1 |
 |
“...Catlico Curasoleo), den kua e ta milit for di prinsipio, e no ta haa e loke e ta buska. Pi ainda ora ku e nota poder di un paternalismo religioso (klerikal), ku ta domin bida di pueblo te ainda.
Ora ku e haa parti di klero mes direktamente kontra dje i kontra su idealnan (redus importansha di Hulanda i duna pueblo su mes gobirnu), ant e ta buska un manera pa manten su lucha pa medio di un partido poltiko nobo. Na Westpunt, na kas di un famia humilde, un grupo di hende ta disid di lanta PARTIDO NASHONAL DI PUEBLO. Un partido nobo, lant den kunuku, ku e hendenan ku ta aor un lider, un profeta ku por identifik ku nan. No ta e intenshon di kibra nada, ni di traha "kontra" nada (a no ser e poder kolonial), ma di lanta un algu berdaderamente popular, un kontesta na e anhelo di pueblo.
Hopi hende ta yama Gomez un demagogo. Sigur e manera di oper por pone hende pensa asina. E ta buska e pueblo simpel, e ta brasanan, sinta den nan kas, kome funchi ku guiambo i tur loke por tin, na e manera mas simpel...”
|
|
2 |
 |
“...rebelde, si hende kier yam' asina, ta sigui un rumbo diferente. Eseinan kier i ta gosa gritunan manera lo reson "mester di un Sukarno (e lider rebelde di Indonesia ku a kibra ku Hulanda) pa Krsou" (palabra di dkter Gungu Maal).
Laga nos anot mesora ku aki ta bin result un divishon grandi den pueblo, pa motibu di e lucha fuerte i kruel ku ta bai sigui. Fuera di e kol i posishon sosial di ntes, awor ta e partido poltiko na kua bo ta pertenes f simpatis ta bira punto di diferensha grave. "Ami ta Nashonal", "Ami ta Democraat" i ora e partido nobo lanta ta bini aserka "Ami ta Catlico" ta e loke hende ta identifik su mes kun.
Ta bon pa mustra aki riba un punto ku hopi hende no sa di dje direktamente. Na Krsou yu no-kas tabata na prinsipio di siglo e mayoria. Ku e trabou enorme di klero e situashon a bin drecha i Krsou tabatin durante di dos guera mundial un porshento di yu no-kas banda di 38 pa 40 porshento, mintras ku Venezuela p.e. tabatin mas o mnos un 75 porshento i e islanan otro di Karibe...”
|
|
3 |
 |
“...personal, aliment pa
korant diario na papiamentu i spa manera La Prensa (konos pa su posishon
antiklerikal) ta bira un arma poderoso i huntu ku e semanario krtiko "Lorito
Real" ta fortifik posishon di "democraatnan" konsiderablemente.
Partido Nashonal no ta
prd tempu i tur bario ta haa
nan mes lider. Un Fondo di
Outonomia ta lanta i ta kumpra
"Kas di Pueblo" den Penstraat.
Poko poko tur hende ta papia di
outonomia, sin sa hopi bia ta kiko
t'e nifikashon eksakto.
Hende muh, miembro di
partido ta lanta "Muhnan di
djarason", ku ta reun i yuda hasi
propaganda pa partido.
E situashon ta bai brua
mas tantu ainda ora ku riba rden
v j-D l j o * 4 di mons. Zeppenfeldt, kende ta
Kas di Pueblo den Penstraat.
rechas pubhkamente i
ofisialmente Partido Nashonal nobo, ta lanta PARTIDO KATLIKO DI
PUEBLO (KATHOLIEKE VOLKSPARTIJ), ku e mes nmber ku e partido di
katlikonan di Hulanda.
Na Zeemanshuis den Klipstraat, na loke awe ta Rouvilleweg, e partido ta keda lant bou di guia di sr. J.H. Sprockel, mr. I...”
|
|
4 |
 |
“...instansha por a bin trese otro tipo di problema estatal f mas bien gubernamental. Di tur manera awor ta "koalishon di isla" ta bai disid futuro di Antia.
