| 1 |
 |
“...indik djis asina.
E manera ku nos kier hasi e rekorido ak lo ta mustrando kon diferente aspekto di nos bida ta influensh otro riba diferente tereno i nos lo turna konstelashon di nos poblashon mes, e situashon poltiko, ekonmiko i religioso, situashon di nos enseansa i kultura i por ltimo un parti importante ta nos organisashonnan sosial ku ta algu di e pueblo mes, di su mes akshonnan.
Algn otro persona lo mester bini ku un estudio di sikologia di nos pueblo, pa studia e struktura sosial kompleto lokual sigur lo yuda pa komprend e loke nos ta i loke a pasa, muchu mas mih, esei ta keda nos grandi.
Ta di spera ku esaki lo duna hende un idea di loke nos ke purba hasi. No ta muchu kos, pero di tur manera e idea ta pa lanta diskushon serio den nos hendenan pa konos nos mes mih, nos historia i loke nos a hasi ku e loke Dios a duna nos ak, un Korsou chik ma dushi, ku por bira grandi i ku nos ak por hasi grandi si nos ke ta mas humilde i mnos ser den nos manera di pensa.
Dios duna ku e esfuerso ak lo...”
|
|
| 2 |
 |
“...kisas di frater Richardus.
Frateman tabata hasi masha hopi pa muchanan i nan skolnan, no solamente e aspekto semper tabata bon, pero hendenan kapasit tabata duna ls.
Ta sosed awor ku lenga utilis na skol i lenga ofisial ta hulandes. Vincentiusschool tambe ta haa ls na hulandes, pero meskl ku hopi papiamentu. Na Thomascollege si papiamentu ta tab i hulandes sagrado. Un frater ku diploma den idioma "nederlands", frater Herman, a turna riba dje e lucha pa elimin tur papiamentu, hasta den katisashi, lokual a pone saserdotenan reakshon fuertemente. Tabatin un lucha interno den Iglesia ku masha skirbimentu na Obispu di e tempu ay, mgr. Vuylsteke, pa elimin papiamentu...”
|
|
| 3 |
 |
“...pa e trabou ak a akud na gobirnu i a logra haa asistensha, semper ku hopi dol di kabes. Ta ora ku gobirnu mes kumins traha kas na e parti pariba na Steenrijk, Volksbond ta laga trahamentu di kas para. (E terenonan na Steenrijk tabata propiedat di un hmber ku a sosten Volksbond masha tantu mes i ku a regal mons. Verriet tereno pa traha Misa i pastorie di Steenrijk, e dominikano famoso don Leopoldo Camarena q.e.p.d. Un di su petishonnan na obispu tabata pa dedik e misa na La Brgen di Altagracia, lokual a sosed tambe.)
Interesante ta pa nota e difikultat pa lanta sindikalismo na Krsou. E bnt di trahad di haf San Telmo, djis despues di e wlga famoso ta bai un soo largu, maske a lansa e sindikato na 1922, kisas e dol mes di e wlga teribel ei, a pone tur hende retir un poko, mnos pader Verriet. Su esfuerso ta keda...”
|
|
| 4 |
 |
“...prinsipio di aanan binti, e tabata e persona ku a turna inisiativa pa lanta e prom sindikato na Krsou, un hmber ku sentido sosial bon desaroy, pero yu di su tempu, ku tampoko a haa tantu sosten di su mes hendenan, miembronan di klero. Verriet no tabata sigui e lia di pega su mes na un "lite katliko" manera nos a splika, sino al kontrario a buska hendenan simpel, ku kapasidat, pa yuda nan yuda nan mes. Asina el a buska dktor da Costa Gomez, kende a skirbi un tsis kritikando kolonialismo hulandes, lokual sigur sigur no a hasi masha stim denter di klero di e tempu ay.
