Your search within this document for 'sia' resulted in 14 matching pages.
1

“...kue, pa mi bolbe bati bai.Pasobra e kos aki a bira un bisio. Loke mi ke pidi ta esaki: No mira e trabou akl komo educacao ban-cario (un ekspreshon ku ma fia di Paulo Freire); si ba sinti sabor di nos idioma, anto sigui buska bo mes tambe. Bo tin tur derecho dl trata e obra akl na un manera krltlko. Ami lo ta gradisidu pesei. Bo sa mes bon ku mi ku nos por yega nos meta pa medio di interkambio di idea i pensamentu, aseptando nos tur dos su inkapasidat, flta i fayo, pero ku e deseo konstante di sia di otro. Unda bo ta kere ma haa sa e ekspreshon un hende na su winda winle? Seka mi muchanan na skol I I ora bo kere ku ba kansa, no perde kurashi ni kabes. Pasobra den e obranan di Antoine Maduro tin ainda un monton di tesoro ta wardabu. P.A.L. Pa mi raspdi wea: Tavio. Aa 1974 Imprenta V.A.D. Copyright St. Augustinus Boekhandel Ortografa: Esun ku komishon di ortografa a propone Gobierno Sen-tral na september di aa 1970....”
2

“...sinti (di ripente ma korda). Ainda Pedrltu su djenti wowo no a sali (ainda e ta muchu hoben pa huzga). Eufemlstikamente nos ta yama un hende kfens o pas un lilos, lolas o plntl. Nos ta skezidu ora nos ta lubida mash. Si bo dal bo kabes, bo ta keda zonz. Si bo tin hopi problema na bo kabes. bo por tolondr o brua. I ora bo lanta fol soo, bo ta keda zur o zurl soo. Karn ta kana kabes abou, ma e sa kuantor tin (un bobo tambe sa algu). Pober Tuyu no ta mash kas (no tin muchu sesu). Lora bieu no sa sia papia. Sinti di hende ta kashi dl pik. Leonsitu no sa ni un ptaka dje asuntu akl. Tin mas loko af ku tin den Mon-tekristu. Djaka ku trampa a hera, no ta kome mas (esun ku eksperen-sha no ta bolbe komete mesun eror). Baka a sinta pensa, te nan a hisa kachu buta riba su kabes. 11...”
3

“...kuater aa tin elekshon. Reinado di reina Victoria di Ingla-tera tabata largu. Den reino di Dios nos lo por gosa eternamente. Nos Parlamento (Staten) tin bintiun miembro, Eilantrat tin 22. Union ta forsa. Outorisa un persona ta niflka dune e poder nesesario pa hasi algu. Si Manuel tin un bisikleta i e outorisa Carlos pa bai Punda ku e bisikleta, el a duna Carlos e poder pa uze. Meskos ku vruminga i maribomba, hende ta un ser sosial ku ta biba den grupo o komunldat. E mih gobiernu ta esun ku ta sia nos gobern nos mes kurpa. Kada Isla tin su gezaghebber. Den kampaa pa elekshon kada partido polltiko ta purba konvense pueblo na su manera. Ta bira tempu pa nos bai reunion pbliko di partidonan pa nos diberti i pasa un ratu agrada-bel, manera inglesnan ta bai Speakers Crner den Hyde Park, esta pa hari nan barika yen (to have a good laugh!). Den un pais chikitu un persona ta konta; den un lug grandi e ta un number. Te ainda kasamentu sivil mester turna lug prom ku kasamentu na misa. Mayora tin rason...”
4

“...krltiko dramtiko (teatral). Komishon dl sensura tin ku mira tur pellkula prom ku presenta nan pa pbliko. Un aplouso ta manera blsamo sublime pa un aktor, aunke ta un kantidat di man bashl ta bati, haslendo ruido. Nan ta proyekta pellkula riba un pantaya. Hunga rl ta un ekspreshon relativamente nobo. Muzik tin un papel importante komo fondo den un pellkula. E grupo di "Thlia a kue hopi fama ku su diferente presentashonnan teatral. Hollywood ta konslder komo e paraso di arte sinematogrfiko. Sue-sia, snembargo, tabata e prom pas ku a revel e beyesa visual i emotivo dje di shete arte (arte sinematogrfiko). Un sineasta manera Ingmar Bergman a dune prestigio universal. Insekto i para Blenchl dornasol Anuanu (badjaga) Barbult, skarpion Maribomba, abeha Lisinbein (shen pia) Chincha, komehein Kalakaka matros, marsiano Muskita di laman Pruga,pieu Dalakochl, wimpiri Chonchorogal, chuchubi Para di misa, patu Kinikini, galia gueni Palabrua, prikichi, lora Flamingu, snepl, meuchi Souchi, samuro Pwis...”
5