Tur partido, prinsipalmente di Krsou ta bai buska awor un relashonamentu di Hulanda. Partido Democraat ta buska relashonamentu ku Partij van de Arbeid, sosialista i K.V.P. di Krsou ta sinti su mes li na K.V.P. di Hulanda. Te na unda e relashonamentu ak ta yega ta un kos ku lo mester studia detenidamente ainda. Partido di Gomez, esta Partido Nashonal no tin relashon formal ku ningn, maske ta lgiko ku K.V.P.-hulandes tin basta kontakto ku e partido ak. Ta di komprond ku pa e grupo hulandes, ta sumamente difsil pa...”
|
|
5 |
 |
“...despues lo bolbe riba dje, ant ta e akshon sindikal ku ta bai lanta fuertemente, inisi i propaga pa e diferente partidonan poltiko. Partido Nashonal ta kumins infiltr den sindikatonan di Volksbond i ta logra elimin e prom sindikato di Krsou lant pa Verriet i Volksbond ku ta San Telmo di trahadnan den haf. Despues lo sigui Demokratnan ku ta buska naturalmente nan hendenan den e obreronan den industria i esakinan prinsipalmente den trahadnan di Isla i Nieuwpoort (mina di fsfat). Sindikatonan di Volksbond, ku ya no tin e forsa di ntes mas ta kai komo vktima di Partido Nashonal, maske no tabata direktamente e idea di likidnan, ma mas bien di buska votado den trahadnan. Interes di sindikatonan ta para bira p' un gran parti un interes poltiko mas ku sosial, ounke no ta deskart esaki totalmente. Otro problema ant pa nos pueblo desifr.
3. Desaroyo ekonmiko sin vishon
Krsou den tempu di guera i mesora despues tabata landa i drif riba zeta. No ta import awor pa mira kiko e Refinera di Shell tabata nifik...”
|
|
6 |
 |
“...dbil nan por ta, no tin ni e mnimo di rekonosementu. Lidernan politiko, ku ta manten nan mes mas los di influensha klerikal, tampoko no ta konta. Gomez mes ta ha ku lomba kontra muraya ora e kumins lucha pa un Krsou mas los di Hulanda.
Den e kuadro aki, e parti influyente di klero ta propon e figura di un obispu nobo den persona di mons. v.d. Veen Zeppenfeldt. Esaki ta bai enfrent Gomez direktamente i esei ta trese un kiebra den fielnan ku ta enfrent otro bisando ku ami ta "katliko" i abo ta "nashonal", ekspres den sentido poltiko por ta dos kos diferente, pero den sentido religioso ta simplemente un disparati, ku pueblo no ta komprend.
Asina ant Iglesia ta kumins prd sierto influensha riba pueblo den asuntu di bida pbliko. Tur loke ta benefisensia ta sigui, maske na un manera diferente. Wit Gele Kruis ta hasiendo un trabou fenomenal, meskos ku hospital, ku ta krese na un manera inkreibel. Skol di fishi St. Jozef ta haa rekonosementu i nos hbennan ta mustra algu mas di interes pa e ramo ak...”
|
|
7 |
 |
“...entrege. Ma e figuranan ak ku nunka a maneh chk, no sa kiko nan hasi, ta pidi e mes Casiano, ward' pa nan te ora nan bini bk despues. Casiano ta nenga. E lidernan ta baha bai ku chk, pero likidando asina prktikamente e loke un tempu tabata yama S. Telmo, sindikatonan di trahad den haf. (nb. esaki ta relato di pader Brada, kende a keda komo asesor despues di morto di pader de Bruyn).
