| 1 |
 |
“...poko tempu numa nan ta bini. Ta hende rudo, bebed di yenfer, sin nan famia ni nada, riba nan mes, dos tres den kamber i fin di siman i djadumingu asina semper nan ta selebr. E idea di makamba, hende mas ay, mas eduk, ta kai na awa kompletamente. Esnan ku tin di haber ku plternan ta mira ku tur hende ta meskos i den hende blanku hulandes tambe tin hende simpel i rudo manera nos konos tur parti di Krsou. Kon leu e influensha di e hendenan ak i nan manera di biba a kontribu pa e palabra "makamba" kobra un sentido negativo ta kos ku lo mester studia mas...”
|
|
| 2 |
 |
“...hopi den esei. Por nota ku na skol katliko, ku ta e gran mayoria, maske algu di diferensha di kol ta kos ku ta tee kuenta kun, hopi bia ta e aspekto finansiero ta trese distanshamentu: skol di plaka i skol di pomada.
Mintras ku den kultura di nos pueblo idioma ta faktor di union komo lenga komun, algn hende manera a indik, ta manten nan idioma hulandes. Lo bini un lucha fuerte pa motibu di idioma denter di Iglesia katliko mes, manera nos lo bini bk riba dje.
Den kurso di aanan papiamentu tg ta kobra importansha, pero lo dura basta ainda prom ku e logra e rekonosementu total. Mientrastantu kantidat di palabra hulandes ta drenta nos idioma i ta bin "daa" si por bisa 'sina e idioma di pueblo....”
|
|
| 3 |
 |
“...eksterior, t'ei ainda pa demostr habilidat di nos hendenan. Un bishita na museo di Krsou ta mustra nos kashi, kama, mesa i stul. Mira e konfeshonario den misa di Santa Famia i hopi otro kos mas. Lstima ku hopi hulandes a kumpra kantidat di nos mueble bieu pa hiba "madre patria" enpobresiendo asina nos balornan kultural, ma un konsuelo ta keda, ku sikiera fo'i tera nan ta mira i apresi ken nos ta.
Trabou di plat i filigrana en partikular, ta hopi apresi i tin kantidat di obra ainda ku ta bolbe kobra interes den tempu moderno.
Otro fishinan manera sneiru, sapat ta importante i ta sia muchanan na "wenkel", manera tabata bisa, despues di skol.
Trahamentu di sombr den kunuku.
Trahamentu di sombr di kabana, esta sombr di Panama, ta importante pa Krsou i ta yuda ekonomia. Mas bien ta trabou di hende muh na kas. Machi bieu i hopi mas ta sinta traha sombr na kantidat ku ta bende por mayor. Tin skol di sombr ku diploma di diferente grado. Ta import kabana na gran eskala. Importansha di e industria...”
|
|
| 4 |
 |
“...ta p'af di stat na Roodeweg. Skolnan tabata konos figuranan manera frater Richardus q.e.p.d. ku tabata un "tata" pa tur su muchanan di St. Vincentiusschool, e famoso sentro di edukashon pa nos muchanan ku tabata bai skol-di-prnada. Asina kantidat di nmber por menshon di sur den kunuku i na "punda" ku a hasi tur posibel pa yuda lanta nivel di nos pueblo. Nos hendenan tabatin hasta un poko timides pa yama religiosonan "makamba", nan ta mas bien "hulandes" mustrando asina ku e palabra makamba a kobra poko poko un nifikashon algu negativo. Ademas di skol i fuera di hospital i kuido di leproso i hende demente, tabatin otro tipo di trabou mas, interesante manera e koronan den misa, ku hopi tabata na nivel.
Tabatin trahamentu di kanchi ku a duna damitanan un fishi i a bira na Saba un fuente di ingreso importante. Nos a menshon e "wenkel di pader" (cooperativa), pero tabatin aki aya mas di e trabounan ak ku nos ta yama di interes sosio-ekonmiko, pero na eskala muchu menor.
