1 |
 |
“...stat.
Un pueblo ta meskos ku hende. E ta nase i krese i den su kresementu tin influensha di su ambiente, di susesonan anterior den su historia; tur ta determin hopi bia su futuro.
Tirando un bista atras nos lo por mira den futuro si nos buska rais di e susesonan i e loke a motiv un sierto manera di biba i aktua.
Pueblo di Korsou den esaki no ta diferente di otro pueblonan mas grandi. Wl por bisa ku pa pueblo antiano i kurasoleo en partikular nos ta haa mas difikultat i na mes momentu mas fasilidat ku den otro kasonan.
Mas difikultat pasobra riba un poblashon ku na aa 1900 tabata yega m.o.m. 30.000 habitante i ya pa aa 1980 ku un total di m.o.m. 140.000 nos ta haa un komunidat hopi diferensha pa motibu di nashonalidat (un 50 asina), di rasa, di status sosial i ekonmiko i di masha poko reflekshon krtiko di su mes. Un bida ku ta asept tur kos manera e ta bini, sin problema, sin buska di kon ni nada. Asina ta i no tin pakiko diskut ni buska problema.
Mas fasilidat, pasobra ta un isla chik di...”
|
|
2 |
 |
“...27
e obra di Volksbond, e ksito mas formidable di e organisashon di pueblo ak. Pa ABS St. Jozef no tin kuestion di igualdat di derecho, no tin kuestion di supsidio normal, ma tur aa di nobo ta pidi gobirnu un yudansa ku ta logra ku hopi difikultat. E skol a kumins sia muchanan fishi den kur di obispu tras di misa di Santa Ana i teora nan tabata duna den e edifisio ku a sirbi masha hopi mes pa desaroyo di nos pueblo (Conscientiesteeg 35). Despues e lug ak mes a pasa pa Ambachtschool di Volksbond, ora ku a traha un edifisio nobo na Groot Kwartier pa hende ku enfermedat mental i a muda Montekristu bieu ku tabata keda tras di Colon.
E loke ku e skol di fishi a trese ta un kambio drstiko den e manera di sia fishi. Antes bo ta sia fishi na "wenkel" serka un bas. Awor tin teoria i prktika dun pa hende ku sea ta kapasit pa nan formashon, f tin eksperiensha hopi largu despues di a kaba nan skol tkniko. Industria tabata eksig hopi i no tabata basta ku bo a sia na "wenkel" pasobra bo ta keda e loke...”
|
|
3 |
 |
“...Volksbond. Esaki ta inisiativa di un maestro di skol katliko Antoine Pijpers, kende a bini di Puerto Cabello i a traha na skol pa despues reun un grupo di hmber katliko di den pueblo i a kumins ku su idea un poko idealista i siertamente no muchu demokrtiko, ma mas bien siguiendo e trnt di tur organisashon di Iglesia: poko f basta paternalista. Ta un organisashon kultural, asistenshal i di lucha pa derecho di e pueblo humilde prinsipalmente katliko. Fund na 1919 e organisashon ta ha' ku gran difikultat, kisas pa motibu di paternalismo i idealismo eksager. Tg e idea bsiko ta di gran balor.
Ora ku Pijpers bira malu i fayes apnas poko tempu despues di a funda Volksbond, tin hasta idea pa likid e grupo. Awor obispu Vuylsteke ta nombra pader Pedro Inocencio Verriet O.P. komo asesor di Volksbond. Mesora bida nobo i forsa nobo ta anim e grupo i Verriet ta buska varios hben e.o. e maestro John Horris Sprockel, pa yuda den organisashon: ta revis statuto hasi nan un poko mas demokrtiko, ta pone atenshon...”
|
|
4 |
 |
“...asistensha, semper ku hopi dol di kabes. Ta ora ku gobirnu mes kumins traha kas na e parti pariba na Steenrijk, Volksbond ta laga trahamentu di kas para. (E terenonan na Steenrijk tabata propiedat di un hmber ku a sosten Volksbond masha tantu mes i ku a regal mons. Verriet tereno pa traha Misa i pastorie di Steenrijk, e dominikano famoso don Leopoldo Camarena q.e.p.d. Un di su petishonnan na obispu tabata pa dedik e misa na La Brgen di Altagracia, lokual a sosed tambe.)
Interesante ta pa nota e difikultat pa lanta sindikalismo na Krsou. E bnt di trahad di haf San Telmo, djis despues di e wlga famoso ta bai un soo largu, maske a lansa e sindikato na 1922, kisas e dol mes di e wlga teribel ei, a pone tur hende retir un poko, mnos pader Verriet. Su esfuerso ta keda...”
|
|
5 |
 |
“...kaba estables na Krsou.