Mesora ta lanta un bnt nobo pa e mes trahad bou di guia di Romano Tschumie, un di e gran propagandistanan di partido Nashonal. Ku...”
|
|
8 |
 |
“...88
esaki e prom bnt di partido Nashonal ta nase: N.H.U. (Nationale Havenarbeiders Unie). (1948)1 Sindikatonan awor ta bai bira simplemente un organisashon mas, ku lo yuda, pa haa voto i gana elekshon. Ma no ta partido Nashonal so, partido Demokraat tambe ta bai lanta su sindikatonan. Den haf e trahad riba boto di lots i riba brg, un grupo chik ta bai ku Demokraat. Ta un grupo ku por kompar mas bien ku e obrero industrial, e voorman i su trahad den haf ta di e pueblo simpel humilde. Asina ta bai result ku tin dos grupo: N.H.U. i U.S.H.P. (Unie van Stuwadoors en Havendienst Personeel). Den kasi tur ramo ta bai result meskos: dos tipo di sindikato kada un ku kol di su partido.
Na Mijnmaatschappij ta bai yega na un wlga, ku lo demostr klaramente e interes politiko ku kier mete i dirig sindikalismo. Geoffrey Stewart i Dixie Blaisse (tur dos ingls) ta para na kabes di un wlga ku a estay na Nieuwpoort. Gomez ta defend un posishon, ku hende no por komprend sin konos e wega poltiko. Un artkulo di...”
|
|
9 |
 |
“...sosial di kondishonnan di trabou ku ta bini dilanti. Oranan di trabou, overtaim, fakansi i kuido mdiko, promoshon i areglo di retiro, penshun i seguronan ta kosnan ku apnas ta keda menshon.
Legislashon sosial ta basta pober ainda, pero den esaki tambe D.P. ta bai mustra mas inisiativa.
No tin ningn kaminda un interes pa movementu kooperativista ku sigur lo por a yuda tantu den formashon di lider, komo den atenshon pa nesesidatnan di pueblo i mayor desaroyo di pueblo i partisipashon den ekonomia nashonal.
Komienso di Credit Union
Na prinsipio di aanan sinkuenta ta bai kumins awor un movementu nobo, ku lo tin mas influensha den pueblo di loke hopi por a pensa. Den
Colon, e bario ofisialmente mas miserabel di Krsou, un saserdote antiano, ku apnas poko tempu a regres Krsou ta kumins ku un grupo di hben un kooperativa di spar i krdito Credit Union. Apnas un 18 hben i algun adulto ta sinta bou di un palu di indju pa diskut durante vrios luna tur siman asuntunan relashon ku bida di pueblo mes, su...”
|
|
10 |
 |
“... pa Krsou. Un ironia grandi, pero realidat ku pueblo i mandatarionan mes a krea. E glpi ak pa Gomez mester tabata formidabel i nos no ta kere ku nunka mas el a rekuper kompletamente. Resultado di su lucha, su ideal, despues di tantu estudio i trabou, ta keda firm, no pa e mes sino pa su atversario poltiko, di kapasidat sigur inferior i sal di e grupo ku presisamente e kier a hala un banda.
Di otro banda, pa Krsou mes, resultado di elekshon pa eilandsraad ta result den un viktoria pa Partido Nashonal.
Beka pa estudio
Un di e trabounan mas importante di e gobirnu insular ak, nobo manera e ta, ta di manda hbennan ku sirto kapasidat Hulanda pa bai sigui ku nan formashon. Kantidat di hben ta bai, ya no solamente pa sigui estudio superior na universidat i skolnan superior, ma tambe pa maestro di skol, pa estudio tkniko medio, pa enfermero i enfermera, pa partera, trahad sosial i den otro ramonan, ku ta poko konos ainda na Krsou. Hbennan ku diploma MULO ta rondia tur kaminda pa nan bai sigui studia...”
|
|
11 |
 |
“...97
Nos por ripar ant ku tg no ta alumnonan di HBS so, ma tambe di Mulo i di LTS por haa beka pa bai af pa estudio, algu nunka visto na nos islanan. Di tur e loke Partido Nashonal a hasi den e temporada aki inmediatamente despues di outonomia, kisas ta e asuntu di beka ta bai result lo mas importante.
