Your search within this document for 'forma' resulted in 36 matching pages.
 
1

“...Rmer, Amado Krsou den Siglo XX, Desaroyo di un pueblo of tragedia? Produkshon propio ISBN 99904-0-125-X Klave: Historia (Korsou) Layout : Winsel E. Peney Prom edishon: yiin 1997 1997 Amado Rmer Derecho reserv. No ta permit multiplik, warda den ningn forma outomatis of publik den un of otro forma sea elektrniko, mekniko, pa fotokopia, grab of di kualkier otro manera, nada di e publikashon ak sin permit adelant di e editor. ISBN 99904-0-1 25-X...”
2

“...DEDIKASHON Tur esfuerso has pa logra publikashon di e obrita aki i e produkto final ta keda dedik na e PUEBLO Dl KRSOU di kual mi Mayornan i mi mes a forma parti nt den e temporada deskrib....”
3

“...den asuntu di produkshon ekonmiko i su forsa a kaba. Algu di mueble nan ta traha ainda den pueblo i algn otro fishi ta sigui eksist hibando un bida hopi difsil pa kompet ku kos di af. Komersio di pueblo den Otrobanda ta pasa pa man di estranhero, ku a bin estables na Krsou i bira parti di pueblo. Tg tin un kos ku pueblo ta haa i sigui haa ku lo por yud' bai dilanti i esei ta su enseansa, su skolnan. Pero lo e mester prepar su mes awor na un manera pa turna parti na ekonomia di "sirbishi", un forma ku te awor e no a praktik muchu. 4. Religion un yudansa pa pueblo? Den pueblo di Krsou Iglesia Katliko semper tabatin un influensha hopi grandi. No den asuntunan di gobirnu, ma mas bien den e pueblo mes. Despues di spanan ku di mes tabata interes pa e pueblo bira katliko a bini Hulandesnan ku nan West Indische Compagnie, netamente protestant i sin ningn interes pa e pueblo simpel komun. Nan por a bira "kristian" i e komersiantenan grandi di e kompania hulandes a permit esei, pero di ningn manera...”
4

“...18 tres pida krki, ku ta drif riba zeta dushi den un glas i ta sende e mecha.). Koperativa a krese hopi mes, te ku nan a habri diferente filial manera den Kaya Grandi di Punda, na Julianaplein, den kur di Santa Famia na Otrobanda i despues tambe na porta di Isla. Tabata e organisashon di pader v.d. Pavert O.P., kende a lanta "Koperativa", organisashon ku a yuda diferente famia progres na un manera definitivo, maske e forma di e organisashon tabata leu for di loke nos konos komo "koperativa". E koperativa ak ku tabatin nmber so di koperativa i tabatin p.e. den nan statuto ku e "asesor spiritual" tin veto den tur asuntu, esaki ta mustra ku no a konsider e pueblo ainda kapas pa atend su mes asuntu. E paternalismo klerikal ta klarsimo den e organisashon ak. Mester rekonos ku apesar ku ta nmber di koperativa so e institushon ak tabatin el a hasi mash hopi mes pa elevashon di sierto famia den pueblo manera: Lasten, Fraai, Mendes, Suriel etc. Tur e famianan ak despues a bin logra un aseptashon...”
5

“...pida pan tras di porta i ta sigui ku su mes estilo di bida. Rigides di regla di bai misa djadumingu i otro sistemanan manera bistimentu, baile i muzik ku ta keda prohib ta bai kontra e loke pueblo mes ta sin ti. E ta hiba dos bida: un pa misa, un pa su mes. Un ehmpel klsiko ta konfesamentu di "falta misa" pasobra mi "tabata malu". Mi a falta, awl ta fout. Nunka e idea ak no a sali, fout ta fout, regla ta regla. E balor moral ta kai asina den dos: "regla" i di otro banda "mi mes bida", difsil pa forma un konsenshi rekto den kasonan asina. Ku esaki ta stroba desaroyo di pueblo ta mas ku kla. E ta asept dogma, berdatnan religioso, pero su bida prktiko ta part na dos: unu relativando regla i norma pa su mes i di otro banda kulpando su mes (pa bista di hende) di falta kontra regla. Predikashinan mes ta pone poko atenshon na balor di bida sosial. Kompar ku reglanan "pa kulto" e reglanan p.e. di "hustisia" ta di poko uso den predikashon. Usura, vengansa, diskriminashon no ta tpikonan komun, maske...”
6