Den e Partido ak por a konta ku e
figura destak di dr. da Costa Gmez
("dktoor") manera pueblo a yam' semper
i ku el a para riba tambe pa nan konos
komo tal, siendo yu di e pueblo simpel, pa
rspt tambe el a laga su barba krese,
siendo di estatura masha chikitu mes, e
barba ei, ku e tabatin "pa rspt" (manera e
mes a bisa nos, konstantemente e tabata
hala i ranka ora e ta papia f diskuti un kos
serio). Naturalmente tabatin algun hulandes...”
|
|
| 5 |
 |
“...dispulonan di nan mes religion. Nunka Iglesia no a hasi uso di e derecho ak den kaso di instrukshon primario, pasobra mayoria di skol ta den man di Iglesia, pero awor ku ta un skol sekundario tin, awor si ta un nesesidat. Esaki tambe ta un paso nobo den direkshon di integrashon. Na skol awor kol no ta nifik muchu, e hbennan ta meskla ku otro, hasta ta edukashon miksto ta duna, mucha hmber i mucha muh huntu.
E impreshon ku tabata reina ta, ku e hbennan di Stuyvesant tabatin un idea di superioridat, lokual ta di komprend tambe, ya ku nan ta di edat mas avans, a kaba M.U.L.O. i awor no ta mucha mas. Ma poko poko esaki ta bin kambia segn ku e kantidat di alumno ta krese....”
|
|
| 6 |
 |
“...transporte di karga por a kumins na tera mes. Ma unda karga di eksterior mester a yega na La Guayra i Puerto Cabello, pero prinsipalmente na La Guayra ku ta haf di Caracas. Den guera un kompania, por sierto hulandes a kumins ku trahamentu di un haf nobo na La Guayra, pa risib karga direktamente di eksterior. Asina e oportunidat di haf di trasbordo pa Krsou tambe ta bai kai violentamente.
Petroli refin ta sigui i ta krese, pero Venezuela tambe ta pensa di bai kumins ku su mes rafinamentu di petroli, lokual pa Krsou tambe lo mester bai result den un problema. Fsfat di Mijnmaatschappij ainda ta sigui, pero ningn hende por bisa te ki dia. Dokmaatschappij tambe tin trabou, pero pa bisa ku tabatin den gobirnu un idea na unda nos ta bai esei ta pidi di mas. Falta di vishon ta bai venga su mes despues di algun tempu. Pueblo no ta al tanto di esei i ta sigui su bida trankil, festehando i gastando sin buska drechi.
Pueblo pues tin trabou, pero e ta buska e salida mas fsil, traha algun ora pa dia i gana...”
|
|
| 7 |
 |
“...bou di un palu di indju pa diskut durante vrios luna tur siman asuntunan relashon ku bida di pueblo mes, su nesesidatnan, asuntunan religioso, bida di famia, medionan di eksistensha, organisashonnan sosial ku tin etc. etc. Na final na un momentu dado un hben Juan Coco, karpint di su fishi ta sklama: "Stp di papia, ban purba". Asina e inisiativa ta sali di e hbennan mes, no impon, ant despues di vrios siman di por bisa "estudio".
E prom bia ta hiba apnas un kuater pa 5 florin pa spar na banko, lokual tabata un problema: kiko ta bai hasi na banko, kon ta habri buki di spar, e sn ta muchu tiki. Tur esakinan tabata indik e falta di eksperensha den asuntu di desishon i maneho di nan mes asuntunan. Pero poko poko tur hende ta sia. Pronto ta bini diskushonnan serio riba organisashonnan obreril i situashon i kondishonnan di trabou, di bibienda i tur loke ta toka bida humano.
Den e grupo insipiente ak no tin diferensha ni di religion, ni di rasa, ni partido poltiko ni nada. Ta trata simplemente di...”
|
|
| 8 |
 |
“...puntra "si e seora tin un f otro amigu f konos den partido, pasobra si no t'asina ant lubid."
Es ku ta ku partido ta bon, es ku no ta ku partido no tin ningn chns. Klaro ku asina no tin interes den pueblo pa hasi nada konstruktivo, simplemente ta buska pa logra un f otro kos personal i lubid sobr.
