1 |
 |
“...62
un of otro manera a haa nan mes den problema ku klero. Problema di ki sorto ku ta. Eseinan lo por bin result un atrakshon, pasobra generalmente ta hendenan ku kurashi, ku tin sierto sentido kritiko. Hendenan ku porlomnos por kontrarest e influensha di klero un poko. Ku bista di hende ta kai riba maznnan ta mas ku lgiko i eseinan ta den dos part, dos lozji esta "Igualdat", banda di awa di Rif i lozji "de Vergenoeging", di hendenan di kol mas kla, en general, porlomnos di un status sosial mas eleva. Aki diferente di e famianan protestant, desendiente di kolonisadnan di ntes ta miembro. Un chns pues tin sigur, si por logra atra e gruponan ak.
A lanta un grupo (srkulo) di estudio (prinsipio di formashon di lider na diferente parti di mundu). Naturalmente poltika ta un di e puntonan importante di diskushon. Diferente hben ta djin i si nos no ta kibok tambe e hben dinmiko Ciro D. Kroon.
Komo regalo for di shelu ta present un problema denter di e organisashon di korfbal di K.S.C. Un klup ku...”
|
|
2 |
 |
“...66
Krsou", nasi di kuna humilde, e sa ku e por midi su mes ku kualke personahe paden i paf di Reino Hulandes.
Den un kombersashon personal ku Gomez, despues di diskuti varios problema, nos a remark ku kisas e ta dedik su mes di mas i nikamente na aspektonan estatal-poltiko sin pone sufisiente atenshon na e aspekto sosial i di formashon di su idealnan. Riba kual Gomez a kontest ku kisas t'asina "pero pa esei mi tin bo tata" (Elias A. Rmer, kende den Staten, ki ironia, hopi bes ta konta ku apoyo di presisamente e hmber ku ta represent refinera di petroli).
Kisas esaki mes a pone ku Gomez no tabatin den pueblo e ksito ku mester a spera di dje. Esaki mes ta pone nos pensa ku Gomez su aktuashon den e wlga riba Isla tabata mas bien un chns pa kumins aktua politikamente. Pa kualke studioso e figura di Gomez mester ta sumamente interesante pa analis. Un kos nos por ripit, Gomez ta mustra un "demagogo" di primera, bon orador, pero poko edukador. Kmbersando ku "doktor" e pregunta: di kon bo no ta...”
|
|
3 |
 |
“...70
Porfin lo result ku Iglesia tambe ta bai pensa den direkshon di su mes skol sekundario. Esaki ta bin result despues den Radulphus College i Maria Inmaculata Lyceum, un pa mucha hmber i otro pa mucha muh. Despues tur dos tambe lo bira skol miksto.
Tabatin algun diskushon pa mira ki direkshon e skol katliko mester a sigui, sea e direkshon di H.B.S. f di Gymnasio Liseo. A.M.S. mes ta un sorto di H.B.S.. Kisas pa nos pueblo un otro tipo di instrukshon lo tabata mas adapt na nos mentalidat.
Mintrastantu nos hendenan no tin idea ainda di importansha ku tknika lo bai tin. Ambachtschool ta lucha den lokalnan di Montekristu bieu banda di Coln. Pa mucha muhnan tin "centrale school". Pensa den direkshon di estudio sekundario pa skol tkniko ta hopi leu ainda.
Atrobe nos ta mira seka e grupo ku ta maneh pueblo un falta di vishon pa futuro.
6. Konsekuensha di paternalismo:
debilitashon di organisashonnan sosial
Durante guera no tin muchu chns pa organisashonnan. Reunionnan ku generalmente ta tuma...”
|
|
4 |
 |
“...moralidat a haa su mes konfront ku un desaroyo fatal pa nos hendenan. E kantidat di sld estranhero, manera ta kustumber tur kaminda, a haa nan momentunan di rekre-ashon den hanchinan di Punda kaminda semper prostitushon tabata reina. Ku e "black-out" tabata fsil pa bo topa esenanan riba kaya mes ku ta pone bo kurpa kue re. Ma esei naturalmente no ta keda pa estranheronan so.