“...dos palabra tin e mesun zonidu pero ku nifikashon diferente den su konteksto, nan ta homnimo. Stelchi i "mesa di awa ta dos palabra arkaiko. Pa skibi un novela bo mester di dos gota di fantasia i un tinashi di energa. Movielist ta un palabra nobo pa e novelista ku ta skibi un novela espesialmente pa trahe na pellkula. Den istoria di nos literatura nos ta yama Lus Daal Rei di metfora, pasobra e figuranan ku el a krea den su poeslanan ta eksepsional-mente bunita. Den tknika di komposishon nos ta sia kon mester desaroya e intriga di un kuenta i tambe kon mester deskribi kada per-sonahe. Henry Habibe i Frederico Oduber ta dos poeta rubianu. Nos literatura a keda ekspres den tres idioma: papiamentu, spa i ulandes. Un protagonista ta e persona ku tin e papel prinsipal den un istoria. A sosod varios be ku un editor a kambla ttulo di un novela, pa e bende mih. Sinembargo nunka nos no mester huzga un obra pa medio di su ttulo. Esun ku observa i skucha bon, lo ripar kuantu tema tin pa skibi riba dje...”
6

“...kune ora largu. Duna un hende pieda, bai dam ta nifik: duna un hende un luf, pa despues bo gane. Wega di dou generalmente ta wegui plaka ku sa kaba na brin-gamentu. Landa na laman ta muchu mas agradabel ku den un pisina. Ora muchanan kumins sia sambuy, nan ta bula saki kfi prom. Korementu di kabai ta birando popular. Tiramenti pisk ku harpun ta un deporte pa hende kompletamente sal. Den Spaanse Water sa tin pustamentu ku boti bela. Den wega di bala i otro deporte sa tin un rfri. Awendia futbol a bira gran nogoshi. Deporte ta mas dushi ora no tin pbliko pa mira. Wega di ladrn no ta wega korekto i sigun regla. Na skol nos tur a yega di hunga kore kue. Ora bo ta mucha nan ta bisabu ku mester tira salu riba rabu di toto-lika, pa bo hae, pero pronto bo ta sia ku ta si bo arma trampa o kui Wega i deporte Un huguete, un ppchi Fli, trm, ninichi Hunga kore skonde Bula kabuya, pele Bleki-bleki, hila Un pasatempu, domin Dam, karta, dou Pisina, deportista Futbolista, pali gol Landa, sambuy, drif Set ola...”
7

“...djente falsu. Na 1885 arkelogonan a deskubri karpachi dl un hende ku tabata pertenese na sivilisashon etrusko (mas o menos 500 aa prom ku Kristu) ku un set di djente di bestia bon peg den su kachete. Responsabilidat a keda riba bo lomba. E mucha muh ta kana kibra hep. Hopi hende sa planta mata den kustfa di nan kas. Mi amigu ta bibatrai lombi Dios (masha leu, den chokamata, den kul di mundu). Ba pika mi karni ku bo palabra di abuzu. Bon kabes: por sia bon Bon kurason: bon hende Mal kabes: tin mal sueltu Kurason di pieda: sin heful Kabes duru: no por sia bon Kurason chikl: masha sensibel Kabes bon: bon na tinu Kurason moli: bon di mas Kabes di pali maishi (vra-vra) Kurason duru: sin sintimentu Bo tin pechu! (kurashi) Perta pia (lanta pia), manka pia (kumins kana mas pokopoko. Calisto sa gusta hinka dede (abuza). Mester dal Djan su kokoti man ku mukel, pe slk algu. Wowi angua. Boki pos. Un man di bakoba. Lombi stul. Garganti boter. Pie barba. Kabes di sam. Djenti kach. Orea di knchi. Nanishi di...”
8

