| 1 |
 |
“...
2. Di kolonialismo pa demokrasia parsial
Pareu ku a haa notisia ku lo bini un kambio den struktura di gobirnu kolonial, tur forsanan a kumins prepar. Prinsipalmente Iglesia Katliko a mira un chns pa turna direkshon i guia di e masa pa medio di su influensha direkto riba miembronan di Staten ku lo mester bini. Enbista di e trabou di benefisensia hasi durante aanan largu, e interes pa yuda i asist e pueblo humilde i algun akshon den sentido sosial realis pa figuranan manera van de Pavert i Verriet, ounke esaki pint un poko di paternalismo, Iglesia ta esun mas yam pa probech di e oportunidat ak. Pueblo mester por bai dilanti.
E prom "Staten" ku mester a elig na aa 1937 tg tabatin masha hopi limitashon pa nos por yam un demokrasia berdadero, pero si ta un paso definitivo den e direkshon ei.
Pa por a turna parti na elekshon tabatin e siguiente eksigenshanan: bo mester ta hmber di nashonalidat hulandes bo mester tabatin un edukashon igual na 7e klas ULO f bo mester tabatin un entrada pa aa di...”
|
|
| 2 |
 |
“...skol aki. Atrobe un elemento di kambio den bida di nos pueblo, maske ta trata di un grupo chikitu.
Enkuanto instrukshon religioso, meskos ku tur otro skol, na A.M.S. tambe e diferente religionnan tin derecho di duna instrukshon religioso na e dispulonan di nan mes religion. Nunka Iglesia no a hasi uso di e derecho ak den kaso di instrukshon primario, pasobra mayoria di skol ta den man di Iglesia, pero awor ku ta un skol sekundario tin, awor si ta un nesesidat. Esaki tambe ta un paso nobo den direkshon di integrashon. Na skol awor kol no ta nifik muchu, e hbennan ta meskla ku otro, hasta ta edukashon miksto ta duna, mucha hmber i mucha muh huntu.
E impreshon ku tabata reina ta, ku e hbennan di Stuyvesant tabatin un idea di superioridat, lokual ta di komprend tambe, ya ku nan ta di edat mas avans, a kaba M.U.L.O. i awor no ta mucha mas. Ma poko poko esaki ta bin kambia segn ku e kantidat di alumno ta krese....”
|
|
| 3 |
 |
“...70
Porfin lo result ku Iglesia tambe ta bai pensa den direkshon di su mes skol sekundario. Esaki ta bin result despues den Radulphus College i Maria Inmaculata Lyceum, un pa mucha hmber i otro pa mucha muh. Despues tur dos tambe lo bira skol miksto.
Tabatin algun diskushon pa mira ki direkshon e skol katliko mester a sigui, sea e direkshon di H.B.S. f di Gymnasio Liseo. A.M.S. mes ta un sorto di H.B.S.. Kisas pa nos pueblo un otro tipo di instrukshon lo tabata mas adapt na nos mentalidat.
Mintrastantu nos hendenan no tin idea ainda di importansha ku tknika lo bai tin. Ambachtschool ta lucha den lokalnan di Montekristu bieu banda di Coln. Pa mucha muhnan tin "centrale school". Pensa den direkshon di estudio sekundario pa skol tkniko ta hopi leu ainda.
Atrobe nos ta mira seka e grupo ku ta maneh pueblo un falta di vishon pa futuro.
6. Konsekuensha di paternalismo:
debilitashon di organisashonnan sosial
Durante guera no tin muchu chns pa organisashonnan. Reunionnan ku generalmente ta tuma...”
|
|
| 4 |
 |
“...lanta tantu eskritor asina manera den tempu di Corsen ku su poesia famoso "Atardi" ku den e tempu ak nan ta resit i analis i diskut konstantemente. Dr. Nicolaas Debrot (Col) naturalmente ta haa hopi atenshon.