Yu di Korsou mes, ku awor tin un par di sn, ta basha bai na e sitionan konosi i lo tabata interesante pa sa di kualke studioso, ki altura enfermedat venriko a yega na Krsou. Ta di komprend ku esaki huntu ku e prdida di balornan spiritual mas ay ta afekt nos pueblo.
Den e mes tempunan ak na Caracas, Venezuela, a kumins ku rekonstrukshon di loke awe nos konos komo El Silencio. Antesnan aya tabata blkinan di edifisio grandi, sentro di prostitushon. Awor ta basha tur kas abou pa lanta edifisionan nobo. E pober infelisnan bib einan mester a buska un salida i a plama rnt Caracas. Pero dimes Krsou a result tambe un oportunidat di...”
|
|
5 |
 |
“...klero, ku e konsekuensha di prdida di elekshon, a pone Gomez pensa den formashon di su mes grupo poltiko. Atakenan di parti di klero sigur tabata un motibu grave. Gomez ta lansa su kampaa denter di figuranan mes di Partido Catlico i presisamente denter di e palankanan manera Hendrik Pieters Kwiers i Ernesto Rosendaal Esakinan ta figuranan ku ta bai sosten e lucha di Gomez kompleto.
E partido nobo: Nationale Volkspartij ta lanta na aa 1948 formalmente i ta present un momentu di duda den pueblo: na ki parti kohe? Algun miembro prominente di partido ta keda firme, es desir no ta sigui tras di Gomez, otro ta laga poltika kai kompleto.
No tabata un situashon fsil, ni pa partido di Gomez ni pa Partido Catlico Curasoleo. Monseor Verriet ta buska ainda un salida i kier invit hendenan di Hulanda di KVP, pa intermedi. Tin idea pa invit e famoso lider hulandes prof. Romme, pero Verriet no ta sinti muchu bon i ta fayes na Aruba na aa 1948.
Ku esei tur kontakto entre e partido nobo i mishon katliko ta...”
|
|
6 |
 |
“...82
determin ki banda nan sosten. Na Hulanda K.V.P. ainda ta hopi mar na Iglesia Katliko, mintras ku na Krsou Partido Nashonal a haa un rechaso kompleto di obispu Zeppenfeldt.
E asuntu ta hopi bru enkuanto ideologa, f mas bien pa falta di ideologa. Mas bien tur kos ta drei rnt di personanan ku ta guia pueblo. "Doctoor" manera tabata yama Gomez ta un figura i "Papi kar'e apel" (Efrain Jonckheer) ta e kontrinkantenan prinsipal. K.V.P. ku a nase chik lo keda chik tambe i maske nan por ta hopi violento e lucha ta mas bien dirig kontra Gomez i su partido ku kontra Partido Democraat. Unda e pueblo mes ta keda? Kiko e pensa? Pa un banda ta fsil sigui persona i no tantu un ideologa ku tg ningn hende no konos. Si studia e programa di e partidonan bon, ant hende no ta kaba di komprend pakiko mester tabatin tantu desperdisio di energa, pasobra tur ta boga pa e mes un kosnan. Pero manera hopi bia ta sosed ta e PERSONA ta konta i no e loke e ta buska.
Akshon sindikal poltiko
Si tin un kos ku despues...”
|
|
7 |
 |
“...e na La Guayra ku ta haf di Caracas. Den guera un kompania, por sierto hulandes a kumins ku trahamentu di un haf nobo na La Guayra, pa risib karga direktamente di eksterior. Asina e oportunidat di haf di trasbordo pa Krsou tambe ta bai kai violentamente.