Riba nivel sentral, den Staten ta mesun wega poltiko ta tuma lug. No ta import asina tantu, kiko por hasi pa pueblo, ma ki imgen bo ta krea ku e loke ta hasi. Un problema ku ta tuma lug riba tur dos nivel ta e asuntu di hinka hende komo mtenar den gobirnu. No ta import asina tantu e nesesidat, ni e kapasidat, ni formashon, ma ta asuntu di "yuda" partidario i votadornan. Ku esaki tantu riba nivel insular komo sentral ta krea un situashon asombroso, ku enorme kantidat di empleado di gobirnu, loke despues ta result kontraprodusente.
Penshun di Behes
Riba nivel sentral tambe ta bini algun areglo ku sigur mester elogi, esaki ta inisiativa di Partido Democraat, maske na prinsipio e manera pa introdus...”
|
|
12 |
 |
“...Rosario ku ta kambia di partido f Cathalina, ku ta pasa di un partido pa otro, ta trese konfushon grandi den pueblo. No tin un lia di pensamentu, no tin un kos ku hende por basa riba dje, pa bisa ku esun ku ta bltu, ta prefer esaki f esaya. Tur partido tin e mes ideanan (idealnan?) mas
o mnos, tur tin e mes tktikanan i tur ta praktik e mes un "wega" poltiko.
Algemene Maatregel van Rijksbestuur. (1959)
Pueblo en general no tin muchu idea di loke ta pasando. Ni sikiera ora ku, despues ku Partido Nashonal logra ku un eksponente di Democraatnan pasa su banda. Situashon ta bira difsil pa diferente motibu i gobernashon ta stanka. Gobirnu sentral ta akud na Hulanda ku ta tuma un medida general (Algemene maatregel van rijksbestuur) i asina gobernashon por bolbe den man di esnan di Partido Democraat. Ironia di e kaso ta ku despues di a sulfur kontra Hulanda pa haa e derecho di voto pa pueblo i kohe poder den bo man, awor ta akud na e mes Hulanda pa haa chns di sinta atrobe.
Tur hende ku sano huisio...”
|
|
13 |
 |
“...duele pa bisa ku hasta ora tin indisio ku hendenan tin di bai kas, ora kumins un strimlainin generalis nos ta sinta ketu sin lansa ideanan buskando rumbo nobo pa nos pueblo. Ta un ekonomia sin bida, sin vishon di futuro, sin otro interes ku no ta un ganashi personal rpido.
4. Religion of poltika?
Enkuanto religiosidat di nos pueblo. Ningn hende por bisa ku el a bira mnos, pero si mester rekonos ku e ta bira un problema grandi.
Despues di e debakle di akshon di obispu kontra di Gomez i Partido Nashonal, Iglesia ta bira un kos totalmente politis. Segn obispu Zeppenfeldt, Partido Katliko ta kuestion di bida f morto pa Iglesia Katliko. Na momentu ku na Hulanda obispunan publik e desdichado "Mandement" na Krsou klero ta tuma esaki komo dgma di Iglesia. Tur saserdote ta haa e dokumento ak pa studia i pa gran mayoria ta e ltimo palabra.
Pueblo mes ni konos Mandement, ni ta interes pa konos, e ta keda un kos totalmente deskonos, hasta tin saserdote ku no ta interes mes pa lesa e dokumento ak.3
Den...”
|
|
14 |
 |
“...tabata eksisti i ku nan kier a bolbe impon ta result un anakronismo imposibel.
Na aa 1956 obispu Zeppenfeldt ta retir. Fin di aa ta keda nombr Johannes Michael Holterman, di rden di predikadornan, un persona ku for di tempu ku el a bini Krsou a purba di komprend pueblo i a hasi tur su posibel pa motiv hende i laga nan traha, hasi, karga responsabilidat nan mes.