“...hasi su entrada den nos historia, no ku, ma banda di Iglesia. Den akshon poltiko s e ta forma parti i ta un di e fundadornan di Partido Katliko Kurasoleo. Otro asuntu interesante pa menshon ta e diskushon den korant entre "un shofr" i dr. C. de la Try Ellis. E lucha intelektual ak por sierto tabata basta fuerte i ora ku dr. de la Try reklam ku e "shofr" no por ta un shofr ma hende ku kier skonde su nmber, ta result ku ta pader Reginald Dellaert O.P., e pader ku a sigui trabou di pader Verriet den Volksbond i mas tantu i prinsipalmente komo redaktor di La Union. Pader Dellaert despues di un fakansi na Hulanda ta keda nombr pa bai traha na Zuid Afrika, presisamente kaminda tin "apartheid". Esaki ta un momentu importante tambe kaminda ta kumins un kiebro entre e lite form pa Iglesia katliko i e pueblo ku algn saserdote na kabes. Verriet mes a kumins ku e distanshamentu ak ora ku el a buska hende pa forma direktiva di Volksbond na prinsipio di aanan binti. Na kabes di Volksbond nos ta haa pa...”
7

“...35 esenario fiho ku normalmente ta usa pa komedor di muchanan. Papia di un teatro mes, no ta kos ku tabatin na Korsou, apnas tabatin algun sine i pa representashon di arte teatral no tabatin nada. Un saserdote pader Koenen O.P. a lansa idea di un eatro i a forma komishon pa rekoh plaka, ta buska arkitekto i porfin ta bini den kur di obispu, tras di Martinusgesticht un teatro ku e nmber Teatro Brion. Tur skol ta haa chns awor di present nan mes obra teatral, Volksbond ta tene su Reunion di Gala eiden i Thomaskring ta hasi bon uso di e lokal aki. Famia Maduro, ku ta biba den Langestraat ta bini regularmente ku shownan yam "veladanan kultural" ku baile, kanto, skch etc. Tambe tin idea di kompeti ku e sinenan i den Teatro Brion ta buska i logra pa pasa pelikula pa mucha i hende grandi. Sin duda Teatro Brion a yena un bashi i a duna oportunidat pa hopi aktividat, asina tambe reunion poltiko di e Partido Catliko Curasoleo ku t'ei lanta ta tene su reunionnan ei den. Te lat den aanan sinkuenta...”
8

“...totalidat di asiento den staten. Di e miembronan 10 lo mester a sali eleg pa e kantidat chikitu di poblashon e otro 5 personanan lo a keda nombra pa gobernador. Kier men ant ku 5 % di poblashon por a skohe apnas dos tersera parti di miembronan di staten. Kualke hende lo hasi pa e loke nos ta yama "drenta era di demokrasia", pero sikiera awor maske ta un par di hende por tin algu di bisa den asuntu di personanan ku lo maneh nan lug i nan bida. Asina nos por komprend tambe ku Iglesia a kumins mesora ku forma su grupo di hende ku lo a prepar pa elekshon. Obispu di e tempu ei, e famoso mons. Petrus Inocentius Verriet, a yama algun bon katliko pa present su plan: dr. Moiss Frumensio da Costa Gmez, e gran lder poltiko di Krsou, algun persona mas di R.K. Volksbond: e.o. John Horris Sprockel, Jos Maria Kroon, Constan Casiano i tambe algun katliko konos ku no tabata direktamente lig ku Volksbond manera Jacques Ellis, Elias A. Rmer, W.F.G. Mensing i algun persona mas. Nos sa ku Elias Rmer a puntra...”
9

“...Aruba sr. J.R. Arends i J.M. de Cuba, ta forma un total di 7 miembro katliko di kua 5 eleg i dos nombr. E otro miembronan ta I. Capriles, W. Maal, J. Rustige (di C.P.I.M., "Isla") tur tres eleg i nombr pa gobernador: C. Winkel, A. Senior i mr. Bichon van Ysselmonde (asesor hurdiko di C.P.I.M.) i e ltimo eleg pa Islariba ta sr. W.R. Plantz. Por ripar importansha di e aspekto ekonmiko di parti di refinera ku ta haa un persona nombr pa gobernador ademas di esun ku a logra sali eleg. Mester tee kuenta ku tur empleado haltu tantu di gobirnu meskos na Isla ta hulandes ku por vota sigur. Importansha di elementonan ekonmiko i industrial ta bon manten den formashon di e "Staten" di nos pueblo. Forsanan ta netamente part den Staten i pueblo tin un representante fuerte den persona di dr. Costa Gmez, kende mesora ta pidi pa amplia e kantidat di votadnan. Masa di pueblo no por vota i obreronan estranhero tampoko. Muhnan no tin derecho di voto i ta nan por bin forma awor e grupo grandi ku ta bai duna e partido...”
10