Petroli refin ta sigui i ta krese, pero Venezuela tambe ta pensa di bai kumins ku su mes rafinamentu di petroli, lokual pa Krsou tambe lo mester bai result den un problema. Fsfat di Mijnmaatschappij ainda ta sigui, pero ningn hende por bisa te ki dia. Dokmaatschappij tambe tin trabou, pero pa bisa ku tabatin den gobirnu un idea na unda nos ta bai esei ta pidi di mas. Falta di vishon ta bai venga su mes despues di algun tempu. Pueblo no ta al tanto di esei i ta sigui su bida trankil, festehando i gastando sin buska drechi.
Pueblo pues tin trabou, pero e ta buska e salida mas fsil, traha algun ora pa dia i gana su sn. Agrikultura no tin ni e mnimo di atenshon di ningn hende. Trabou muchu duru i sin garanta, ademas waseru no ta kai tog.
4...”
|
|
8 |
 |
“...asina result trahando kontra nan mes, manera a sosed. Algu di esaki nos lo kontra kun den e siguiente desaroyo di nos pueblo. Mester tee kuenta ku maske kuantu skolnan ta bai dilanti, ta keda e fayo grandi di falta di un formashon sosial, ku ni mishon katliko no ta duna. Volksbond ku un tempu a mustra ku su korant "La Union", di kier ofres pueblo algu mas, a mira su intentonan frustra ora ku pader Reginald Dellaert O.P. mester a bandon Krsou.
E kaso di p. Dellaert (aanan binti) tabata mustra den ki direkshon henter e manera di pensa di klero tabata bai. Den un kontroversia, hib den un korant lokal (katliko), entre "un shofr" i Mr. Dr. de La Try Ellis, figura prominente di lite katliko, de La Try Ellis ta kumins kritik e persona di "un shofr" bisando ku e no ta tribi di pone su nmber bou di su artkulonan. Den siguiente nmero ta sali un artkulo firm: P. fr. R. Dellaert O.P. "un shofr". Ku esaki hende por a komprend, ku despues di un fakansi, Dellaert lo no a bolbe Krsou mas. Krtika, riba e...”
|
|
9 |
 |
“...93
V
Krsou bou di "Statuut": PoRFiN Outonomia
1,- Un pueblo ku ta prd kara. 2,-Poder poltiko bk den man di esnan ku a dirig "kolonia". 3.-Ekonomia sin futuro? 4.-Religion f poltika?
5.-Instrukshon pa un posibel futuro. 6,- Trabou sosial: organisashonnan
nobo.
Enrealidat henter e periodo di nos desaroyo, for di momentu ku logra outonomia, bida di pueblo ta bira un interogashon grandi. Na unda nos ta bai? Ki direkshon ta kohe den un mundu ku ta kambiando rpidamente? Esaki ta e pregunta grave ku lo mester trata na kontest, pero lo mester ta un kontesta prktiko ku mira riba futuro. I ta nt esei ta loke ta parse ku ta keda nos grandi. Nos a mira un pueblo deskontrol, sin lider, koriendo tras di esun(nan) ku ta ofres nan mes komo salbador di pueblo. Pero al fin i al kabo situashon ta keda meskos, hasta por bisa e ta bira pi.
1. Un pueblo ku ta prd kara
Efektonan di sklabitut no ta kaba lih den pueblo. Krsou tampoko ta un eksepshon. E ansha pa ta igual na esun ku ta domin, e identifikashon ku...”
|
|
10 |
 |
“...97
Nos por ripar ant ku tg no ta alumnonan di HBS so, ma tambe di Mulo i di LTS por haa beka pa bai af pa estudio, algu nunka visto na nos islanan. Di tur e loke Partido Nashonal a hasi den e temporada aki inmediatamente despues di outonomia, kisas ta e asuntu di beka ta bai result lo mas importante.
Riba nivel sentral, den Staten ta mesun wega poltiko ta tuma lug. No ta import asina tantu, kiko por hasi pa pueblo, ma ki imgen bo ta krea ku e loke ta hasi. Un problema ku ta tuma lug riba tur dos nivel ta e asuntu di hinka hende komo mtenar den gobirnu. No ta import asina tantu e nesesidat, ni e kapasidat, ni formashon, ma ta asuntu di "yuda" partidario i votadornan. Ku esaki tantu riba nivel insular komo sentral ta krea un situashon asombroso, ku enorme kantidat di empleado di gobirnu, loke despues ta result kontraprodusente.