Msika
Otro ramo di kultura ku ta keda hopi propag tambe pa e mes dr. Engels, ku tabata un pianista di primera, ta muzik. Semper Krsou tabatin msiko ku lo
por a logra muchu mas, si nan a nase na un pais mas grandi. Nmbernan
manera Palm, Boskaljon, de Lima no por lubid fsilmente. Awor bou di direkshon di shon Dd Boskaljon nos ta mira Curacaosch Philharmonisch Orkest present muzik klsiko ku ta un gustu....”
|
|
| 5 |
 |
“...positivo pero tambe hopi kos a bin brua pa nos hendenan. Ekonomia sigur a subi enormemente i maske no tin areglonan sosial tur hende a probech di algu. Lstima ku tin di bisa ku e malgastamentu no a bira mnos al kontrario i e interes pa spar i pasa pa produkshon tampoko no a drenta nos pueblo, prdiendo un oportunidat grandi aki. Poltika a sufri un tantu, pero sigur tabatin algun adelanto. Un glpi fuerte: ku formashon di Partido Democraat ku ta bolbe laga esnan di ntes (mira Koloniale Raad) tuma direkshon poltiko over. Religion ta debilitando den sentido ku divishon interno den Iglesia katliko ta apuntando. Falta di integrashon den mentalidat di nos pueblo, e bonansa ku ta duna pueblo idea di mayor libertat, tur esakinan ta stroba organisashonnan, fund pa bin yuda, pero awor ta keda stank. Falta grandi di liderasgo den pueblo ta stroba un desaroyo mas ay. Riba tereno di enseansa tin hopi avanse ta sigur, no solamente skolnan bsiko ta oument, pero tambe tin un komienso ku instrukshon medio, ounke...”
|
|
| 6 |
 |
“...ensklika sosial di papa Leon XIII "Rerum Novarum". Pero no por bisa ku tabatin un formashon adeku, ni muchu mnos kontinu.
Generalmente pueblo ta haa oportunidat di yuda den algun kos ku "klero" of "religiosonan" ta hasi, pero e desishonnan mes ta keda den man di otro hende. Responsabilidat mes pueblo no tin nodi di karga. Un programa ant dirig riba formashon di lider ta deskonos totalmente. Esaki mes a pone ku mas bien ta un figura proftiko mester a lanta pa kumins enkamin, move e pueblo den sirto direkshon.
2. Kuadro poltiko totalmente nobo
Despues di 1945, ora ku Partido Democraat gana elekshon ta surgi un malkontentu formal den filanan di Partido Catlico Curasoleo.
Den e temporada ak, tin un Ronde Tafel Conferentie pa disid tokante outonomia pa nos islanan. Gomez ta bai Hulanda pa represent islanan di Karibe hulandes i ta boga pa su ideal di semper: outonomia. Inkomprendibel ta e aktitut di sierto lidernan di su mes partido, ku den persona di sr. Ch. B. Debrot, ta manda un telegram Hulanda pa...”
|
|
| 7 |
 |
“...result trahando kontra nan mes, manera a sosed. Algu di esaki nos lo kontra kun den e siguiente desaroyo di nos pueblo. Mester tee kuenta ku maske kuantu skolnan ta bai dilanti, ta keda e fayo grandi di falta di un formashon sosial, ku ni mishon katliko no ta duna. Volksbond ku un tempu a mustra ku su korant "La Union", di kier ofres pueblo algu mas, a mira su intentonan frustra ora ku pader Reginald Dellaert O.P. mester a bandon Krsou.
E kaso di p. Dellaert (aanan binti) tabata mustra den ki direkshon henter e manera di pensa di klero tabata bai. Den un kontroversia, hib den un korant lokal (katliko), entre "un shofr" i Mr. Dr. de La Try Ellis, figura prominente di lite katliko, de La Try Ellis ta kumins kritik e persona di "un shofr" bisando ku e no ta tribi di pone su nmber bou di su artkulonan. Den siguiente nmero ta sali un artkulo firm: P. fr. R. Dellaert O.P. "un shofr". Ku esaki hende por a komprend, ku despues di un fakansi, Dellaert lo no a bolbe Krsou mas. Krtika, riba e figuranan...”
|
|
| 8 |
 |
“...dilanti na interes di mineronan. Awor, maske C.P.I.M. ta kontra ta bai logra tg algu pa e trahad. Tin diferente mitin prinsipalmente den bario di Suffisant, obreronan ta hopi rebelde. Ta buska kontakto i ta pidi yudansa di organisashon internashonal di petroleronan. Di hulanda ta bini sr. van Tilburg, mand pa e organisashon internashonal ak. Ta tee referndem i vrios reunion pbliko i ta lanta P.W.F.C.(Petroleum Workers Federation of Curaao). Ku esaki atrobe nos ta mira un paso gigantesko den direkshon di organisashon obrero na Krsou. E lucha tabata fuerte pero kompania mester a baha kabes i rekonos e sindikato nobo. E grupo tabata influensh (dirig tras di kortina?) pa Partido Democraat.
