| 
          
            | 1 |  | 
 “...6
Na final di e periodo di kresementu deb prinsipalmente na estable-sementu di kompania di petroleo Krsou ta ha'e ku un kantidat grandi di estranhero. Senso di 1930 ta duna nos pa Krsou 6.765 estanhero den kual no ta inklu hulandes di Hulanda ni di Srnam. Mas ku 13 % ant di nos poblashon ta estranhero i kontando hendenan di Hulanda i Srnam, nos ta yega sigur riba un 15 %.
Mayor part di estranheronan ku estables ta hende ku tin sierto nivel ekonmiko, porlomnos mas ku e mayoria di yu di Krsou. Dor di matrimonio f bibamentu ku nos poblashon mas humilde e influensha ta krese mas i mas. Tee kuenta ak ku semper kompania di petroleo a tee su hendenan ser tras di waya den barionan apart i asina infuensha hulandes di Hulanda mes no ta dje grandi ei. Mas bien ta hendenan di e islanan ingles i yunan di Srnam ta meskla ku e pueblo. Portuguesnan tampoko no dje tantu ei. Meskos mester bisa di e polakonan ("partisher") i chines ku arabir i hindunan ku tambe ta drenta Krsou mas tantu. Notabel ta kon "arabir"...”
 |  |  |  
            | 2 |  | 
 “...bin lanta na skina di Sebastopol e tienda, fereteria ku tur kos pa konstrukshon di kas, "Koperativa (Cooperatieve Vereniging en Nijverheid)" konos komo "wenkel di pader".
Ya pa aa 1937, ora ku prom elekshon poltiko turna lug, e pueblo no tin nada di bisa kasi den asuntu di produkshon ekonmiko i su forsa a kaba. Algu di mueble nan ta traha ainda den pueblo i algn otro fishi ta sigui eksist hibando un bida hopi difsil pa kompet ku kos di af. Komersio di pueblo den Otrobanda ta pasa pa man di estranhero, ku a bin estables na Krsou i bira parti di pueblo.
Tg tin un kos ku pueblo ta haa i sigui haa ku lo por yud' bai dilanti i esei ta su enseansa, su skolnan. Pero lo e mester prepar su mes awor na un manera pa turna parti na ekonomia di "sirbishi", un forma ku te awor e no a praktik muchu.
4.	Religion un yudansa pa pueblo?
Den pueblo di Krsou Iglesia Katliko semper tabatin un influensha hopi grandi. No den asuntunan di gobirnu, ma mas bien den e pueblo mes. Despues di spanan ku di mes tabata...”
 |  |  |  
            | 3 |  | 
 “...pueblo simpel katliko i su lidernan religioso ku a para bira "shon", maske ta "Bon Shon". E religion no ta bira karni i wesu di e hendenan, algu ta keda strao i den prktika ta nota esei.
Gobernador tambe ta katliko pa basta tempu kaba i e tin su asiento espesial den misa di Santa Ana te dilanti di alt i tur djadumingu Misa May kant tin predikashi na hulandes. Asina a bin krea un paternalismo religioso hopi grandi, ku dependensha kasi total di e pueblo mar na su klero katliko i religiosonan estranhero.
No tin duda ku e bon ku e hendenan ak di prom ora a hasi pa nos pueblo tabata ekstraordinario. Un hospital ku a kumins den IJzerstraat a muda nt p'af di stat, na Roodeweg, skol di frateman ku a kumins den Hanch'i Bientu a bai lanta banda di hospital na Roodeweg, san tana katliko (e nmber ta bini di e sementerio di Santa Ana, e pro-katedral) tambe ta p'af di stat na Roodeweg. Skolnan tabata konos figuranan manera frater Richardus q.e.p.d. ku tabata un "tata" pa tur su muchanan di St. Vince...”
 |  |  |  
            | 4 |  | 
 “...nan suerte. Hasta den temporada di e krsis ekonmiko mundial di prinsipio di aanan binti pa trinta.
Kompania Shell, na prinsipio C.P.M., despues C.P.I.M., ku kampa-mentunan, ta semper yen di hende. Den kondishon hopi bes infrahumano i miserabel (nos por a mira ainda den aanan kuarenta) portuguesnan den nan barak, kamanan riba otro, paa sushi kolog ta manda ol di sod bieu, pero no tin lei sosial ku ta regla e asuntu ak. Barionan nobo ta lanta manera Suffisant, Groot Kwartier, ku prinsipalmente estranhero, hende di "isla". Pero tambe na Buena Vista, Dein, Veeris, Wishi i Marchena, nos mes hendenan ta bin aglomer. Aki estranheronan ta biba meimei di nos hendenan i e barionan ta krese.
