ak ta par kontra di e poblashon di kol ku ta katliko. E "protestant blankunan" manera a yega di yama nan ta biba den kasnan seorial na Otrobanda i den "landhuis" den kunuku. Aki nos ta papia di kolonisador, pero mas bien den sentido poltiko, esta hendenan relashon ku mandatarionan hulandes ku tabata gobern, no den sentido di loke spanan ta usa komo "colono", hende ku ta kultiv tera f porlomnos ta biba na sierto lug (den kunuku). "Hala awa na pos" den kunuku na prinsipio di siglo. Mester nota ku tera no ta produs, tampoko pa e "shonnan". Tg nan ta manten apariensia ku nan kas grandi i tereno grandi, nan kunuku seku i nan posishon di "shon" ku kabai i kitoki. Pero nan mes ta pasa nesesidat. Na "Punda", esta den stat, tin poko di e grupo ak ta biba tambe. Den nan bo ta...”
7

“...Apesar di tur integrashon komo "yu di Krsou" nos por ripar un enorme divishon den pueblo segn kol manera a keda anot mas ariba. E ekspreshon manera: kasa ku hende kol mas kla ku bo pasobra "asina bo ta drecha rasa" ta masha komun den pueblo. I esaki den tur gremio i e asuntu ta bai asina leu ku hasta den religion nos ta haa tambe e separashon mas o menos segn kol. Ora ku kompania di petroleo estables i ta bai kumins refin petroleo na gran eskala, nos ta haa grupo basta grandi, si nos kompar ku poblashon total, di "makamba" esta hulandes ku ta bin traha komo "plter" (na hulandes: plaatwerkers). Ta nan ta traha tanki na Isla pa warda petroleo. Nan ta biba plam den stat na diferente penshon, pasobra ta pa poko tempu numa nan ta bini. Ta hende rudo, bebed di yenfer, sin nan famia ni nada, riba nan mes, dos tres den kamber i fin di siman i djadumingu asina semper nan ta selebr. E idea di makamba, hende mas ay, mas eduk, ta kai na awa kompletamente. Esnan ku tin di haber ku plternan ta mira ku tur...”
8

“...blankunan di Krsou mas batu; den boka di pueblo ta yama e hendenan aki "yakumeinchi". Si na prinsipio di e siglo ak Krsou konos apnas un 30.000 hende, poblashon, bou di influensha di refinera ku tin mester di hopi man di obra, ta bai krese fuera di normal. Den aanan binti Krsou konos un imigrashon hopi grandi. Hendenan di Srnam, di e islanan ingles di Karibe, di Venezuela i di Colombia ta bin traha na Krsou. Tambe di islanan portugus den Osano Atlntiko, di Madeira i di islanan Azores ta bin drenta hopi hende, tur pa traha na refinera. Asina poblashon ta krese. Poniendo tur kos huntu nos ta haa e siguiente kuadro: aa poblashon oumentu porshentu 1900 m om. 30.000 1925 37.055 7.055 23.51% 1927 41.014 3.959 10.68% 1929 44.344 3.330 8.12% 1930 50.165 5.932 13.12% 1933 50.276 111 0.22% 1935 55.463 5.187 10.32%' Pa aa 1925 nos tin un poblashon total di 37.055. Oumento di 7.000 hende kompar ku aa 1900. Na aa 1927 ya kaba nos ta tende di 41.014 (4000 mas) i na aa 1929: 44.344 atrobe un 3000 hende...”
9

“...6 Na final di e periodo di kresementu deb prinsipalmente na estable-sementu di kompania di petroleo Krsou ta ha'e ku un kantidat grandi di estranhero. Senso di 1930 ta duna nos pa Krsou 6.765 estanhero den kual no ta inklu hulandes di Hulanda ni di Srnam. Mas ku 13 % ant di nos poblashon ta estranhero i kontando hendenan di Hulanda i Srnam, nos ta yega sigur riba un 15 %. Mayor part di estranheronan ku estables ta hende ku tin sierto nivel ekonmiko, porlomnos mas ku e mayoria di yu di Krsou. Dor di matrimonio f bibamentu ku nos poblashon mas humilde e influensha ta krese mas i mas. Tee kuenta ak ku semper kompania di petroleo a tee su hendenan ser tras di waya den barionan apart i asina infuensha hulandes di Hulanda mes no ta dje grandi ei. Mas bien ta hendenan di e islanan ingles i yunan di Srnam ta meskla ku e pueblo. Portuguesnan tampoko no dje tantu ei. Meskos mester bisa di e polakonan ("partisher") i chines ku arabir i hindunan ku tambe ta drenta Krsou mas tantu. Notabel ta kon "arabir"...”
10