Holterman ta mira ku poltika, maske nesesario, no ta e kos mas importante.
Ademas e no ta mira pakiko tin tantu animosidat kontra partido Nashonal i su lider.
Di otro banda no tin pakiko un grupito sinti su mes representante f eksponente di ideanan di Iglesia katliko den un partido ku e nmber ei.
P'esei mes manera nos a mustra kaba e ta prohib pa usa e palabra "katliko" den nmber di partido.
Awor ta e grupo ak ta resent kontra Holterman. Algun ta papia di "un pu den nan lomba" i nan ta uni prktikamente ku Partido Democraat, no komo grupo, pero komo persona. Ku esaki e papel direktamente aktivo di Iglesia den poltika ta keda algu di pasado...”
|
|
15 |
 |
“...den man di "komunista f sosialistanan". E ta aserk un saserdote ku ta interes den trabou sindikal pa konseho. Despues di e biahe ta bai un petishon ofisial di e gruponan di N.V.P., ku ta organis den C.C.V. (Curaaosch Christelijk Vakverbond), pa afiliashon na I.C.V. (Internationaal Christelijk Vakverbond). Ta bini un karta di sr. van Istendael, dirigente di I.C.V. pa mr. Isaac Debrot (miembro dirigente di e partido K.V.P., pidiendo konseho, kiko nan hasi, pasobra ta un organisashon di Partido Nashonal, konsider enemigu di e grupo katliko (K.V.P.). Debrot na su turno ta aserk e saserdote ku ta interes den obranan sosial i ta risibi konseho pa mih no kontest nada, i asina I.C.V. mes mira kon nan ta hasi,...”
|
|
16 |
 |
“...por bira eksplosivo. Intrankilidat ta reina.
Den partidonan mes, ta bai kumins un malkontentu ku e situashon i un ta bai para kontra otro den e mes partido. No tin e koheshon mas di ntes. Segn nos ta kere ta e falta di ideologa ta kumins kousa e disgustunan ak. No ta tur tin e mes pensamentu, ni ta dispuesto di sigui na e manera tradishonal di hasi poltika. Te awor ak e tabata muchu personalista, bas riba un persona i no riba un idea.
Algn ehmpel por ilustr e loke nos ta ekspon aki. Partido Nashonal tabatin kustumber di laga tur esnan ku sali eleh firma un "karta di retiro" sin fecha i entregele na presidente (pa evit e pasamentu di un partido pa otro i kumpramentu di hende). Ora ku Carlos Dip, B.Ph (Fifi) Rmer i Salomon Abad sali eleh, nan ta nenga rotundamente di firma ningn karta di retiro i ta menas di keda sin present nan kredensial. Pueblo asina lo a prd varios representante den parlamento. Pa evit esei ta akud serka mons. Holterman pa intermedi, pero e no kier mete ku e asuntu ak...”
|
|
17 |
 |
“...119
un lug nutral, pa diskut henter e asuntu ak. Gmez i e personanan eleh ta asept i kredensialnan ta keda presenta sin firmamentu di ningn karta,... pero e reunion mes nunka a turna lug. Mester rekonos ku no ta pa falta di Gmez.
Ta posibel ku lo por a yega na un restrukturashon di partido i kisas di e sistema ku tabata hiba te na e momentu ei i kisas esaki lo por a hasta evit e eksploshon violento ku a turna lug despues na Krsou. Un sintimentu marga a keda naturalmente den henter e partido Nashonal den legislatura.
No ta esaki so, ma na un momentu dado un grupo di E. Voges, Fifi Rmer i Carmen Campman Zielinski ta vota huntu ku partido Demokrat alegando, ku nan tin di vota segn nan konsenshi, kibrando ku "disiplina di partido".