Konsentrashon di poder kolonial: Forti ku kas di gobernador i kazrne di sold....”
 |  |  |  
            | 5 |  | 
 “...hende i otro mentalidat ta bai
lantando.
Den sentido poltiko no tin ningn ambishon, a no ser den algun gremio poko mas instru. Sentimentu di libertat i independensha poltiko no ta kos ku poblashon di Krsou ta muchu interes den dje, maske ta kik kontra tur loke ta hulandes. Estranheronan ta satisfecho ku nan chns di gana dsplaka i nan no tin idea tampoko di drenta wega poltiko ku tg nunka pueblo no a konos.
Gobernador nobo B.W.Th. van	Ademas estranheronan sa masha bon ku nan
Slobbe,	militar.	ta estranhero i ta nan trabou i nan salario ta
importante.
Den sentido religioso tambe nos ta bai mira un kambio. Hendenan no ta sumiso mas, nan no ke asept kon ke e loke mishon katliko ke trese. Kontakto ku kantidat di hende di otro religion, di habitantenan nobo tin un gran parti ku ta protestant ant di tur sorto, di hernhutternan di Srnam, metodistanan i atventistanan di Islariba, musulmn arabir, hudiunan "polako" i hindunan i chinesnan ku ni sa pueblo no sa di nan religion. Esnan ku ta meskla ku nos...”
 |  |  |  
            | 6 |  | 
 “...refinera ku ta haa un persona nombr pa gobernador ademas di esun ku a logra sali eleg. Mester tee kuenta ku tur empleado haltu tantu di gobirnu meskos na Isla ta hulandes ku por vota sigur. Importansha di elementonan ekonmiko i industrial ta bon manten den formashon di e "Staten" di nos pueblo.
Forsanan ta netamente part den Staten i pueblo tin un representante fuerte den persona di dr. Costa Gmez, kende mesora ta pidi pa amplia e kantidat di votadnan. Masa di pueblo no por vota i obreronan estranhero tampoko. Muhnan no tin derecho di voto i ta nan por bin forma awor e grupo grandi ku ta bai duna e partido katliko curasoleo e forsa mas grandi.
Otro punto ku mester atend mesora tambe ta e legislashon sosial. Ku...”
 |  |  |  
            | 7 |  | 
 “...Loke nos a bisa di nos skolnan katliko, ta konta pa skolnan di gobirnu. Notabel ta ku nunka gobirnu no a interes pa lanta skol den kunuku ni skol di fishi. Hasta e skol di pomada, Emmaschool, tabata den stat. Tantu Wilhelmina-komo Hendrikschool tabata forma muchanan te na Mulo i tampoko aki gobirnu nunka no a tuma inisiativa pa enseansa sekundario sino te den tempu di gera, pero atrobe no tantu pa yuda nos hendenan bai dilanti, progres. Mas bien ta pasobra yunan di empleadonan haltu di Isla, estranhero i yunan di empleadonan di gobirnu no tabatin chns di bai sigui nan estudio na Hulanda.
Asina ant ku tur e desaroyo i plaka ku tabatin, ningn hende no a pensa ainda riba skolnan sekundario. Apnas dos tres hben ta sali pa sigui estudio f pa kumins nan estudio sekundario na Hulanda f na Merka. Ma ta hende ku rekurso so por hasi esei. Pueblo mes ta keda stank ku su M.U.L.O. (anto Mulo-a, ta esnan mas fortun so ta logra Mulo-b) i su ambachtschool. No tin un sistema di beka na drechi ku por duna...”
 |  |  |  
            | 8 |  | 
 “...lantando algun hben ku ta kritik sierto desaroyonan, hasta di Iglesia, pero no ta sali muchu i tur kos ta keda na diskushonnan mas bien akadmiko, sin ku bo ta mira ku ta sigui aktividat gui pa ideanan ku otro kaminda s ta un den Iglesia. Di tur manera por deskubr sierto avershon kontra e paternalismo klerikal eksistente.
Ripar kon bo no ta mira organisashon pa e empleadonan f obreronan di industria. Esaki ta komprendibel pasobra e grupo ak manera nos a mira ta konsist di un gran kantidat di estranhero i di nan un mayoria kisas ta di otro religion no-katliko. Tambe mester tee kuenta ku e loke nos a bisa mas ariba ku hendenan ta kumins sinti nan mes mas liber, mas ls di Iglesia, mas independiente. (Mira kaso di Thomaskring.) Iglesia no ta laga di atend nan pero mas bien riba tereno religioso i no direktamente riba tereno sosial. Kisas esaki...”
 |  |  |  
            | 9 |  | 
 “...den e aspektonan importante di bida, manera den religion, den poltika i kultura en general.