Penshun di Behes
Riba nivel sentral tambe ta bini algun areglo ku sigur mester elogi, esaki ta inisiativa di Partido Democraat, maske na prinsipio e manera pa introdus...”
|
|
11 |
 |
“...bapor, nan lo mester keda drumi. Pero no tin fasilidat. Hotl Amerikano na Awas no ta adeku i no tin idea kiko asina lo por hasi den e sentido ak. Ma kiko asina?
Lo dura hopi prom ku konstru e hotel Intercontinental nt na entrada di haf, komo un prom paso.
Agrikultura:
Di Hulanda ta bini un yu di Krsou studi den agrikultura. E kier kumins traha den e rea ak. Ma ta ken por ta dje loko ei di kere ku Krsou por produs nada? E ingeniero nobo ir. Pieters Kwiers ta keda tur frustr pa falta di apoyo. Ma ki problema tin, si pueblo mester kome, ata tur1 kos ta bini djaf? E dos tres hendenan ku tin nan krio di galia, ku algun baka ku ta kamna rnt, ta parse mas bien un hbi ku un plan ku tin balor pa ekonomia di nos pueblo. E mes falta di interes pa planta di semper ta sigui reina. Mientrastantu chines i portuguesnan s ta saka tur sorto di kos for di nos tera i ta bende ku nos hendenan, nan s por biba di algu di hortikultura.
Komrsio:
Komrsio den man di mes hendenan, esta "polakonan" ku nan pakus i arabir...”
|
|
12 |
 |
“...pasa i nan ta funda e prom bont kristian totalmente independiente di partidonan poltiko i di Iglesia.
Situashon ta hopi krtiko i e bont nobo ta haa rekonosementu ofisial den korto tempu. Ciro Kroon, ku ta ministro na e momentu ei, ta ofres su kolaborashon pa logra e rekonosementu den apnas dos siman di tempu. Ora ku kere ku por present awor un solushon, ta dal atrobe den e bareranan poltiko tg. Kompanianan, ku tin nan interes i kontakto ku N.V.P., (fuera di K.N.S.M., ku si kier mira un solushon di ki sorto ku ta) no ta muchu di akuerdo i di parti di mediador di gobirnu (D.P.) ta inaseptabel un paso asina, pa un bnt nobo kristian ant independiente bini ku un solushon.
Poltika ta bolbe hunga ku interes di obrero i ku situashon ekonmiko di kompanianan, ku ta haa un sla duru ku un wlga prolong. Partido di Gomez ta propon un Komishon di "bon servisio" bou di guia di sr. Cathalina (kende despues ta bltu i djin D.P.). Asina e obreronan desesper, ku Tschumie komo lider, ta yega na un areglo tg. Esaki...”
|
|
13 |
 |
“...mira esaki ku bon wowo i kaminda por, ta stroba nan, tg e movementu ta basta fuerte den poko tempu ku e por sigui su kaminda pa yuda pueblo i duna sierto formashon maske ta masha tiki pa e nesesidat ku tin. No por nenga ku ta kumins ku sierto orientashon, pero ta apnas un par di gota di awa den un panchi kayente. Inseguridat ta sigui reina tur kaminda i no ta primint muchu pa un futuro serkano.
1. Tee kuenta ku pueblo ta yama "polako", tur e hudiunan askenasi ku a bini Krsou, sin tee kuenta di ki pais nan a bini.
2. Kresementu di poblashon na Islariba, lesa St. Maarten tabata enorme despues di outonomia, awe (na 1995) e poblashon total ta yega banda di 30.000, mintras ku Krsou tin + 150.000 i Aruba + 70.000, Bonaire apnas 15.000 habitante.
3. "Mandement" ta un dokumento di obispunan di Hulanda, ku ta urgi katlikonan pa keda manten fieldat na nan organisashonnan espesialmente Katholieke Volks Partij (KVP) i ta rechas e situashon kaminda hopi katliko a kumins djin Partij van de Arbeid.