4. Religion ta organis masa, ma paternalismo ta reina
Situashon religioso, ku den tur pueblo ta di gran importansha i gran influensha, pa Krsou ta para bira un algu masha esensial mes pa desaroyo f progreso futuro di nos pueblo.
Mester tee na kuenta e kresementu di poblashon den e temporada di m.o.m. 1930 pa e tempu despues di e di dos gera mundial. Nos a mira e kresementu pa motibu di imigrashon di obreronan den refinera, nos a mira e gruponan diferente ku ta bini i e difikultat ku integrashon den nos poblashon. Tambe a indik e problemanan bsiko di mentalidat i e mehorashon di situashon finansiero di pueblo, ku ta bai librando su mes di e lasonan ku Iglesia, f mehor dicho ku klero i religiosonan.
Mester di mas skol, di mas misa, di tur sorto di asistensha pa katlikonan i esei Iglesia ta bai entam na gran eskala. Skolnan prinsipalmente ta oument na gran kantidat. Porshento di katlikonan si ta baha, pero ainda e ta konside-rabel. Otro religionnan ta oument. Ma e aktividatnan...”
|
|
6 |
 |
“...skol di pomada i skol di plaka.
Conscientiesteeg 35: lokal pa ls di teora di Abs. St. Joseph.
Pa prepar hbennan pa traha ku man, Volksbond ta lanta e prom Ambachtschool St."Joseph" ku hopi sakrifisio i problema. No ta kos ku nos a konos i e idea ta reina ku skol di fishi no tin e mes balor ku Mulo, ta pa muchanan ku no por sia! Verriet i su Volksbond ta persist i ta logra rekonosementu kompleto di gobirnu i refinera mes ta yuda ku algun dosente. Di gobirnu ta logra saka un supsidio ku hopi difikultat. Pero ambachtschool ta lanta den "kur di Obispu" i pa ls di teora ta usa e lokal ku a result di ta e edifi-sio ntimamente lig ku desaroyo di nos pueblo, konos komo Conscientiesteeg 35; den kur di obispu, peg ku teatro Brion ta duna prktika....”
|
|
7 |
 |
“...di Jonckheernan bou di Hotel Americano na Awas, mas hben tambe, bira presidnt. No por nenga ku aki un mente hopi kla i konosed di sirkunstanshanan a mira posibilidat i a hunga ku tur e teklanan di sentimentu humano pa lanta un partido ku lo bai bira hopi popular den kurso di tempu.
Manera tabata di spera imediatamente ta lanta un kampaa fuerte. Problemanan na skol ku maestro i maestranan religioso ta haa un eskape den e movementu nobo. Klero no tin atrakshon pa e gremio obrero-proletario, e difikultat ku nos a menshon ta pone henter K.S.C. i kune tur otro organisashon di Iglesia i di Volksbond tambali. No ta krtika direktamente kontra e loke ta sosed, ma e sistema paternalista ku nos a denunsi kaba ta e motibu grave pa e partido nobo kohe tantu forsa te sali i gana e prom elekshon ku nan a partisip den dje.
Mesora ta lansa e gritu di outonomia. Gomez ku semper a boga pa outonomia es desir ls di e gremio dominante di den koloniale raad, pa pueblo por atend di un f otro manera su mes asuntunan...”
|
|
8 |
 |
“...guera. Esaki mes ta duna e korant un gran aseptashon, pasobra hende lo ke sa kiko ta e kosnan prohib pa lesa. Ma na mes tempu den korant dirig pa dr. Johan Hartog,3 ta sali varios bia artkulo di parti di klero, ku ta sinti su mes elev riba pueblo i su lidernan. Hasta hende sin preparashon adeku f mas ay ta atak Gomez riba puntonan ku ta su spesi-alidat, esta riba tereno estatal. Dimes ku esaki tambe ta kousa mal impreshon den pueblo.
Tur esaki ta mustra ku Iglesia katliko ta bai ha ku gran difikultat. I esei mas lih di loke hende por pensa.
5. Instrukshon ta sigui desaroy: edukashon sekundario
Kontakto ku Hulanda den guera tabata imposibel. Hbennan ku lo mester a bai sigui nan estudio na Europa tabata haanan ku e imposibilidat pa sigui mas leu ku M.U.L.O. (B). Pa e dos pipita di antiano no tabata un problema dje grandi ei ni tampoko asina urgente, pasobra tg nan no ta hopi.
