1 |
 |
“...den refinera, asina tambe hendenan di fishi ta mira kos di "af" pone nan prd oportunidat, preis muchu mas barata ku loke nan ta pidi pa artesana lokal ta bai kaba ku e produkshon na Korsou. Problema pa haa kabana na drechi tambe ta pone ku trahamentu di sombr ta prd interes.
E pueblo simpel, hende di kol i katliko, poko poko ta mira su partisipashon den ekonomia di nos pais bai atras i e ta keda redus na simpel konsumidor. Pueblo ta prd atrobe algu di su mes, su kreatividat i su partisipashon personal den produkshon ekonmiko di su pas. Pakusnan ta bai turna ofer pa ofres na pueblo loke ntes e mes tabata produs. Si ntes e tabata kome su bonchi i mainshi chiki awor e ta bai haa tur sorto di kos na bleki, si ntes e tabata laga kose su flus i su shimis, awor ta drenta pakus ku sn i sali ku loke bo ke.
Komersiantenan den Otrobanda semper tabata domin Kaya Grandi. No pakus grandi, ma pakus chik di pueblo.
Tabata un grupo di hende di pueblo (katliko) ku tabatin nan negoshi den Otrobanda, kontrario...”
|
|
2 |
 |
“...Arbeiders Bond) riba petishon di mons. Verriet. A yega na un areglo ku lo a bini Krsou un persona di sierto eksperensha pa yuda Volksbond lanta un Central di Organisashonnan obrero, riba su mes i los for di Volksbond, un Sentral Obrero pues riba su mes. Asina a yega Krsou mr. Stephanus van der Meer, mand pa K.A.B. (Katholieke Arbeiders Bond). E persona ak no a keda muchu tempu i despues di masha poko mes ta bolbe Hulanda, pa djis asina bini bk, ku sierto rabia kontra klero. Tabata motibunan personal ku a pone ku mishon no kier a manten e. Apnas ta sufisiente mustra aki ku el a bolbe ku sierto renkor i despues esei ta bai tin su influensha atrobe riba bida di nos pueblo.
E idea di un sentral obrero ta keda na aros i koko i ta sigur ku miembronan di Volksbond, maske nan tabata mar na klero no tabata muchu kontentu ku e idea. Nan lo a prd un bon parti di nan trabou. Maske tin hopi otro tereno manera asuntu di trahamentu di kas ku por a tee nan hopi okup. Ma semper kosnan humano ke f no ke...”
|
|
3 |
 |
“...rondon di su
siguidornan.
Gomez ta bai studia na Hulanda. Pa problemanan personal e tin di kita for di Canisiuscollege, di pader jesuitanan na Nijmegen, un aa i mei m.o.m. prom ku eksamen final. E ta studia pa su mes i ta present pa eksamen resultando eksitoso a pesar di e poko tempu ku e tabatin pa prepar. Gomez no ta ken pa laga ningn hende strobe ora e kier logra algu, a no ser pa forsa mayor of pa manehonan strao. Segn un pader jesuta ku a konos'e: Gomez tabata un di e estudiantenan mas kapasit, pero ku tabata sa tambe kiko e ke.
Su estudio di derecho e ta sigui na Universidat katliko di Nijmegen. Tur su atenshon ta bai na loke ta e "estado i situashon kolonial" na Antia, ku e ta abo-res kordialmente.
E personalidat ak konstantemente ta trompek i ta ha'e ku problema, ku falta di komprenshon (skol, wlga na Isla, problema ku klero den partido, otro ta firma Statuut etc. etc.). Tg e ta sigui su lucha no tantu personal, ma pa su pueblo, pa Korsou. Debesenkuando e ta logra rekonosementu. Tur...”
|
|
4 |
 |
“...66
Krsou", nasi di kuna humilde, e sa ku e por midi su mes ku kualke personahe paden i paf di Reino Hulandes.
Den un kombersashon personal ku Gomez, despues di diskuti varios problema, nos a remark ku kisas e ta dedik su mes di mas i nikamente na aspektonan estatal-poltiko sin pone sufisiente atenshon na e aspekto sosial i di formashon di su idealnan. Riba kual Gomez a kontest ku kisas t'asina "pero pa esei mi tin bo tata" (Elias A. Rmer, kende den Staten, ki ironia, hopi bes ta konta ku apoyo di presisamente e hmber ku ta represent refinera di petroli).