“...47 esei i ta bai buska un manera pa atend e nesesidat ak tambe di nos pueblo, ma di esakinan nos lo papia mas dilanti. Loke nos ta bai haa ant ta un sistema di atend direktamente e nesesidatnan eksistente den sentido di desaroyo fuera di loke skol ku misa ta duna. Un trabou dirig na implantashon di hustisia sosial, di edukashon fuera di skol den organisashonnan pa hubentut, den trahamentu di kas, oumento di skol ku idea pa forma hende tambe den ramo di tknika, deporte etc. Sinembargo mester nota, no simplemente pa ripit, ma pa e importansha ku e tin pa mas lat, ku aki atrobe nos ta haa tur aktividat konsentr den man di algun figura klave, sin ku direktamente masa di pueblo mes ta tuma parti den desishonnan. Mester rekonos wl ku e aktividatnan ta enorme durante e temporada ak. Figura manera pader de Bruin O.P. ku durante su fakansi ta kolekt sn i ku esei por kumins organisashonnan manera K.S.C. (Katholieke Sportcentrale) i K.J.C. (Katholieke Jeugdcentrale) pa hbennan manera Jonge Wacht i...”
11

“...pa Frederikstraat, kaminda un tempu tabatin un lug habri (aki tabatin ntes sine Wilhelmina i sirko sa keda einan mes tambe). E skol aki kompar ku otro skolnan no a dura muchu tempu i hasta Thomascollege a tuma e lokalnan na Frederikstraat over. Loke nos a bisa di nos skolnan katliko, ta konta pa skolnan di gobirnu. Notabel ta ku nunka gobirnu no a interes pa lanta skol den kunuku ni skol di fishi. Hasta e skol di pomada, Emmaschool, tabata den stat. Tantu Wilhelmina-komo Hendrikschool tabata forma muchanan te na Mulo i tampoko aki gobirnu nunka no a tuma inisiativa pa enseansa sekundario sino te den tempu di gera, pero atrobe no tantu pa yuda nos hendenan bai dilanti, progres. Mas bien ta pasobra yunan di empleadonan haltu di Isla, estranhero i yunan di empleadonan di gobirnu no tabatin chns di bai sigui nan estudio na Hulanda. Asina ant ku tur e desaroyo i plaka ku tabatin, ningn hende no a pensa ainda riba skolnan sekundario. Apnas dos tres hben ta sali pa sigui estudio f pa kumins nan...”
12

“...59 ku den pueblo nan ta papia di merikanonan ku ta bini Korsou, lug sin peliger direkto, pasobra esnan ku ta bini Korsou si lo no por bai frontera. Si esaki ta brdat ta difsil pa demostr, pero e idea ta reina i ta duna forsa na nos hendenan pa sinti nan mes porlomnos igual ku e "grandi i importantenan" ei. Den "schutterij" ta forma un unidat di pueblo, di tur rango i eskala sosial nan ta bai bira "skter" i aki tur ta meskla ku otro. No tin diferensha porlomnos pa algun tempu. Pobresa ta un kos ku a bira mnos konos den pueblo, a no ser riba e nivelnan mas abou, esta e tipo i gremionan asosial i margin kasi por bisa pa "naturalesa". Parti di "Awasa" (Brionplein) i subida di Klipstraat durante gera. Es ku apnas ke, por logra algu. Komo no tin chns pa trese mueble di af, hasta ebanistanan ta haa un oportunidat atrobe i sastrenan por bolbe kumins ku nan fishi, kosed, sapat etc. ta bolbe haa un bida. Awor no tin nodi di akud tantu mas na porta di pastori f konbentunan pa pida pan of un lapi di...”
13