Un papel poko strao ta esun di e Partido Katliko di Pueblo. Bou di e etikt di ta katliko, ku saserdote riba podio na reunionnan pbliko, e partido a kere di por konta sikiera ku votonan di hende muh, lokual a result un ilushon kibok. Tin sin duda tg algun figura interesante i ku sirto kapasidat manera e ekonomista drs. B. Leito, Elias Morkos, ir. "Doppy" van Eps i varios hben mas e.o. Vivian Vinck, Siegfried Rigaud etc.....”
|
|
| 9 |
 |
“...gobirnu pa tee un prom "seminario di credit union" na prinsipio di aa 1960, bou di auspisio i ku yudansa di Comishon di Caribe. Ta asept i e ta manda na fin di aa petishon pa prom ministro Jonckheer pidiendo alabes pa e inisiador di e movementu na Krsou tuma riba dje e organisashon. Despues di varios luna nan a pasa e petishon pa e persona indik. E ta organis tur kos den estrecho kolaborashon ku Sr. Gates, kende a suger tambe pa e por tuma kontakto direktamente, manera a indik' anteriormente, lokual a sosed tambe. Di e manera aki ora tur kos tabata regl i gobirnu mester a duna un suma bagatl pa 145 persona partisip na e seminario, a bini ku opservashonnan raro, ku a pone ministro Ciro Kroon mes bula lanta rechas tur opheshon: f 600 pa dos dia pa 145 partisip i haa kuminda material etc. i tur loke tin mester. Atrobe nos ta mira kon poko e pueblo mes ta konta den bista di dirigentenan poltiko. Resultado tabata un ksito kompleto i pa e aa siguiente a bolbe pidi permit pa organis un seminario...”
|
|
| 10 |
 |
“...Isebia, H. Martis, A. Julia). Sindikatonan mes ta den diferente kaso hben (C.B.H., HORECAF etc.), tin otro no asina hben pero ku ta kumins pensa meskos.
Por ltimo tin e gruponan den partido mes, ku ta poko fad ku e sistema i tradishon di semper i lo kier mira un kambio. Nan tambe ke tin algu di bisa den maneho di nan partido i no ta haa chns.
Den un ambiente asina ta fsil pa hbennan trahad i hbennan, ku a studia algu, haa otro i huntu ku esnan desilushon den nan partido bai buska otro direkshon. Lokual ta sosed tambe i sr. Juan(cho) Evertsz, Edsel ("Papi") Jesurun, ta bira lomba pa partido i ku e gruponan menshon ta forma un Partido pa reform e sistemanan tradishonal i buska union den forsanan konstruktivo (Union Reformista). No ta e idea di un partido revolushonario, den sentido violento, ma nan ke kambio normal. Asina tambe por komprend e nmber di e grupo i nan revista "Kambio" ku a sali den e tempu ak.
Tog for di prinsipio tabatin algn difikultat ku a pone ku J. Evertsz a retir di partido...”
|
|
| 11 |
 |
“...keda refors pa e bnt di trahadnan den pakus BONECO (Bnt pa Empleadonan den COmersio) ta bira un nesesidat i e asuntu ta bolbe bini riba tapeit. Un federashon lo ta indispensabel pa tur esnan di bon boluntat. Finalmente e gruponan ak, konsider poko rebelde i bringad, ta disid di afili, pero lo mester bini kambio di statuto i algn eksigensha mas ta bini riba mesa. Mintras ta studiando e mih manera pa organis un Federashon ta skohe un direktiva nobo i miembronan di C.B.H. i di HORECAF ta sali eleh, lokual no ta di agrado di diferente grupo otro.
Un problema internashonal ta present: lucha di obreronan i di pueblo na Haiti ta eksig atenshon di henter mundu, prinsipalmente di Latino Amerika i di Karibe. Libertat di e rumannan na Haiti ta bira un batata kayente, mas ainda ora ku CLASC lansa proposishon pa kolekt sn i manda Haiti pa yuda i hasta pa kumpra arma, si ta nesesario pa manda e isla ak. C.B.H., HORECAF i BONECO ta di akuerdo. Enfermeronan i trahadnan den aviashon apoy pa shfurnan den C.C...”
|
|
| 12 |
 |
“...bntnan ta kos di tur dia) ta logra un kantidat grandi di trahad. Tin papi hasta di algn mil, den korto tempu. C.A.O. di apnas dos tres blachi di papel nan ta sera pa e trahadnan ak. Un punto importante wl, pero semper ku smak poko marga, ta asuntu di areglo mesora di pagamentu di kontribushon via "inhouding" riba salario (kit direktamente for di salario).