Kisas esaki mes a pone ku Gomez no tabatin den pueblo e ksito ku mester a spera di dje. Esaki mes ta pone nos pensa ku Gomez su aktuashon den e wlga riba Isla tabata mas bien un chns pa kumins aktua politikamente. Pa kualke studioso e figura di Gomez mester ta sumamente interesante pa analis. Un kos nos por ripit, Gomez ta mustra un "demagogo" di primera, bon orador, pero poko edukador. Kmbersando ku "doktor" e pregunta: di kon bo no ta...”
|
|
5 |
 |
“...Kambionan masha drstiko i den masha poko tempu ta tuma lug den nos pueblo. Nos no ta na prinsipio di aanan trinta ku un kantidat di estranhero ku ta bini i mester buska kon integr f sikiera adapt na nan patria nobo. Ya hendenan, estranheronan, t'ei pa basta tempu kaba. Un kantidat di nan tin relashon ku hendenan lokal i konsekuente-mente nan a influensh otro. Nos mes hendenan tambe a kustumbr ku e situashon nobo: basta sn ta lora, pueblo tin algu di bisa den poltika, un poko mas di libertat personal, bo man por bai bo saku ta duna e sensashon di libertat, independensha etc. etc. No ta pues e mes pueblo humilde, sufrido i dsil.
Pa Iglesia katliko i pa klero, ku no ta kustumbr ku e situashon ak i ku no ta haando durante guera ningn sanger nobo, komo ku ni mishoneronan no por bini di Hulanda, e kos ta bai result sumamente grave. No tin tampoko union den forsanan di Iglesia, no tin aseptashon kompleto di idealnan di Verriet, al kontrario ta parse ku tur loke el a hasi ta haa krtika, maske no...”
|
|
6 |
 |
“...di su mes partido, ku den persona di sr. Ch. B. Debrot, ta manda un telegram Hulanda pa mustra ku pueblo ainda no ta "rijp" (hechu, madur) pa un outonomia i ku Gomez no por papia pa Partido Catlico Curasoleo, maske no ta e partido a mande Hulanda pa partisip. Esaki huntu ku un kontroversia den korant entre pader Mhlman i Gomez, ta provok un kiebro formal entre Gomez i klero.
Di tur banda hendenan ta buska kousa di e derota. Mons. Verriet ta pidi diferente figura prominente pa duna nan opinion personal. Lstima ku archivo di disesis di Willemstad a kima i di Partido Catlico Curasoleo nos no sa na unda el a keda. Sinembargo nos por a logra un kopia di kontesta di un persona, ku por asept ku su opinion ta kuadra ku opinion di varios otro. E ta duna komo kousa i motibu: mal organisashon, disputanan entre Gomez i klero,...”
|
|
7 |
 |
“...80
marcha a perfekshon. Un propaganda ku atakenan hopi personal, aliment pa
korant diario na papiamentu i spa manera La Prensa (konos pa su posishon
antiklerikal) ta bira un arma poderoso i huntu ku e semanario krtiko "Lorito
Real" ta fortifik posishon di "democraatnan" konsiderablemente.
Partido Nashonal no ta
prd tempu i tur bario ta haa
nan mes lider. Un Fondo di
Outonomia ta lanta i ta kumpra
"Kas di Pueblo" den Penstraat.
Poko poko tur hende ta papia di
outonomia, sin sa hopi bia ta kiko
t'e nifikashon eksakto.
Hende muh, miembro di
partido ta lanta "Muhnan di
djarason", ku ta reun i yuda hasi
propaganda pa partido.
E situashon ta bai brua
mas tantu ainda ora ku riba rden
v j-D l j o * 4 di mons. Zeppenfeldt, kende ta
Kas di Pueblo den Penstraat.
rechas pubhkamente i
ofisialmente Partido Nashonal nobo, ta lanta PARTIDO KATLIKO DI
PUEBLO (KATHOLIEKE VOLKSPARTIJ), ku e mes nmber ku e partido di
katlikonan di Hulanda.
Na Zeemanshuis den Klipstraat, na loke awe ta Rouvilleweg, e partido...”
|
|
8 |
 |
“...adaptashon na realidat histriko
Di mesun pueblo ku a konos sierto desaroyo den sentido di "un salario fiho garantis", si e logra algu mas di instrukshon, ku simplemente un edukashon bsiko, ta bai eksig tambe riba otro terenonan e mes oportunidat di por disid pa su mes. E ta kumins sinti ku e tin derecho pa eleg su mes lidernan poltiko.
