| 1 |
 |
“...vi
IV. ANTIA TA HAA OUTONOMIA (1950-1955) 75
1. Pueblo deskontrol mester di un profeta ................ 75
2. Kuadro poltiko totalmente nobo......................... 78
3. Desaroyo ekonmiko sin vishon........................... 82
4. Religion no tin nada mas pa ofres bida pbliko?........ 83
5. Edukashon ta preparashon pa kambio...................... 84
6. Trabou sosial sin adaptashon na realidat histriko ..... 87
Resumiendo .............................................. 91
V. KORSOU BOU DI STATUUT:
PORFIN OUTONOMIA (1955-1960) 93
1. Un pueblo ku ta prd kara ............................. 93
2. Poder poltiko bk den man di esnan ku a dirig kolonia ... 95
3. Ekonomia sin futuro? ................................... 99
4. Religion f poltika?................................... 101
5. Instrukshon pa un posibel futuro........................ 103
6. Trabou sosial: organisashonnan nobo .................... 104
Resumiendo .............................................. 113
VI. EPOKA DI KAMBIO (1960...”
|
|
| 2 |
 |
“...vii
VIII. DESPUES DI 30 DI MEI 1969: AWOR KIKO? (1975 ) 145
1. Pueblo deskonsert .................................. 145
2. Aktornan riba esenario poltiko ta kambia, e mes
presentashon ta sigui................................ 146
3. Ekonomia buskando rutanan nobo ...................... 150
4. Religion: retroseso of purifikashon?................. 152
5. Enseansa ta sigui avans; mes falta di adaptashon... 154
6. Pueblo tin su organisashonnan, ma ainda tin falta di lider 156
OPSERVASHON FINAL 159
BIBLIOGRAFIA 161
SUMMARY 163...”
|
|
| 3 |
 |
“...tambe ta aktivo.
Tin un trabou ku nos ta konsider mash importante ku Iglesia a bini ta realisando den pueblo, esta un trabou sosial i kultural, ku nos a indik kaba. Nos ta mira hopi entusiasmo despleg den formashon di hbennan den "Sosiedat di San Hose", un trabou pa tee muchanan ku ta na skol i si nan no ta bai "wenkel" (pa sia un fishi), den nan ora liber ta haa sierto edukashon sviko kultural i religioso. Nan ta un sorto di trabou konos komo "patronato", algu hopi konos na Hulanda. Ta un adaptashon simpel di e prinsipio di trabou sosial di Iglesia na Europa. Te ainda por mira edifisionan kaminda hbennan por aloh ora nan ta leu for di kas f no tin kaminda pa keda. Aki e trabou tabata mas simpel, pero tg a duna formashon na esnan ku lo a keda tras sigur.
Meskos tambe nos ta mira lanta e famoso "Coperatieve Vereniging en Nijverheid" konos despues ku e nmber "wenkel di pader". Un tem koperativa tabata traha alpargata i kabuya ku tabata bende ku Venezuela. Despues tabata bende tur sorto di...”
|
|
| 4 |
 |
“...75
IV
Antia ta haa Outonomia
1,- Pueblo deskontrol mester di un profeta. 2,- Kuadro poltiko totalmente nobo. 3,- Desaroyo ekonmiko sin uishon. 4,- Religion no tin nada mas pa ofres bida pbliko? 5,- Edukashon ta preparashon pa kambio. 6.- Trabou sosial sin adaptashon na realidat histriko.
1. Pueblo deskontrol mester di un profeta
Pueblo di Krsou den e siglo ak, den un par di dkada nos por bisa, a kambia por kompleto. Nunka e pueblo tabatin idea ku e ta bal nada, ni sikiera den su mes bista.
Ora ku lucha poltiko duna pueblo un oportunidat pa demostr ku e t'ei, ku e mes por disid diferente kos pa su mes, ant ta bai result un korementu tras di algun persona, segn sintimentunan di momentu.
E situashon di sumishon na loke ta "poder", tantu gubernamental (tempu di ful kolonialismo), komo religioso ("shon pastor"), ekonmiko ("shon grandi"), sosial-rasial ("Shon blanku") ta sigui reina. Esaki ta sosed prinsipalmente ku yu di Krsou di kunuku i otronan mas humilde di barionan bieu di stat.
E grupo...”
|
|
| 5 |
 |
“...manera frus den su manera di atend asuntunan di pueblo sin rekonos e kambionan ku ta turnando lug.
E otro religionnan, tur ta haa un oportunidat, proselitismo tin algu di ksito, prinsipalmente ku e sktanan ku ta kumins aktua den pueblo direktamente. No por bisa ku e otro religionnan a demostr un nteres abirto den desaroyo poltiko ni sosial di nos pueblo. Algu di benefisensia tur tin.
5. Edukashon ta preparashon pa kambio
Instrukshon na Krsou, a pesar di tur su faltanan, manera e falta total di adaptashon na mentalidat di pueblo, sirkunstanshanan partikular etc. a logra ku mayoria di pueblo a haa sierto grado di instrukshon.
