| 1 |
 |
“...DEDIKASHON
Tur esfuerso has pa logra publikashon di e obrita aki i e produkto final ta keda dedik na e PUEBLO Dl KRSOU di kual mi Mayornan i mi mes a forma parti nt den e temporada deskrib....”
|
|
| 2 |
 |
“...6
Na final di e periodo di kresementu deb prinsipalmente na estable-sementu di kompania di petroleo Krsou ta ha'e ku un kantidat grandi di estranhero. Senso di 1930 ta duna nos pa Krsou 6.765 estanhero den kual no ta inklu hulandes di Hulanda ni di Srnam. Mas ku 13 % ant di nos poblashon ta estranhero i kontando hendenan di Hulanda i Srnam, nos ta yega sigur riba un 15 %.
Mayor part di estranheronan ku estables ta hende ku tin sierto nivel ekonmiko, porlomnos mas ku e mayoria di yu di Krsou. Dor di matrimonio f bibamentu ku nos poblashon mas humilde e influensha ta krese mas i mas. Tee kuenta ak ku semper kompania di petroleo a tee su hendenan ser tras di waya den barionan apart i asina infuensha hulandes di Hulanda mes no ta dje grandi ei. Mas bien ta hendenan di e islanan ingles i yunan di Srnam ta meskla ku e pueblo. Portuguesnan tampoko no dje tantu ei. Meskos mester bisa di e polakonan ("partisher") i chines ku arabir i hindunan ku tambe ta drenta Krsou mas tantu. Notabel ta kon "arabir"...”
|
|
| 3 |
 |
“...mas ariba (di e lite menshon, esta di famianan ku "nmber", komo den e regionnan mas abou ku ta bai formando nan mes den Volksbond i den trabou poltiko. Huntu ku Mensing, Zeppenfeldt, Boomgaard, Ellis, nos ta haa awor Sprockel, Kroon etc.
Algn di e personanan ak sigur tabatin influensha grandi. Maske ta klero tabata pone nan na kabes di diferente organisashon tabata hendenan di total konfiansa i semper e mes hendenan. Den misa tambe nan tin un lug privilegi i ta nan ta karga shelu (palio bou di kual Santsimo Sakramentu ta pasa durante proseshon), ta nan ta karga bela den proseshon etc.
Ta di komprend ku den un situashon asina (algu di diskriminashon), bo por haa problema i basta grandi. Figuranan ku ta rebeldi kontra e dominio di parti di klero ta djin masonera. Di ak ta result pa Iglesia un problema ku ta krese ora ku hendenan bira finansieramente mas independiente, prin-sipalmente ku oportunidat pa trabou den refinera i un entrada garantis. Tin, komo konsekuensha di e situashon ei, dos...”
|
|
| 4 |
 |
“...su importansha. Pero lstima ku mester bisa ku tabata un kos pasahero. Pueblo a sakudi wl i un rebelin pa buska sierto rekonosementu a estay, pero obreronan sin formashon i hopi eksplot no por a "kapitalis" e movementu ak. Despues Felix Chakuto mes, ku a duna tantu speransa pa un movementu nobo, a eklips despues di a sali for di prizn i no kier a tende mes di e "hendenan ei ku no ta komprend nan mes balor i a lagu' na kaya".
Volksbond tin hopi plan manera nos a mira kaba. E skolnan di anochi na kual varios trahad den haf ta turna parti i otro hendenan di fishi ta kumins ku un formashon mas slido. E korant La Union ta hasiendo un trabou magnfiko. Den poko tempu Volksbond ta bira algu importante den pueblo. Defensor di derechonan di poblashon humilde i propulsor di kultura religioso. Interesante tambe ta pa mira kon e tempu ak La Union ta ofres oportunidat na eskritornan na "papiamentu", lenga di e pueblo hopi desbaloris pa kolonialismo. Diferente novela i poesa ta apares den e korant ak ku...”
|
|
| 5 |
 |
“...grave pa e partido nobo kohe tantu forsa te sali i gana e prom elekshon ku nan a partisip den dje.