“...mustra riba dje ta e loke a trese un divishon den pueblo humilde mes, okashon direktamente pa introdukshon di industria petrolero na Krsou i esei ta un grupo nobo ku nos kier yama "proletariado" den e sentido di e palabra mas bien peyorativo. Mintras ku prom ku refinera hende di kunuku i hende di stat ta biba mas o mnos na e mes nivel i tin mas o mnos e mes kultura i normanan sosial i moral, ora refinera kumins traha e ta trese un kambio radikal den manera di biba di gran kantidat di hende. E poblashon lokal ta bai sufr un kambio drstiko. Hopi di nos hendenan ta bira "peon" na Isla i ta traha den industria i mester aten nan mes na reglanan di industria moderno. Nan no por keda biba den kunuku mas, pasobra mainta tempran mester ta na nan trabou. Asina kantidat di hende ta bin biba den stat of rnt di stat, mas serka di Isla. Barionan manera Marchena, Wishi, Dmi, Charo, Suffisant, Groot Kwartier, Rancho, Buena Vista, Dein, Fleur de Marie i Nieuw Nederland ta barionan ku ta lanta nobo f ta krese...”
11

“...9 Asina ant nos ta haa ta kore den e mes poblashon varios divishon: segn desendensha (kol), segn posishon sosial i ekonmiko (empleo, fishi, entrada) ma tambe segn kultura (desendiente di hulandes kolonisador, di kunuku f di proletariado). I di mes divishon segn nashonalidat esta ingles di Islariba, portugus, polako, arabir, venezolano, colombiano tc. E kontaktonan mas estrecho ta entre e yu di Krsou mes, sea hende simpel di stat f kunuku, sea kunukero f proletario. Pueblo di Krsou den apnas un 35 aa a kambia totalmente nos por bisa. E lucha di bida moderno ta bai domina. No ta e pueblo simpel i pasifiko, yen di pasenshi i ku ta wanta tur kos, sin muchu sn ni chns, ni komodidat di bida, ma tin awor un gran parti ku tin di bringa pa su eksistensha i pa manten su mes. Tin tambe e otro grupo grandi ku ta probech di tur oportunidat i bo ta haa ku komersio ta krese i bankonan ta bai dilanti, meskos tambe ta lanta un grupo di mtenar i un klase media di empleadonan ku ta ofisinista. Isla despues...”
12

“...por yega na klrk f algu mas. Tin yu di Krsou prinsipalmente desendiente di hulandesnan ku ta haa puestonan mas ay f porlomnos di famianan mas konos. Konseho Kolonial (Koloniale Raad) ta den man di hende di sosiedat. Kier men ant ku ningn yu di pueblo simpel no ta turna parti. Esnan den Konseho Kolonial no tin muchu poder tampoko. Pero ta grita kontra Hulanda i eksig kada bes mas tantu, prinsipalmente si ta kumbin e grupo propio, ta kos ku bo ta tende henter ora. Sal direktamente na defensa di poblashon total di Krsou ta otro kos. Prinsipalmente den asuntu di igualdat den enseansa ta hopi bia un problema i Koloniale Raad ta kontra di supsidio pa skolnan priv. Sierto nmber ta bini bk kontinuamente den Raad, manera Statius Muller, Lansberg, Schotborgh, Winkel, Beaujon, Haseth, Sutherland, etc. Poko ta e nmber di hudiu ku mas bien ta keda riba tereno di komersio i despues banko. Mester bisa si, ku miembronan no ta gana plaka pa nan trabou. Ta den nan tempu liber nan ta hasi trabou "legislativo"...”
13

“...16 E poblashon mas grandi tabata indigente, yen di nesesidat i un di e trabounan di tantu saserdote komo religiosonan tabata konsisti ademas di e trabounan litrgiko i di atministrashon di sakramento, di kuido di enfrmo, dirigi skolnan prinsipalmente pa hende mas pober i e gran trabou di asistensha na pobernan. Limosna i tur sorto di asistensha pa paa, kas i kuido di wskent (hurfano) tabata hasi di mishon katliko un institushon ku a hasi bon tur momentu tur kaminda. Tabatin skol, hospital, "weeshuis" i lug pa leproso i hende di kabes i ta sur ku frater a atendnan. Den tempu di sekura pastorinan tabata lug di refugio pa tur hende. E renbak di S. Willibrordo, un enorme konstrukshon, a perkur pa hendenan di e barionan ei den tempu di mas tristu di sekura por a gosa di awa na abundansha. Sinembargo e Iglesia di Krsou i e otro islanan tabata netamente hulandes. Un faktor, esaki masha importante, ku tabatin su parti positivo i negativo. Positivo den sentido ku por a atend ku un gobirnu kolonial...”
14