Ta di lament s, ku un pueblo sin lider di base, maske kuantu lider tin den tp, lo sufri konsekuenshanan fastioso. Fsilmente nan por bira vktima di interesnan personal partikular i asina result trahando kontra nan mes, manera a sosed. Algu di esaki nos lo kontra kun den e siguiente desaroyo di nos pueblo. Mester tee kuenta ku maske kuantu skolnan ta bai dilanti, ta keda e fayo grandi di falta di un formashon sosial, ku ni mishon katliko no ta duna. Volksbond ku un tempu a mustra ku su korant "La Union", di kier ofres pueblo algu mas, a mira su intentonan frustra ora ku pader Reginald Dellaert O.P. mester a bandon Krsou.
E kaso di p. Dellaert (aanan binti)...”
|
|
9 |
 |
“...peso riba bo lomba. Un chns mas tin ora ku den Statuut asept ku kada isla lo mester gobern su mes, ku su mes parlamento chik, su eilandsraad.
Tambe ta asept ku e asuntu di "ocho ocho" (ocho asiento den staten pa Krsou i ocho pa Aruba) no por sigui i ta bini na su lug un repartishon di asiento ku ta duna Krsou 12 i Aruba 8, pero pa Aruba ta eilandsraad di Aruba ta disid tg.
Ta lgiko ku un pueblo, sin ningn formashon sosial ni poltiko, no sa kiko e hasi ku e oportunidat ku ta dun'. Ta interes personal so ta konta pasobra tg no ta logra, tampoko tin idea di un komunidat mas grandi. "Ta loke ami por haa" ta bira importante. Ku esei e fasilidat, pa primint hende tur sorto di kos, ta lanta, maske bo sa di antemano ku bo no por kumpli ku tur kos tg.
E pueblo asina ta bai prd su kara, pasobra "maske bo gana elekshon na nivel di eilandsraad i bo por disid pa bo mes isla, si bo gana mes na nivel...”
|
|
10 |
 |
“...un figura dudoso ku tin di bai, lagando kantidat di rumor atras.
Un kaso partikular ku por ilustr e situashon ak: un lider obrero ta bai ser, sin un motibu visto; ora ku e seora akud serka un abogado konos, e abogado ta puntra "si e seora tin un f otro amigu f konos den partido, pasobra si no t'asina ant lubid."
Es ku ta ku partido ta bon, es ku no ta ku partido no tin ningn chns. Klaro ku asina no tin interes den pueblo pa hasi nada konstruktivo, simplemente ta buska pa logra un f otro kos personal i lubid sobr.
Un papel poko strao ta esun di e Partido Katliko di Pueblo. Bou di e etikt di ta katliko, ku saserdote riba podio na reunionnan pbliko, e partido a kere di por konta sikiera ku votonan di hende muh, lokual a result un ilushon kibok. Tin sin duda tg algun figura interesante i ku sirto kapasidat manera e ekonomista drs. B. Leito, Elias Morkos, ir. "Doppy" van Eps i varios hben mas e.o. Vivian Vinck, Siegfried Rigaud etc.....”
|
|
11 |
 |
“...antiano ta traha algun kas, misa, pero e kosnan grandi ta den man di estranhero.
Henter ekonomia di nos pueblo kasi ta den man di estranhero. Bankonan lokal naturalmente ta krese, pero empresanan mas grandi ta di hende ku a bini djaf.
Ta duele pa bisa ku hasta ora tin indisio ku hendenan tin di bai kas, ora kumins un strimlainin generalis nos ta sinta ketu sin lansa ideanan buskando rumbo nobo pa nos pueblo. Ta un ekonomia sin bida, sin vishon di futuro, sin otro interes ku no ta un ganashi personal rpido.
4. Religion of poltika?
Enkuanto religiosidat di nos pueblo. Ningn hende por bisa ku el a bira mnos, pero si mester rekonos ku e ta bira un problema grandi.
Despues di e debakle di akshon di obispu kontra di Gomez i Partido Nashonal, Iglesia ta bira un kos totalmente politis. Segn obispu Zeppenfeldt, Partido Katliko ta kuestion di bida f morto pa Iglesia Katliko. Na momentu ku na Hulanda obispunan publik e desdichado "Mandement" na Krsou klero ta tuma esaki komo dgma di Iglesia. Tur saserdote...”