Mesora ta lansa e gritu di outonomia. Gomez ku semper a boga pa outonomia es desir ls di e gremio dominante di den koloniale raad, pa pueblo por atend di un f otro manera su mes asuntunan na lug di kamna na man di Hulanda, awor ta haa un aliado, pero muchu mas revolushonario i ku sigur no ke tende pa un figura di pueblo simpel manera Gmez. Gmez ta mira su programa poltiko tum pa e mes hendenan di kual e tabata buska su outonomia. Momentu sin duda trgiko pa e persona ak.
Pero despues lo e mester pasa den un momentu ainda mas teribel ora ku e mira ku no ta e mes sino Jonckheer ta bai firma e famoso "Statuut" ku tin di garantis outonomia pa Antia.
Partido Catliko Curasoleo ta prd elekshon i mons. Verriet preokup ta pidi diferente figura sentral pa nan komentario. Lstima ku archivo di obispado di Willemstad a bai prd i asina ta masha difsil pa rekonstru e loke e personanan ak a duna komo nan opinion...”
|
|
| 6 |
 |
“...66
Krsou", nasi di kuna humilde, e sa ku e por midi su mes ku kualke personahe paden i paf di Reino Hulandes.
Den un kombersashon personal ku Gomez, despues di diskuti varios problema, nos a remark ku kisas e ta dedik su mes di mas i nikamente na aspektonan estatal-poltiko sin pone sufisiente atenshon na e aspekto sosial i di formashon di su idealnan. Riba kual Gomez a kontest ku kisas t'asina "pero pa esei mi tin bo tata" (Elias A. Rmer, kende den Staten, ki ironia, hopi bes ta konta ku apoyo di presisamente e hmber ku ta represent refinera di petroli).
Kisas esaki mes a pone ku Gomez no tabatin den pueblo e ksito ku mester a spera di dje. Esaki mes ta pone nos pensa ku Gomez su aktuashon den e wlga riba Isla tabata mas bien un chns pa kumins aktua politikamente. Pa kualke studioso e figura di Gomez mester ta sumamente interesante pa analis. Un kos nos por ripit, Gomez ta mustra un "demagogo" di primera, bon orador, pero poko edukador. Kmbersando ku "doktor" e pregunta: di kon bo no ta...”
|
|
| 7 |
 |
“...108
kristian" ta kumins su trabou. Regularmente ta tee dianan di estudio i kurso pa dirigente i tur miembro ku kier asist. Reunionnan di credit union, for di kual e sindikato nobo a sali, tambe ta karg ku ideanan sindikal. Ya no ta kuestion di sn so ta konta i sigur no asuntunan poltiko. Trahadnan ta kumins mira ku tin un rumbo nobo pa kohe, pero e interes poltiko, ku a kushi den kasi tur hende, ta stroba di disid pa kambio. Den un publikason di bont kristian "DEN HAF", ku ta sali tur siman, ta pidi obreronan "kumpli lo mehor posibel pa bo duna bo bnt forsa pa eksig tur bo derechonan: no tin derecho sin obligashon". Ta mustra riba situashon a-higiniko den haf, riba e sistema di atend ku kaso di aksidente, falta di toilet i bao, riba falta di un C.A.O. i tur sorto di aspektonan di bida di trabou.
Hendenan ta kumins lesa mas tantu i ta haa nteres. Nan ta apresi wl e loke bnt kristian ta hasi, pero afiliashon si ta poko duru. Wl hopi ta djin credit union mirando kon e organisashon ak a demostr...”
|
|
| 8 |
 |
“...alabes pa asist na reunionnan informativo i edukativo (edukashon di adulto). No por hiba hende grandi skol sin mas, mih bai serka nan ku ideanan prktiko pero ku splikashon detay pa nan por komprend i eduk nan mes no solamente lesando f tendiendo ma mas importante hasiendo. (Sistema di Antigonish, Canada).
Hamber pa formashon. Na un momentu dado ta duna un kurso pa dirigentenan ku ta dura shete siman largu, tur siman tres anochi di 8 pa 11 or. Na tur ta inskribi un kantidat di un 80 persona di kual na final ta keda ainda 76, sin falta mas ku un f dos bia. Esaki ta demostr e hamber ku tabatin den pueblo pa sia konos algu mas.