Despues ku A.M.S. a lanta i ofres posibilidat pa bai studia mas aleu na Hulanda, mishon katliko a sinti nesesidat di nan tambe kumins ku enseansa sekundario.
A habri Radulphuscollege na L.B. Smith-plein, den Otrobanda, den e parti dilanti di loke tabata yama Thomascollege-"bovenbouw". Den algun barak e hbennan tabata haa ls segn plan di H.B.S.-B i un formashon ku a kumins...”
|
|
| 6 |
 |
“...87
M.U.L.O. Ai B.
6. Trabou sosial sin adaptashon na realidat histriko
Di mesun pueblo ku a konos sierto desaroyo den sentido di "un salario fiho garantis", si e logra algu mas di instrukshon, ku simplemente un edukashon bsiko, ta bai eksig tambe riba otro terenonan e mes oportunidat di por disid pa su mes. E ta kumins sinti ku e tin derecho pa eleg su mes lidernan poltiko.
Ta di lament s, ku un pueblo sin lider di base, maske kuantu lider tin den tp, lo sufri konsekuenshanan fastioso. Fsilmente nan por bira vktima di interesnan personal partikular i asina result trahando kontra nan mes, manera a sosed. Algu di esaki nos lo kontra kun den e siguiente desaroyo di nos pueblo. Mester tee kuenta ku maske kuantu skolnan ta bai dilanti, ta keda e fayo grandi di falta di un formashon sosial, ku ni mishon katliko no ta duna. Volksbond ku un tempu a mustra ku su korant "La Union", di kier ofres pueblo algu mas, a mira su intentonan frustra ora ku pader Reginald Dellaert O.P. mester a bandon Krsou...”
|
|
| 7 |
 |
“...di e paternalismo klerikal awor ta bai lanta un otro paternalismo pero di dirigentenan poltiko ku ta tuma over. Ekonomia no ta gosa di e atenshon nesesario i ta bai result despues di tempu den un problema ku por a mira dilanti, pero ta demostr e falta di vishon. Religion ku tantu a sosten pueblo den su kresementu, awor ta result un faktor mas bien di duda, di konfushon, sin tin su rais den e bida di pueblo mes. Enseansa ta krese i por bin ofres un oportunidat nobo, pero ei tambe ta falta un adaptashon na mentalidat di e pueblo. Maske ta logra basta, sigur no ta formando lider den sentido sosial. Sindikalismo ku ta un nesesidat den tur pueblo moderno, ta lanta wl, pero ta sigui riba e mesun pia ku ntes, ku otro hendenan tras di teln ku ta maneh henter e asuntu, frustrando asina e trabou sindikal mes.
Ta den e kondishon ak Korsou tin di bai firma un Statuut" nobo pa Reino Hulandes ku ta bai duna Korsou i e otro islanan nan outonomia asina tantu dese pa un kantidat di hende, ounke no tur.
1...”
|
|
| 8 |
 |
“... pero ta nesesario pa mih komprenshon.
No solamente skolnan ta oument konsiderablemente (poblashon ta krese), skolnan sekundario tambe ta oument drstikamente. E mandamentu di mucha Hulanda ku beka, ta un programa ku ta bai duna resultado den poko tempu. Hbennan mih form, ku mas konosementu ta kumins bini bek na fin di aanan sinkuenta i ta yena skol komo maestro i dosente, ta kumins traha komo trahad sosial, ta atend enfermonan etc. etc.
Pero tambe tin otro kambio mes importante i esei ta e adaptashon di material edukativo na nos propio bida. Ya no ta frater Realino par su so mas,...”
|
|
| 9 |
 |
“...104
ma otronan manera frateman Martinus, Gualbert, Serapio i Amoldo ta fiha atenshon riba kosnan di pueblo mes. Ademas otro maestronan hulandes manera Verstappen, van Noort etc. ta tuma inisiativa pa adaptashon den diferente vak ku tekstonan propio. Ta un lstima wl, ku papiamentu mes, e idioma nativo no ta haa e atenshon ni rekonosementu deb.
Loke ta sosod na skolnan awor ta algu ku no por keda sin su efekto saludabel. Pueblo, nos muchanan mes, ta kumins sinti nan propio balor mas tantu, "nan mes kosnan" tambe ta "kos di sia". Nos shimaruku, fruta di knter di kaminda na kunuku, tin mes f mas balor pa su kantidat di vitamina C, ku otro frutanan manera anasa f apelsina. Maske ta un poko rekonosementu mas ta kria pa loke ta propio.
Asina por prepar pa un futuro, pa un kambio sikiera, un maan diferente. Sinembargo mester bolbe ripit aki, ku e formashon di adulto ta algu deskonos, e formashon direktamente den sentido sosial, fuera di e tiki ku "Kursiyonan di Kristiandat" por ofres no tin ainda...”
|
|
| 10 |
 |
“...tabata un hamber di kos, ma un hamber spiritual, den e sentido mas amplio di e palabra. Kisas e loke ku mons. Holterman a hasi a yega muchu lat i no generalis den klero. Ni e ideanan ku ta lantando den Iglesia Latino-Amerikano no ta yega Krsou i tg nos ta biba den sirkunstanshanan similar, ounke no ku e mes gravedat: ta un Iglesia met den misa i no tantu den bida di pueblo.
