1 |
 |
“...17
Tabatin korant na papiamentu, tabatin buki di misa na papiamentu i e trabou kultural ku grupo di Sosiedat di San Hose tantu na Pietermaai komo na Otrobanda a yuda nos hbennan den nan formashon tantu religioso komo kultural.
Pa afirm e posishon den politika nos a mustra mas ariba, ku Iglesia katliko a krea un "lite katliko", prom eksklusivamente ku hende di kol kla, e nmbernan manera Zeppenfeldt, Boomgaart, Romijn, Ellis etc. tabata pertenes na e grupo aki. Mas lat, despues ku Mons. Verriet bira obispu i ku kambio di sistema kolonial, nos ta bin haa oumento di e grupo awor di pueblo mes. Nan ta tantu den regionnan mas ariba (di e lite menshon, esta di famianan ku "nmber", komo den e regionnan mas abou ku ta bai formando nan mes den Volksbond i den trabou poltiko. Huntu ku Mensing, Zeppenfeldt, Boomgaard, Ellis, nos ta haa awor Sprockel, Kroon etc.
Algn di e personanan ak sigur tabatin influensha grandi. Maske ta klero tabata pone nan na kabes di diferente organisashon tabata hendenan...”
|
|
2 |
 |
“...pueblo ku mas kapasidat pa bai skol di plaka. Esei no ta kita ku mester asept ku tabatin sierto diskriminashon.
E diskriminashon no ta sinta solamente den pagamentu di skol ma e "pensum", e programa i eksigenshanan, tambe tabata diferente. Un mucha ku seis klas di skol di pomada lo mester keda un aa mas den di seis klas di skol di plaka pa e por a sigui pa M.U.L.O..
Tur skol di M.U.L.O. tabata di plaka i normal tabata e loke tabata yama M.U.L.O.-A ku bastante di idioma i komersio i tenementu di buki i M.U.L.O.-B ku tin mas tantu di siensianan eksakto....”
|
|
3 |
 |
“...di hantwrk etc.
Ta lstima ku mester konstat ku huntu ku e formashon ku nos hendenan ta haa na skol, den sentido di instrukshon ku programa i lenga hulandes, no tin nada ku ta duna pueblo sintimentu pa su mes kosnan. E mucha no ta sia konos su balornan propio, apnas algu di su historia i su geografa, pero si e konos diferente pueblesito di Hulanda ku makambanan mes no sa di dje. Atrobe nos ta haa ku frateman ta trese un kambio chikitu: frater Realino ta skirbi un: geografa di Krsou i Karibe i un buki di "Plantkunde van Curaao" kaminda nos ta sia sikiera konos nos mata, flor i frutanan.
Huntu ku esaki nos a remark kaba ku tin un total deskonosementu di formashon sosial (siensia ku ta apnas bo ta haa den mundu mes). Nos por bien bisa, ku den e tempu kolonial ak henter nos enseansa ta tremendamente kolonial, e pueblo ta sia algu si, pero pa "sirbi", un siansa pa usa despues pa gana pida pan, no tantu pa e "ta" algu i muchu mnos pa e "ta yu di Krsou". Su desaroyo propio e ta haa kasi eksklusivamente...”
|
|
4 |
 |
“...28
industria, ma e hmber di fishi. Mas bien e grupo ta result un organisashon religioso kultural, pa hiba un bida kristian, hunga komedia, hasi algu di deporte, lesa buki etc. Un formashon general estilo di patronato. Pader Ludovicus Jansen
O.P., otro hmber di interes sosial, a funda e grupo ak na aa 1882 i tabatin un gran selebrashon den misa di Pietermaai ora ku e Sosiedat a kumpli 25 aa. Ta un kopia adapta di e trabou di mons. Klping di Austria, ku despues a plama na Suisa, Alemania, Hulanda i Blgika prinsipalmente, un di e prekursornan di trabou sosial di Iglesia.