“...n e suman tantu di skol, komo di hospital s a hasi un trabou grandioso i a logra ku kantidat di hbensita a bira sur, tantu di Krsou komo di Aruba i Bonaire i tambe algn di Islariba. Ademas di esakinan hopi hbensita ku a studia na Habaai a turna hbito di suman di Rosendaal. Di frateman di Tilburg no por bisa meskos, apnas tabatin dos: un Sprockel di Krsou i un Croes di Aruba i ningn di dos no tabata frater ku ta tee skol. Kisas e motibu di falta di trabou vokashonal ta pasobra un 40% di nos poblashon i hasta mas tabata yu ilegtimo (yu no-kas) na prinsipio di e siglo ak, di otro banda tabatin sur si i ku a sali di e mesun famianan. E problema grandi ta ku hbennan no ta identifik nan mes fsilmente ku e "hulandes mishonero", sigur no e mucha hmber. Tg entre 1930 pa 1940 tabatin varios hben ku interes pa bira saserdote. Ora ku Kruisvaardernan di St. Jan, konos na Krsou komo Broedernan di Brakapoti, kumins traha, den poko tempu nan ta logra ku varios hben ku interes ta djin e instituto sekular...”
15

“...lanta Sanatorium "Het Groene Kruis" riba ser'i Otrobanda. Damanan protestant tabatin na Hoogstraat e famoso edifisio konos komo "Kranshi" (kaminda despues credit unionnan a haa nan sede) propiedat di e organisashon ku nmber hopi indikativo "Eendracht maakt macht". Mas lat ora ku ya poblashon krese ta bini aserka Emmakerk na kaminda ku ta pasa rnt Schottegat. (Ta nt e tereno ku Mons. Verriet tabata dese pa lanta misa di Groot Kwartier, pero ku no por a ha e (e motibu te ainda no ta muchu kla). Mas lat atrobe ta bini e krki protestant di Mundu Nobo, un edifisio simptiko i hopi chiki. Mas despues Hernhutters (broedergemeente) di yu di Srnam tambe ta haa un misa na Mundu Nobo. Impakto direktamente den poblashon iglesia protestant nunka no tabatin. Loke si por nota den aanan binti ta ku maske e pueblo katliko ta logra avans kulturalmente, sosialmente i ya ku tin trabou ekonmikamente tambe, nan ta kumins sinti nan mes mas liber. No solamente nan ta djin masonera den kaso di problema ku klero...”
16

“...mes tambe a haa nan formashon na Habaai i mester rekonos ku e loke nan a haa tabata muchu mas ku kualkier otro kaminda. Di ei tambe komo nota interesante por komprend kuantu hbensita a drenta konbentu di suman di Rosendaal. Algu poko penoso ta ku e echo ku tin diferensha entre skol di plaka i skol di pomada ta afirm e distinshon den e klase di hende pober i otro mas pudiente. Hasta na skol por a nota ku e diferensha ei ta sinta den esnan algu mas i algu mnos i tambe den e loke ta determin den poblashon di Krsou nan "status sosial", esta kol. Por bisa ku edukadnan ta spera ku sierto grupo lo por sia mih ku otro i tin bia hasta ta pone esnan mehorsitu huntu i e otronan apart. Un echo ta ku religiosonan a i tabata yuda diferente yu di pueblo ku mas kapasidat pa bai skol di plaka. Esei no ta kita ku mester asept ku tabatin sierto diskriminashon. E diskriminashon no ta sinta solamente den pagamentu di skol ma e "pensum", e programa i eksigenshanan, tambe tabata diferente. Un mucha ku seis klas...”
17