E Korsou chikitu, ku poblashon berdaderamente kosmopolita, fsilmente por probech di e situashonnan ak. Komunikashon va radio a trese Venezuela i Merka hopi serka. Islanan un ku otro, pa medio di vuelonan ta limit e tempu largu pa pasa i tuma kontakto di un isla ku otro. Korant, medio importante di komunikashon ta sali diariamente ku notisia di rnt mundu i tur loke ta pasa den nos mes lug. Kantidat di estranhero sld ta keda no solamente manera turista pa un par di dia, ma simannan i lunanan largu i ta trese mas apertura. Mester rekonos s ku no ta tur e kosnan ak a traha na fabor di elevashon moral di nos pueblo, pero no por nenga ku avanse en berdat ta tuma lug masha rpido mes den tur otro sentido: Vishon di nos hendenan ta amplia i ta keda dirig riba un mundu te awor masha redus i distante mes. Ku duele mester konstat ku desaroyo nunka ta un desaroyo total humano, esta di tur hende i di e hende kompleto...”
 |  |  |  
            | 10 |  | 
 “...hendenan papia hasta ku menosprecio pa sorto di elementonan asina. Nos mes hendenan no ta asept e kos ak, maske no ta pa apresio porlomnos pa rspt pa hende i bida humano.
Interes den refinera ta pone ku trupanan merikano, portorikeo, eskoses i ingles ta baha riba Krsou. Ta esakinan ta bin defend Krsou(?), mehor bis "refinera". Ta difsil pa midi eksaktamente kon leu e influensha di e hendenan ak tabata. Pero e pueblo mes tabata gosa enormemente ora e mira su mes "sldnan-skter" banda di e trupanan estranhero. Esakinan ta trata di demostr ku nan ta porlomnos mes bon ku e otronan. Sigur ora tee kuenta,
Garoshi di awa manera tabata normal i awor ta atrakshon turstiko....”
 |  |  |  
            | 11 |  | 
 “...situashon ekonmiko di nos islanan, pero pa e loke ta import, esaki nos ta kalkul ta sufisiente. Ta trata di mustra e tendensha general i e influensha di e diferente aspektonan ku ta afekt bida i struktura di nos pueblo.
4.	Religion Katliko ku problemanan grave
Ta di komprend ku pa Mishon katliko e situashon den tempu di e di dos guera mundial no a result nada fsil. Kambionan masha drstiko i den masha poko tempu ta tuma lug den nos pueblo. Nos no ta na prinsipio di aanan trinta ku un kantidat di estranhero ku ta bini i mester buska kon integr f sikiera adapt na nan patria nobo. Ya hendenan, estranheronan, t'ei pa basta tempu kaba. Un kantidat di nan tin relashon ku hendenan lokal i konsekuente-mente nan a influensh otro. Nos mes hendenan tambe a kustumbr ku e situashon nobo: basta sn ta lora, pueblo tin algu di bisa den poltika, un poko mas di libertat personal, bo man por bai bo saku ta duna e sensashon di libertat, independensha etc. etc. No ta pues e mes pueblo humilde, sufrido i dsil.
Pa...”
 |  |  |  
            | 12 |  | 
 “...algun di nos mes hendenan ku ta manera nan ta lanta for di soo.
Di otro banda e apresio pa nos mes herensha folklriko ta kumins lanta kabes. Hasta di tamb hendenan no tin tantu miedu mas, maske ku e aseptashon mas grandi ta bini hopi despues.
Moralidat problema grandi
Nos no por laga di mustra riba algu ku sigur tabatin un influensha grandi robes den nos pueblo. Presisamente durante e di dos guera mundial moralidat a haa su mes konfront ku un desaroyo fatal pa nos hendenan. E kantidat di sld estranhero, manera ta kustumber tur kaminda, a haa nan momentunan di rekre-ashon den hanchinan di Punda kaminda semper prostitushon tabata reina. Ku e "black-out" tabata fsil pa bo topa esenanan riba kaya mes ku ta pone bo kurpa kue re. Ma esei naturalmente no ta keda pa estranheronan so.
Yu di Korsou mes, ku awor tin un par di sn, ta basha bai na e sitionan konosi i lo tabata interesante pa sa di kualke studioso, ki altura enfermedat venriko a yega na Krsou. Ta di komprend ku esaki huntu ku e prdida...”
 |  |  |  
            | 13 |  | 
 “...ta bai result un korementu tras di algun persona, segn sintimentunan di momentu.