5. No por warda mas pa adapt nos enseansa
Situashon na nos institutonan di enseansa ta sigui meskos ku ntes. Tin sierto adaptashon den bukinan na skol bsiko, pero henter sistema eskolar ta sigui Hulanda den tur kos i no ta prepar e hben adulto pa su mes maan. Sikiera tin mas atenshon pa enseansa tkniko i esaki ta oument na un manera formal. Tambe tin chns pa haa beka muchu mas fsil ku ntes pa e ramo ak di enseansa. Bida moderno ta eksig e interes ak.
Skolnan di instrukshon sekundario tambe konos un kresementu. Pueblo tin interes pa manda su yu bai eduk mas ay.
Tg no por bisa, ku engeneral nos skolnan ta sigui e desaroyo...”
|
|
| 11 |
 |
“...145
VIII
Despues di 30 di Mei 1969:
Awor Kiko?
1,- Pueblo deskonsert. 2,- Aktornan riba esenario poltiko ta kambia, e mes presentashon ta sigui. 3,-Ekonomia buskando rutanan nobo.
4,- Religion: retroseso f purifikashon? 5.- Enseansa ta sigui avans, mes falta di adaptashon. 6,- Pueblo tin su organisashonnan, ma ainda tin falta
di lider.
1. Pueblo deskonsert
Esnan ku durante e revuelta di 30 di mei a pone tinu na loke tabata pasando, por a nota ku enbrdat pueblo a prd kabes. E tabata totalmente deskonsert, deskontrol. E nesesidat grave i e inseguridat, ku tur kaminda hende tabata sinti, a pone ku kantidat a sali riba kaya. Mintras ku obreronan, desempleadonan, hopi di nan kompletamente fuma, tabata kibra negoshinan i sende kandela, e hendenan di mnos rekurso tabata drenta kohe loke tin nan dilanti. Kosnan di uso i kosnan ku sigur e personanan ei no tin uso pa nan. Un anarkia kompleto tabata reina. Den destrukshon, ningn hende ta para mira kiko tin di hasi, tur ta aktua sin pensa. Tabata imposibel...”
|
|
| 12 |
 |
“...fundamentalismo, ku ta keda i tee hendenan, aleh di un trabou den bida sosial di pueblo.
Difsil pa bisa kiko por spera ainda di Iglesia di Krsou pa futuro, bida di deboshon sigur no mester balot (deboshon popular sin duda ta hopi importante), pero falta di guia i di nteres den bida total di pueblo, falta di un religion berdaderamente enkam no ta primint muchu pa futuro. Kiko bisa: Iglesia i religion ta konos un retroseso f un temporada di purifikashon?
5. Enseansa ta sigu avans; mes falta di adaptashon
Un desaroyo berdadero ku kumins den pueblo ta eksig kada bes mas tantu pa sigui progresa. Esaki ta pasa ku enseansa na Krsou tambe. Tur banda por nota ku tin un interes pa bai dilanti.
Pueblo ta manda su yunan skol na gran kantidat. Tin un ansha pa sia. Gobirnu ta rekonos esei i ta ofres awor un posibilidat pa opten grado akadmiko na Krsou mes. Un avanse enorme ku mester lanta henter komunidat.
Universidat di A ntia U.N.A.
Rechtshogeschool ta keda formalmente lant. Basta estudiante ta inskrib...”
|
|
| 13 |
 |
“...otro paisnan no ta haa e lug ku e meres.
Skolnan bsiko ta pasando den problema grave, pa falta di fondo, despues ku ekonomia a empeor. Ademas e sistema bas riba ulandes komo lenga di instrukshon, mintras gran mayora ta yu di Krsou studi na nan mes tera, ku mester duna instrukshon na un idioma straero ta stroba, un desaroyo mas rpido i efisiente.
Un bon maneho ku hende kapas ta sigur ku lo por yuda pueblo den e proseso di desaroyo propio ku el a kumins.
Mester elogi tambe e interes ku tin pa adaptashon di hende di Krsou pa tur sorto di fishi prktiko, di kki i weiter te "programeur" di kmpiuter na FEFFYK. Otro kursonan tambe ta turna lug tur parti, desempleadonan den nan organisashon ta interes pa yuda kaminda por. I.P.K. (Inisiativa Partikular Krsou) i tur sorto di organisashon ta aktivo i ta yuda duna pueblo loke ntes ni por a pensa. I.F.E. (Instituto di Formashon den Enfermera) ta prepar enfermero i enfermeranan riba kasi tur nivel.
Por ltimo mester nombra un otro fundashon ku a lanta pa...”
|
|