1 |
 |
“...pedag-giko.
Ademas di esel mi ta kompletamente konvensi ku esnan ku ta preparando pa nan eksamen di Papiamentu L.O. lo tin gran probecho di e buki aki.
Ta rekomendabel pa e maestro ku ta uza e buki aki sa algu di nos istoria i nos kustumbernan, pa di tal manera e duna su les mas zjitu i fundeshi.
Den e kolekshon aki no tin tur modismo i ekspreshon. E kantidat ta muchu mas grandi. Si Tata duna bida ku sal lo mi forma e di dos tomo ku tur sobr ku ta eksisti.
Pa: Mae, Daphne I Rose Marie, kende lo ml ke yama: tres karton ku a waya e konf di mi entusiasmo.
Korsow 1971 P.a.l.
Imprenta: V.A.D.
Publik na aa 1971, pa Boekhandel St. Augustinus. Derecho di owtor reserv....”
|
|
2 |
 |
“...(Bo karson ta hafustngel).
Pasa bui. (sali for di haf di Korsow).
Frontera
Baranka, kleps, sababa Pieda di kandela Pieda di bos Wowo di awa Warwar Orkan, sikion Os ta trk
Koriente di bientu, di laman Strom ta hala pabow, parlba
Un tera tin frontera.
Kada kos tin su lmite.
Koba den baranka. (traha trabow pis).
Pa sende e katuna den "sakad (kachu di kandela) tabata uza "pieda di kandela I "rabn (pida heru).
"Pieda di bos ta e hachanan di pieda ku antes indjannan a uza. Sigun un kreensha blew nan a yama nan "pieda di bos, suponiendo ku ta kaminda bos a kai tal sorto di pieda a forma.
Un remolino chik di bientu ta un warwar.
Wowo di awa ta un remolino den awa.
Un os ta un remolino fwrte, loke hopi be nos por mira riba laman
Galileo tabata e prom persona ku a uza teleskop pa studia solo, luna, strea i planetanan. Ku su teleskop el a deskubr ku tin seru riba superfisie di luna.
E gran Newton a yega di bisa, ku henter su bida el a hunta poko kokolishi riba ksta, mientras ku tabatin un laman grandl...”
|
|
3 |
 |
“...Tin hende ta pretend ku un kuminda kushin riba konf ta sali mih ku riba stof di gas o korozin.
Barika no sa yama danki. (No kome pa loko i lubid ku tin maan, ora bo barika lo bolbe pidi mas).
Felipi su barika ta na su man. (E ta kome kiko ku e haa).
Den dos man funchi no por sali papa. (Dos huntu por mas ku un so). Kome zupia, bebe awa! (Moda chistoso dl bisa un hende ora e bisa ku e tin hamber).
Na kada banda di nos garganta tin un wea di funchl.
4 Kuminsamentu fin
Kumins i finalis (kaba) un trabow
Start un motor
Enkabes un karta ku________
Origen di un idyoma Na final di kwenta Na fin di siman Na kabamentu di siman Na prom momentu mi no a rekonosebu
Porfin (finalmente) el a papia brdat.
Duna un toke final.
Punto di salido, di yegada.
Hasi algu ku un propsito.
Lo bo kaba malu (bo fin lo ta trlstu).
Alex a traha duru, te ku el a bin logra su propsito.
Pone un fin na e soketada ei!
Punto final, (tras di un frase ku a kaba).
Den kuminsamentu Dyos a krea shelu i tera.
Alafin alafan e kwenta...”
|
|
4 |
 |
“...
Si bo no ke tin gera ku lagadlshi, no planta bonchi na su trankera. (Si bo no ke tin trbei ku un hende, anto keda lew for di dje).
Maske un makutu su repchi ta un banda, e ta haa su kargad. (Di mesun nifikashon ta: Pa korkob ku kalbas ta, e tin su tapadera). Pa mahos ku un hende ta, e ta haa un pa kasa kun.
Despwes ku kaba di stiwa maishi den mangasina, ta kolog e ltimo tapushi na un balki seka dje entrada. Esakl ta e tapushi ku nan ta uza prome ku tur, ora ta bai bolbe planta. I esei nan ta yama "Bandera di maishi.