E situashon di sumishon na loke ta "poder", tantu gubernamental (tempu di ful kolonialismo), komo religioso ("shon pastor"), ekonmiko ("shon grandi"), sosial-rasial ("Shon blanku") ta sigui reina. Esaki ta sosed prinsipalmente ku yu di Krsou di kunuku i otronan mas humilde di barionan bieu di stat.
E grupo di trahad di industria, habitante di barionan nobo, ta mas independiente, kisas dor di e kontakto ku tantu estranhero, pero tambe pa e situashon di independensha ekonmiko dor di trabou vast i entrada sigur na forma di salario. E hendenan ak dimes ta opone kontra e tantu "shonnan" ku tin. Pero na mes tempu kier imit e mes "shonnan" ei. E gana di identifik ku e "grandinan" f porlomnos esnan ku nan ta konsider ku tin sierto "kos" (kol, kabei, posishon, plaka) ku nan mes no tin, ta den tur gremio sin eksepshon. Gran ironia di bida esaki, pa falta di un formashon mas humano. Den poltika nos ta bai topa ku e abilidat...”
 |  |  |  
            | 14 |  | 
 “...drenta kumpra un flus f shimis i sali bai bisti mesora i esei, e fasilidat di bida ta kibra inisiativa di nos mes hendenan.
Sirbishi i no produkshon:
Di otro banda tin kontratista, elktrishn, frfd etc. i hopi bon mes, den pueblo i garashinan tambe por biba bon. Pero nos ta mira ku empresanan mas grandi di kontratista, di frfd etc. ta bai den man di hulandesnan ku ta emple nos trahadnan. Algun antiano ta traha algun kas, misa, pero e kosnan grandi ta den man di estranhero.
Henter ekonomia di nos pueblo kasi ta den man di estranhero. Bankonan lokal naturalmente ta krese, pero empresanan mas grandi ta di hende ku a bini djaf.
Ta duele pa bisa ku hasta ora tin indisio ku hendenan tin di bai kas, ora kumins un strimlainin generalis nos ta sinta ketu sin lansa ideanan buskando rumbo nobo pa nos pueblo. Ta un ekonomia sin bida, sin vishon di futuro, sin otro interes ku no ta un ganashi personal rpido.
4.	Religion of poltika?
Enkuanto religiosidat di nos pueblo. Ningn hende por bisa ku el a bira...”
 |  |  |  
            | 15 |  | 
 “...
Den su karta djis despues di e lantamentu formal ak, mons. Holterman ta mustra eksaktamente riba esaki: "no kulpa, sino rekonos ku nos tur tabata fout".
1.	Un pueblo ta prd kabes i ta distru su lug
Durante dkada di 60 pa 70 pueblo di Krsou a pasa den kambionan formidabel sin kai na kuenta kiko ta pasando. E pueblo a krese na un manera ku ningn hende no a spera nunka. E tabatin chns di biba su mes bida un poko. Huntu ku algu di industria a bini algu di progreso. E pueblo a mira kantidat di estranhero basha bini riba Krsou i basta hopi a keda integr kompletamente, diferensha entre esnan di kol mas kla i otro mas skur a keda eksist, puestonan mas importante semper ta pa esnan kol kla. Tabatin diferensha tambe denter di rumannan mes ora un bai traha den industria i bira proletario i e otro keda humilde den su mes ambiente. Ta kos ku el a asept komo masha normal. Enseansa a bira importante p'e i chns tin tur kaminda si e ke pa sia algu mas, ma e no ta haa rekonosementu di su balor, di su mes...”
 |  |  |  
            | 16 |  | 
 “...138
nos ripar ken ta sali dilanti durante e revuelta di 30 di mei, ta Wilson Papa Godett, Amador Nita i Stanley Brown, un yu di pueblo i e otronan hendenan bini di otro isla. Ku e figuranan ak na vanguardia pueblo ta kumins marcha pa bai eksig nan derecho den Forti. Ora esei no logra ant dos morto ta kai: un yu di tera Geraldina i e otro un trahad estranhero Gutirrez.
Asina e pueblo ta eksperiment un situashon ku ta result katiko, prdmentu di kabes i sin pensa, ta venga, destruyendo mitar di nos stat, famoso hasta den bista di mundu.
Un opservashon, prom ku hende komprend robes: Ora ta papia aki di pueblo ku ta prd kabes, ant tur hende ta komprend, ku no ta henter pueblo ni ta tur hende, ku nos ta yama e pueblo simpel, ta di akuerdo ku e loke a sosed. Simplemente e loke a pasa ta ekspreshon di loke tur hende tabata sinti, kisas hasta mayoria, no ta di akuerdo ku e sistema ku kos a bai. Ta e trahadnan prinsipalmente i un gran parti di desempleadonan a sali demostr i komet barbaridat pa ekspres...”
 |  |