“...25 Poko tabata esnan ku tabata sigui e delaster kursonan aki. Ku un diploma MULO-A den saku bo ta haa trabou masha fsil mes na gobirnu i den empresanan. "Habaai": kolegio Sagrado Kurason. Segn ku poblashon ta krese i empresa petrolero ta bai dilanti nos ta bin haa ku pueblo, ku ntes tabata bai skol di pomada, ta yena skol di plaka awor. Skolnan ta oument i tempu di mons. Verriet, pa e persona ak interes asina tantu pa progreso di pueblo, mester tabata un goso di por a inougur kantidat di skol tantu na "Punda", komo den kunuku. Esei tabata posibel grasia na e igualdat di derecho ku tantu mester a lucha p'e. Otro aspekto interesante di e desaroyo di nos skolnan, ku a bin bira despues un dol di kabes, ta e konsentrashon di tur skol di frater den loke tabata yama "stat". Nan no tabatin mag di nan superiornan, di tee skol paf di stat. Solamente Skrpn ku tabata konbentu i wshuis, kaminda e superior tabata biba tabatin e skol di internado pa mucha baldadi i otronan sin famia, hulandesnan ta bisa...”
18

“...mes, ku a duna tantu speransa pa un movementu nobo, a eklips despues di a sali for di prizn i no kier a tende mes di e "hendenan ei ku no ta komprend nan mes balor i a lagu' na kaya". Volksbond tin hopi plan manera nos a mira kaba. E skolnan di anochi na kual varios trahad den haf ta turna parti i otro hendenan di fishi ta kumins ku un formashon mas slido. E korant La Union ta hasiendo un trabou magnfiko. Den poko tempu Volksbond ta bira algu importante den pueblo. Defensor di derechonan di poblashon humilde i propulsor di kultura religioso. Interesante tambe ta pa mira kon e tempu ak La Union ta ofres oportunidat na eskritornan na "papiamentu", lenga di e pueblo hopi desbaloris pa kolonialismo. Diferente novela i poesa ta apares den e korant ak ku semper a keda di Volksbond i no direktamente di Vikariato Apostliko, maske tabatin un saserdote na timn. Lo hiba nos muchu leu pa duna un idea mas detay di e importansha di e korant ak pa nos pueblo. Un idea ku ta lanta ta e asistensha finansiero...”
19

“...37 II Krsou ta Bai Drenta Era di Demokrasia 1. Poblashon di Krsou : afirmashon di proletariado.- 2. Di kolonialismo pa demokrasia parsial 3. Rikunan nobo i ekonomia industrial. 4. Religion Katliko ta organis masa, ma paternalismo ta reina. 5. Enseansa popular. - 6. Organisashon sosial i kultural na gran kantidat. E periodo ku nos ta bai drenta awor ta di un par di aa numa. Hopi kambio prepar for di prinsipio di siglo ta bai turna lug. Ta tempu di transishon grandi ku influensha enorme. Blknan ta preparando pa lucha riba tereno poltiko i religioso, tambe lo kumins mira un indisio di un desaroyo sosial. Lstima no tin nada di ideologa ainda, ni di prinsipio, sino ta un "pragmatismo" ta reina, loke ta kumbin na e momentu presiso. Ta den e kondishonnan ak pueblo ta bai purba algu di demokrasia. 1. Poblashon di Korsou: Afirmashon di Proletariado Prom ku di dos gera mundial tin un kresementu di poblashon hopi grandi manera nos a mira kaba, pero awor e mesun tendensha ta sigui. Prinsipalmente dor...”
20

“...38 Matrimonio di prinsipalmente srnam i ingles ku yu di Krsou ta normal, tur ta di e mes kol, maske no di e mes religion. Esnan di kol mas kla manera venezolano, kolombianu i portugus, maske nan ta di e mes kondishon sosial ku e poblashon lokal i tin e mes religion, tg nan no ta meskla asina tantu. Indionan i chinesnan meskos, tambe polakonan, pa nan kultura diferente tampoko no ta bai drenta matrimonio fsilmente ku yu di Krsou. Asina gruponan ta keda hopi bia leu for di otro. Di portuguesnan nos sa ku hopi ta bini kas kaba, pero sin nan famia. E kondishon di bida den barak na Suffisant, ta pone ku nan tin nan aventura ku nos hendenan meskos ku tur otro, pero nada na serio. Na Monte Carmelo na un momentu dado ta lanta hasta un skol apart, inskrib na ministerio di edukashon di Venezuela pa benesolanonan. Portuguesnan algun ta bin traha, spar nan sn i despues di algun tempu ta bai bek nan isla Madeira f un di e islanan Azores, poko ta bini di e loke nos ta yama kontinente oropeo, esta di...”