“...momentu tabatin un swenk di sonrisa den su kara. Un dia nan a bisa un tersio ku semper ta kana ku frenta ser: Sigui kana ku frenta ser; a la largu nan ta kapas di kere ku bo ta un filsofo. Un bon tirad (kontad) di chiste (chasko) por buta hende hari te tee barika. Laga di ta (hasi) chansa; e asuntu aki ta serio. Jerry Lewis ta un artista kmiko. Komo nos pueblo ta gusta hari (kisas bulando pipa pa realidat i tristesa den bida), semper komedia tabatin mas ksito ku tragedia. For di chikitu mester sia tur mucha kon ta krusa kaya, pasobra awendia ta hopi burduga ku permit ta kore outo. Na Korsou nos tin ku kore na man drechi. Kaminda sa tin hopi trfiko sa pone lus di tr-fiko. Outo ta un bentaha grandi pa esnan ku ta biba na kunuku leu, pero desgrasia rDa kaminda a oumenta. Tee bo winshil semper limpi, pa evita peliger. Si bo batera baha, mester buska hende pa pusha o tou. Un maraka o un wabi ta un outo frot i bieu. Den un outobs chikl hende ta keda manera saldinchi na bleki. Sin-kuenta aa pas...”
9

“...outobs-nan chiki ku kurpa di palu. Kitoki, dori, garoshi, shrs i lando a bai foi moda. Un outo grandi nan sa yama un lando, pasobra prom ay tabatin lando di shon Bel, pa transporta un pareha ku ta bai kasa. Riba Dempel sa tin hopi trk ku sa hala karga pa e pakusnan den Punda. Ku krenwa nos ta hala santu, tera o pieda. Un merin ta un garoshi di dos wil ku trahadnan di den Klip sa uza pa hala karga. Perkura pa bo tin un djk, pa kambia tayer ora bo chup bora. Buriku, kabai, bisikleta i motersaikel tin sia. Blendu hende ku lus brait ta falta di kortesia riba kaminda. E nmber konvoi pa outobus grandi a origina den tempi gera. Karedi kabai, paradi buriku (kumins ku masha frt i despues para di glpi) (tambe metafrikamente!). Buriku no por pusta ku kabai. Na aeropuerto di Hato oroplanunan ta subi i baha henterdia, transportando kantidat di pasahero. Aseguro di outo a bira mas karo, pasobra tin hopi hende ¡responsabel tras di str. Krta i hisa benta ta dos maniobra sumamente peligroso. B¡b¡da a kousa masha...”
10

“...fund ta na benefisio di un komunidat. Un bon manera pa sia un idioma ta lesando korant na tal idioma, espesialmente e korantnan polltiko ku ta uza modismo, neologismo i wega di palabra. Na skol nos ta sia lesa, skibi i konta. Si bo basha kareda ora bo ta lesa, bo ta salta palabra. Kuminda ta koi kome; no brua ku e verbo "kumind (salud). Nos ta pronunsi seng (sen), pang (pan), bong (bon), pasobra prktikamente tur nos palabranan ku ta kaba ku n tin e "n velar. Boltu blachi por nifik tambe kambia disko (kambia silin-der) (basta ripiti e mesun kos). Un blachi tin dos pgina. Nos ta lesa buki i resa orashon. Skibid di remitido. Eskritor di un buki. Ortografa ta e reglanan fih sigun mester skibi un idioma. Un outor por skibi su manuskrito na man o na taipraiter (na mashin). E signonan di puntuashon no tin balor gramatikal, pero nan ta fasilit lesamentu. Esun ku studia fontika di un lenga por pronunsie bon. Un persona les a lesa hopi buki; un ku ta letr ta un mishirikeira (un ku ta gusta redashi)...”
11

“...edukashon: esun ku e ta risibi di otro i esun ku e mes ta duna su kurpa. Na final di kada aa di skol ta parti raprt o entrega diploma. Antes hopi mayor tabata konsidera skol tkniko komo un ofensa, pero awendia no tin sufisiente lug pa pone tur esnan ku pidi pa bai un skol tkniko i sia un fishi. Un bon maestro por influensha henter bida di un dispulo. Ora nos no ke menta nbmber, nos ta bisa: "Muchi skolnan dl. A yega di sosode ku un dispulo a kopia i pasa klas tur aa, te yega den klas sinku dl H.B.S., pero ei si el a frakasa, pasobra no tabatin chns di pasa bou di pai bela. Suma, kita, multi-plik I dividi ta operashon aritmtiko. Istoria ta nifik lesa futuro den e spil di pasado. Un mapa ta un gran yudansa pa sia geografa. Den gramtika tin hopi regla ku nan ek-sepshon. Ora tin turno di palabra un dispulo mester ekspone su opinion tokante un tema. Nos tin skol di gobiernu i skol partikular. Bo Skol Siansa, instrukshon Mtodo o sistema di siansa Skol primarlo, sekundarlo Skol di fishi, skol tkniko...”
12