Na fin di siglo pas a...”
|
|
| 5 |
 |
“..."hustisia" ta di poko uso den predikashon. Usura, vengansa, diskriminashon no ta tpikonan komun, maske kuantu e prktikanan ak ta plam den pueblo.
Pueblo ta stima su religion, ademas di ta mar, un tempu pa motibu di pobresa, na religiosonan i klero. Despues e ta sigui manten su mes sistema denter di e religion asept, kasi por bisa sin sa presisamente pakiko, ya ku e "religion" no ta kompletamente di dje.
No ta Korsou so tin e problemanan ak, ma inkulturashon ta kos di apnas e tempunan ak, awe e ta kobra forsa den mundu religioso.
Iglesianan Protestant
Di e grupo, por sierto hopi chik, di Protestant, nos por bisa ku nan ta keda hopi aisl for di e pueblo simpel. E baluarte den Fort Amsterdam, ya kaba ta duna e iglesia ak un posishon hopi elev. Nos a remark kaba, den asuntu di nmbernan, un distanshamentu hopi grandi i ta komprendibel. Turnando na kuenta e posishon di mayor parti di protestantnan, den nan gran mayoria e famianan desendiente di kolonisadornan hulandes i otro hulandesnan ku a bin estables...”
|
|
| 6 |
 |
“...31
Kareda di kas den Volksbondstraat.
formalis despues ku e bira obispu i yega Krsou. Mesora su prt'i wowo, su Volksbond, ta bolbe kobra forsa i den poko tempu nos ta mira otro sindikatonan lanta: Don Bosco (1934) pa maestro/anan di skol, ounke ku esaki no ta refleh muchu e espiritu kombativo di sindikalismo. Pa e shofur di bus i taksi ta lanta "San Cristbal", pa trahad den tienda i pakus e famoso "SCEOM" (sociedat catlico pa empleadonan di ofisina i mostrador). E sindikato aki pa trahad di pakus, tienda i ofisina a keda funda na 1934. E tempunan ay pakus i tienda tabata keda habri for di mainta masha tempran te anochi hopi lat. No tin djasabra ni djadumingu liber. Te nueb'or di anochi por a pasa kumpra kos den tienda i pakus. Pa e trabou ku e sindikato aki SCEOM a hasi i nan reklamonan, ta logra ku djadumingu ta bira dia liber i no tin asuntu di keda habri te anochi lat mas. Un prinsipio di legislashon sosial masha importante en kuanto oranan di trabou ta kumins asina. E rapport Verwey...”
|
|
| 7 |
 |
“...91
Resumiendo nos por bisa ku e tempu djis despues di guera di aanan 40 tabata un tempu hopi turbulento, ku partidonan poltiko ku ta kobra importansha inkonsebibel, ta habri pueblo for di otro, ta tumba figuranan ku semper tabata di konsiderashon. Tur otro nteres ta keda domin pa e interes poltiko personalista ku ta reina i ta kria divishon teribel den pueblo. Kontra i na lug di e paternalismo klerikal awor ta bai lanta un otro paternalismo pero di dirigentenan poltiko ku ta tuma over. Ekonomia no ta gosa di e atenshon nesesario i ta bai result despues di tempu den un problema ku por a mira dilanti, pero ta demostr e falta di vishon. Religion ku tantu a sosten pueblo den su kresementu, awor ta result un faktor mas bien di duda, di konfushon, sin tin su rais den e bida di pueblo mes. Enseansa ta krese i por bin ofres un oportunidat nobo, pero ei tambe ta falta un adaptashon na mentalidat di e pueblo. Maske ta logra basta, sigur no ta formando lider den sentido sosial. Sindikalismo ku ta...”
|
|
| 8 |
 |
“...pero ta keda redus den kantidat di miembro. Su influensha sinembargo no ta keda den haf so. Sierto trabou manera atenshon pa habri un lokal riba waf pa atend hendenan ku haa aksidente i risib prom ouksilio, un lug desente pa kambia paa, oportunidat pa bebe awa na un manera humano etc.etc. kos chikitu pero ku ta duna hende su balor. Pero den sentido di akshon pa un C.A.O. ainda ta imposibel. E grupo ainda ta muchu chikitu. Sinembargo lo e tin un influensha grandi.