Den La Cruz (semanario katliko) ta sal tambe un artkulo ku lter grandi riba prom pgina ku ta lesa: Krsou tin Hamber. Ta e hamber di ta su mes, di yuda su mes, di hasi algu pa su mes, di sia biba den e mundu djawor. Hamber di konos doktrina di Iglesia, ku no ta simplemente kosnan religioso, ma ku kier enkarn religion den bida di hende, den su organisashonnan. Hamber di...”
|
|
| 9 |
 |
“...112
Comishon di Caribe ku no ta "oportuno" pero ku yudansa i asistensha di Bailey, di e organisashon internashonal CUNA ta tee e seminario tg, na Aruba, Bonaire i Krsou, kubriendo tur gastu e mes kooperativanan. Ku esaki tambe tur kontakto direkto ku lo por tabatin ku gobirnu a keda elimin.
J.O.C.
Na e mes aa, ku a kumins formalmente ku credit union, esta 1959, tin un seminario na Caracas, Venezuela organis pa e movementu mundial i latinoamerikano di J.O.C. na kual un grupo di hben obrero di Krsou tambe ta partisip. E sistema di trabou ta drenta Krsou tambe i durante varios aa ta organis pa hbennan obrero dianan di estudio similar.
Srkulo di Estudio sosial
For di aa 1955 pa 1958 un grupo di hben a demostr interes den formashon mas ay, fuera di skol. A bin forma un grupo basta numeroso di maestro, trahad sosial, partera i hende ku a kaba estudio sekundario na Krsou i algun ku a regres di Hulanda. Na final di aanan 50 tabatin varios di e gruponan ak ku no tabata interes ni a pasa den e bulul...”
|
|
| 10 |
 |
“...bon kla den su eskudo ku ta bisa: "Ut omnes unum sint" (pa tur sea unu). Esei e kier logra, un union fuerte i e ta mustra nteres den tur hende, hasta esnan di e partidonan ku tabata kontra partido katliko (ku el a prohib di hiba e nmber "katliko").
Ma tempu ta difsil. Asina ant e obispu nobo indudablemente a kumins mustra interes den bida normal di pueblo den e temporada ak. E kier laga pueblo kompart i ta duna responsabilidat na laikonan tambe pa atend asuntunan di Iglesia. Konsilio Vatikano na kual Holterman a asist sin duda a laga algu atras ku por duna speransa tg, apesar di tur problema ku pueblo ta pasa den.
5. Pueblo instru ainda no ta pueblo eduk
Ningn hende por nenga ku pueblo di Krsou tabata gosa di un sirto instrukshon. No ku e ta hopi instrui, pero por lo mnos no por papia di un pueblo tknikamente analfabeta. Kasi tur hende a bai skol, tur sa lesa skirbi maske ta algu. Apnas tin algn ku no tin e habilidat ei, pero ta masha poko. Generalmente tabata asept ku kisas ta un den mil...”
|
|
| 11 |
 |
“...gobirnu f den sektor priva. Skol no ta prepar nos hendenan pa esaki.
Na kas tur Dios ta papia papiamentu i ora sende radio f televishon mayor parti di programa ta na spa i ingles, poko na papiamentu pero mnos ainda na hulandes.
Si nos turna korantnan, tin dos diario na hulandes (Amigoe di Curaao i Beurs en Nieuwsberichten pero tin un diario (La Prensa) i dos semanario (La Cruz i La Union) na papiamentu. Huntu ku Vit ta e medionan ku ta yega mas lih serka pueblo. "Mensahero" ku ta sali despues, den kual La Cruz ta inkorpor tambe ta na papiamentu.
Revistanan ku ta drenta Krsou ta na ingles i tambe spa pero relativamente poko na hulandes.
Biblioteka tin naturalmente gran kantidat di buki na tur idioma prinsipalmente na hulandes mnos na spa i ingles i otro idioma. Pueblo no ta hasi uso dje tantu ei di biblioteka, lstima, pero berdat, nos pueblo ta lesa poko i si e lesa mes ta su korantnan na papiamentu i revistanan manera VITO. Kos fsil e ta gusta i un poko tendensioso, ku basta di polmika f krtika...”
|
|