Sinembargo mester tee kuenta ku e kantidat di mucha ku ta sigui M.U.L.O. ta oument. Pueblo kier mira su yunan mas...”
|
|
9 |
 |
“... den nan partido bai buska otro direkshon. Lokual ta sosed tambe i sr. Juan(cho) Evertsz, Edsel ("Papi") Jesurun, ta bira lomba pa partido i ku e gruponan menshon ta forma un Partido pa reform e sistemanan tradishonal i buska union den forsanan konstruktivo (Union Reformista). No ta e idea di un partido revolushonario, den sentido violento, ma nan ke kambio normal. Asina tambe por komprend e nmber di e grupo i nan revista "Kambio" ku a sali den e tempu ak.
Tog for di prinsipio tabatin algn difikultat ku a pone ku J. Evertsz a retir di partido URA i bai bk den seno di Nashonal. Otronan a keda. Hasta tabatin miembro ku a bishit e Instituto di Formashon Poltiko di demokrasia kristian na Caracas IFEDEC.
Na Krsou mes tambe a kumins ku sirto sistema di formashon, tantu sosial komo poltiko, pero pa poko tempu numa.
Falta di eksperensha, falta di formashon sosial i e afan pa mustra ku nan mes por, a pone ku diferente hben a laga e asuntu di formashon un banda i kere ku nan por dal bai.
Si tee kuenta...”
|
|
10 |
 |
“...di e promnan, pero despues ta sigui mas i mas. Hopi hende ta kumins bandon Krsou, hopi yu di tera, ku no ta mira un futuro mas na nan mes lug.
Tampoko por mira ningn trabou serio di parti di gobirnu pa alivi sikiera e situashon di Krsou i su hendenan. Ta parse ku ta solushon no tin. Hasi poltika ta muchu mas importante, ta pesei nan ta "poltiko".
Ekonomia di Krsou ta manera un problema sin salida i loke por kumins mes ta frakas f ta kere di por usa pueblo sin dun su derecho i rekonosementu. Difikultat grandi tin pa e sindikatonan, ku ademas siguiendo lineanan poltiko ainda, ta bringa otro konstantemente, redusiendo e forsa positivo ku lo por a kontribu sikiera na un poko mas di rosea pa e pueblo.
E masa di pueblo ta sigui bai atras ekonmikamente. Esnan ku ta biba di "onderstand di gobirnu" ta oument. Distansha entre esnan ku tin i esnan ku apnas por biba ta krese dia pa dia mas tantu i konsekuenshanan lo ta grave. "Vito" ta mustra konstantemente riba e difikultatnan di pueblo, pero ta parse...”
|
|
11 |
 |
“...e trahadnan ta hisa henter un paki di inskripshon lansa den pbliko pa asina duna un demostrashon patente ku nan tin e gran mayora di trahadnan nan tras. No ta e manera parlamentario i "desente" di aktua, pero ta demostrashon di pueblo ku no ta asept mas e situashon ku e ta biba aden.
Diferente sindikato nunka no kier a afili na ningn federashon. Den nan nos ta konta ku UNITED MINERS UNION CURACAO (U.M.U.C.) bou di direkshon di Peter "Dixie" Blaisse. Den nan tambe tin problema i pa motibu di difikultat na trabou, (e kompania no ta bai dje bon ei mas, wama, fosfato, ta birando mas difsil di ekstra i tin kantidat di fertilisante artifisial riba merkado) ta kambia direktiva, Blaisse ta birando grandi i na su lug ta subi un hben impulsivo Willy Haize. Esaki ta manten independensha di su sindikato pero ta buska aserkamentu serka bntnan Kristian. No ta yega muchu leu den kooperashon, ma porlomnos no tin e tenshon grandi ni lucha pa kompetensha.
Den Casa Sindical mes tin un grupo ku no ta di akuerdo...”
|
|
12 |
 |
“...148
Euforia den sierto gruponan. Hasta na Hulanda hbennan ta kere ku pueblo a lanta pa skohe un rumbo nobo i esei lo tabata ku e partido nobo. Nada mas difsil ku konvens e hendenan ku esaki ta un voto negativo, es desir kontra di e partidonan tradishonal ma no tantu na fabor di F.O.L.
Pa formashon di gobirnu tin hopi difikultat, pero porfin ta yega na un koalishon den kua F.O.L. ta partisip i ta haa puesto di un minister den persona di Amador Nita. Ken por a kere nunka. Meskos ku ora Godett i Brown (ku ainda ta den prizn) a sali eleg ta saka un ptrt den korant kaminda nan dos ta par den palasio huntu ku gobernador Debrot. Pueblo ta pone un prom paso den e kas di gobernashon mas haltu ku tin. Ora ku Nita fayes ant ta Godett mes ta asum puesto di minister.
Kosnan ta sigui un tras di otro mustrando ku tin kambio ta biniendo. Gobernador nobo ta yu di pueblo, di famia simpel i di kolo no di kustumber: drs. Ben Leito, hende hopi kapasit, ku a demostr esei den situashon difsil komo gezaghebber...”
|
|