Credit Union
Un movementu ku a kobra basta forsa den poko tempu tabata sin duda credit unionnan di Krsou. Nos a mustra riba e prinsipio na Colon. Despues di un par di aa, bou di palu, no tabata e lug adeku mas. Hopi hende no por a djin. Ademas e sitio di Colon mes ta aleh hende. Mester a buska un otro salida.
Na aa 1958 na luna di yanari lo mester a tee na Krsou un reunion di Comishon di Caribe, bou di sekretario general sr. Beauregard. Ta saka un panflt ku e kabes: "Cooperashon problema aktual". E nmber ak ta mustra riba e situashon...”
|
|
| 9 |
 |
“...kosnan di Hongkong i Taiwan, si no ta di Hapon. Di Krsou mes kasi nada. Turistanan mes, ku ta kumpra den pakusnan, ta mira ku le di nan pais ta strobanan hiba muchu kos kas i asina benta tin di redus.
Mintras retironan na "Shell" ta kai, pueblo mes no ta sinti ainda dje tantu ei, pasobra ta kumins ku manda estranheronan kas. Inglesnan di Islariba ta retir, pero hopi di nan a spar i na nan isla por kumins algu pa nan mes, f bai biba trankil di nan penshun.
Den pueblo mes e grupo di portugus ta kobra basta forsa ekonmikamente den tur nan simplesa. Nan ta trahad di brd i di frutera ta pasa pa tienda i supermerkado eliminando hopi bes tienda di arabirnan.
E haf nobo grandi por ofres un apertura, pero ta keda sin e ekipo nesesario moderno.
Hende por pensa seriamente riba kiko ta pasando ku Krsou, ta parse ku e no tin bida na drechi. Poblashon ta oument i ku esei tambe e kantidat di hende ku ta sin trabou.
Emigrashon ta kumins
Ta parse ku tin un chns den eksterior. Di Hulanda ta bini doonan di...”
|
|
| 10 |
 |
“...134
Resumiendo: atrobe nos ta mira un poblashon kresiendo kaminda integrashon di imigrantenan di ntes ta kobra forsa i ta bai yuda pa progreso di nos pueblo. Den e evolushon ak naturalmente tin kosnan bon i kosnan mnos agradabel ta sosed. Poltikamente tin un lucha pa kontrol di pueblo. Un lucha sin vishon di futuro. Hbennan den partido no ta asept sin mas loke ta dikta i hasta ta purba riba nan mes ku nan propio partido. Pero falta di formashon, eksperensha i e herensha di politikera, ta stroba un desaroyo efektivo. Ekonmikamente tur hende ta lomba kontra muraya, aki aya ta purba algu, pero tampoko bo no ta mira ksito sino spordikamente. Hendenan ku a bini djaf pa bin traha, tin di bolbe nan tera, kos ta malu. Pero no tin hende, (f ta boluntat no tin?) pa hasi un trabou na serio. Pueblo ta sinta warda i ta mira rnt di dje kantidat di kos. E ta haa idea di tur problemanan den korantnan poko revolus-honario, pero di formashon mes no tin muchu. Poltika ainda ta domin hopi. Maske enseansa ta...”
|
|
| 11 |
 |
“...142
Prinsipalmente lantamentu di C.F.W. a duna trahadnan un poko idea di nan mes forsa. Ta un grupo grandi i ta kantidat di kontrato kolektivo nan ta firma. E kontenido mes di e kontratonan ak no ta di kanta makamba, pero di tur manera: ta di igual na igual ta sinta na mesa ku patronnan, doonan di empresa i ya esei ta algu.