Un di dos organisashon ku nos konos i ku tabatin gran akohida den pueblo tabata (b) Roomsch Katholieke Volksbond. Esaki ta inisiativa di un maestro di skol katliko Antoine Pijpers, kende a bini di Puerto Cabello i a traha na skol pa despues reun un grupo di hmber katliko di den pueblo i a kumins ku su idea un poko idealista i siertamente no muchu demokrtiko, ma mas bien siguiendo e trnt di tur organisashon di Iglesia: poko...”
|
|
5 |
 |
“...miembro di Staten despues.
(c) Coperatieve Vereniging en Nijverheid 1905.
Fund pa pader v.d. Pavert O.P. ta un koperativa di produkshon, por lo mnos esei ta e idea original. Ta traha kabuya i alpargata. Tambe ta result ku tin nesesidat di artkulo pa traha i pa drecha kas i asina tin alabes negoshi, esta ta bende kabuya, hrmnt, klabu etc, pero poko poko tambe artkulo pa kas i skol, un fereteria kompleto ku frf, kalki, wea di funchi, konf i tambe naturalmente artkulo religioso manera prenchi, medaya, buki di misa etc. Na dado momentu Koperativa f "wenkel di pader" manera e tabata den boka di pueblo, ta bira netamente un koperativa di "konsumo" ku su tiendanan den Kaya Grandi di Otrobanda, na entrada di Sta. Famia, den Kaya Grandi di Punda, na Julianaplein i te na Porta di Isla. No por nenga ku aki tabatin trabou serio hasi i poko negoshi tin ku a logra hasi tantu asina i habri tantsimo filial. Sinembargo meskos ku a sosod ku e negoshinan chik den Kaya Grandi di Otrobanda, Koperativa "Wenkel di...”
|
|
6 |
 |
“...grupo i asina poko poko St. Thomaskring a prd forsa i a keda redus na un grupo di hende hmber ku un bia pa aa ta tee un retrt.
(e) Formashon kultural pa e masa di pueblo?
Esaki ta algu ineksistente a no ser ku nos yama e korantnan i e trabou di Volksbond i algn klup deportivo ku ta lanta, formashon di masa. Wl manera semper, tin hende ku ta skirbi poesia i hasta novela, pero pa bisa ku tin atenshon pa e kultura propio ta masha poko. Estudio apnas tin riba algu di historia i manera nos a indik buki di skol di geografa i botnika lokal, pero e parti di flklor ku tamb i kimamentu di huda ta kos ku hende "eduk" no ta hasi, ta kos di pagano.
Di mes ta parse ku e pueblo no tin muchu kos di balor, e no ta apresi su mes kosnan tampoko, pasobra "kiko por tin di balor ku no ta hulandes".
Tg nos ta mira ku e pueblo tin i kier manten su identidat di algn manera: su idioma papiamentu i su muzik. Masha natural ta pa skucha serenada den anochi ku muzik di kitara, flut i fi i hasta tin bia a karga piano...”
|
|
7 |
 |
“...50
maestronan hulandes ta kumins drenta mas tantu, komo ku e nesesidat ta oumentando den enseansa.
Un sentido di antianisashon ta kumins den enseansa mes tambe, ounke na eskala mnimo. Frater Realino ta esun ku ta kumins sia nos kosnan di nos mes tera i region na lug di kosnan di Hulanda. E ta skirbi un buki di geografa "Aardrijkskunde van Curaao" i mas despues "Plantkunde" ku tur nos flora.
Formashon di nos pueblo ant a pesar di tur kambio poltiko ku a kumins, apnas ta mira un prinsipio di lokalisashon pa no bisa di antianisashon. Asina nos ta kokoch riba dos pia: poder poltiko mester bira algu propio, pero formashon ta keda sistema kompletamente strao pa nos hendenan. Te awe por bisa ku e situashon ak tin nos mar.