“...Kisas esaki mes a pone ku Gomez no tabatin den pueblo e ksito ku mester a spera di dje. Esaki mes ta pone nos pensa ku Gomez su aktuashon den e wlga riba Isla tabata mas bien un chns pa kumins aktua politikamente. Pa kualke studioso e figura di Gomez mester ta sumamente interesante pa analis. Un kos nos por ripit, Gomez ta mustra un "demagogo" di primera, bon orador, pero poko edukador. Kmbersando ku "doktor" e pregunta: di kon bo no ta forma hbennan den poltika ku tur e ideanan ku bo tin, e kontesta ta: "atami ta skirbi i duna konferensha tur kaminda pa forma pueblo". Ta parse ku no tin tempu of no tin muchu nteres pa dedik na formashon, un trabou pa futuro, tur kos mester sosed awor mes. Kurioso ta, ku no tin masha indikashon di un labor sosial drechi a no ser ku ta e trahamentu di kas pa pueblo, ya no di Volksbond ma di gobirnu mes (Marie Pompoen i Steenrijk). Ta te despues di 1945 ta kumins un interes pa lei i labornan sosial. Loke ta interes tur hende, hasta e pueblo ku no sa mes di kiko...”
14

“...67 no a pensa mes ku esaki por tabata importante. Produkshon di kosnan bsiko, ku lo mester a duna un forma di adelanto i progreso, tg no ta tuma lug na gran eskala, ni muchu mnos definitivamente. Aki nos ta kere tabata un di e fayonan pasobra Europa i otro lugnan ku ta suministr nos ku loke tin mester no por a sigiui manera ntes, nos gobirnu i tur otro ku mester a sia i anim i motiv nos pueblo pa produs no a hasi tampoko. E mentalidat di konsumismo asina a krese muchu mas ku e temporada despues di establese-mentu di refinera di petroli. Agrikultura no tin muchu interes di pueblo. Chinesnan i portuguesnan ta planta i nos ta konsumi. Den industria i den komersio bo ta gana mas i mas lih i ku trabou hopi bes mnos pis. Huntu ku refinera "dk" ta probech i ta ofres basta trabou i ku bon entrada. Nada di tur e bonansanan ak lo no keda pa despues, pa tempu di berans. Ni gobirnu no a mira kiko por hasi i e falta di vishon ta bai venga su mes den futuro no muchu leu ora ku refinera kumins ku su ...”
15

“...ku nan obra, e.o. Oda Blinder (Yolanda Corsen). Tambe ta sali algun poesa na papiamentu den e revista ak. Algu inoudito te awor pasobra ta korantnan manera La Cruz i La Union tabata publik poesia na papiamentu. Ta lanta awor un berdadero interes pa literatura. E hben Oda Blinder (Yolanda Corsen) ta publik algun poesia sublime. Importante ta, ku "papiamentu" ta kumins haa rekonosementu ku ha-mas hende por a soa, den e kaso ak di de Stoep. Diferente di nos eskritornan mas famoso di ltimo tempu a forma, nos por bisa, den e temporada ak di den guera: Pierre Lauffer, Jules de Palm, Rene de Rooy, e trio konos di den tempu di guera i otronan manera Tip Marugg, Boeli van Leeuwen, Guillermo Dr. Chr. Engels, mdiko, artista, Rosario ta kumins debut komo poltiko. eskritor. Hben ainda nan lo krese i bin duna nmber na nos pueblo. Ta masha tempu kaba ku no ta lanta tantu eskritor asina manera den tempu di Corsen ku su poesia famoso "Atardi" ku den e tempu ak nan ta resit i analis i diskut konstantemente...”
16

“...idea di ta pertenes na un algu ku ta superior na e simpel "desendensha di katibu inkulto" ku semper tabata konsider e. Den e situashon ambivalente ak nos pueblo mester sigui. Di dos Guera Mundial ta kaba i ta un mundu nobo ta bai lanta for di e destrukshon makabro ku tabatin na Europa i a pone henter mundu sufri. Krsou tambe ta bai sali di guera kambi radikalmente. 1. cf. Kasteel, dr. Annemarie: "Staatkundige ontwikkeling der Nederlandse Antillen" pg 74s. 2. Despues ta publik e artkulonan ak den forma di foyeto. 3. dr. Johan Hartog, doktor den teologa oriental, hmber inteligente i hopi independiente ta redaktor en hefe di "Amigoe di Curaao" durante di dos guera mundial, den e temporada aki korant Amigoe ta bira diario. E no ta muchu amigu di gobernador Kasteel ni di klero. Despues di guera e ta traha na biblioteka pbliko di Krsou i Aruba i ta skirbi diferente obra di historia di nos islanan te na su penshun. E ta kas ku Elisabeth Wouters, yu di eks-gober-nador. Aktualmente e ta biba na Salzburg...”
17