Nota: e punto ak den bntnan kristian nunka tabatin e importansha nesesario, mas bien ta: idea tabata konta i bo trabou i entrega personal, lokual sigur ta difsil pa logra.
Den A.V.V.C. na aa 1968 nos ta haa e siguiente sindikatonan afili: A.B.V.O. - bnt di empleadonan di gobirnu
U.W.G.E. - bnt di trahadnan di sentral elktriko
C.A.D.M.U. - bnt di trahadnan di Dokmaatschapppij
C.F.W. - federashon di trahadnan di Krsou (di tur
sorto)...”
|
|
| 13 |
 |
“...ku "Flamboyant Beach" di un doo hulandes i otro na "Country Inn" di doo kurasoleo. E dos grandinan, ku ta Hilton i Intercontinental (doonan merikano), no kier tende di Horecaf. E doo hulandes Hazeleger konos sindikalismo i na Hulanda ta un grupo rekonos komo parti di bida, e yu di Krsou doo ta ripar ku Horecaf no ta lucha so pa mas entrada, ni ta pone tur atenshon na trahad so, ma ta yuda kompania mes, ora ta nesesario pa e por saka kara. Tin kom-prenshon pa sindikalismo den e dos gruponan ak, lokual no por bisa di ningn manera di e doonan merikano.
Lucha ta asina fuerte tin bia ku den kuestion di dos tres luna ta tee varios wlga tras di otro. Tabata interesante pa mira kon un dirigente di NKV di Hulanda, konsehero di Horecaf, hmber di hopi eksperensha den sindi-kalismo kier asist Horecaf den su lucha kontra Hilton. Na un manera poko ingenuo e kier sinta dialog, mintras ku lidernan lokal, konosiendo personanan ku tin di trata ku ne ta mustra forsa i ta dal man riba mesa, lanta bai ora kos...”
|
|
| 14 |
 |
“...ku nunka no tabata konos.
Otro ehmpel di esaki ta lo siguiente:
... durante di un komementu na reunion anual di credit union, minister di asuntunan sosial (C.Kroon) ta bisa ku tin un fondo chikitu ei ku gobirnu por usa si akaso tin mester di algu p.e. pa traha un kamber aserka na ofisina di liga di credit union. Algn luna despues (despues di trinta di mei 1969) ta result ku ta miones tin drum na Hulanda ta warda riba proyekto pa ehekut.
Pero: tur proyekto mester keda aprob pa gobirnu sentral, lokual ta kasi imposibel, a no ser ku tin interes poltiko.
Awor tur sorto di proyekto ta bai sali, di pueblo mes.
M.A.N. (Movementu Antia Nobo).
Ku pueblo ta kumins hala rosea poko mas trankil, ta un echo....”
|
|
| 15 |
 |
“...tereno.
E idea di atenshon pa asuntunan sosial ta bin refors e loke obispu Holterman kier a propag: turna bo futuro den bo mes man i union di tur hende. Un aire fresku den e sentido ak ta supla, pero lo no dura muchu.
Tin un falta di saserdote, pasobra ku problemanan den Iglesia i rdennan religioso na Hulanda, no ta bini ni saserdote ni religioso mas for di Europa. Ademas despues di trinta di mei 1969, kantidat di religioso a bolbe Hulanda, hasta hendenan mas hben. Nan ta sinti nan mes no-dese, lokual sigur no ta e kaso. E gruponan di otro religion no tin e problema ei asina tantu: no tin mester di tantu lider, e afiliadonan ta poko i si akaso, den nan hendenan mes tin hende ku ta hopi aktivo. Varios yu di pueblo ta studia f sigui formashon pa bira domi i atend nan iglesianan. Iglesia katliko s ta pasando tempu difsil.
Mirando loke a pasa ku Krsou i kon e mih archivo kisas di henter Karibe a kima den kas di obispu, mons. Holterman ta keda un hmber kibr.
Su esfuersonan pa kontrarest un debakle...”
|
|