Gmez desilushon, pa tantsimo problema ku e tin di enfrent, ta prd un poko e kontrol riba "su" partido i di ei ta bin result despues un kiebro formal ku ta bai duna bida na un partido nobo ku nmber di U.R.A. (Union Reformista Antiano).
Partido Demokraat tampoko no...”
|
|
18 |
 |
“...Juan(cho) Evertsz, Edsel ("Papi") Jesurun, ta bira lomba pa partido i ku e gruponan menshon ta forma un Partido pa reform e sistemanan tradishonal i buska union den forsanan konstruktivo (Union Reformista). No ta e idea di un partido revolushonario, den sentido violento, ma nan ke kambio normal. Asina tambe por komprend e nmber di e grupo i nan revista "Kambio" ku a sali den e tempu ak.
Tog for di prinsipio tabatin algn difikultat ku a pone ku J. Evertsz a retir di partido URA i bai bk den seno di Nashonal. Otronan a keda. Hasta tabatin miembro ku a bishit e Instituto di Formashon Poltiko di demokrasia kristian na Caracas IFEDEC.
Na Krsou mes tambe a kumins ku sirto sistema di formashon, tantu sosial komo poltiko, pero pa poko tempu numa.
Falta di eksperensha, falta di formashon sosial i e afan pa mustra ku nan mes por, a pone ku diferente hben a laga e asuntu di formashon un banda i kere ku nan por dal bai.
Si tee kuenta ku e atakenan formal i violento tin bi di parti di "VITO", ku no ta tee...”
|
|
19 |
 |
“...ta sigui huntu ku ne despues ku e sali di hospital, kaminda a saka bala for di su kurpa. Nan ta desidido i ta lansa idea di partido nobo F.O.L. (Frente Obrero i Liberashon). Hopi hende den sindikato no ta di akuerdo, pero hbennan i desempleadonan i esnan mas radikal den obreronan si ta fuerte tras di F.O.L..
U.R.A. ta buska sosten di tur partido chikitu di oposishon pa forma un frente nobo. Pero no ta logra, muchu hopi interes personal, den diferente grupo.
Algn miembro prominente di Partido Nashonal, ku despues di morto di Gmez ta keda maneh pa Juancho Evertsz, inteligente i masha astuto, ta pidi pa reun ku tur partido ku ta den oposishon (tur ta den oposishon pasobra ta
D.P. so ta manda durante aanan kaba). Ta tee varios reunion i dirig pa e mes saserdote "komunista" ta bini ku algn proposishon. Tur mksimo dirigentenan ta presente, mnos Juancho Evertsz. Porfin ora ta bai parse ku tin un salida, e ta manda un persona, probablemente ku mandato estrikto pa stroba un kambio, ku kasi ta asept...”
|
|
20 |
 |
“...149
Sinembargo e rumbo ku Krsou mester kohe no ta fsil pa determin. Wl tur hende, ku ta pensa poko mas ay, ta di akuerdo ku lo mester bini un direkshon den sentido poko sosialisante maske no direktamente sosialista. Demokrasia kristian ku Partido Nashonal ta pretend di propag, ta keda na palabra so, pero den praktik poko bo ta nota. Hbennan ku poko mas estudio ta pensa i kumins sinti nan responsabilidat.
Loke URA no a logra awor un otro grupo ta bai intent.
Asina nos ta haa e Movementu Antia Nobo (M.A.N.) bou di guia di Ir. Don Martina i otro hben di ambachtschool di ntes Willy Franco (q.e.p.d.) tur dos yu di pueblo i prepar na Hulanda den mundu di tknika(l). Loke ntes ni pensa hende lo no a pensa.
Apesar di tur e kambionan ku ta turnando lug, tur e esfuerso ku pueblo mes tambe ta dedik na mehor situashon general, elekshonnan ta sigui riba e mesun pia. Partido Demokraat ta bolbe gana elekshon ku S. Rosendaal na kabes. F.O.L. ta manten su mes, anke ku mnos voto i e dos partidonan rival di...”
|
|