Partido Nashonal di su banda no kier sinta ketu i ta purba di tur manera di gana simpata di trahadnan petrolero i ta lanta C.E.B.O.W.A. (Christelijke Bond van Werknemers in de Aardoliesindustrie) ku nunka no ta logra aseptashon di parti di e obreronan ak.
Ta interesante kisas pa repas e lidernan den e diferente...”
|
|
| 9 |
 |
“...93
V
Krsou bou di "Statuut": PoRFiN Outonomia
1,- Un pueblo ku ta prd kara. 2,-Poder poltiko bk den man di esnan ku a dirig "kolonia". 3.-Ekonomia sin futuro? 4.-Religion f poltika?
5.-Instrukshon pa un posibel futuro. 6,- Trabou sosial: organisashonnan
nobo.
Enrealidat henter e periodo di nos desaroyo, for di momentu ku logra outonomia, bida di pueblo ta bira un interogashon grandi. Na unda nos ta bai? Ki direkshon ta kohe den un mundu ku ta kambiando rpidamente? Esaki ta e pregunta grave ku lo mester trata na kontest, pero lo mester ta un kontesta prktiko ku mira riba futuro. I ta nt esei ta loke ta parse ku ta keda nos grandi. Nos a mira un pueblo deskontrol, sin lider, koriendo tras di esun(nan) ku ta ofres nan mes komo salbador di pueblo. Pero al fin i al kabo situashon ta keda meskos, hasta por bisa e ta bira pi.
1. Un pueblo ku ta prd kara
Efektonan di sklabitut no ta kaba lih den pueblo. Krsou tampoko ta un eksepshon. E ansha pa ta igual na esun ku ta domin, e identifikashon ku...”
|
|
| 10 |
 |
“...Ill
amerikano, ku ta basa su mes riba "konsumidornan" mas tantu, mintras ku e movementu ku nan mes a konos for di Canada franses (caisses populaires) ta dirig na kooperashon pa produkshon. A purba sigur na Krsou tambe, maske ta na eskala redus, pero e nesesidat di nos hendenan i e falta di formashon, a hiba e movementu mas den direkshon di krdito pa konsumid. Asina maske e kooperativanan ak a result basta fuerte, prinsipalmente esunnan den diferente empresa i gremionan trahad, apnas algun ke otro a logra un akshon komunitario den barionan.
Sigur, tabatin e nesesidat ku mester a kubri mesora i e falta di sentido sosial den pueblo, ku pa di prom bia ta han e ku sorto di akshon asina, kaminda e mes mester tuma su futuro den su mes man, no ta un kos asina fsil pa logra. Un kos a keda grab den pueblo i esei ta ku e movemento ta di pueblo i pa pueblo, maneh pa e mes pueblo.
Den poko tempu idea di credit union ta plama. Na fin di 1959 tin 9 kooperativa ku riba 500 miembro asosi.
Un grupo di srkulo...”
|
|
| 11 |
 |
“...Rojer, R Isebia, H. Martis, A. Julia). Sindikatonan mes ta den diferente kaso hben (C.B.H., HORECAF etc.), tin otro no asina hben pero ku ta kumins pensa meskos.
Por ltimo tin e gruponan den partido mes, ku ta poko fad ku e sistema i tradishon di semper i lo kier mira un kambio. Nan tambe ke tin algu di bisa den maneho di nan partido i no ta haa chns.
Den un ambiente asina ta fsil pa hbennan trahad i hbennan, ku a studia algu, haa otro i huntu ku esnan desilushon den nan partido bai buska otro direkshon. Lokual ta sosed tambe i sr. Juan(cho) Evertsz, Edsel ("Papi") Jesurun, ta bira lomba pa partido i ku e gruponan menshon ta forma un Partido pa reform e sistemanan tradishonal i buska union den forsanan konstruktivo (Union Reformista). No ta e idea di un partido revolushonario, den sentido violento, ma nan ke kambio normal. Asina tambe por komprend e nmber di e grupo i nan revista "Kambio" ku a sali den e tempu ak.
Tog for di prinsipio tabatin algn difikultat ku a pone ku J. Evertsz a retir...”
|
|
| 12 |
 |
“...riba mundu i ku ta huntu mester bringa i lucha pa yega na algu pa nos tur ta bon, esei bo no ta haa fsilmente.
Formashon di lider den e sentido aki, ta leu for di e panorama di nos hendenan.