|
|
12 |
 |
“...113
Resumiendo ant nos por mira kon e temporada ak bou di Outonomia ta bai kreando konfushon den pueblo. Poltikamente ta un temporada hopi tristu. No tin apresio pa hende, no tin rspt tampoko. Interes personal i ansha pa poder ta pone tur hende komet aktonan ku konsekuensha kasi ireparabel pa pueblo. Iglesia ta pasa su mal ratunan pero despues ta rekuper un poko ku kambio di herarka. Ekonomia no ta mustra muchu kos pa futuro, pero grasia na edukashon ku ta sigui krese por tin despues un algu bon ku por spera. Organisashonnan di obrero ta drenta despues di basta problema un tempu di speransa nobo. Algun grupo ta rekuper independensha di gremio obreril i ta kumins ku sirto formashon, pa maan tin lider kapas pa maneh e gremio di obrero. Otro organisashon ku ta lanta ta kooperativanan ku ta duna pueblo un oportunidat pa maneh su mes asuntunan. E por garantis un parti su mes futuro i su mes posishon. Poltika di mes no ta mira esaki ku bon wowo i kaminda por, ta stroba nan, tg e movementu ta...”
|
|
13 |
 |
“...tambe ta na papiamentu.
Revistanan ku ta drenta Krsou ta na ingles i tambe spa pero relativamente poko na hulandes.
Biblioteka tin naturalmente gran kantidat di buki na tur idioma prinsipalmente na hulandes mnos na spa i ingles i otro idioma. Pueblo no ta hasi uso dje tantu ei di biblioteka, lstima, pero berdat, nos pueblo ta lesa poko i si e lesa mes ta su korantnan na papiamentu i revistanan manera VITO. Kos fsil e ta gusta i un poko tendensioso, ku basta di polmika f krtika, preferiblemente personal, ta skirbimentu na un sistema hasta mnos "parlamentario" pero satur di kosnan popular.
Engeneral lektura no ta asina popular i medionan di komunikashon no ta ofres masha material edukativo i si hasi mes ta generalmente na hulandes, loke pueblo no ta hasi uso di dje (ni ta komprend drechi?). Tin naturalmente e varios otro publikashonnan ta sali regularmente, manera Cooperador Antiyano i Cooperador ku ta e korant di credit union, algn publikashon di sindikatonan i boletn di diferente sorto, pero...”
|
|
14 |
 |
“...lucha di bntnan ta kos di tur dia) ta logra un kantidat grandi di trahad. Tin papi hasta di algn mil, den korto tempu. C.A.O. di apnas dos tres blachi di papel nan ta sera pa e trahadnan ak. Un punto importante wl, pero semper ku smak poko marga, ta asuntu di areglo mesora di pagamentu di kontribushon via "inhouding" riba salario (kit direktamente for di salario).
Nota: e punto ak den bntnan kristian nunka tabatin e importansha nesesario, mas bien ta: idea tabata konta i bo trabou i entrega personal, lokual sigur ta difsil pa logra.
Den A.V.V.C. na aa 1968 nos ta haa e siguiente sindikatonan afili: A.B.V.O. - bnt di empleadonan di gobirnu
U.W.G.E. - bnt di trahadnan di sentral elktriko
C.A.D.M.U. - bnt di trahadnan di Dokmaatschapppij
C.F.W. - federashon di trahadnan di Krsou (di tur
sorto)...”
|
|
15 |
 |
“...pueblo mes, su manis ta reuni pa mira kiko el a hasi. Hopi ta sakudi kabes, sin por komprend. 'Asina no", ta e komentario, pero ku esei mes nan ta indik ku "algu" mester a pasa. Ata aki e falta di formashon ku ta manifest su mes. Pueblo deskuid i oprim, maske kon pasfiko di naturalesa, si no atend debidamente ant ta revolushon por spera, na un manera destruktivo.
Hopi lug na nos kontinente a konos sorto di situashonnan asina. Ma ta sigur ku esnan, ku mester biba di idealismo, sin buska interes personal, dunando guia i formashon si nan a hasi nan trabou manera ta di spera di nan, ant lo por a evit violensha i yega na un revolushon pasfiko i un kambio radikal sin kibra ni kima.
Pueblo di Krsou lo mester lanta di nobo, pero lo atend su nesesidatnan berdadero den futuro?
2. Aktornan riba esenario poltiko ta kambia, e mes presentashon ta sigui.
Poltikonan durante i djis despues di wlga i kimamentu di Willemstad, ta manera hendenan ku no ta kapas di komprend kiko a pasa. Tur kos tabata bou di kontrl...”
|
|
16 |
 |
“...representashon di sindikatonan intermedi. E tin su idea bon kla i Godett ta sigui huntu ku ne despues ku e sali di hospital, kaminda a saka bala for di su kurpa. Nan ta desidido i ta lansa idea di partido nobo F.O.L. (Frente Obrero i Liberashon). Hopi hende den sindikato no ta di akuerdo, pero hbennan i desempleadonan i esnan mas radikal den obreronan si ta fuerte tras di F.O.L..