Ku un "man sushi ta kita fruta hopi haltu na palu.
Fruta fresku ta bon pa sal. Fruta brd, reip (kasi hechu), hechu.
Kska di banana. Wowo di koko. Piplta di mango. Simia di fruta. Zjilt dl pinda (e flishi rond di pipita di pinda).
Kachu di pampuna (e pidasitu dje ranka ku e keda na e pampuna). Kurason di patia ta e parti meimel sin pipita.
Djus di fruta.
Un mondi ser o abr.
Rama di palu mes ta tumba wea. (Un kowsa chik por tin konse-kwensha grandi).
Esun ku ta bow di palu, mester...”
|
|
5 |
 |
“...Buriku (animal, bestia) ku bo ta!
Un kui ta pa kwe pra (totolika, aladuru, kokoi, ets.)
Un trampa ta pa kwe djaka.
Ku ratufal ta kwe ratn i djaka.
Traha duru manera buriku di wela. (traha mash duru i konstante-mente).
Di pushl si, di miow no. (Bo ke gosa pero bo no ke traha).
Ken ku laba kabes di buriku, ta prd habn ku tempu. (Si bo trata na sia un ku no kir, bo ta prd bo tempu).
Par di un kabai mes ta buska hende p. (Kos bon ta yama atenshon di su mes).
Makaku su wowo ta hundu; e ta yora tempran. (Mira diflkultat di antemano i turna medida na tempu).
Ba keda manera bin ku a tende tiru. (tur spant i na laria).
Saka ratn. (Dal un o algn beter pa kita e ka di ayera).
Kwe un kach: Dal un beter.
Un toro manzlnga: Un pali hmber.
Un chubati gengu: Un homber ku brio, un trsio ku bo por konfia. Kwe makaku ku bakoba: Gaa hende sokete ku kwalke koi loko.
Bo tin swltu di pushi. (semper bo ta di bon; semper bo ta skapa). Un chubatu kum no ta sirbi mas pa produs.
Kach no sa kome kach. (Dos baina no...”
|
|
6 |
 |
“...kuminsamentu di aa, e por bai kalkul su ganashl.
Krda semper ku tempu ta baha gastu (tempu bal plaka). Generalmente plaka fi ta plaka prd.
Ora luna ta den kaba un hende por bisa ku e ta: bash, blo bash, skars, plan bar, sin mode muri, pober manera ratn i krki.
Plaka ta manda mundu.
Bash no tin tow. (Hende pober ta pasa mash trabow pa haa yudansa).
Artkulo barata, karu, kostoso (demasiado karu o di hopi baior)
Si bo tin un chk na dl, bo por kambl na banko sigun "kambio dje dia ei.
Plaka falsu nos ta yama: 1. Plaka falsifik. 2. Plaka di otro pals. (Pero ni dl merlkanu ni bolivar nos no ta konsider komo "plaka falsu!!
Nos ta invert plaka den un nogoshi o empresa.
Un hende ku medio, ku fondo, ku mode muri ta un hende ku plaka. Si bo viol un le di trfiko, bo ta haa un but. (i no un "but di plaka) Sa warda plaka den kaha di heru, den runbos o na banko.
Ora un hende ta den apuro finansiero, e por purba fia plaka, ma e mester krda ku nan por "krta su kurpa ku un interes basta haltu.
Warda bo plaka, kumind...”
|
|
7 |
 |
“...indjannan arawako (kaketio) ku tabata hende mash paslfiko.
Luis Brion a nase na 1782 I muri na 1821.
Riba un djaluna, 17 di agosto 1795 e lantamentu grandi di katibu a kumins na Kenepa.
Monseor Niewindt a yega Korsow 27 di agosto 1824.
Riba un djasabra anochi, 8 di juni 1929, Urbina a poder di Korsow. Nicolaas van Meeteren ta un di nos istoriadornan. Willem (Shon Wein) Hoyer tambe.
Nos antepasadonan a bini foi tur parti di mundu.