Wlga awor, despues ku sindikatonan kumins kobra poko forsa i den e situashon difsil, ta kos di tur dia. Tin asina fasilidat pa manda trahadnan kas, p.e. na hotlnan ta turna hende pa e temporada di turismo i despues ta kore ku nan. No ta rekonos sindikatonan den e ramo ak f ta pone asina tantu traba, ku ta difsil pa logra nada na drechi. Un sierto momentu sindikato Horecaf ta trese kasi un divishon den asosiashon di hotlnan mes i lo a sera kontrato ku "Flamboyant Beach" di un doo hulandes i otro na "Country Inn" di doo kurasoleo. E dos grandinan, ku ta Hilton i Intercontinental (doonan merikano), no kier tende di Horecaf. E doo hulandes Hazeleger konos sindikalismo i...”
|
|
| 12 |
 |
“...biniendo. Gobernador nobo ta yu di pueblo, di famia simpel i di kolo no di kustumber: drs. Ben Leito, hende hopi kapasit, ku a demostr esei den situashon difsil komo gezaghebber di Krsou.
Den gobirnu, na ofisina di Sosiale Zaken ta yena ku mucha muh yu di pueblo, sin ningn formashon. Awor ta yu di pueblo mester haa un chns na ofisinanan di gobirnu.
Le di retiro ta keda diskut i ta pasa, evitando asina tur sorto di "apsolutismo di poder" seka patronnan, doo di empresa. Salario mnimo pa tur trahad ta kobra importansha.
Tin kambio, pero pa atend e asuntunan ak debidamente i no simplemente pasa poder di un parti pa otro, ku e mes "apsolutismo", ta difsil.
Falta di liderasgo den pueblo ta manifest su mes tur kaminda.
Di parti di Hulanda portanan ta habri di tur fondo ku tabata disponibel pa yuda desaroyo di pueblo, pero ku nunka no tabata konos.
Otro ehmpel di esaki ta lo siguiente:
... durante di un komementu na reunion anual di credit union, minister di asuntunan sosial (C.Kroon) ta bisa ku tin un...”
|
|
| 13 |
 |
“...religioso dbel: unu na misa i otro na kas pa su mes. Kon mester ahust situashon ku Krsou ta biba den awor? Ta un retroseso, un bai atras f ta algu positivo ta pasando?
Na prinsipio di aanan setenta ta lanta un interes pa e bukinan di Paolo Freire ku ta mustra riba un sistema di konsientisashon ku mester tin den tur pedagoga. Esaki propag pa e organisashon ekumniko di hende muh di rea di Karibe (Caribbean Church Women).
Hende muhnan di tur iglesia ta masha aktivo, ta kumins un movementu ku lo kobra forsa kada dia mas tantu. Ekumenismo ta trese un forsa nobo pa kristanismo na Krsou. Hendenan ta aserk otro ku mayor fasilidat i ta kooper riba diferente tereno.
E idea di atenshon pa asuntunan sosial ta bin refors e loke obispu Holterman kier a propag: turna bo futuro den bo mes man i union di tur hende. Un aire fresku den e sentido ak ta supla, pero lo no dura muchu.
Tin un falta di saserdote, pasobra ku problemanan den Iglesia i rdennan religioso na Hulanda, no ta bini ni saserdote ni religioso...”
|
|
| 14 |
 |
“...
Engeneral por asept libremente ku sindikalismo a konos den e tempu for di revolushon di 30 di mei un avanse basta grandi komo forsa independiente pa defend derecho di e hende trahad. Ta di komprend ku ni den tur asuntu, ni tur hende ta semper di akuerdo ku akshonnan sindikal, pero no ta kita ku e kontribushon di e gremio ak ta konsiderabel i den hopi punto hopi positivo. Pueblo ta papia i ta skuch', maske tin bia mester grita hopi duru.
Riba tereno sosio-ekonmiko s akshon popular ainda no a kobra e forsa ku lo e por tabatin. Credit Unionnan en general a debilit hopi. Algn a keda ku forsa i ta duna asistensha na gran eskala i tin miones na sn espar, ku fuera di e kooperativanan aki lo no tabatin ta sigur. E formashon sosial ku lo mester a kompa e trabou ak s a disminu enormemente. E federashon di credit union FEKOSKAN (Federashon di Kooperativanan di Spar i Krdito Antia Neerlandes) no tin e forsa di ntes, no ta duna tampoko e formashon ku un tempu tabata asina importante. Tin seal ku ltimamente...”
|
|