U.R.A. ta buska sosten di tur partido chikitu di oposishon pa forma un frente nobo. Pero no ta logra, muchu hopi interes personal, den diferente grupo.
Algn miembro prominente di Partido Nashonal, ku despues di morto di Gmez ta keda maneh pa Juancho Evertsz, inteligente i masha astuto, ta pidi pa reun ku tur partido ku ta den oposishon (tur ta den oposishon pasobra ta
D.P. so ta manda durante aanan kaba). Ta tee varios reunion i dirig pa e mes saserdote "komunista" ta bini ku algn proposishon. Tur mksimo dirigentenan ta presente, mnos Juancho Evertsz. Porfin ora ta bai parse ku tin un salida, e ta manda un persona, pr...”
|
|
17 |
 |
“...religioso tambe. Si tin un sorto di imposishon, maske ta ku man di felpa, e ta bai ranka purba los. Ora e haa kontakto ku hopi hende di otro religion e ta kumins sinti ku e mes tambe por disid mas tantu pa su mes. Ku e materialismo ku ta reina na mundu, ku kua tur hende ta haa kontakto diario, idea di mundu dirig pa klero ta bira opsoleto. Na Krsou tambe.
Krsou a konos un situashon di tera di mishon, kaminda mishoneronan tabata bini di e pais kolonisad.
Ku yegada di temporada di mayor independensha personal i kambionan poltiko e pueblo a kumins ekspres su mes ku krtika tin bia severo. Ku kambionan poltiko e kos a yega na un ekstremo, ku hasta por bisa a aleh gran parti di poblashon di prktikanan religioso.
Ni maske a bini un kambio grandi den sistema di evangelisashon, e dao hasi no ta fsil pa super. Ku obispu Holterman, ku ta rekonos outonomia di pueblo i ta mustra riba e nesesidat di turna futuro den bo mes man, tin un alivio pa pueblo, awor muchu mas posibilidat pa hende aktua pa su mes.
Ku...”
|
|
18 |
 |
“...enfrent loke ta kere f sinti komo un menasa pa Iglesia i bida religioso.
E partido nobo ku lanta: "M.A.N." ta keda konsider un peliger pa Iglesia. Preparando pa elekshon, ta pidi pueblo hasta resa pa warda nos di peliger di komunismo (FOL tabatin su kontaktonan ku Cuba i p'esei lo ta komunista (?) i ta pone M.A.N. riba e mes un lia). Algn saserdote ta sali na pbliko pa mustra ku ta un fantasa esei, pero e ideanan poko sosialista ta pone hefe nobo di Iglesia di Krsou spanta. Ni un kmbersashon personal no a klara e situashon. Ta sigui un tempu di puru devoshonalismo den Iglesia. E sekularisashon ku ta turnando lug rnt mundu solamente ta duna e sektanan religioso fundamentalista mas apoyo....”
|
|
19 |
 |
“...159
Opservashon Final
Den su totalidat por bisa ku e kambionan ku a turna lug durante kasi un siglo na Krsou a saka e pueblo di un situashon di kasi miseria pa un bida, difsil hopi bia, pero ku speransa. Mas inisiativa i mas konvikshon personal di su propio balor i responsabilidat pa su futuro, por yega na pone Krsou kaminda tur hende ta dese: komo kontribuid na un mundu mih, kaminda tur yu di Dios ta gosa di loke Kreador a pone pa tur Su Yunan sin eksepshon.
1. Sekularisashon nan ta yama e manera di pensa i di biba, komo si fuera tur kos por sin un dimenshon mas ay (Dios). "Saeculum" ta nifik tambe "mundu", di ei sekularisashon ta nifik ku hende ta simplemente un parti di mundu i ta determin pa leinan ku ta regi naturalesa di mundu....”
|
|
20 |
 |
“...168
The development of the population as described, does not foretell a stable nor positive future, while some advancement is absolutely present.
Chapter V. From c. 1955 1960
Autonomy, a sort of independence in one's own affairs, is a new form of political autonomy for the Dutch possessions in the Caribbean. From the year 1954 the oncoming confusion will not be dispelled nor resolved. Personal interest and ambition, manipulation of the public in general takes the people in the long run to totally irresponsible and irreparable action.
The different groups, well integrated into the society, while having the potential, still do not have the chance to oppose the manipulation by those who are in power.
The economy, a major force, does not stick out directly and lack of vision does not offer a secure future for the growth in number of the total population. The refinery is still the main source of labour and of income for the government, and with a labour force of some 12,000 out of c. 90,000...”
|
|