Na 1634 makambanan a konkist Korsow foi spaonan, aunke ta difisil pa yama tal evento un konklsta. Si nos yam un "ladronlsia sin muchu molster, nos no ta interpret istoria malu.
Tralshon bo patria ta e akshon di mas sushi ku un hende por hasi. Nunka Korsow no a konos un gera sivll.
Un rebellshi ta un lantamentu chik.
Tula, Bastan Karpata, Pedro Wacao i Luis Mercier tabata e kabes-antenan dl e lantamentu di katibu di aa 1795.
Manuel Piar su fecha dl nasementu no ta konos. El a muri fusil dia 16 di oktober 1817. Sigun un istoriador ta skirbi, Bolivar tabatin miedu di Piar...”
|
|
8 |
 |
“...Tin hopi sosiedat annimo na Korsow.
Ekonomistanan ta papia di dos sorto di artikuio. Nan ta yama "artikuio di konsumo loke nos por kome, bebe, huma, bisti; nan ta yama artikuio (instrumento) di produkshon loke ta mashin i aparato ku ta transform materia prima manera katuna na produkto ku nos mester, manera kamlsa i karson.
Ta mash bunlta si paga un obrero o un empleado un bon salario, pero e tambe mester perkur pa e produs algu, sin taha palu.
No por kumpra Yan, bende Yan. (Ora ta bende, mester hasi ganashi). Hasi habana: Kumpra algu I bend mas barata, djis pa haa plaka). Tira un kuba: Turna algu sin bolbe nunka mas pa paga.
Bon nogoshi ta: kumpra barata, bende karu.
Bende barata: 1. Bende realmente barata. 2. Mal sint di muh. (loke nan sa yama tambe saka potrt).
Kosnan berdaderamente bon, manera airu fresku, no ta kosta nada, pero nan bal hopi.
Ora un komersiante ta hork ku sirtu merkansia, e por bende na preis di kosto.
Leinan komersial ta fih den Kdigo komersial.
E mucha ta bendebu,...”
|
|
9 |
 |
“...kere ku solo tabata drei rond di mundu I ku mundu tabata e sentro di nos sistema solar.
E fama di Greenwich ta bas prinsipalmente riba su Observatorio ku ta konos rnt mundu (univrsalmente).
No ta bon pa kana henter dia den solo kayente.
Tin brei di solo, brei pa stof, brei pa las, brei pa lesa, brei pa sam-buya.
Ora tin ekleps nos ta bisa: Solo ku luna ta bringa.
Tin den istoria basta hende ku a kere di por forma un imperio mundial.
Nan a purba hasi Esperanto un lenga univrsal.
London nos por yama un kapital kosmopolita.
Shakespeare ta un eskritor famoso (di fama mundial).
Nos a gosa un mundu (mash).
Zakitu ta den su mundi brd. (el a pasa pa bida etrno).
Mundu ta rond; esun ku t ariba awe, t abow maan. (Feiisidat no sa dura).
Hende biew i hende ku a keda hopi tempu malu na kama nan sa buta na solo, pa nan kwe solo.
Un hende ku ta mash solo bir ta un hende ku ta kambla kada be.
Dochi a prd strea di nrt. (El a bira choncho, kns).
Awe mi strea tariba. (awe mi tin swltu)
Yanshi parse luna kla...”
|
|
10 |
 |
“...reserv kamber di hotl di antemano. Sino ora bo yega bo destinashon, bo por pasa basta dlfikultat pa haa un kwarto liber.
Prom ay tabata kustumber di duna e portlr, e mesonero, e kama-rera i e llmpiad di sapatu un teps (propina), pero awendia esaki ta inklu den bo kwenta.
Nos a drumi te ronka den e kamber ku airu kondishon.
Nan a kome nan barika yen.
32 Hotl i restorant
Doo di hotl Gerente
Reserv kamber (kwarto)
Mesonero
Kamarera
Sirbi na mesa
Hosped den un hotl
Pidi un knchi di kfi Primi knpi pa yama Apetlt
Un hamber di grita Pasa boka ku fruta Tur kwarto ta okup Un pension
42...”
|
|