Tg no ta tur kos ta negativo den Iglesia. Holterman, e obispu grandi manera un kas, ta motiv i ta anim kaminda e por.
E ta lanta hasta un sentro katektiko pa hiba sistema di enseansa di religion mas den pueblo, mas adapt na e situashon, pero esnan ku mester traha ku e institushon ak no ta kapas na haa e direkshon adeku, no ta fsil tampoko. Den "Legion di Maria", ku ta haa sosten kompleto di obispu, ta kumins sia hendenan ku nan mester ta aktivo riba un base religioso i di benefisensia. Den su "Kursiyo di Kristiandat" e kier forma i motiv lidernan pa tur aspekto di bida di pueblo. E ta para firme tras di e movemento Jocista i di credit union i sindikatonan di orientashon kristian ku ta lantando, hasta e ta yuda lidernan ku kai presu pa por manten nan famia. Enfin e mes no ta lansa tantu inisiativa, pero...”
|
|
| 13 |
 |
“...manera di trata di e simpel trahad.
Un ehmpel: durante su diskurso e presidente di e trahadnan ta hisa henter un paki di inskripshon lansa den pbliko pa asina duna un demostrashon patente ku nan tin e gran mayora di trahadnan nan tras. No ta e manera parlamentario i "desente" di aktua, pero ta demostrashon di pueblo ku no ta asept mas e situashon ku e ta biba aden.
Diferente sindikato nunka no kier a afili na ningn federashon. Den nan nos ta konta ku UNITED MINERS UNION CURACAO (U.M.U.C.) bou di direkshon di Peter "Dixie" Blaisse. Den nan tambe tin problema i pa motibu di difikultat na trabou, (e kompania no ta bai dje bon ei mas, wama, fosfato, ta birando mas difsil di ekstra i tin kantidat di fertilisante artifisial riba merkado) ta kambia direktiva, Blaisse ta birando grandi i na su lug ta subi un hben impulsivo Willy Haize. Esaki ta manten independensha di su sindikato pero ta buska aserkamentu serka bntnan Kristian. No ta yega muchu leu den kooperashon, ma porlomnos no tin e tenshon grandi...”
|
|
| 14 |
 |
“...149
Sinembargo e rumbo ku Krsou mester kohe no ta fsil pa determin. Wl tur hende, ku ta pensa poko mas ay, ta di akuerdo ku lo mester bini un direkshon den sentido poko sosialisante maske no direktamente sosialista. Demokrasia kristian ku Partido Nashonal ta pretend di propag, ta keda na palabra so, pero den praktik poko bo ta nota. Hbennan ku poko mas estudio ta pensa i kumins sinti nan responsabilidat.
Loke URA no a logra awor un otro grupo ta bai intent.
Asina nos ta haa e Movementu Antia Nobo (M.A.N.) bou di guia di Ir. Don Martina i otro hben di ambachtschool di ntes Willy Franco (q.e.p.d.) tur dos yu di pueblo i prepar na Hulanda den mundu di tknika(l). Loke ntes ni pensa hende lo no a pensa.
Apesar di tur e kambionan ku ta turnando lug, tur e esfuerso ku pueblo mes tambe ta dedik na mehor situashon general, elekshonnan ta sigui riba e mesun pia. Partido Demokraat ta bolbe gana elekshon ku S. Rosendaal na kabes. F.O.L. ta manten su mes, anke ku mnos voto i e dos partidonan rival di...”
|
|
| 15 |
 |
“...rekonos outonomia di pueblo i ta mustra riba e nesesidat di turna futuro den bo mes man, tin un alivio pa pueblo, awor muchu mas posibilidat pa hende aktua pa su mes.
Ku un kresementu den ekumenismo, ku ta fasilit interkambio den diferente religion kristian ku ntes no tabata soport otro, awor tin hasta selebrashonnan huntu. Saserdote ta predik den krki i dominan den misa. Matrimonio miksto no ta problema asina grandi mas. Konsilio di Vatikano a sanshon loke tabata biba i krese den pueblo i a duna direkshon. Pueblo ta sinti su mes mas liber, pero ta keda e aoransa pa loke tabata ntes. Hopi no ta komprend e kambionan ku ta turnando lug den Iglesia. Esei un ku un sekularisashon 1 ku ta turna lug rnt mundu, nos ta haa nos ku un problema basta grandi. Pueblo no tin sufisiente konosementu di loke ta pasando, matrimonio ta prd balor, sks ku ntes tabata un tab formal, awor ta kos...”
|
|