“...sumishon na loke ta "poder", tantu gubernamental (tempu di ful kolonialismo), komo religioso ("shon pastor"), ekonmiko ("shon grandi"), sosial-rasial ("Shon blanku") ta sigui reina. Esaki ta sosed prinsipalmente ku yu di Krsou di kunuku i otronan mas humilde di barionan bieu di stat. E grupo di trahad di industria, habitante di barionan nobo, ta mas independiente, kisas dor di e kontakto ku tantu estranhero, pero tambe pa e situashon di independensha ekonmiko dor di trabou vast i entrada sigur na forma di salario. E hendenan ak dimes ta opone kontra e tantu "shonnan" ku tin. Pero na mes tempu kier imit e mes "shonnan" ei. E gana di identifik ku e "grandinan" f porlomnos esnan ku nan ta konsider ku tin sierto "kos" (kol, kabei, posishon, plaka) ku nan mes no tin, ta den tur gremio sin eksepshon. Gran ironia di bida esaki, pa falta di un formashon mas humano. Den poltika nos ta bai topa ku e abilidat di e mes "shonnan" ak ku ta bai kontrol pa basta tempu, parti di e pueblo (proletarionan). E "shonnan"...”
18

“...pueblo i dun' algu di su mes balor atrobe? Apnas na fin di aanan trinta ta nombra un saserdote pa atend hendenan ku ta traha riba Isla i e ta hasi misa na Asiento, pero generalmente ta un par di hulandes ta asist. Pero organisashon sosial (sindikal) no ta eksisti i kasi no por tampoko pa e dominio ku kompania tin riba tur kos. Tin sirtamente un divishon bon mark den pueblo entre e masa humilde i e masa obrero, proletario. Pero e pueblo (e masa humilde) i den su gran mayora hende muh, ainda ta forma e parti ku ta asept religion i religiosonan siegamente i den nan no tin sintimentu di rebelda. Pueblo en general despues di elekshon ta warda riba algu, ma e mes no sa kiko. Ta tempu pa un "profeta" lanta den pueblo. Un hende ku lo por mustra riba e posibel rekuperashon di su propio balornan i su propio identidat, ku e ta bai prdiendo mas i mas. Awor mr. dr. Moiss Frumencio Da Costa Gomez, kende ya a demostr su kapasidat tantu intelektual, komo di luchado pa pueblo ta haa su chns. E ta komprend...”
19

“...kambia. E falta grandi di Gomez, nos ta haa den e fayo den formashon di kuadro. Eiden ta sinta e eror mas grandi ku el a komet. Fayo di kuadro no solamente den poltika pero pi kisas den formashon di lidernan riba tereno sosial. Su lidernan di bario no ta haa oportunidat pa forma nan mes. Aki atrobe nos ta bai haa un forma di demokrasia fofo, sin formashon di hende pa e por tuma desishon pa su mes. E mes falta di liderasgo nos ta bai haa den tur sektor di bida tantu poltiko, sosial i religioso. Den esaki obispu Verriet a mira mas aleu ku Gomez. Pero meskos ku Verriet, Gomez no tabatin tempu, manera e mes a bisa nos personalmente, pa atend formashon di lidernan. "Mi ta skirbi, mi ta publik i ta tee konferensha pa forma lidernan". Akshon direkto den sentido poltiko ta loke awor e pueblo tin mester di dje i ta na esei Gomez ta bai dedik su mes kompletamente. E ta lubid ku e pueblo mes ta lesa masha poko i no ta eksisti un sistema di edukashon di adulto na ningn parti di Antia. Asina pueblo...”
20

“...hende. Trabou muchu duru i sin garanta, ademas waseru no ta kai tog. 4. Religion no tin nada mas pa ofres bida pbliko? Mas ariba kaba nos a mustra riba e trabou importante di Iglesia f mih Mishon katliko den desaroyo di nos pueblo. E trabou striktamente religioso, e interes pa skol, e obranan di benefisensia i trabou sosial i kultural. Puntonan importante eseinan tabata pa pueblo. Despues a bini tambe e interes poltiko, ku kada bes a bira mas importante. Awor e delaster aspekto ak ta bai tuma un forma ku ta result di hopi perhuisio pa e pueblo. Poltika, ku sigur no ta e parti mas importante den...”