6. Organisashonnan sosial i kultural na gran kantidat
Progreso ekonmiko i desaroyo di enseansa ta indispensabel pa desaroyo total di un pueblo, no ta di straa ant ku nos ta bai drenta un tempu di masha hopi aktividat. Un aktividat dirig direktamente riba progreso di pueblo mes...”
|
|
8 |
 |
“...asuntunan relashon ku bida di pueblo mes, su nesesidatnan, asuntunan religioso, bida di famia, medionan di eksistensha, organisashonnan sosial ku tin etc. etc. Na final na un momentu dado un hben Juan Coco, karpint di su fishi ta sklama: "Stp di papia, ban purba". Asina e inisiativa ta sali di e hbennan mes, no impon, ant despues di vrios siman di por bisa "estudio".
E prom bia ta hiba apnas un kuater pa 5 florin pa spar na banko, lokual tabata un problema: kiko ta bai hasi na banko, kon ta habri buki di spar, e sn ta muchu tiki. Tur esakinan tabata indik e falta di eksperensha den asuntu di desishon i maneho di nan mes asuntunan. Pero poko poko tur hende ta sia. Pronto ta bini diskushonnan serio riba organisashonnan obreril i situashon i kondishonnan di trabou, di bibienda i tur loke ta toka bida humano.
Den e grupo insipiente ak no tin diferensha ni di religion, ni di rasa, ni partido poltiko ni nada. Ta trata simplemente di hende ku mester biba den e mundu ak i satisfas su nesesidatnan natural...”
|
|
9 |
 |
“...papiamentu pero mnos ainda na hulandes.
Si nos turna korantnan, tin dos diario na hulandes (Amigoe di Curaao i Beurs en Nieuwsberichten pero tin un diario (La Prensa) i dos semanario (La Cruz i La Union) na papiamentu. Huntu ku Vit ta e medionan ku ta yega mas lih serka pueblo. "Mensahero" ku ta sali despues, den kual La Cruz ta inkorpor tambe ta na papiamentu.
Revistanan ku ta drenta Krsou ta na ingles i tambe spa pero relativamente poko na hulandes.
Biblioteka tin naturalmente gran kantidat di buki na tur idioma prinsipalmente na hulandes mnos na spa i ingles i otro idioma. Pueblo no ta hasi uso dje tantu ei di biblioteka, lstima, pero berdat, nos pueblo ta lesa poko i si e lesa mes ta su korantnan na papiamentu i revistanan manera VITO. Kos fsil e ta gusta i un poko tendensioso, ku basta di polmika f krtika, preferiblemente personal, ta skirbimentu na un sistema hasta mnos "parlamentario" pero satur di kosnan popular.
Engeneral lektura no ta asina popular i medionan di komunikashon no ta...”
|
|
10 |
 |
“...e sistema nobo di Hulanda ku lei famoso(?) Mamut, ant e tiki formashon ku ntes hendenan tabata haa na M.U.LO. ta keda elimin. Enberdat mas mucha por sigui sia den diferente ramo, pero e nivel s ta baha basta.
Fuera di algn grupo ku tin nan klup pa debat, otro organisashonnan, ku lo por a duna un sirto formashon i hasi algn trabou sosial den pueblo, no por bisa tin muchu kos ta sosed.
Kultura
Den loke nos ta yama kultura general tin mas movementu ku anteriormente. Tin mas hende interes pa edit buki na papiamentu i eskritoman na hulandes tambe ta basta aktivo. Pero atrobe e loke ta sali, na nivel, ta generalmente hulandes. Atrobe kos ku ta keda poko aleh di e pueblo simpel.
Sindikatonan tambe ta kumins basta aktivo ku nan kursonan di formashon sindikal i tantu den grupo di sindikatonan kristian komo esnan afili na Casa Sindikal. Ku basta regularidat tin kurso pa lidernan sindikal. Hasta ta lanta e instituo 1NFORS1C (Instituto di Formashon Sindikal Cristian) di sindikatonan kristian. Esakinan...”
|
|