4...”
|
|
14 |
 |
“...Christelijk Vakverbond)
E sindikatonan fund bou di ouspisio di partido N.V.P., tur tabata kai bou di C.C.V. (Liga di sindikatonan kristian di Krsou). Maske nan ta di e partido poltiko, ku ta enemigu mortal di e partido ku obispu Zeppenfeldt tabata defend tur ku tin, e grupo a logra aseptashon den e movementu internashonal kristian di sindikatonan I.C.V. (Internationaal Christelijk Vakverbond) kantidat di afiliado tabatin sigur, pero ki forsa eksaktamente e grupo ak tabatin no ta masha kla. Nos a mira lider R. Tschumie hasi tur su esfuerso, pero ningn hende sa ki rumbo e kier kohe. Un homber bondadoso, ku hopi brio i sigur hopi bon intenshon, pero bend totalmente na partido. Ningn garanta no tabatin ku e sindikatonan ak lo por a logra hopi kos.
Den obreronan ku ta lantando nan sindikato, manera den aviashon (N.A.B.L.P .= Ned. Antilliaanse Bond voor Luchtvaart Personeel) i hospital C.B.V. (Christelijke Bond voor Verpleegkundigen) no tin muchu nimo pa djin e sentral di Casa Sindikal (muchu poltiko)...”
|
|
15 |
 |
“...stanka. 4,- Religion no tin nada mas di ofres ? 5,- No por warda mas pa adapt nos enseansa.
6,- Lucha sindikal: euforia i peliger di poder sin kontrol.
Difsil ta pa analis un eksploshon manera esun ku a turna lug na Krsou dia 30 di mei 1969. Un hende sa bon kon e ta traha un bm, e konos tur e partinan, tur loke el a hinka den i e sa tambe ku lo e tin efekto desastroso. Pero nunka lo e por analis efekto di e bm ei den tur su detaye. Un eksploshon ta tira tur kos den otro, e ta inkontrolabel, bo no sa ki parti a hasi kiko. Ta esaki a pasa ku pueblo di Krsou dia 30 di mei mainta tempran. Ta un kos ku a bini ta preparando durante aanan largu. Ta tur e elementonan, ku nos a trata di splika, a bini huntu i a kousa e akshonnan katastrfiko ku a turna lug. Danki Dios ta un par di hende so a muri, pero e kos por tabata hopi pi.
Hopi hende por tabata sa, ku algu tabata kushi. Siguiendo e pasonan di desaroyo di nos pueblo, hende por a spera un revolushon, un kambio drstiko den henter nos sistema di gobirnu...”
|
|
16 |
 |
“...Hotlnan manera semper ta keha ku no tin sufisiente entrada. Ta difisilsimo pa kontrol kiko tin di brdat, si bo mira nan ta hisa kos kasi nobo tira fo i kambia pa e mes kosnan kompletamente nobo (kaso Hilton). Di parti di e sektor ak, no tin ni e mnimo komprenshon pa loke pueblo ta pasa den. Ta parse ku tur kos ta bai stanka i ta ekonomia mester perkur pa e pueblo por biba. Desempleo ta krese sin midi i no tin nada ku ta parse ku lo por par.
Hasta tin miedu pa kumins ku algu nobo, si bo no sa nunka ki banda politika por garabu. Of lo bo mester konsed ku tur sorto di kos. Kuantu korupshon esaki a trese den nos mundu di Krsou, ta kos ku nunka lo sali na kla.
Semper komersiantenan i empresarionan ta keha, ma semper tin un ke otro ku ta probech i p.e. keda sin paga belasting, sin kontribu na Sociale Verzekeringsbank i ta saka probecho di situashon konfuso.
4. Religion no tin nada mas di ofres?
Religion den e situashon ku ta trata di deskrib ta manera un oasis, un ambiente mas o mnos trankil, kaminda...”
|
|