“...no ta amigu). Durante e ltimo siman prom ku eksamen tur santu den shelu mester repas un kantidat di buki, pa yuda e dislpulonan duna bon kontsta, maske nan rio~a sia! Hopi be bo mester sia di tal manera ku bo sa bo les foi kabes. Antes un mucha tabata bai wenkel, pa e kumins sia un fishi. Na Korsou nos no tin siansa obligatorio. Awendia tin hopi kurso di anochi i hopi hende grandi ta asisti pa nan haa un papel prom ku nan solo drenta. Ta mash pusibel pa sigui un kurso, studiando na kas, pero bo mester tin hopi tfoluntat i perseveransha. Gobiernu por duna un beka na esun ku tin bon sifra i sufislente kapasidat. Estudio di medisina ta dura mas o menos ocho af\. Mester tin bobo pa sabl por biba. Sa tin Jan-mas-sabl-ku-rei. Pa sabl ku Shon Arei tabata, el a laga Nanzi gae (semper tin un mas sabi ku otro). Den skol di bida nos ta sia tantismo kos ku no ta den ningn buki. Na Akademia Pedagogiko bo por sigui un kurso di tres aa. Keda plan bart (blo bashl). Riku ta hasi manera e kier, pober manera...”
13

“...derecho kriminal (penal). Polis ta mantene brdu. Si un ladrn hrta den anochi, bulando kur o drentando un terenu priv, su kastigu lo ta oument. SI den un proseso no tin prueba legal, esun akus ta sali liber pa falta di prueba. Na huisio final ningn hende no por kore buska abogado. Nan ta pretende ku krimen perfekto no ta eksisti; sinembargo aki na Korsou a sosode krimen ku nunka nan por a solushon. Ekspreshon ku parti di nos kurpa Wanta un kabei (un tiki). Un mucha kabes duru no por sia bon. Esun ku tin bon kabes, ta sia ku fasilidat. Bo kabes no ta bon (pareu). Despues ku Dochi a haa tantu sla den bida, e no por tanta kabes mas (e no tin plaka o forsa mas). Loke bo ta papia ta algu sin pia ni kabes (bru). Tin be un hende mester kore kabei gai den bida, pa logra algu (pasa hopi difikultat pa logra). Un hende ku frenta di tutu (manera un bola di tutu). Di mi ta den mi frenta, ma di bo ta bou di bo brasa (eror ku ami a komet ta konosl, pero abo ta kere ku esun di bo no ta konosf). Un persona ku...”
14

“...mes asuntu). Nanzi ta bati su kas ku pali funchi trai porta (awaseru ta kai ku solo). Un mucha mas sabi ku Nanzi (masha spiertu). Nanzi di: Tur kos ta un purbamentu (si bo no purba, bo no por logra). No binimi ku kuenti Nanzi (eksagerashon o mintira). Solo a sali Djan na Montaa (lanta lat, perde ariba, perde San Guan). Bo parse Shon Kochi kayente (bo no tin pasenshi, bo ke pa tur kos bini kla mesora). Bisti manera Luangu (na hopi tfol ku no ta kom-blna). Foi dia Viats a bira hudiu, hopi hende a sia bisti (ekspreshon di envidia tokante hende ku tabata pober i awor ta den bon). E mucha parse un Henri-n-ke-bai-profos (e ta salta i bula mash). Manolo a keda meskos ku Duzjeni (e tin kantidat dl kos bistf). Beth Haim ta spok (mi stoma ta grua) (Beth Haim ta nomber dje santana di hudiu tras di Isla). Si bo forsa bus, bus ta papia latin (bus ta deriva di negros bocales). Korsou ta mal mama, pero bon madrasa (estranheronan ta haa mih trato ku yu di tera). Tee kuidou! Tur hende ta laba man, anto abo...”